Sarajewo

Sarajewo

Sarajevo

Panorama Sarajewa, Ratusz w Sarajewie, Baščaršija, Ferhadija džamija, Katedra Serca Jezusowego, Sobór Narodzenia Matki Bożej
Herb Flaga
Państwo	Bośnia i Hercegowina
Część składowa	Federacja Bośni i Hercegowiny
Kanton	sarajewski
Burmistrz	Benjamina Karić
Powierzchnia	141,5 km²
Wysokość	500–900 m n.p.m.
Populacja (2013) • liczba ludności • gęstość	275 524 2199 os./km²
Nr kierunkowy	(+387) 33
Kod pocztowy	71000
Położenie na mapie Bośni i Hercegowiny Sarajewo
43°51′N 18°22′E
Strona internetowa

Młoda, niezamężna mieszkanka Sarajewa, 1890

Sarajewo (serb.-chorw. Sarajevo, Сарајево IPA: [sǎrajɛʋɔ], tur. Saraybosna) – stolica Bośni i Hercegowiny zamieszkana przez 275 tys. osób (2013). Sarajewo sąsiaduje od wschodu z Sarajewem Wschodnim (ok. 60 tys. mieszkańców), formalną stolicą Republiki Serbskiej. Siedziba kantonu sarajewskiego.

Założone w 1462 r. przez Turków Osmańskich. W 1914 r. miejsce zabójstwa arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Odbyły się tu Zimowe Igrzyska Olimpijskie 1984. Silnie zniszczone w rezultacie działań wojennych 1992-1995. Najszybciej rozwijające się miasto w Bośni i Hercegowinie.

Geografia

Sarajewo leży w centralnym punkcie Bośni i Hercegowiny. Zajmuje powierzchnię 142 km². Przepływa przez nie rzeka Miljacka. W pobliżu dzielnicy Ilidża znajduje się malownicze źródło rzeki Bośnia (Vrelo Bosne). Miasto położone jest na wysokości 500 m n.p.m., w kotlinie pomiędzy pięcioma górami pasma Alp Dynarskich: Bjelašnica (2067 m), Igman (1502 m), Jahorina (1913 m), Trebević (1627 m), Treskavica (2088 m). Duża część miasta położona jest na stromych stokach, co wpływa na zabudowę i układ ulic. W okolicznych górach (Bjelašnica, Igman, Jahorina) czynne są ośrodki narciarskie.

Historia

Okolice dzisiejszego Sarajewa zamieszkane były już w czasach prehistorycznych. W Butmirze, obecnie przedmieściu Sarajewa, w latach 1893–1896 odsłonięto ślady osad z okresu neolitycznego sprzed ok. 4500 lat. Tereny te były również zamieszkane w czasach rzymskich (rzymska osada na terenie dzielnicy Ilidża).

W średniowieczu w miejscu dzisiejszego Sarajewa istniała osada Vrhbosna.

W 1429 roku tereny na którym leży Sarajewo zostały zajęte przez Imperium Ottomańskie. Nowożytne Sarajewo założone zostało w 1462 r. i rozbudowane przez pierwszego osmańskiego władcę Bośni Isa-beg Isakovicia.

W okresie panowania tureckiego Sarajewo było centrum administracyjno-politycznym Bośni osmańskiej. Pierwszy osmański gubernator Bośni, Isa-Beg Ishaković przekształcił skupisko wiosek w miasto, budując kilka kluczowych obiektów, w tym meczet, zamknięty targ, łaźnię turecką, karawanseraj, most i pałac gubernatora („Saraj”), który nadał miastu obecną nazwę w połączeniu z „evo”. Meczetowi nadano nazwę „Careva Džamija” (Meczet Cesarski) na cześć sułtana Mehmeda II. Dzięki inwestycjom i rozwojowi Sarajewo szybko stało się największym miastem w regionie. Drugi gubernator Gazi Husrev-beg w znacznym stopniu ukształtował fizyczny obraz miasta, ponieważ większość obecnego Starego Miasta powstała za jego panowania. Sarajewo stało się znane z dużego rynku i licznych meczetów. U szczytu potęgi imperium Sarajewo było jednym z większych miast osmańskich na Bałkanach. Jego upadek nastąpił w 1697 r., po spaleniu miasta przez wojska austriackie pod dowództwem Eugeniusza Sabaudzkiego i wtedy też stolicę Bośni przeniesiono do Travnika. W 1. połowie XVIII wieku władze tureckie postanowiły otoczyć stare miasto murem obronnym, który wzmacniały forty. Do starego miasta, określanego dziś nazwą Vratnik (a kiedyś Kaštel), można było się dostać przez kilka zachowanych bram miejskich.

W 1878 r. Bośnia została zajęta przez Austro-Węgry na mocy Traktatu Berlińskiego. Chociaż Bośniacki wilajet pod względem prawnym pozostał częścią Imperium Osmańskiego, to de facto był zarządzany jak integralna część Austrii, a Turcja nie miała realnego wpływu na jego bieżące zarządzanie. Stan ten trwał do 1908 roku, kiedy to Bośnia została formalnie zaanektowana i przekształcona w kondominium, kontrolowane wspólnie przez austriacką Przedlitawię i węgierską Zalitawię. Aneksja Bośni przez Austrię wzbudziła protesty w Serbii i doprowadziła do konfliktu między tymi państwami.

Pod rządami austriackimi Sarajewo zmodernizowano i znacznie rozbudowano. Sarajewo zostało uprzemysłowione przez Austro-Węgry, które wykorzystały miasto jako poligon doświadczalny dla nowych wynalazków, takich jak tramwaje, które powstały w 1885 roku, zanim później trafiły do ​​Wiednia. Dzięki przebudowom z tego okresu miasto stanowi unikalne połączenie miasta osmańskiego z architekturą zachodnią. Sarajewo może pochwalić się również przykładami secesji i pseudomauretańskiej architektury z tego okresu. W tym okresie zbudowano również Muzeum Narodowe, katedrę, browar i ratusz.

28 czerwca 1914 r. w Sarajewie serbski nacjonalista, Gavrilo Princip, dokonał zamachu na austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Ferdynanda. Wydarzenie to było bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej.

Jesienią 1918 r. mjr Artur Ganczarski (legionista) utworzył w Sarajewie Legion Polski w sile 600 żołnierzy i 63 oficerów, który przyprowadził do Polski, do Krakowa w dniu 25 listopada 1918 r. Legion ten traktuje się jako część składową Armii Hallera.

Po I wojnie światowej, w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców miasto stało się stolicą prowincji – Drińskiej banowiny.

Podczas II wojny światowej, na skutek inwazji Niemiec na Jugosławię, terytorium Chorwacji oraz Bośni i Hercegowiny zostało włączone w skład faszystowskiego marionetkowego Niepodległego Państwa Chorwackiego, które było sprzymierzone z hitlerowskimi Niemcami. Pod rządami chorwackich Ustaszy systematycznie mordowano Serbów i Żydów.

Po II wojnie światowej Sarajewo zostało stolicą republiki Bośni i Hercegowiny. Rozwinęło się w ważne centrum handlowo-przemysłowe, a jego populacja wzrosła ze 142 tys. w 1961 roku do 448 tys. mieszkańców w 1981 roku. Szczyt rozwoju miasta przypadł na początek lat 80-ych, a następnie rozpoczął się okres stagnacji związany z kryzysem ekonomicznym, który dotknął Jugosławię. W 1984 r. w Sarajewie odbyły się zimowe igrzyska olimpijskie.

Podczas wojny w Bośni, po rozpadzie Jugosławii, miasto było oblegane przez Bośniackich Serbów. Oblężenie rozpoczęło się 6 kwietnia 1992 r. i trwało do końca października 1995. Podczas oblężenia miasto było cały czas ostrzeliwane z otaczających gór, odcięte od dostaw wody i prądu, a żywność dostarczano nieregularnie. Zginęło ponad 10 500 osób, praktycznie wszystkie budynki zostały zniszczone lub uszkodzone. O walkach i związanych z nimi tragicznych dla mieszkańców skutkach opowiadają m.in. film dokumentalny Miss Sarajevo (1995), dramat wojenny Aleja snajperów (1997) i dramat społeczny Grbavica (2005). Powstały także piosenki „Miss Sarajevo”, opowiadająca o tragedii w tym mieście, autorstwa U2 i Luciano Pavarottiego oraz „Bosnia” zespołu The Cranberries. W latach 90. także w polskiej muzyce można było odnaleźć akcenty związane z sytuacją Sarajewa: punkowy zespół „Łysina Lenina” nagrał piosenkę o wspomnianych wydarzeniach pt. „Sarajewo”, a także zespół Balkan Electrique, piosenkę pt. „Sarajevo (Dimitrica II)”.

Od zakończenia wojny i zawarcia w listopadzie 1995 r. układu z Dayton, Sarajewo jest odbudowywane, głównie przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Ślady wojny są jednak cały czas wyraźne, a tereny położone bezpośrednio wokół miasta są wciąż zaminowane.

Demografia

Grupy etniczne

Ponad 80% populacji Sarajewa stanowią Boszniacy, pozostałe 20% to głównie Serbowie oraz Chorwaci.

Religia

Meczet Cesarski w Sarajewie

W mieście znajduje się kilkanaście meczetów, trzy kościoły katolickie, trzy cerkwie oraz trzy synagogi z których tylko jedna jest aktywna.

Szkolnictwo

Medresa Seldžukija w Sarajewie założona przez Gazi Husrev-Bega w 1537

W 1537 roku powstała w Sarajewie Biblioteka Gazi Husrev-bega, która obecnie należy do Uniwersytetu w Sarajewie. Gdy Bośnię i Hercegowinę przejęli Austriacy w 1888 roku otwarto Muzeum Narodowe, a w 1890 roku katolickie seminarium. W 1892 roku otwarto prawosławne seminarium. W 1940 roku w Sarajewie otwarto Wydział Rolniczo-Leśny, a następnie w 1944 roku Wydział Lekarski, który wznowił działalność po zakończeniu II wojny światowej. W 1946 roku otwarto Wydział Prawa i Wyższą Szkołę Pedagogiczną oraz Instytut Biologii. W 1948 roku wznowił działalność Wydziału Rolniczo–Leśny, a w 1949 roku otwarto Wydział Techniki (Tehnički fakultet). W 1949 roku Zgromadzenie Ludowej Republiki Bośni i Hercegowiny uchwaliło ustawę o Uniwersytecie. Rozpoczął on działalność 2 grudnia 1949 roku. W 1950 roku powstały wydziały Filozoficzny oraz Weterynarii. Obecnie (2022) w skład Uniwersytetu wchodzi 19 wydziałów, 3 akademie (Sztuk Pięknych, Akademija scenskih umjetnosti (Teatralna) i Muzyczna), 4 kolegia w Sarajewie i 2 wydziały w Zenicy. Studentom Uniwersytetu służy Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka Bośni i Hercegowiny.

Sarajewo Wschodnie

Serbska cerkiew prawosławna w Sarajewie Wschodnim

W odpowiedzi na postanowienia układu z Dayton, który miasto Sarajewo przydzielił Federacji Bośni i Hercegowiny, podsarajewskie miejscowości znajdujące się na terenie Republiki Serbskiej zostały połączone w jeden rozległy organizm administracyjny pod nazwą Sarajewo Wschodnie (pierwotnie Sarajewo Serbskie). Niezależnie od wewnętrznego podziału Sarajewa Wschodniego na 6 gmin (opštine), fragment silniej zurbanizowanej części miasta jest również określany przez Serbów jako „Sarajewo”, i pod tą nazwą pełni funkcję symbolicznej stolicy Republiki Serbskiej.

Zabytki i atrakcje turystyczne

• Baščaršija – główny bazar miejski, położony na tamtejszej starówce.
• Ratusz w Sarajewie – Zabytkowa siedziba władz miejskich Sarajewa
• kościół św. Antoniego Padewskiego z 1912 roku
• Katedra Serca Jezusowego z 1884 roku
• Most Łaciński z XVIII wieku
• Most Šeher-Ćehaja z XVI wieku
• Brusa Bezistan – kryty bazar
• Dugi Bezistan – kryty bazar
• Medresa Seldžukija
• Meczet Gazi Husrev-bega (Begova džamija) z XVI wieku
• Meczet Cesarski (Careva džamija) – z XVI wieku, jedna z pierwszych muzułmańskich świątyń w Bośni i Hercegowinie
• Meczet Ali Paszy (Alipašina džamija) z XVI wieku
• Vratnik (dawniej Kaštel) – zabytkowa dzielnica otoczona tureckimi fortyfikacjami z lat 1727-1739
  • Biały Bastion (Bijela Tabija) z 1727 roku
  • Żółty Bastion (Žuta Tabija) z 1727 roku
  • Brama Višegradska
  • Brama Širokac
  • Brama Ploča
• Akademia Sztuk Pięknych z 1911 roku
• Synagoga w Sarajewie z 1902 roku
• Stara Synagoga w Sarajewie z XVIII wieku
• Sobór Narodzenia Matki Bożej w Sarajewie z 1874 roku – Katedra prawosławna należąca do Serbskiego Kościoła Prawosławnego
• Alifakovac – cmentarz muzułmański
• Instytut Bośniacki – muzeum, galeria, biblioteka i ośrodek kultury
• Muzeum Dzieciństwa Czasu Wojny.

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Sarajewa:

• Ankara, Turcja (1994)
• Baku, Azerbejdżan (1972)
• Barcelona, Hiszpania (1996)
• Budapeszt, Węgry (1995)
• Bursa, Turcja (1979)
• Calgary, Kanada (1986)
• Collegno, Włochy (1994)
• Coventry, Wielka Brytania (1957)
• Dayton, Stany Zjednoczone (1999)
• Doha, Katar (19.02.2018)
• Ferrara, Włochy (1978)
• Friedrichshafen, Niemcy (1972)
• Innsbruck, Austria (1980)
• Stambuł, Turcja (1997)
• Kuwejt, Kuwejt (1998)
• Madryt, Hiszpania (2007)
• Magdeburg, Niemcy (1972)
• Neapol, Włochy (1976)
• Prato, Włochy (1995)
• Pula, Chorwacja (2012)
• Serre Chevalier, Francja (1995)
• Skopje, Macedonia Północna (14.11.2017)
• Sztokholm, Szwecja (1997)
• Teheran, Iran (31.10.2016)
• Tiencin, Chiny (1981)
• Tilimsan, Algieria (1964)
• Tirana, Albania (1996)
• Trypolis, Libia (1976)
• Wenecja, Włochy (1994)
• Wolfsburg, Niemcy (1985)

Linki zewnętrzne

• Sarajewo – oficjalna strona internetowa
• Sarajewo – informator miejski