Мінская вобласць
| Мінская вобласць | |||||
|---|---|---|---|---|---|
.jpeg?lang=be) | |||||
|
|||||
| Краіна |
 Беларусь |
||||
| Статус | Вобласць | ||||
| Уваходзіць у | Беларусь (з 1991) | ||||
| Уключае | 22 раёны | ||||
| Адміністрацыйны цэнтр | |||||
| Дата ўтварэння | 15 студзеня 1938 | ||||
| старшыня аблвыканкама | Аляксей Кушнарэнка | ||||
| Афіцыйныя мовы | беларуская, руская | ||||
| Насельніцтва (2024) |
1,460 млн чалавек (без г. Мінска) (1-е месца) | ||||
| Нацыянальны склад |
беларусы — 88,55 %, рускія — 5,87 %, украінцы — 1,45 %, палякі — 1,07 % (перапіс 2019 года) |
||||
| Канфесійны склад | праваслаўныя, каталікі, прадстаўнікі іншых канфесій | ||||
| Плошча |
39,9 тыс.[1] (3-е месца) |
||||
| Вышыня над узроўнем мора |
216 м[2] | ||||
 |
|||||
| Часавы пояс | FET (UTC+3) | ||||
| Код ISO 3166-2 | BY-MI | ||||
| Код аўтам. нумароў | 5 | ||||
| Афіцыйны сайт | |||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
Мінская вобласць (ⓘ) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Беларускай ССР і Рэспубліцы Беларусь. Размешчана ў цэнтральнай частцы краіны, выхаду да дзяржаўнай граніцы не мае.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік].svg?lang=be)
Вобласць створана 15 студзеня 1938 г., узбуйнена ў 1954 і 1960 г. Падзяляецца на 22 раёны.
У 1987 на тэрыторыі вобласці налічвалася 19 гарадоў, 19 гарадскіх пасёлкаў, 2 рабочыя пасёлкі, 1 курортны пасёлак.
У 1998 на тэрыторыі вобласці налічвалася 20 гарадоў, у т.л. 7 абласнога падпарадкавання, 23 гарадскія пасёлкі, 307 сельсаветаў, 5248 сельскіх населеных пунктаў.
Прырода
[правіць | правіць зыходнік]Для рэльефу Міншчыны характэрна чаргаванне ўзвышшаў і нізін. На тэрыторыі вобласці знаходзіцца самы высокі пункт Беларусі — гара Дзяржынская. Клімат вобласці ўмерана кантынентальны.
Мінская вобласць знаходзіцца на Балтыйска-Чарнаморскім водападзеле, праз яе тэрыторыю цякуць рэкі Бярэзіна, Нёман, Вілія, Свіслач, Пціч, Случ, а таксама іх прытокі. На поўначы вобласці ёсць значныя азёры, сярод іх выдзяляецца возера Нарач — самае вялікае ў Беларусі.
Сельскагаспадарчыя землі займаюць пераважна дзярнова-падзолістыя глебы (супясчаныя і сугліністыя), а таксама дзярнова-падзолістыя забалочаныя глебы і тарфяна-балотныя глебы.
Больш за трэцюю частку тэрыторыі вобласці пакрываюць лясы, у Барысаўскім, Лагойскім раёнах лясістасць дасягае 50 %. Галоўныя лесаўтваральныя пароды: хвоя звычайная, елка еўрапейская, бяроза павіслая. Поймы рэк займаюць нізінныя лугі. Балоты пераважна асушаныя.
На тэрыторыі вобласці знаходзіцца Нарачанскі нацыянальны парк, Бярэзінскі біясферны запаведнік (часткова).
11-13 ліпеня 2016 года па Мінскай вобласці прайшоў магутны шторм. На гарады абрынуўся моцны лівень, які суправаджаўся шквальным ветрам (да 25 м/с)[3].
Ад уздзеяння стыхіі пацярпелі 578 населеных пунктаў і каля 10 га лесу. Некалькі дзясяткаў чалавек атрымалі траўмы.
Праз год Беларусь зноў падвергнулася разбуральнаму ўздзеянню шторму. У канцы чэрвеня 2017 года над Мінскай, Брэсцкай і Гродзенскай абласцямі прайшоў магутны навальнічны фронт. Навальніца прынесла залевы і моцны парывісты вецер (да 22 м/с).
Насельніцтва
[правіць | правіць зыходнік]Для Мінскай вобласці у цэлым характэрна змяншэнне колькасці насельніцтва:
- 1998 г. — 1566,2 тыс. чал.;
- 2003 г. — 1513,9 тыс. чал.;
- 2007 г. — 1461,8 тыс. чал.;
- 2009 г. — 1422,5 тыс. чал.[4];
- 2011 г. — 1411,5 тыс. чал.[5];
- 2012 г. — 1401,8 тыс. чал.[6].
- 2015 г. — 1407,9 тыс. чал.[7].
Галоўнай прычынай дэпапуляцыі насельніцтва з’яўляецца нізкі ўзровень нараджальнасці. У 2010 г. сумарны каэфіцыент нараджальнасці па Мінскай вобласці склаў 1,7 на адну жанчыну пры неабходнасці для простага ўзнаўлення насельніцтва каэфіцыента 2,15.
Адною з прычын нізкага ўзроўню нараджальнасці з’яўляецца крызіс інстытута сям’і. У Мінскай вобласці кожнае пятае дзіця нараджаецца па-за шлюбам, каля 77 тыс. сямей (19,2 %) з’яўляюцца няпоўнымі, у тым ліку 32 тыс. сямей з непаўналетнімі дзецьмі. Каля 5,2 тыс. дзяцей — сіроты ці засталіся без апекі бацькоў, пры гэтым 84 % — пры жывых бацьках[8].
На тэрыторыі вобласці размешчаны 24 гарады, 19 пасёлкаў гарадскога тыпу, 5212 сельскіх населеных пунктаў. Найбольшыя гарады: Барысаў (150,6 тыс. чал.), Салігорск (101,7), Маладзечна, Слуцк, Жодзіна (62,4 тыс. чал.).
Нацыянальны склад
[правіць | правіць зыходнік]Нацыянальны склад насельніцтва па стане на 1999 год: беларусы — 86,63 %, рускія — 9,02 %, палякі — 1,89 %, украінцы — 1,61 %[9].
Нацыянальны склад насельніцтва па стане на 2009 год: беларусы — 88,48 %, рускія — 7,14 %, палякі — 1,26 %, украінцы — 1,25 %[9].
Нацыянальны склад насельніцтва па стане на 2019 год: беларусы — 88,55 %, рускія — 5,87 %, украінцы — 1,45 %, палякі — 1,07 %[9].
Рассяленне этнічных груп у Мінскай вобласці па перапісе 2009 года:
-
Беларусы ў Мінску і вобласці >95% 90–95% 85—90% 80–85% <80% -
Рускія ў Мінску і вобласці >10% 8–10% 5–8% <5% -
Палякі ў Мінску і вобласці >15% 5–15% 2–5% 1–2% 0.5–1% <0.5%
.png?lang=be)
.png?lang=be)
.png?lang=be)
Моўны склад
[правіць | правіць зыходнік]
Родная мова насельніцтва Мінскай вобласці па даных перапісаў насельніцтва[11][12][13]:
| |||||||||||||||||||||||||||
Украінская мова з'яўляецца трэцяй па распаўсюджанасці роднай мовай у рэгіёне: па даных перапісу 2009 года яе такой назвалі 5 444 чалавекі ці 0,38 % насельніцтва Мінскай вобласці[11], па даных перапісу 2019 года — 6 987 чалавек ці 0,47 % насельніцтва Мінскай вобласці[11].
Паміж перапісамі 2009 і 2019 года доля сельскага насельніцтва Мінскай вобласці, якое лічыць беларускую мову роднай, скарацілася на 12,7 % (з 81,0 % да 68,3 %), у той час як доля тых, хто лічыць такой рускую — узрасла на 12,7 % (з 16,1 % да 28,8 %). Доля гарадскога насельніцтва Мінскай вобласці, якое лічыць беларускую мову роднай, скарацілася на 7,6 % (з 60,0 % да 52,4 %), у той час як доля тых, хто лічыць такой рускую — узрасла на 7,6 % (з 36,6 % да 44,2 %)[14].
Мова хатніх зносін насельніцтва Мінскай вобласці па даных перапісаў насельніцтва[11][12][13]:
| |||||||||||||||||||||||||||
Украінская мова з'яўляецца трэцяй па распаўсюджанасці мовай хатніх зносін у рэгіёне: па даных перапісу 2019 года яе такой назвалі 543 чалавекі ці 0,04 % насельніцтва Мінскай вобласці[11].
Паміж перапісамі 2009 і 2019 года доля сельскага насельніцтва Мінскай вобласці, якое ўказала беларускую мовай хатніх зносін, скарацілася на 11,0 % (з 59,9 % да 48,9 %), у той час як доля тых, хто ўказаў такой рускую — узрасла на 13,8 % (з 35,1 % да 48,9 %). Доля гарадскога насельніцтва Мінскай вобласці, якое ўказала беларускую мовай хатніх зносін, узрасла на 6,0 % (з 21,9 % да 27,9 %), у той час як доля тых, хто ўказаў такой рускую — скарацілася на 3,5 % (з 72,8 % да 69,3 %)[14].
Родная мова насельніцтва адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Мінскай вобласці па даных перапісаў 2009[12] і 2019[13][10] гадоў:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Мова хатніх зносін насельніцтва адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Мінскай вобласці па даных перапісаў 2009[12] і 2019[10] гадоў:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Паводле афіцыйных даных, 69,7 % жыхароў Мінскай вобласці, якія мелі права голасу, прынялі ўдзел у галасаванні на рэферэндуме 1995 года, з іх 80,7 % падтрымалі наданне рускай мове роўнага з беларускай статусу дзяржаўнай мовы[15].
Паводле даных Нацыянальнага статыстычнага камітэта Рэспублікі Беларусь, у перыяд з 2012/13 па 2018/19 навучальны год у Мінскай вобласці доля вучняў, якія атрымліваюць агульную сярэднюю адукацыю на беларускай мове, скарацілася з 28,9 % да 20,1 %, тады як доля вучняў, якія атрымліваюць агульную сярэднюю адукацыю на рускай мове — узрасла з 71,1 % да 79,9 %. Мінская вобласць мела найвышэйшы сярод абласцей Беларусі працэнт школьнікаў з беларускай мовай навучання[16].
Органы кіравання
[правіць | правіць зыходнік]Прадстаўнічая ўлада: Мінскі абласны Савет дэпутатаў. Адрас: Мінск, вул. Энгельса, 4.
Выканаўчая ўлада: Мінскі абласны выканаўчы камітэт. Адрас: Мінск, вул. Энгельса, 4.
Гаспадарка
[правіць | правіць зыходнік]У гаспадарчым комплексе важнае значэнне мае прамысловасць. Мінская вобласць спецыялізуецца на здабычы калійнай солі; прамысловасць мае шматгаліновы характар і ўключае: хімічную, лёгкую, машынабудаванне (грузавікі, станкі) будаўнічыя матэрыялы (бетон), электроніку, мэблю. Значная доля прамысловасці сканцэнтравана ў пяці гарадах (працэнт прамысловасці вобласці пазначаны ў дужках): Салігорск (25,5 %), Барысаў (19,8 %), Жодзіна (13,95 %), Слуцк (7,2 %), Маладзечна (6 %).[17]
Мінская вобласць з’яўляецца буйнейшым сельскагаспадарчым рэгіёнам Беларусі. У большасці раёнаў развіта мяса-малочная жывёлагадоўля, птушкагадоўля, вытворчасць збожжа. У вобласці вырошчваюцца збожжавыя (жыта, ячмень, авёс, пшаніца, кукуруза), кармавыя культуры, цукровыя буракі, лён, бульба, гародніна.
У структуры перавозак важнейшае месца займаюць чыгуначны і аўтамабільны транспарт. Чыгуначная сетка вобласці злучае Расію і Еўропу, краіны Балтыі і паўднёвыя дзяржавы СНД.
Сродкі масавай інфармацыі
[правіць | правіць зыходнік]- Абласная прэса прадстаўлена газетай «Мінская праўда», заснавальнік — Мінскі абласны выканаўчы камітэт. Выдаецца з 1 лістапада 1950 г. Наклад — 13 тыс. 735 асобнікаў (май 2013).
- «Рэгіянальная газета». Распаўсюджваецца ў чатырох раёнах вобласці: (Маладзечанскі, Вілейскі, Мядзельскі і Валожынскі). Выдаецца ў Маладзечне. Наклад — 6 250 асобнікаў (май 2013). Уваходзіць у склад «Асацыяцыі выдаўцоў рэгіянальнай прэсы „Аб’яднаныя Масмедыі“».
- Абласная FM-радыёстанцыя «Минская волна» (існуе ад 2004 года). Акрамя таго, у Мінскай вобласці працуюць 20 рэдакцый мясцовага радыёвяшчання. Усе яны уваходзяць у структуру рэдакцый гарадскіх і раённых газет. Заснавальнікамі рэдакцый радыёвяшчання з'яўляюцца гарадскія і раённыя выканаўчыя камітэты і Саветы дэпутатаў[18].
- Развіваецца кабельнае тэлебачанне. Праграмы ўласнай вытворчасці ствараюцца чатырма аператарамі кабельнага тэлебачання: ў Барысаве, Салігорску, Маладзечне і пасёлку Беразінскае Маладзечанскага раёна.
Культура
[правіць | правіць зыходнік]У вобласці знаходзяцца Мінскі абласны краязнаўчы музей, Мінскі абласны драматычны тэатр, Мінскі абласны тэатр лялек «Батлейка». Усё ў Маладзечне.
Праводзіцца больш 30 культурных мерапрыемстваў, у т.л. рэспубліканскі тэатральны фестываль «Маладзечанская сакавіца». Ад 1999 года вобласць (разам з Гродзенскай) стала месцам правядзення фестывалю «Адна зямля»[19][20][21].
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ «Мінская вобласць — цэнтральная вобласць Рэспублікі Беларусь, мяжуе з усімі абласцямі рэспублікі. Плошча — 39,9 тыс. квадратных кіламетраў, найбольшая працягласць з поўначы на поўдзень — 315 км, з усходу на захад — 240 км. Плошча вобласці (з Мінскам) складае 19,4?% плошчы Беларусі.»
Мінская вобласць: геаграфічнае становішча, тэрыторыя (руск.)(недаступная спасылка). Афіцыйны Інтэрнэт-сайт Мінскага абласнога выканаўчага камітэта. Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2012. Праверана 7 мая 2012.
Мінская вобласць. Міншчына — найбуйнейшы рэгіён Беларусі (руск.). Афіцыйны інтэрнэт-партал Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2012. Праверана 7 мая 2012. - ↑ GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
- ↑ https://telegraf.by/2017/08/46/360139-samie-silnie-uragani-v-belarusi
- ↑ Афіцыйныя даныя Нацыянальнага статыстычнага камітэта РБ на 14-10-2009
- ↑ Праграма дэмаграфічнай бяспекі Мінскай вобласці на 2011—2015 гады, глава 2(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2016. Праверана 22 верасня 2015.
- ↑ Афіцыйныя даныя Нацыянальнага статыстычнага камітэта РБ на 1-06-2012
- ↑ Этнокультурные процессы Центральной Беларуси в прошлом и настоящем / А. Вл. Гурко [и др.]; науч. ред. А. Викт. Гурко ; Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит., Фил. «Ин-т искусствоведения, этнографии и фольклора им. К. Крапивы». — Минск : Беларуская навука, 2016. С.409
- ↑ Этнокультурные процессы Центральной Беларуси в прошлом и настоящем / А. Вл. Гурко [и др.]; науч. ред. А. Викт. Гурко ; Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит., Фил. «Ин-т искусствоведения, этнографии и фольклора им. К. Крапивы». — Минск : Беларуская навука, 2016. С. 409—411
- ↑ а б в ВЫНІКІ ПЕРАПІСУ НАСЕЛЬНІЦТВА РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ 2019 ГОДА (ТОМ 2), старонкі 237—257
- ↑ а б в Перепись-2019. Посмотрите, где больше всего говорят на роднай мове (руск.). Альфа-Банк. Архівавана з першакрыніцы 20 ліпеня 2024. Праверана 23 ліпеня 2024.
- ↑ а б в г д ВЫНІКІ ПЕРАПІСУ НАСЕЛЬНІЦТВА РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ 2019 ГОДА (ТОМ 2), старонкі 263—325
- ↑ а б в г Перапіс 2009 Мінская вобласць, старонкі 32—34
- ↑ а б в Вынікі перапісу насельніцтва Рэспублікі Беларусь 2019 года па Мінскай вобласці, старонкі 125—132.
- ↑ а б СОВРЕМЕННАЯ ЯЗЫКОВАЯ СИТУАЦИЯ В БЕЛОРУССИИ И ЕЁ ДИНАМИКА В ПОСТСОВЕТСКИЙ ПЕРИОД
- ↑ Результаты по областям(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 верасня 2010. Праверана 20 ліпеня 2025.
- ↑ Образование в Республике Беларусь, 2019 (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (28 чэрвеня 2019).
- ↑ http://www.belarus.by/by/about-belarus/geography/minsk-region Архівавана 29 красавіка 2010.
- ↑ Мяcцовыя радыёстанцыі Мінскай вобласці Архівавана 14 студзеня 2022.
- ↑ «Адна зямля» сцірае межы// «Рэгіянальная газета», 16 ліпеня 1999 г., № 29 (221)
- ↑ «Адна зямля» ў Маладзечне // «Рэгіянальная газета», 21 ліпеня 2006 г., № 29 (583)
- ↑ Даша Атрошанка атрымала Гран-пры «Адной зямлі» Архівавана 13 лістапада 2013. // «Рэгіянальная газета»
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- Мінскі аблвыканкам Архівавана 24 снежня 2019.
- Мінская вобласць, гарады і вёскі. Фота славутасцей
- Мінская вобласць на афіцыйным сайце Рэспублікі Беларусь Архівавана 29 красавіка 2010.
- Official Website of the Republic of Belarus Архівавана 26 снежня 2010. (англ.)
- Мінская вобласць на афіцыйным інтэрнэт-партале Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь
- Мінск і вобласць на Акавіце Архівавана 26 кастрычніка 2010.
- Карта Мінскай вобласці на emaps-online Архівавана 17 ліпеня 2010.
- Славутасці на партале globustut.by (руск.)
- Нацыянальнае агенцтва па турызму Архівавана 19 верасня 2010. (руск.)
- Карта найвышэйшых геаграфічных кропак Мінскай вобл.(недаступная спасылка)
- Газета «Мінская праўда» Архівавана 25 жніўня 2011.
- Тыднёвік «Рэгіянальная газета» Архівавана 18 верасня 2020.
- Радыёстанцыя «Минская волна» Архівавана 22 ліпеня 2010.
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
