Clima

Clima
Exemplo de dinámica atmosférica e climática a nivel global (cobertura de nubes) (NASA.)
Tipo	ambiente
Subclase	fenómeno físico e sistema natural
Parte de	ambiente
Composto por zona climática
[ Wikidata ]

Alasca.

Vexetación atlántica. O Pindo (Carnota).

deserto do Sáhara.

Clima continental en inverno (Praga).

O clima é o conxunto de condicións meteorolóxicas medias a longo prazo, calculadas xeralmente nun período de 30 anos. Máis rigorosamente, o clima é a variabilidade media das variables meteorolóxica nun tempo que abarca desde meses ata millóns de anos. Algunhas das variables meteorolóxicas que se miden habitualmente son a temperatura do aire, a humidade relativa do aire, a presión atmosférica, o vento e as precipitacións. Nun sentido máis amplo, o clima é o estado dos compoñentes do sistema climático, incluíndo a atmosfera, hidrosfera, criosfera, litosfera e biosfera así como as interaccións entre elas. O clima dun lugar vese afectado pola súa latitude, lonxitude, relevo terrestre, altitude, uso do solo e as masas de auga próximas e as súas correntes. En termos máis xerais, o "clima" dunha rexión é o estado xeral do seu sistema climático no momento actual.

Os climas pódense clasificar segundo os valores medios e os rangos típicos das distintas variables, que son xeralmente a temperatura e as precipitacións. O esquema de clasificación máis utilizado é a clasificación climática de Köppen. O sistema Thornthwaite, en uso desde 1948, incorpora a evapotranspiración xunto coa información de temperaturas e precipitacións, e utilízase para estudar a diversidade biolóxica e como a afecta o cambio climático. As principais clasificacións na clasificación climática de Thornthwaite son microtérmicas, mesotérmicas e megatérmicas. Por último, os sistemas de Bergeron e de Clasificación Sinóptica Espacial céntranse na orixe das masas de aire que definen o clima dunha rexión.

A climatoloxía é a ciencia que estuda os climas e os fenómenos atmosféricos dun país, a unha determinada latitude e altitude . A climatoloxía estuda os factores que producen o clima, os elementos que o forman, a súa distribución na superficie terrestre e a influencia que exerce sobre os seres vivos. A climatoloxía opera con datos de observacións meteorolóxicas durante longos períodos (30-35 anos), dos que extrae os valores medios e extremos, as oscilacións periódicas e a frecuencia ou repetición dos fenómenos atmosféricos. Con estes datos, crea mapas, gráficos e diagramas que reflicten as condicións climáticas dun lugar determinado.

A paleoclimatoloxía é o estudo do clima de períodos anteriores á invención de instrumentos dedicados á observación meteorolóxica. Os paleoclimatólogos buscan explicar as variacións climáticas de todas as partes da Terra durante un período xeolóxico determinado, comezando co momento da formación da Terra. Debido a que hai moi poucas observacións directas do clima antes do século XIX, os paleoclimas reconstrúense a partir de indicadores que inclúen evidencias xeolóxicas, como sedimentos atopados nos leitos dos lagos e núcleos de xeo, e evidencias biolóxicas, como aneis de árbores e corais. Os modelos climáticos son modelos matemáticos de climas pasados, presentes e futuros. O clima pode cambiar durante períodos curtos ou longos como resultado de varios factores. O quecemento recente discútese en termos de quecemento global, que dá lugar a redistribucións da biota. Por exemplo, como escribiu a climatóloga Lesley Ann Hughes: «un cambio de 3 °C na temperatura media anual corresponde a un desprazamento das isotermas de aproximadamente 300–400 km en latitude (na zona tépeda) ou 500 m en altitude. Por tanto, espérase que as especies se despracen cara arriba en altitude ou cara aos polos en latitude en resposta ao cambio das zonas climáticas».

Definición

A palabra "clima" deriva da palabra do grego antigo κλίμα (klima ), que significa "inclinación". Normalmente defínese como o conxunto de condicións meteorolóxicas medias a longo prazo. O período de observación estándar é de 30 anos, pero pódense utilizar outros dependendo do obxectivo que se persiga. O clima tamén inclúe estatísticas que non son valores medios, como a magnitude das variacións dun día a outro ou dun ano a outro.

O Terceiro Informe de Avaliación do Grupo Intergubernamental de Expertos sobre o Cambio Climático (IPCC) ofrece a seguinte definición:

Clima, nun sentido estrito é xeralmente definido como tempo meteorolóxico medio, ou máis precisamente, como a descrición estatística de cantidades relevantes e mudanzas do tempo meteorolóxico nun período de tempo, que vai de meses a millóns de anos. O período clásico é de 30 anos, definido pola Organización Mundial de Meteoroloxía (OMM). Esas cantidades son xeralmente variacións de superficie como temperatura, precipitación e vento. O clima nun sentido máis amplo é o estado, incluíndo as descricións estatísticas, do sistema meteorolóxico.

A Organización Meteorolóxica Mundial (OMM) describe as «normas climáticas» como «puntos de referencia utilizados polos climatólogos para comparar as tendencias climatolóxicas actuais coas do pasado ou co que se considera normal. Unha norma climática defínese como a media aritmética dun elemento climático (por exemplo, a temperatura) durante un período de 30 anos. Utilízase un período de 30 anos porque é o suficientemente longo como para filtrar calquera variación ou anomalía interanual, como por exemplo a oscilación El Niño-Oscilación do Sur, pero tamén o suficientemente curto como para poder mostrar tendencias climáticas máis longas».

A OMM ten a súa orixe na Organización Meteorolóxica Internacional, que creou unha comisión técnica de climatoloxía en 1929. Na súa reunión de 1934 en Wiesbaden (Alemaña), a comisión técnica designou o período de trinta anos comprendido entre 1901 e 1930 como o marco temporal de referencia para as normas climatolóxicas. En 1982, a OMM acordou actualizar as normas climáticas, que posteriormente se completaron sobre a base dos datos climáticos do 1 de xaneiro de 1961 ao 31 de decembro de 1990. As referencias climáticas de 1961 a 1990 serven como período de referencia. O seguinte conxunto de referencias climáticas que publicará a OMM son a do período comprendido entre 1991 e 2010. Ademais de recompilar as variables atmosféricas máis comúns (temperatura do aire, presión, precipitacións e vento), tamén se recompilan outras variables como a humidade, a visibilidade, a cantidade de nubes, a radiación solar, a temperatura do solo, a taxa de evaporación da bandexa, os días con tronos e os días con saraiba para medir o cambio nas condicións climáticas.

A diferenza entre clima e tempo resúmese de xeito útil coa frase popular "O clima é o que esperas, o tempo é o que tes". Ao longo do tempo, hai unha serie de variables case constantes que determinan o clima, como a latitude, a altitude, a proporción de terra e auga, e a proximidade aos océanos e as montañas. Todas estas variables cambian só en períodos de millóns de anos debido a procesos como a tectónica de placas. Outros factores determinantes do clima son máis dinámicos: a circulación termohalina do océano provoca un quecemento de 5 °C no océano Atlántico norte en comparación con outras concas oceánicas. Outras correntes oceánicas redistribúen a calor entre a terra e a auga a unha escala máis rexional. A densidade e o tipo de cobertura vexetal afectan á absorción da calor solar, a retención de auga e as precipitacións a nivel rexional. As alteracións na cantidade de gases de efecto invernadoiro atmosféricos (en particular, dióxido de carbono e metano) determinan a cantidade de enerxía solar retida polo planeta, o que conduce ao quecemento global ou ao arrefriado global. As variables que determinan o clima son numerosas e as interaccións complexas, pero existe un acordo xeral que comprenden as liñas xerais, polo menos no que respecta aos determinantes do cambio climático histórico.

Clima e tempo, dous conceptos distintos

Resulta frecuente a confusión entrambos conceptos pero hai que destacar que se refiren a aspectos distintos da dinámica atmosférica. A diferenza principal está na escala de tempo en que se traballa. Cando a escala de tempo dos cambios aos que un se refire é de días, semanas, meses ou uns poucos anos fálase de tempo atmosférico. A partir dunha escala de décadas é cando realmente empeza a falarse de variacións climáticas. Pero ata este período de tempo é demasiado breve para considerar o cambio. Normalmente ata pasado un século non se pode apreciar a tendencia subxacente.

Esta fronteira entre o tempo e o clima é un tanto borrosa. Unha cousa é segura, as variacións do tempo están suxeitas a patróns regulares de curto prazo, basicamente as variacións anuais ou estacionais e a patróns caóticos de diferentes frecuencias de variación que son os que fan que dun ano para outro así como dun día para outro o tempo sexa tan cambiante. O clima presenta tamén as dúas facetas. Tendencias regulares que se empezan a apreciar ás poucas décadas de realizar medicións e oscilacións de tipo caótico que subxacen no fondo. A máis grande escala pode permanecer oculto un patrón regular como os ciclos de Milanković‎. E se nos imos aínda a escalas maiores a variación pode tornarse caótica de novo xa que aumenta a dependencia das características xeofísicas da terra, tectónica, desgasificación natural... Os cales son procesos caóticos á súa vez.

Clima global e cambios

Máis información: Balance radioactivo terrestre | Cambio climático

O clima global require o estudo doutro tipo de variables chamadas forzamentos exteriores. Para coñecer como evoluciona o clima ao longo dos eóns hai que ter en conta a influencia deses aspectos capaces de alteralo drasticamente. Segundo a importancia destes factores exteriores en cada momento o sistema climático será máis ou menos caótico. En calquera caso, a longo prazo a previsión faise imposible xa que moitos dos forzamentos exteriores, por exemplo a deriva continental, tamén se rexen por sistemas caóticos.

Actividade solar.

Os forzamentos exteriores poden implicar certa periodicidade variacións orbitais e solares e á súa vez presentar tendencias globais nun só sentido por enriba das flutuacións de máis alta frecuencia. Este é o caso da variación solar, que mentres presenta flutuacións regulares en curtos períodos de tempo a longo prazo, presenta, tamén, un aumento sistemático do brillo solar. así mesmo dita variación achega acontecementos caóticos, tormentas magnéticas ou períodos anormais de actividade solar. Frecuentemente a aparencia caótica dunha variación pode encubrir unha regularidade de moi baixa frecuencia para a cal non pasou suficiente tempo para que poida ser observada.

Estes forzamentos moitas veces son demasiado pequenos para causar os grandes cambios que se observan. Estes adoitan ser debidos precisamente ás retroalimentacións (feedbacks) positivas e negativas que se dan unha vez desencadeado o proceso.

Breve resumo das causas da variación climática

• Efectos propios da Terra
  • Deriva continental
  • Emisións naturais, Vulcanismo
  • Correntes oceánicas
• Efectos antropoxénicos
  • Emisións humanas:
  • Deforestación:
  • Inverno nuclear
• Efectos de orixe astronómico
• Variacións orbitais da Terra ou do Sol con:
  • Precesión,
  • Variación da Excentricidade
  • Variación da Inclinación do eixe de rotación
• Variacións na luminosidade solar e no vento solar.

Parámetros climáticos

Para o estudo do clima local hai que analizar os elementos do tempo: a temperatura, a humidade, a presión, os ventos e as precipitacións.

Hai unha serie de factores que poden influír sobre estes elementos: a latitude xeográfica, a altitude do lugar ou a continentalidade, que é a distancia ao océano ou ao mar.

Latitude xeográfica

A latitude determina o grao de inclinación dos raios do Sol e a diferenza da duración do día e a noite. Canto máis directamente incide a radiación solar, máis calor achega á Terra.

As variacións en latitude son causadas, de feito, pola inclinación do eixe de rotación da Terra. O ángulo de incidencia dos raios do Sol non é o mesmo en verán que en inverno sendo causa das diferenzas estacionais.

Unha maior inclinación nos raios solares provoca que estes teñan que atravesar maior cantidade de atmosfera atenuándose máis que se incidisen perpendicularmente. Por outra banda, a maior inclinación maior será o compoñente horizontal da intensidade de radiación. Mediante sinxelos cálculos trigonométricos pode verse que: I(incidente) = I(total) • cosθ

Altitude

A altitude dunha rexión depende dos pisos térmicos en que se atope. A maior altitude respecto ao nivel do mar menor temperatura. Existen 4 pisos térmicos:

1. Macrotérmico (0 a 1.000 metros): a súa temperatura varía entre os 20 °C e 29 °C. Presenta unha pluviosidade variable.
2. Mesotérmico (1.000 a 3.000 metros): presenta unha temperatura entre os 10 °C e 20 °C, o seu clima é de montañas.
3. Micrométrico (3.000 a 4.700 metros): a súa temperatura varía entre os 0 °C e 10 °C. Presenta un tipo de clima de Páramo
4. Xélido (4.700 a 5.007 metros): a súa temperatura é de 0 °C e correspóndelle un clima de neve de alta montaña.

O cálculo aproximado que se realiza, é que ao elevarse, cada 180 metros, a temperatura baixa 1 °C.

Continentalidade

A proximidade do mar inflúe sobre as temperaturas e proporciona máis humidade. As brisas que se orixinan nas rexións costeiras atenúan a temperatura das diferentes estacións. Levando aire cálido cando é inverno e aire fresco cando é verán. Así, as zonas próximas á costa reciben a influencia do mar e teñen temperaturas máis suaves. No inverno vai menos frío e no verán menos calor que no interior.

Unha alta continentalidade, en cambio, acentúa a amplitude térmica. Provocará invernos fríos e secos e veráns calorosos e secos.

A continentalidade é o resultado da alta calor específica da auga, que lle permite manterse a temperaturas máis frías no verán e máis cálidas no inverno. O que é o mesmo que dicir que a auga posúe unha grande inercia térmica. As masas de auga pois, son o máis importante axente moderador do clima.

Clasificacións

Utilízanse varios sistemas para clasificar os climas en réximes similares. O clima é un dos principais factores que afectan á vida, polo que a clasificación climática pode estar estreitamente relacionada coa clasificación bioma.

Os sistemas baséanse en datos observados que se elixen en función dos obxectivos da investigación. Na antiga Grecia, por exemplo, abondaba con confiar na latitude de cada lugar. Actualmente tanto os obxectivos como os métodos son moi numerosos, pero pódense dividir entre métodos xenéticos, centrados nas causas do clima, e métodos empíricos, enfrontados nas consecuencias.

Os climas pódense clasificar segundo os valores medios e os intervalos típicos de varias variables, que son xeralmente a temperatura e as precipitacións. A clasificación climática de Köppen foi o sistema máis utilizado durante moito tempo. O sistema de Thornthwaite, presentado en 1948, incorpora a evapotranspiración xunto con datos de temperatura e precipitación e serve para estudar a biodiversidade e os efectos do cambio climático sobre ela.

O sistema de Bergeron e o sistema de clasificación espacial sinóptica céntranse na orixe das masas de aire que determinan o clima de cada rexión. A clasificación máis sinxela é a que considera masas de aire, sendo a clasificación de Bergeron a máis aceptada deste tipo. Baseada na de Bergeron existe o sistema de clasificación espacial sinóptica, ou SSC polas súas siglas en inglés.

A clasificación de Thornthwaite baséase nos acuíferos e a de Köppen baséase na vexetación. A clasificación climática de Trewartha é unha versión modificada da Köppen que trata de redefinir os grupos climáticos, máis axustados á zonificación da vexetación.

Unha representación moi sinxela que se emprega para identificar un clima dunha ollada e poder comparar varios climas é o climograma, que representa as variacións mensuais da precipitación e da temperatura nun lugar. Con excepción do clima ecuatorial, é necesario un diagrama para cada hemisferio.

Clasificacións climáticas

O clima pode clasificarse en:

Clasificación climática clásica

Describe os climas do mundo en función do seu réxime de temperaturas e de precipitacións.

• Clima árido: precipitacións escasas.
• Clima tropical: cálido, as temperaturas flutúan pouco durante o ano. Con período(s) de seca.
• Clima mediterráneo: caracterizado por veráns cálidos e secos e invernos húmidos e moderados de temperatura.
• Clima alpino: frío por mor da altitude.
• Clima continental: característico das rexións interiores. A variación de temperaturas entre estacións pode ser moi grande.
• Clima oceánico:: característico das rexións de temperaturas temperadas próximas ao mar. Precipitacións ao longo de todo o ano e temperaturas que non varían moito ao longo do ano.
• Clima polar: temperaturas xeralmente baixo 0 °C, escasas precipitacións.

En función da temperatura

• Climas sen invernos: o mes máis frío ten unha temperatura media maior de 18 °C.
• Climas de latitudes medias: con verán e inverno
• Climas sen verán: o mes máis caloroso ten unha temperatura media menor a 10 °C.

En función da precipitación

• Árido
• Semiárido
• Subhúmido
• Húmido
• Moi húmido

Clasificación climática de Köppen

Climas terrestres
Clasificación de Köppen
Tropical Seco Tempero Continental Polar      Af      Am      Aw/As      BWh      BWk      BSh      BSk      Csa      Csb      Csc      Cwa      Cwb      Cwc      Cfa      Cfb      Cfc      Dsa      Dsb      Dsc      Dsd      Dwa      Dwb      Dwc     Dwd      Dfa      Dfb      Dfc     Dfd      ET      EF

Baseada en límites de temperatura e precipitación e na observación da vexetación nativa de cada rexión de estudo.

Clasificación xenética

Clasifica en función das masas de aire que a orixina:

• Clima I: valga ecuatorial e clima seco.
• Clima II: controlado pola zona de contacto de vento tropical e polar.
• Clima III: controlado por ventos polares e árticos.

Diferentes tipos de clima

No mundo os tipos de clima clasifícanse en catro grupos.

Calorosos

• Clima ecuatorial (rexión amazónica, parte oriental de Panamá, a península do Iucatán, centro de África, occidente costeiro de Madagascar, sur da Península de Malaca e Insulindia)
• Clima tropical (Caribe, Chairos de Colombia e Venezuela, a maior parte do Brasil, este de Bolivia, norte da Arxentina, Paraguai, centro e sur de África, sueste asiático, norte de Australia, sur da India, Polinesia).
• Clima tropical árido (suroeste de América do Norte, norte e suroeste de África, oriente medio, costa do Perú, centro de Australia.

Temperados

• Clima subtropical (sueste dos Estados Unidos e Australia, sur da China), leste da Arxentina, sur do Brasil e o Uruguai, norte da India e Paquistán, o Xapón e Corea do Sur.
• Clima mediterráneo (zona do Mediterráneo, California, centro de Chile, sur de Suráfrica, suroeste de Australia)
• Clima oceánico ou atlántico (zona atlántica europea, costas do Pacífico do noroeste dos Estados Unidos de América e do Canadá, sueste de Australia, Nova Zelandia, sur de Chile).
• Clima continental (centro de Europa e a China e a maior parte dos Estados Unidos)
• Clima continental árido (Asia Central, centro-oeste de América do Norte, Mongolia, norte e oeste da China).

Fríos

• Clima continental frío (norte e nordés de Europa, sur e centro de Siberia, Canadá, e Alasca)
• Clima de tundra (rexión ártica e subantártica subglaciar, Groenlandia, parte de Siberia).
• Clima polar (no Ártico e na Antártida).
• Clima montañoso (zonas montañosas de máis de 3.500 m preto do Ecuador, ata 2.000 m preto dos polos).

Microclimas

• Climas urbanos:
• Incendios: Ver Tormenta ígnea
• Erupcións

Notas

Referencías

Véxase tamén

Bibliografía

• Tello León, Manuel J. (1996). O abc do clima. A Coruña: Baía Edicións. ISBN 978-84-87674-88-4. 
• Hughes, L. (2000). "Biological consequences of global warming: is the signal already apparent?". Trends in Ecology & Evolution (en inglés) 15 (2): 56–61. ISSN 0169-5347. doi:10.1016/S0169-5347(99)01764-4. 
• Ledley, T. S.; Sundquist, E. T.; Schwartz, S. E.; Hall, D. K.; Fellows, J. D.; Killeen, T. L. (1999). "Climate change and greenhouse gases". Eos, Transactions American Geophysical Union (en inglés) 80 (39): 453–458. ISSN 0096-3941. doi:10.1029/99EO00325. 
• Planton, S. (2013). "Annex III. Glossary: IPCC – Intergovernmental Panel on Climate Change" (PDF). Quinto Informe de Avaliación do IPCC (en inglés): 1.450. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 24 de maio de 2016. Consultado o 3 de abril do 2025.  Arquivado 2016-05-24 en Wayback Machine.
• Arsuaga, J. L. «Un descubrimiento tan grande que nadie se ha dado cuenta» «Breve historia de la tierra con nosotros dentro» (en castelán). Editorial Planeta, S. A., 2, 2019, pàx. 13-17.
• Thornthwaite, C. W. (1948). "An Approach toward a Rational Classification of Climate". Geographical Review (en inglés) 38 (1): 55–94. doi:10.2307/210739. 

Outros artigos

• Mudanza do clima
• clima tropical
• clima subtropical
• clima mediterráneo
• clima temperado
• clima oceánico
• clima continental
• clima alpino
• clima polar
• clima árido
• Latidude x Clima

Ligazóns externas

• WorldClimate
• Weatherbase Arquivado 13 de xullo de 2013 en Archive.is
• Climate1 - Global Climate Data Atlas Arquivado 29 de agosto de 2005 en Wayback Machine.