Lompat ke isi

Spèsiès

Beccè' interwiki
Ḍâri Wikipèḍia bhâsa Madhurâ, lombhung pangataowan mardhika

Spèsiès otabâ jennis èngghi panèka sèttong onḍhâk taksonomi sè èangghuy ḍâlem pangalompo'an biologia ka'angghuy aroju' ḍâ' sèttong otabâ sajumbla kalompo' individu makhlok oḍi' (Populasi) sè saropa bân bisa salèng abuwâè sèttong bân laènna è ḍâlem kalompo'na (salèng abâgi gèn) saèngghâ ngasèllaghi katoronan sè fèrtil (lanḍhu). Sajumbla kalompo' ḍâlem sèttong spèsiès bisa ta' salèng abuwâè sabâb gangghuwân gèografis, tapè manabi ta' èpatemmo bân èpakabin bisa ngasèllaghi katoronan fèrtil. Manabi ḍuwâ' spèsiès sè bhidhâ salèng abuwâè, kaḍuwâna bhâkal ngadheppè maslahat gangguwan biologis; manabi ngasèllaghi katoronan sè sèhat, katoronan panèka biyasana stèril otabâ mandul. Artè panèka è sajumbla kasus ta' èlastarè'è saèngghâ bâḍâ maslahat pangartèan spèsiès. Ḍâlem kasus-kasus kasebbhut, paramèter sè segghut èghuna'aghi ka'angghuy nantowaghi spèsiès sè dhâ-bhidhâ, akadhi kaasaman DNA, morfologi, otabâ relung èkologi. Lebbi jhâu polè, bâḍâna ciri khas tertentu bisa abâgi spèsiès dhâddhi takson sè lebbi kènè', akadhi subspèsiès.

Konsep spesies biologis Mayr

[beccè' | beccè' sombher]
Ernst Mayr ngosollaghi konsèp Spèsiès Biologis ḍâri isolasi rèproduksi sè bânnya' èghuna'aghi è taon 1942

Sabâgiyân bânnya' buku tèks moḍèren aghuna'aghi artè ḍâri Erns Mayr taon 1942, [1][2] sè èkennal mènangka konsèp spèsiès Biologis mènangka ḍhâsar ka'angghuy diskusi saterrossa tentang artè spèsiès. Panèka jhughân èsebbhut konsèp rèproduksi otabâ isolasi. Mayr ngartè'è sèttog spèsiès mènangka [3]

kalompo' populasi alami sè bhenḍer otabâ aghâdhuwi potènsi kabin langkalèng, sè kalabân rèproduktif terisolasi ḍâri kalompo' laèn akadhi ka'ḍissa.[3]

Sadhâjâ ilmuwan ampon aghâdhuwi pamanghi jhâ' artè kasebbhut panèka sabâb alami ḍâri èfèk rèproduksi sèksuwal ḍâ' dinamika sèlèksi alam.[4][5][6][7] Pangangghuyân oca' sèpat berpotènsi ḍâri Mayr ampon dhâddhi perdebbadhân; sajumbla interprètasi makajhâbhâ akabin sè ta' biyasa otabâ lalakon sè pèra' kadhâddhiyân è kanḍhâng, otabâ sè manoro' kèbân sè bisa akabin tapè biyasana ta' ngalakonè è alam liyar[3]

Sajhârâ bân pangembângan konsèp

[beccè' | beccè' sombher]
John Ray
Carl Linnaeus yakèn ḍâ' panetteppan spèsiès.

È karjâ-karjâ sains palèng awwâl, spèsiès saccara saderhana panèka sèttong organisme individu sè abâkkèlè sakalompo' organisme sè saropa otabâ nyemma'è idèntik. Sobung sambhungan laèn è lowar kalompo' ka'ḍissa sè kaserrat. Aristoteles aghuna'aghi oca' gènus bân spèsiès ka'angghuy katègori-katègori omom bân spèsifik. Aristoteles bân ilmuwan-ilmuwan laèn mèlè spèsiès mènangka pambhidhâ bân asèpat tep-tep (ta' aobâ) kalabân "èsènsi" akadhi unsur kimia. Bâkto peneliti awwâl molaè ngembângngaghi sistem organisasi makhlok oḍi', ka'ḍissa molaè nyabâ' spèsiès-spèsiès sè sabellumma ampon èisolasi ka ḍâlem sèttong kontèks. Bânnya' skèma ghâmbhârân awwâl panèka èangghep anè bân skèma panèka nyerta'aghi sambhungan katarètannan aḍhâsar ḍâ' bârna (sadhâjâ tanemman kalabân kembhâng konèng) otabâ lalakon (olar, kalamangghâ, bân bilis sè nyengnga').

John Ray (1686), sèttong naturalis Ènggrès, panèka ilmuwan lu-ghâllu sè aparèng artè biologis istila "spèsiès", akadhi è bâbâ panèka: "... sobung kritèria sè lebbi pastè ḍâlem nantowaghi spèsiès bâgi kaulâ salaèn tampèlan/fitur khusus sè abhidhâ'âghi ka'ḍissa sa'amponna tombu ḍâri sombher bhibhit katoronan. Saèngghâ, ta' masala variasi-variasi ponapa bisaos sè kadhâddhiyân ḍâ' individu otabâ spèsiès kasebbhut, manabi tombu ḍâri sombher bhibhit sè paḍâ, variasi-variasi sè bânnè sabâb variasi kasebbhut èlakonè pambhidhâ'ân spèsiès. Sapanèka jhughân kèbân, kèbân-kèbân sè bhidhâ mènorot spèsifik saccara permanèn abhidhâ'âghi spèsièssa; sèttong spèsiès ta' toman tombu ḍâri bhibhit spèsiès laèn otabâ sabbâlikka".[8]

È abad ka-18, ilmuwan Swèdia, Carl Linnaeus, makalompo' organisme aḍhâsar karakteristik fisik sadhâjâna bân ta' aḍhâsar kalabân sadherhana attas perbhidhâ'ân-perbhidhâ'ân.[9] Èpon jhughân abhâdhi ghâghâsâb hièrarki taksonomi pangalompo'an aḍhâsar karakteristik sè bisa èoladhi bân amaksod ka'angghuy aghâmbhârraghi sambhungan sè alami.[10][11]

Nikolai Ivanovich Vavilov ngembângngaghi konsèp tentang spèsiès Linnaeus mènangka sistem definitif. N.I. Vavilov nojjhuwaghi sobungnga spèsiès monotipe, panèka spèsiès sè èwujudaghi ḍâlem bânnya' bentu'. Vavilov aghâbây sèttong ko konsèp spèsiès politipe è kongres Botani Dhunnya ka-5 è Cambridge è bulân Agustus taon 1930, maka'aḍâ' ghâghâsân sajumbla bentu' spèsiès, rèlativitas kritèriya taksonomi, bân tèori akumulasi pèrifèral karakter rèsèsif. Ḍâri paddhu pamandhengngan èvolusi kasebbhut, abâ'na ngangghep spèsiès mènangka simpul-simpul ḍâlem rantai èvolusi. Vavilov nyoba' nyarè artè aforisme ḍâri hal kasebbhut mènorot ahli botani sè kamodiyân jhughân kasohor, V.L. Komarov: "Spèsiès panèka sèttong sistem morfologis ètambâi kalabân kaunikan gèografis". Macampo panèka, Vavilov ngartè'è "spèsiès Linnaeus" mènangka "sèttong sistem morf-fisiologis dinamis komplèks terisolasi sè asambhung sareng asalla è kennengngan bân wilajâ tertentu".[12] Hal panèka alarjâ' ḍâ' paham konsèp spèsiès Linnaèus mènangka èntitas sè ta' bisa èpèsa aropa komponèn-komponèn, panèka masèttong bân bâgiyân-bâgiyân sè agabung, sè salèng asambhung cekka'. [13]

Sombher

[beccè' | beccè' sombher]
  1. ↑ Mayr, Ernst (1942). Systematics and the Origin of Species. New York: Columbia University Press.
  2. ↑ Wheeler, pp. 17–29
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 de Queiroz, K. (2005). "Ernst Mayr and the modern concept of species". PNAS. 102 (Supplement 1): 6600–6607. Bibcode:2005PNAS..102.6600D. doi:10.1073/pnas.0502030102. PMC 1131873. PMID 15851674.
  4. ↑ Hopf, F. A.; Hopf, F. W. (1985). "The role of the Allee effect on species packing". Theoretical Population Biology. 27: 27–50. doi:10.1016/0040-5809(85)90014-0.
  5. ↑ Bernstein, H.; Byerly, H. C.; Hopf, F. A.; Michod, R.E. (1985). "Sex and the emergence of species". Journal of Theoretical Biology. 117 (4): 665–690. doi:10.1016/S0022-5193(85)80246-0. PMID 4094459.
  6. ↑ Bernstein, Carol; Bernstein, Harris (1991). Aging, sex, and DNA repair. Boston: Academic Press. ISBN 978-0-12-092860-6.
  7. ↑ Michod, Richard E. (1995). Eros and Evolution: A Natural Philosophy of Sex. Addison-Wesley. ISBN 978-0-201-44232-8.
  8. ↑ Historia plantarum generalis, ḍâlem volume èpaterbi' taon 1686, Tome I, Libr. I, Chap. XX, hlm. 40 (Ènokèl ḍâlem Mayr, Ernst. 1982. The growth of biological thought: diversity, evolution, and inheritance. Cambridge, Mass.: Belknap Press: 256)
  9. ↑ Davis, P. H.; Heywood, V. H. (1973). Principles of Angiosperm Taxonomy. Huntington, New York: Robert E. Krieger Publishing Company. p. 17.
  10. ↑ Reveal, James L.; Pringle, James S. (1993). "7. Taxonomic Botany and Floristics". Flora of North America. New York and Oxford: Oxford University Press. pp. 160–161. ISBN 0-19-505713-9.
  11. ↑ Simpson, George Gaylord (1961). Principles of Animal Taxonomy. New York and London: Columbia University Press.
  12. ↑ Vavilov, N.I, (1931). The Linnean species as a system. Cambridge: Cambridge University press. pp. 213–216.{{cite book}}: CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  13. ↑ Kurlovich,Boguslav S. What is a species. Biodiversity of lupins. Aksès (2025–04–10)
Èpondhut ḍâri "https://mad.wikipedia.org/w/index.php?title=Spèsiès&oldid=42520"