Пятроўшчына (Мінск)
Вёска
Пятроўшчына _p05.jpg?lang=be)
  Пятроўшчына  Пятроўшчына | ||||||||||||||
Пятро́ўшчына — колішняя вёска, цяпер мясцовасць у паўднёва-заходняй частцы Мінска, на беразе Мышкі (прытоку Лошыцы басейна Свіслачы). На паўднёвым захадзе ад Грушаўкі.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Вялікае Княства Літоўскае
[правіць | правіць зыходнік]Імаверна, паселішча ўзнікла на землях вылучаных са складу старажытнай Лошыцкай воласці. У 1453—1492 гадах вялікі князь Казімір пацвердзіў свайму пісару Пятрашку Любічу куплю «іменейца» (маёнтачка) «на рацэ… на Лошыцы» ў Пятра Дзержкавіча, брата біскупа Мікалая. У 1493 годзе куплі Любічу пацвердзіў і вялікі князь Аляксандр[1][2].
У 1492 годзе згадваецца Пятроўскі двор, які належаў пісару гаспадарскаму Пятру Любічу і, напэўна, быў яго галоўнай сядзібай. Названы двор, відавочна, ад імя ўладальніка, але няма пэўнасці якога — Любіча ці Дзержкавіча. Пры Пятры Любічы да маёнтка Пятроўскага двара сярод іншага належалі млын на Пцічы і вялікая бортная зямля паміж Барысаўскай і Лагойскай дарогамі. Палову вымелку з млына і бортную зямлю, а таксама дзесяціну «от всякого збожья» з зямель у Вербковичах і Пятроўскага двара Пётр Любіч запісаў на царкву Узнясення Хрыстова ў Менску[3].
У 1567 годзе згадваецца як сяло Пятровічы, належала П. Крантоўскаму і У. Хмялеўскаму, у Менскім павеце Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. У XVII—XVIII стагоддзях сустракаецца паланізаваная назва «Петраўшчызна»[4]. У 1667 годзе маёнтак Петраўшчызна, 7 дымоў, уласнасць каталіцкай царквы.
У 1791 годзе ў адной з частак Пятроўшчыны — маёнтак Жыжэмскага, карчма, 23 дымы, каталіцкая парафія Каралішчавічы.
Пад уладай Расійскай імперыі
[правіць | правіць зыходнік]У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Мінскім павеце Мінскай губерні.
У 1800 годзе панскі двор і вёска — шляхецкая ўласнасць І. Жыжэмскага, 15 двароў, 106 жыхароў, на рацэ Пятроўшчына млын на адзін пастаў, заезджая карчма, цагельны завод, на якім працавала 6 сялян.
З 1858 года іншая частка Пятроўшчыны ва ўласнасці Напалеона Язафатавіча Чарноцкага[4], які неўзабаве памёр бяздзетны і маёнтак перайшоў яго родзічу Казіміру Міхалавічу Чарноцкаму, у гэтай частцы 100 рэвізскіх душ, 952 дзесяціны 126 сажняў зямлі[5].
Пасля 1861 года ў Сеніцкай воласці Мінскага павета. У 1876 годзе ўладальнікам фальварак Пятроўшчына разам з Нядзвежынам валодаў дваранін рыма-каталіцкага веравызнання Казімір Міхайлавіч Чарноцкі (часам памылкова Чарнецкі), агулам было 414 дзесяцін зямлі, гаспадарку вёў арандатар[6], у 1888 годзе ён жа, было 190 дзесяцін зямлі[7].
Паводле перапісу 1897 года ў вёсцы былі каталіцкая капліца (адносілася да мінскай катэдральнай парафіі[8]), хлебазапасны магазін, карчма, асобна стаяў маёнтак[9].
У 1906 годзе на сядзібным двары паставілі аднаактовую п’есу-вадэвіль «Па рэвізіі» ўкраінскага драматурга Маркі Крапіўніцкага, імаверна, у беларускім перакладзе Напалеона Казіміравіча Чарноцкага (сына ўладальніка двара, або на той час ужо ўладальніка). З артыкула Язэпа Дылы, які спасылаецца на Алеся Бурбіса:
«Сцэнай служыла пляцоўка ля свірна. Лаўкі зрабілі для платнай публікі і знаёмых гаспадароў фальварка. Быў самадзейны аркестр — цымбалы, скрыпка і бубен. Парабкі суседніх двароў і фальваркаў і сяляне мелі дармовы ўваход на спектакль. Людзей з вёскі сабралася шмат, звыш трохсот асоб. Старых, каб маглі ўсё добра ўбачыць і пачуць, саджалі наперадзе». Пасля пастаноўкі Алесь Бурбіс чытаў вершы Янкі Купалы «Што ты спіш?», «Не рвіся к багатым», «Пашкадуй мужыка!».
У 1913 годзе ўладальнікам маёнтка быў Казімір Чарноцкі (хутчэй за ўсё, насамрэч яго сын Напалеон Чарноцкі) 331 дзесяціна[10].
Найноўшы час
[правіць | правіць зыходнік]З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў і ў кастрычніку 1920 года пад акупацыяй Польшчы (Мінская акруга ГУУЗ).
З 31 ліпеня 1920 года ў Беларускай ССР. Маёнтак нацыяналізаваны, створаны калгас[11]. У 1924 годзе ў Падгайскім сельсавеце Самахвалавіцкага раёна Менскай акругі. З 1931 года ў адміністрацыйным падпарадкаванні Менскага гарсавета, з 26 траўня 1935 года ў Менскім раёне.
У Другую сусветную вайну з канца чэрвеня 1941 года да пачатку ліпеня 1944 года пад акупацыяй Германіі.
20 студзеня 1960 года вёска пералічана са складу скасаванага Мядзвежынскага сельсавета ў Шчомысліцкі сельсавет[12]. З 1978 года ў складзе Мінска.
Вясковая вуліца Прылуцкая пераназвана ў вуліцу Пятроўшчына, а вуліца Вадаправодная — у завулак Пятроўшчына[13]. Масавы знос вёскі пачаўся ў 2-й палове 2000-х, калі пабудаваны дамы ў квартале праспектаў Дзяржынскага і Газеты Праўда і вуліцы Алібегава. Вясковая забудова часткова захавалася па вуліцы Пятроўшчына.
Насельніцтва
[правіць | правіць зыходнік]- 1800 год — 15 двароў, 106 жыхароў
- 1897 год — вёска, 43 двары, 272 жыхары; маёнтак, 2 двары, 17 жыхароў[9]
- 1908 год — вёска, 40 двароў, 241 жыхар; маёнтак, 1 двор, 16 жыхароў; урочышча (карчма), 1 двор, 10 жыхароў; урочышча (кузня), 1 двор, 7 жыхароў[14]
- 1917 год — вёска, 44 двары, 250 жыхароў (усе беларусы); маёнтак, 1 двор, 39 жыхароў (19 беларусаў і 20 палякаў); карчма, 1 двор, 7 жыхароў (усе яўрэі); кузня, 1 двор, 7 жыхароў (усе яўрэі)[15]
Сучаснасць
[правіць | правіць зыходнік]Назва вёскі захавалася ў найменнях вуліцы і завулка Пятроўшчына. Імем вёскі названа станцыя метро Пятроўшчына. Захаваліся вясковыя могілкі.
Страчаная спадчына
[правіць | правіць зыходнік]- Сядзіба Чарноцкіх. На месцы сядзібы Чарноцкіх у 1960-я гады пабудаваная школа-інтэрнат № 7[4].
Цікавыя факты
[правіць | правіць зыходнік]- Маёнтак Чарноцкіх часам наведвала жонка вядомага літоўскага мастака Мікалоюса Чурлёніса Соф’я Кіманайце, у Пятроўшчыне яна нарадзіла дачку Дануце[16].
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Lietuvos Metrika / L. Anužytė L., A. Baliulis. — Vilnius: Lietuvos istorijos institutas, 1998. — Т. Knyga nr. 3 (1440—1498). Užrašymų knyga 3. — С. 75. — 162 с.
- ↑ Груша 2012, с. 58.
- ↑ Груша 2012, с. 59.
- ↑ а б в Беларускі архіў вуснай гісторыі. Пятроўшчына(недаступная спасылка). nashapamiac.org. Архівавана з першакрыніцы 7 чэрвеня 2017.
- ↑ НИАБ. Фонд 159, опись 1, дело 5932. Дело о вводе во владение Наполеона Чарноцкого им. Пиотровщизною. 12.06.1858-13.06.1858
- ↑ Списокъ Землевладѣльцевъ Минской Губерніи за 1876 годъ 1877, с. 172.
- ↑ Списокъ Землевладѣльцевъ Минской Губерніи за 1888 год 1889, с. 61.
- ↑ SgKP 1887, s. 220.
- ↑ а б Памяць 1998, с. 614.
- ↑ Nad Świsłoczą 1914, s. 76.
- ↑ Карта РККА Белоруссии в масштабе 1:42К - вуліца Сямашкі 61-63, Мінск. retromap.ru. Праверана 30 кастрычніка 2025.
- ↑ Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 20 студзеня 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 2.
- ↑ Сацукевіч І. І., с. 6.
- ↑ Ярмоловичъ В. 1909, с. 153.
- ↑ Список населенных мест Б.С.С.Р. (б. Минской губернии) 1924, с. 159.
- ↑ Шыбека З. В., Шыбека С. Ф. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада / Пер. з рускай мовы М. Віжа; Прадмова С. М. Станюты. — Мн.: Полымя, 1994. С. 80.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Пятроўшчына // Памяць: Гіст-дакум. хроніка Мінскага р-на / Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.. — Мінск: БелЭн, 1998. — 640 с.
- Петровщина // Минск : энциклопедический справочник / Л. В. Аржаева и др.; редколлегия: И. П. Шамякин (главный редактор) и др.. — Минск: Белорусская Советская Энциклопедия, 1983. — 467 с. — 70 000 экз.
- Груша А. І. Ваколіцы Менска і іх уладальнікі ў 30-х гадах XV — пачатку XVI ст. // Мінск і мінчане: дзесяць стагоддзяў гісторыі. Крыніцы па гісторыі горада. Сацыяльныя структуры і паўсядзённасць (да 945-годдзя Мінска) : зборнік навуковых артыкулаў / уклад. А. І. Груша ; рэдкал.: А. А. Каваленя [і інш.].. — Мінск: Беларуская навука, 2012. — С. 50—89. — 564 с. — ISBN 978-985-08-1497-5.
- Рапановіч Я. Н. Слоўнік назваў населеных пунктаў Мінскай вобласці / Рэд. П. П. Шуба. — Мінск: Навука і тэхніка, 1981. — 360 с.
- Сацукевіч І. І. Вёскі, што ўвайшлі ў склад Мінска. — nashapamiac.org. Архівавана з першакрыніцы 9 кастрычніка 2018.
- Ярмоловичъ В. С. Списокъ населенныхъ мѣстъ Минской губерніи. — Минскъ: Изданіе Минскаго Губернскаго Статистическаго Комитета, 1909. — 231 с.
- Списокъ Землевладѣльцевъ Минской Губерніи за 1876 годъ / Изданіе Минскаго Губернскаго Статистическаго Комитета. — Минскъ: Типографія Губернскаго Правленія, 1877. — 187 с.
- Списокъ Землевладѣльцевъ Минской Губерніи [за 1888 год] / Изданіе Минскаго Губернскаго Статистическаго Комитета. — Минскъ: Минская Губернская Типографія, 1889. — 419 с.
- Список населенных мест Б.С.С.Р. (б. Минской губернии) / Центральное Статистическое Бюро Б.С.С.Р. — Минск: Белтрестпечать, 1924.
- Piotrowszczyzna (12) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VIII: Perepiatycha — Pożajście (польск.). — Warszawa, 1887. — S. 220.
- Spis ziemian mińskich, posiadających 100 i więcej dziesięcin ziemi // Nad Świsłoczą : kalendarz miński informacyjny na rok 1914 / pod redakcją W. Dworzaczka. — Wilno: Znicz, 1914. — 130 S.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- Зьміцер Бартосік. Пятроўшчына. «Разбуранае гняздо». svaboda.org (31 кастрычніка 2009). Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2017. Праверана 17 кастрычніка 2017.