Перайсці да зместу

Вітаўт

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Вітаўт Вялікі)
Вітаўт
Партрэт з брэсцкага аўгусцінскага манастыра. Невядомы аўтар, другая палова XVII стагоддзя. Прыжыццёвыя выявы Вітаўта не захаваліся.
Партрэт з брэсцкага аўгусцінскага манастыра. Невядомы аўтар, другая палова XVII стагоддзя. Прыжыццёвыя выявы Вітаўта не захаваліся.
Герб Вітаўта з хронікі Ульрыха Рыхенталя
Герб Вітаўта з хронікі Ульрыха Рыхенталя
Вялікі князь літоўскі
4 жніўня 1392 — 27 кастрычніка 1430
Папярэднік Ягайла Альгердавіч
Скіргайла Альгердавіч (як намеснік Ягайлы, 1386—1392)
Пераемнік Свідрыгайла Альгердавіч
Нараджэнне каля 1350
Старыя Трокі
Смерць 27 кастрычніка 1430(1430-10-27)
Месца пахавання
Род Гедзімінавічы
Бацька Кейстут[1][2][…]
Маці Бірута[1]
Жонка Вітаўтава, Ганна Святаслаўна[3], Юліянія Іванаўна Гальшанская[4], Angelė Bajorienė[d] і Vida Kanapkienė[d]
Дзеці Соф’я Вітаўтаўна[5][6]
Веравызнанне хрысціянства і язычніцтва
Бітвы
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вітаўт, у хрышчэнні Аляксандр (каля 1350 — 27 кастрычніка 1430[7]) — князь гарадзенскі (1370—1382), князь луцкі (1370—1382), вялікі князь літоўскі (1392—1430), абвешчаны кароль гусітаў[8]. Сын Кейстута, пляменнік Альгерда і стрыечны брат Ягайлы.

Адзін з найбольш вядомых уладароў Вялікага Княства Літоўскага, яшчэ пры жыцці называны Вялікім[9].

Прыняў каталіцтва і імя Віганд у 1382 годзе, другі раз быў ахрышчаны па праваслаўным абрадзе ў 1384 годзе пад імем Аляксандр і трэці раз у 1386 паводле каталіцкага абраду таксама пад імем Аляксандр[10].

Імя

[правіць | правіць зыходнік]

Вітаўт — імя з шэрагу старабалцкіх (старалітоўскіх) двухасноўных імёнаў. Такія імёны дайшлі з індаеўрапейскай эпохі і ўласцівыя іменнікам народаў індаеўрапейскага паходжання[11].

Першая аснова Vy- знаходзіцца ў аблаўтных дачыненнях з асновамі Vai-, Vei-, Vie-, Vi-[12], якія, у сваю чаргу, звязаныя з літ. vyti «гнаць, даганяць» і далей індаеўрапейскім *ṷei- «рушыць, імкнуцца; гнаць», ад якога і блр. вайна, ваяваць[13].

Другая аснова Taut- звязаная з літ. tauta[14], лат. tauta «народ», пруск. tauto «краіна», усё да індаеўрапейскага *teuta «народ; краіна»[15].

У імені Вітаўт, такім чынам, спалучыліся іменныя асновы, што пазначаюць паняцці «вайны» і «народу» (народу ў пляменным сэнсе), важнасць якіх сягае яшчэ раннелітоўскай эпохі[16]. Значэнне імя Вітаўт можна перадаць як «той, хто ваюе за народ».

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Раннія гады

[правіць | правіць зыходнік]

Пэўная дата нараджэння Вітаўта не вядома, яе прыклада вызначаюць каля 1350 года. Храніст Конрад Бітшын  (ням.) (бел. у апісанні бітвы пад Рудавай 1370 года згадаў, што яе ўдзельніку Вітаўту было дваццаць гадоў. Паводле Кромера, у 1430 годзе Вітаўту было восемдзесят[17]. Бацька Вітаўта Кейстут і яго дзядзька Альгерд уладарылі сумесна і не змагаліся за ўладу паміж сабой. Альгерд быў вялікім князем і займаўся ўсходнімі і паўднёвымі справамі, Кейстут зацята змагаўся барацьбу з Тэўтонскімі Ордэнам на паўночным захадзе[18]. Маці Вітаўта — Бірута, другая жонка Кейстута, пра яе вядома вельмі мала.

У маладосці. Невядомы мастак, XVIII ст.[19]

Упершыню Вітаўт згаданы ў канцы 1360-х гадоў. У 1368 і 1372 гадах удзельнічаў у паходах Альгерда на Маскву. У 1374 годзе атрымаў Гарадзенскае княства, у 1376 годзе як князь гарадзенскі ўдзельнічаў у паходзе на Польшчу. З 1377 года здзейсняў самастойныя паходы ў землі Тэўтонскага ордэна[17].

Пасля смерці Альгерда ў 1377 годзе, Кейстут прызнаў вялікім князем літоўскім яго старэйшага з другога шлюбу сына Ягайлу і працягваў звычайнае для сябе змаганне з крыжакамі[20].

Аднак, відаць, Ягайла баяўся ўплывовага дзядзьку, таксама ёсць думка, што супраць Кейстута яго настройвала маці Ульяна Аляксандраўна і зяць Вайдыла[21][22].

У лютым 1380 годзе Ягайла без згоды Кейстута заключыў пяцімесячнае перамір’е з Лівонскім ордэнам для сваіх зямель у Літве, а таксама дла Полацка, толькі што адабранага брата і канкурэнта Андрэя Альгердавіча[20].

31 мая 1380 года вялікі князь Ягайла заключы з вялікім магістрам Вінрыхам фон Кніпродэ тайны Давыдзішкаўскі дагавор, падставіўшы такім чынам пад удар крыжакоў землі Кейстута, на якія дзеянне дагавора не распаўсюджвалася[23].

Барацьба за ўладу

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўныя артыкулы: Грамадзянская вайна 1381-1384 гадоў і Грамадзянская вайна 1389-1392 гадоў
Ягайла змяшчае Вітаўта і Кейстута ў вязніцу. В. Герсан, 1873

У лютым 1381 года крыжакі ўварваліся ў землі Кейстута і рушылі да Трокаў. Быў разбураны Новы Гарадок і ўзята ў палон каля 3 000 чалавек[24]. Комтур  (руск.) (бел. Астэродэ Гюнтэр Гоенштейн паведаміў Кейстуту пра заключэнне Давыдзішкаўскага дагавора[24], пасля гэтага Кейстут вырашыў пачаць вайну з Ягайлам. У канцы 1381 годзе Кейстут павёў войскі на Прусію, але дарогай рэзка павярнуў да Вільні[21]. Незадаволены ўчынкам бацькі Вітаўт ад’ехаў ад яго ў Драгічын і потым Гродна. Кейстут лёгка ўзяў Вільню, паланіў самога Ягайлу, быў знойдзены сакрэтны дагавор з Ордэнам, якім даказаў Вітаўту планы Ягайлы[22].

Падчас перамоў з Ягайлам у Вільні (1382), Вітаўта разам з Кейстутам схапілі і змясцілі ў Крэўскі замак. У замку Кейстута задушылі, аднак Вітаўт дапамогай жонкі Ганны Святаслаўны здолеў уцячы.

Падчас барацьбы са стрыечным братам Вітаўт вымушаны быў двойчы бегчы ва ўладанні Тэўтонскага ордэна (1382—1384, 1389—1392) і перадаць ордэну Жамойць. Праз Берасце і Мазовію прыбыў у Прусію, дзе 21 кастрычніка 1383 года прыняў каталіцтва з імем Віганд. Па вяртанні на радзіму ў 1384 года перайшоў у праваслаўе з імем Аляксандр, аднак пазней вярнуўся ў каталіцтва, захаваўшы другое імя.

У 1384 годзе атрымаў ад Ягайлы частку спадчыны па бацьку.

Пасля уніі Вялікага Княства Літоўскага з Польшчай у 1385 годзе Вітаўт узначаліў групоўку вялікалітоўскіх феадалаў, якія былі супраць уніі з Польшчай[7]. Вітаўт дамагаўся ад польскага караля Ягайлы прызнання за сабой Вялікага Княства Літоўскага. З дапамогай лівонскага ланду Ордэна ў вайну 1389—1392 гадоў спрабаваў скінуць намесніка Ягайлы на літоўскім стальцы — свайго стрыечнага брата Скіргайлу і пачаць уладарыць незалежна ад польскага караля.

У выніку ў 1392 годзе паміж Вітаўтам і Ягайлам заключана кампраміснае Востраўскае пагадненне, была прызнана фактычная вярхоўная ўлада Вітаўта ў ВКЛ, але Ягайла дэ-юрэ захоўваў тытул вярхоўнага князя літоўскага[7]. Вітаўт вярнуў свае вотчынныя землі — Троцкага княства, раней адданыя Ягайлам Скіргайле. Вітаўт фармальна станавіўся намеснікам Ягайлы ў ВКЛ, а фактычна — уладаром.

Вітаўт праводзіў палітыку цэнтралізацыі і ўмацавання велікакняжацкай улады. Вёў актыўную знешнюю палітыку. Падчас Вітаўта ВКЛ працягвала падтрымліваць Цвярское і Разанскае  (руск.) (бел. вялікія княствы супраць Масквы[7]. У 1395 годзе далучыў да дзяржавы Смаленскае княства.

Бітва на Ворскле

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Бітва на Ворскле, 1399
Бітва на Ворскле. Мініяцюра XVI ст. з Ілюстраванага летапіснага зводу  (руск.) (бел..
Касцёл Вітаўта ў Каўнасе, пабудаваны каля 1400

Пасля паражэння Тахтамыша ад войска Тамерлана ў 1395 годзе, спусташэння і аслаблення Залатой Арды вялікі князь Вітаўт даў прытулак Тахтамышу, а пасля сыходу Тамерлана на Блізкі Усход здзейсніў некалькі паходаў углыб ардынскай тэрыторыі. Вялікалітоўскія войскі спачатку перайшла Дон і нанеслі паражэнне татарскай ардзе паблізу Волгі, узяўлі тысячы палонных. У 1397 годзе Вітаўт здзейсніў паход ў Крым, дзе таксама перамог варожых Тахтамышу татар.

Вітаўт імкнуўся, каб Папа Рымскі абвясціў крыжовы паход, які дазволіў бы яму перамагчы Залатую Арду, узяць пад сваю ўладу падпарадкаваныя ёй рускія землі і атрымаць каралеўскую карону[25].

Вітаўт вёў трывалую барацьбу супраць татар, ачысціў ад іх тэрыторыю паміж Дняпром і Азоўскім морам. У 1399 годзе ў бітве на Ворскле ўзначаленае Вітаўтам аб’яднанае войска, у якім, апроч уласных вялікалітоўскіх сіл, былі палякі, крыжакі і татары Тахтамыша, пацярпела цяжкае паражэнне ад войскаў хана Цімура Кутлуга і цемніка  (руск.) (бел. Эдыгея  (руск.) (бел.[7]. Войскі Вітаўта фарсіравала раку і атакавалі войскі Цімура Кутлуга, але войскі Эдыгея тым часам здзейснілі флангавыя абходы і прыціснулі войскі Вітаўта да ракі і нанеслі вельмі цяжкія страты. Сам Вітаўт быў паранены і ледзь не патануў. Планы Вітаўта па ананаванні ўсімі землямі колішняй Русі такім чынам сарваліся. Нягледзячы на гэта, кантроль ВКЛ над Паўночным Прычарнамор’ем захаваўся.

Паражэнне на Ворскле аслабіла пазіцыі Вітаўта. Яму давялося адмовіцца ад амбіцыйных планаў на ўсходзе. Смаленскае княства аднавіла самастойнасць . Па патрабаванні Польшчы ў 1401 годзе была заключана Віленска-Радамская унія[7], якой быў замацаваны прадугледжаны Крэўскім актам сюзерэнітэт Польшчы над Вялікім Княствам Літоўскім. Вітаўт і яго прыбліжаныя былі вымушаны прынесці пісьмовае абяцанне вернасці Польшчы. Вітаўт быў прызнаны вялікім князем літоўскім, але толькі пажыццёва, перададзеныя яму ўладанні пасля смерці павінны былі адысці да Ягайлы і Каралеўства Польскага.

У падзяку за выратаванне пад Ворсклай вялікі князь Вітаўт заклаў у Коўне касцёл Ушэсця Найсвяцейшай Дзевы Марыі, вядомы цяпер як касцёл Вітаўта. Акрамя гэтага храма, князем заснаваныя касцёлы Звеставання Найсвяцейшай Панне Марыі і Святога Бенедыкта ў Старых Троках, касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Новых Троках, іншыя храмы і манастыры. Царкоўная палітыка Вітаўта мусіла развеяць распаўсюджаныя ў Заходняй Еўропе ўяўленні пра літоўцаў як язычніках, і спыніць агрэсію Тэўтонскага ордэна.

Пасля стаяння на Угры ў 1408 годзе была часткова вызначына ўсходняя мяжа ВКЛ па рэках Угры і Ацэ.

Вялікая вайна і Грунвальдская бітва

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўныя артыкулы: Вялікая вайна, 1409-1411 і Бітва пад Грунвальдам, 1410
Ян Матэйка. «Грунвальдская битва», 1878. Фрагмент карціны з выявай Вітаўта
Вітаўт і Ягайла моляцца напярэдадні Грунвальдскай бітвы. Я. Матэйка, 1855

Вітаўт і Ягайла былі арганізатарамі разгрому войскаў Тэўтонскага ордэна пад камандаваннем вялікага магістра Ульрыха фон Юнгінгена ў Грунвальдскай бітве ў 1410 годзе. Роля Вітаўта, прызначанага Ягайлам галоўнакамандуючым[7], у гэтай бітве была значнай, нягледзячы на тое, што ход бітвы і ацэнка дзеянняў удзельнікаў застаюцца дыскусійнымі. Бітва пад Грунвальдам паклала канец гегемоніі Ордэна і змяніла геапалітычнае становішча Вялікага Княства Літоўскага. Ордэн па Торунскім дагаворы саступаў у пажыццёвае ўладанне Вітаўту Жамойць, захопленую Ордэнам у 1398 года. За Жамойць Вялікае Княства Літоўскае яшчэ двойчы ўступала ва ўзброеныя канфлікты з Ордэнам (1414, 1422), пакуль немцы канчаткова не адмовіліся ад Жамойці ў Мельнскім мірным дагаворы (1422)[7].

Унутраная палітыка

[правіць | правіць зыходнік]
На велікакняжацкім стальцы. Невядомы мастак, 1555

Праводзіў палітыку цэнтралізацыі і ўмацавання велікакняжаскай улады. Паступова ліквідаваў буйныя ўдзельныя княствы, аддаваў родным і стрыечным братам менш значныя ўдзелы. Да дзяржаўнага кіравання (удзел у соймах і радзе) прыцягваў ваеннаслужбовы стан — баяр-шляхту, за службу раздаваў ёй землі.

За Вітаўтам старабеларуская мова (тады часта «рускай») была афіцыйнай у дзяржаве; лаціна ўжывалася ў сувязях Заходняй Еўропай і ў каталіцкім касцёле[26].

У 1413 годзе падпісаў Гарадзельскую унію[7], якая дэ-юрэ давала каталікам перавагі ў заняцці дзяржаўных пасад, дэ-факта Вітаўт прызначаў на пасады гледзячы толькі на сваё ўласнае меркаванне. Заснаваў у ВКЛ праваслаўную мітраполію незалежную ад маскоўскай, першым мітрапалітам якой на Новагародскім саборы абраны Рыгор Цамблак. У часы Вітаўта ў 1420 годзе Віцебск, Полацк і Вільню наведаў Геранім Пражскі — паплечнік Яна Гуса. У 1422 годзе ў Чэхію прыбыў намеснік Вітаўта Жыгімонт Карыбутавіч з 5-тысячным войскам, такім чынам Вітаўт змагаўся за вяртанне Жамойці. Паводле Мельніцкага дагавора (1422) Ордэн перадаў Жамойць Вітаўту ў пажыццёвае валоданне.

У часы Вітаўта ВКЛ дасягнула найбольшай магутнасці і памераў: ад пскоўскай мяжы да Чорнага мора і ад Акі і Курска да Галіцыі.

Усходняя палітыка

[правіць | правіць зыходнік]

У 1397 годзе Вітаўт разарыў Разанскае княства  (руск.) (бел. ў адсутнасць вялікага князя Алега Іванавіча, у чым яму не перашкаджаў зяць, маскоўскі князь Васіль, з якім яны сустрэліся ў Каломне.

У 1404 годзе Вітаўт зноў далучыў Смаленск  (руск.) (бел. з дапамогай польскіх войск[7], але незадаволены збліжэннем Вітаўта з Польшчай Свідрыгайла Альгердавіч ад’ехаў на маскоўскую службу і атрымаў ад Васіля Дзмітрыевіча некалькі гарадоў у кармленне (пасля паходу Едыгея на Маскву вярнуўся ў ВКЛ). Вітаўт умешваўся ў справы Наўгародскай і Пскоўскай рэспублік і тройчы (1406—1408) урываўся ў межы Маскоўскага княства.

Уладанні ВКЛ пры Вітаўце на ўсходзе дасягалі вярхоўяў Акі і Мажайска. Вітаўт адабраў у татараў Паўднёвае Падолле і пашырыў свае ўладанні на поўдні да Чорнага мора. За час яго ўладарства ў Прычарнамор’і пабудаваны крэпасці Дашаў  (бел. (тар.)) (бел. (Ачакаў), Саколец  (бел. (тар.)) (бел. (Вазнясенск), Балаклей  (бел. (тар.)) (бел. (на Бугу), Каравул (Рашкаў), Хаджыбей  (руск.) (бел. (пазней Адэса).

Дачка Вітаўта Соф’я выйшла замуж за вялікага князя маскоўскага Васіля Дзмітрыевіч. У сваім завяшчанні Васіль (1423) аддаваў жонку і сыноў пад апеку Вітаўта[27], пасля чаго ў 1427 годзе Соф’я афіцыйна перадала Маскоўскае княства пад руку Вітаўта, які прыкладна ў гэты час заключыў дагаворы з князямі цвярскім (1427), разанскім (1430) і пронскімі (1430), паводле якіх яны станавіліся яго васаламі.

Самым крайнім усходнім уладаннем Вітаўта была Тульская зямля, якая ў 1430—1434 гады перадавалася яму па дамове з разанскім князем Іванам Фёдаравічам  (руск.) (бел..

Рэлігійная палітыка

[правіць | правіць зыходнік]

Падпісаўшы пад ціскам польскага кліру Віленска-Радамскую (1401) і Гарадзельскую (1413) уніі, Вітаўт фактычна даў каталікам перавагі ў дзяржаўным жыцці краіны, што стала адной з прычын працяглай рэлігійнай барацьбы ў дзяржаве і значна аслабляла яе.

У 1415 годзе Вітаўт уставіў у Вялікім Княстве Літоўскім аўтакефальную Літоўска-Кіеўскую мітраполію. Першым аўтакефальным мітрапалітам на Новагародскім саборы абралі Рыгора Цамблака.

У 1417 годзе Ягайла і Вітаўт звярталіся да айцоў Канстанцкага сабору з просьбай скасаваць практыку перахрышчвання «русінаў», то-бок праваслаўных, пры іх пераходзе ў каталіцтва[28].

Адносіны з Залатой Ардой

[правіць | правіць зыходнік]

У 1422 годзе Вітаўт даў прытулак залатаардынскаму хану Мухамеду, разгромленаму Баракам  (руск.) (бел.. У 1424 годзе войскі вялікага князя разграмілі прэтэндэта на залатаардынскі сталец Худайдату  (руск.) (бел., які здзяйсняў набег на Адоеўскае княства. У канцы 1424 года Вітаўт падтрымаў Мухамеда, які выступіўшы з ВКЛ, авалодаў спачатку Крымам, а ў 1426 годзе і Сараем  (руск.) (бел.[29].

З’езд у Луцку

[правіць | правіць зыходнік]
Вітаўт Вялікі на кангрэсе ў Луцку. Ё. Мацкявічус, 1934

Вітаўт двойчы адмаўляўся прыняць каралеўскі тытул, але ўрэшце згадзіўся на гэта.

З’езд, які адбыўся ў Луцку 9-29 студзеня 1429 годзе, пры ўдзеле караля Германіі (Рымскага караля) і будучага імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі Жыгімонта, Вітаўта, Ягайлы, легата Папы Рымскага, князёў разанскіх, адоеўскіх, наўгародскіх, пскоўскіх, а таксама пасланнікаў вялікага князя маскоўскага і вялікага князя цвярскога, Тэўтонскага ордэна, Залатой Арды, малдаўскага гаспадара, дацкага караля, візантыйскага імператара, паказаў узросшую ролю Вялікага Княства Літоўскага. Падчас з’езду Жыгімонт паставіў пытанне пра каранацыю Вітаўта. Ягайла пагадзіўся з каранацыяй, але польская знаць прымусіла яго адклікаць згоду. Тым не менш, падрыхтоўка каранацыі ішла ў абход Польшчы.

Прызначаная на Расство Найсвяцейшай Дзевы Марыі (8 верасня 1430) цырымонія не адбылася, бо палякі не прапусцілі дэлегацыю ад Жыгімонта, якая везла зробленыя ў Нюрнбергу кароны Вітаўта і яго жонкі Ульяны. У кастрычніку ў Вільні Ягайла, відаць, прапаноўваў кампраміс, дапускаў каранацыю, з тым, каб пасля смерці Вітаўта карона караля літоўскага адыходзіла б да аднаго з сыноў Ягайлы. Апошнія лісты Вітаўта сведчаць, што ён згаджаўся на такое рашэнне. Аднак яго імкненне каранавацца каралём і забяспечыць суверэнітэт дзяржаве не ажыццявіліся: Вітаўт памёр 27 кастрычніка 1430 года ў Троках.

Пахаванне Вітаўта. Мініяцюра, 1443 год.

Пасля смерці Вітаўта вялікім князем быў абраны Свідрыгайла, які разарваў унію з Польшчай.

Вынікі ўладарства

[правіць | правіць зыходнік]
Вялікае Княства Літоўскае пры Вітаўце

У часы Вітаўта Вялікае Княства Літоўскае дасягнула найбольшай магутнасці і памераў: ад Пскоўскай мяжы да Чорнага мора і ад Акі і Курска да Галіцыі.

Каб узмацніць свае пазіцыі Вітаўт двойчы, у 1429 і 1430 гадах, склікаў з’езды ўладароў Еўропы і хацеў каралеўскі тытул. Але польскія магнаты затрымалі імператарскіх паслоў, што везлі карону. Стары Вітаўт не дачакаўся здзяйснення гэтага свайго плану, памёр у Троках, пахаваны ў Віленскім кафедральным касцёле.

Падчас княжання Вітаўта самакіраванне паводле магдэбургскага права атрымалі Берасце (1390) і Горадня (няпоўнае ў 1391).

У 1413 годзе Віцебск, Полацк, Вільню і Горадню ў почце Вітаўта наведаў Геранім Пражскі (паплечнік Яна Гуса), які пераконваў Вітаўта прыязна ставіцца да гусітаў[30]. У 1422 годзе на запрашэнне руху гусітаў у Чэхію прыбыў намеснік Вітаўта, Жыгімонт Карыбутавіч з 5-тысячным войскам. У 1424 годзе Жыгімонт Карыбутавіча заняў Прагу і абвясціў сябе каралём, пэўны час імкнуўся ўмацаваць сваю ўладу. Але з прычыны ўскладненай сітуацыі ў Вялікім Княстве Літоўскім вярнуўся туды.

Пасля смерці Вітаўта вялікім князем абралі Свідрыгайлу, неўзабаве праз пераварот велікакняжаскі сталец заняў брат Вітаўта Жыгімонт Кейстутавіч.

У літаратуры і мастацтве

[правіць | правіць зыходнік]

Паэт-лацініст Мікалай Гусоўскі ў паэме «Песня пра зубра» (1523) паказвае Вітаўта легендарным князем «залатога века», узорам уладара[31].

На заказ літоўскіх уладаў Мсціслаў Дабужынскі напісаў партрэт Вітаўта[32].

Князю Вітаўту пасвечана п’еса Аляксея Дударава «Князь Вітаўт».

У 2013 годзе ў Нацыянальным акадэмічным Вялікім тэатры оперы і балета адбылася прэм’ера балета «Вітаўт» кампазітара Вячаслава Кузняцова[33].

Памяць

[правіць | правіць зыходнік]

У гонар вялікага князя Вітаўта названы мноства аб’ектаў у Літве, Беларусі і Польшчы. Вітаўтас  (руск.) (бел. — папулярнае імя ў Літве (літ.: Vytautas), меней папулярна яго ў Беларусі (Вітаўт) і Польшчы (польск.: Witold). Імя Вітаўта Вялікага нададзена ўніверсітэту у Коўна.

Помнікі вялікаму князю стаяць у Каўнасе, Кярнаве, Вільнюсе, Сянеі-Тракаі  (літ.) (бел., Бірштанасе, Бятыгале  (літ.) (бел., Пярлаі, Вялюане  (літ.) (бел. і многіх іншых гарадах Літвы  (літ.) (бел., а таксама ў Гродне. Скульптурная фігура Вітаўта ёсць часткай манумента «Тысячагоддзе Расіі»[34] і помніка «Грунвальд»  (польск.) (бел. у Кракаве[35].

25 ліпеня 2009 года ў Брэсце адкрылася скульптурная кампазіцыя, прысвечаная 990-гадовай гісторыі горада. Сярод шасці бронзавых фігур у кампазіцыі помніка тры скульптуры гістарычных дзеячаў — Вітаўта, Мікалая Радзівіла «Чорнага» і князя Васількавіча[36].

Апошні па часе помнік усталяваны 23 верасня 2010 года ў Пелясе Воранаўскага раёна Гродзенскай вобласці Беларусі. Аўтар — літоўскі скульптар Альгімантас Сакалаўскас  (літ.) (бел.. Скульптура вышынёй больш за 6 метраў выраблена з дуба асаблівага віду.

Імем «Вітаўт» называны тралейбус АКСМ-420 вытворчасці Белкамунмаш (2007).

У беларускай тапаніміцы

[правіць | правіць зыходнік]

Памяць пра Вітаўта стала замацавалася ў беларускай тапаніміі XVI—XVII стагоддзяў. Даследчыкі адзначаюць, што ў дакументах гэтага перыяду фігуруе дастаткова шмат назваў геаграфічных і іншых аб’ектаў, знітаваных з імем Вітаўта. Вось толькі некаторыя з іх:

У фальклоры

[правіць | правіць зыходнік]

У канцы XIX стагоддзя на Смаленшчыне запісана паданне, згодна з якім Вітаўт меў беларускае сялянскае паходжанне, а перад смерцю наказаў разбудзіць яго, калі на дзяржаву нападуць ворагі. Пасля смерці Вітаўта людзі вырашылі праверыць абяцанне і разбудзілі яго проста так, за што ён пракляў іх і асудзіў на вечныя бунты.[37]

Галерэя

[правіць | правіць зыходнік]

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б А. Э. Витовт // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1892. — Т. VIа. — С. 574–576.
  2. ↑ Витовт // Военная энциклопедия — СПб.: Иван Дмитриевич Сытин, 1912. — Т. 6. — С. 418–420.
  3. ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 160, 459, 577.
  4. ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 95–96, 159–160, 577.
  5. ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 160, 577.
  6. ↑ Василий, имена великих московских князей // Варлен — Венглейн (БСЭ1) — 1928. — Т. 9. — С. 50.
  7. ↑ а б в г д е ё ж з і Витовт // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 116. — 737 с.
  8. ↑ Turnbull S.  (англ.) (бел., McBride A.  (англ.) (бел. The Hussite Wars 1419-36 // Men-at-arms series. — 409. — Oxford: Osprey Publishing, 2004. — 51 p. — P. 47. — ISBN 1-84176-665-8.
  9. ↑ Aeneas Sylvius. De Lituania//Scriptores rerum Prussicarum. Band 4. Leipzig. 1870. S. 237—239.
  10. ↑ Шабульдо Ф. М. Вітовт // Енциклопедія історії України. — Т. 1. — К.: Наукова думка, 2005. — С. 580—581.
  11. ↑ T. Milewski. Indoeuropejskie imiona osobowe. Wrocław-Warszawa-Kraków, 1969. С. 11-13.
  12. ↑ Z. Zinkevičius. Lietuvių asmenvardžiai. Vilnius, 2008. С. 154, 159—160.
  13. ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1124.
  14. ↑ Z. Zinkevičius. Lietuvių asmenvardžiai. Vilnius, 2008. С. 148—149.
  15. ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1084.
  16. ↑ С. Валянтас. Двусоставные антропонимы — реликты поэзии балтов // Балто-славянские исследования. XVI. Сборник научных трудов. М., 2004. С. 203, 213—214.
  17. ↑ а б Барбашёв А. И. Витовт и его политика до Грюнвальдской битвы (1410 г.). — СПб.: Типография Н. Н. Скороходова, 1885. — Глава II. — С. 18.
  18. ↑ Rowell S. C. Baltic Europe // Michael Jones. The New Cambridge Medieval History c.1300—c.1415. — V. VI. — Cambridge University Press, 2000. — pp. 709—710. — ISBN 0-521-36290-3.
  19. ↑ Чаропка В. Великий князь Витовт. — Минск: ФУАинформ, 2010. С. 5.
  20. ↑ а б Kiaupa Z. Kiaupienė J., Kunevičius A. The History of Lithuania Before 1795 / English ed. — Vilnius: Lithuanian Institute of History, 2000. — P. 124—126. — ISBN 9986-810-13-2.
  21. ↑ а б Koncius J. B. Vytautas the Great, Grand Duke of Lithuania. — Miami: Franklin Press, 1964. — pp. 21-23.
  22. ↑ а б Барбашев А. И. Витовт и его политика до Грюнвальдской битвы (1410 г.). — СПб.: Типография Н. Н. Скороходова, 1885. — Глава II. — С. 21—22.
  23. ↑ Jonynas I. Dovydiškės sutartis // Vaclovas Biržiška. Lietuviškoji enciklopedija. — VI. — Kaunas: Spaudos Fondas, 1937. — P. 1341—1344.
  24. ↑ а б Ivinskis Z. Lietuvos istorija iki Vytauto Didžiojo mirties. — Rome: Lietuvių katalikų mokslo akademij, 1978. — P. 271—273.
  25. ↑ Bumblauskas A. Senosios Lietuvos istorija 1009—1795. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 2005. — ISBN 9986-830-89-3. — P. 146. (літ.)
  26. ↑ ЭнцВКЛ 2005.
  27. ↑ Вернадский Г. В. Россия в средние века.
  28. ↑ Браки князя Свидригайла Ольгердовича // По любви, въ правду, безо всякие хитрости. Друзья и коллеги к 80-летию В.А. Кучкина. Сборник статей. М.: Индрик. — 2014. — С. 256.
  29. ↑ Почекаев Р. Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Орды. — СПб.: Евразия, 2010. — 408 с. — ISBN 978-5-91852-010-9.
  30. ↑ А. Будилович. Не был ли православным человеком Иероним Пражский? // Христианское чтение. 1870, ч. I.
  31. ↑ Мікульскі Ю. Князь Вітаўт вачыма нашых продкаў// Беларуская думка. — 2012. — № 5.
  32. ↑ Горный Сергей. «Витовт» М. В. Добужинского // Наше эхо. — Коўна: 1931. — № 698. Архівавана з першакрыніцы 14 жніўня 2017.
  33. ↑ Бунцэвіч Н. Балет «Вітаўт»: Вітаміны перамогі ці поўны аўт?// Беларуская думка. — 2013, ноябрь. -№ 11.
  34. ↑ Смирнов В. Г. Россия в бронзе. Памятник «Тысячелетию России» и его герои. — [2-е изд., перераб. и доп.]. — Москва: Вече, 2002. — 302 c. — ISBN — 5-945382-01-9.
  35. ↑ Urbańczyk A. Pomnik Grunwaldzki w Krakowie. — Kraków: Wydawn. Literackie, 1974. — 153 s. — S. 151
  36. ↑ Вітаўт, Радзівіл Чорны і князь Васількавіч // «Наша Ніва», 26 ліпеня 2009.
  37. ↑ [1]

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Вітаўт&oldid=5059851"