Programa për computer
Un programa për computer (an anglèis Computer Program) a l'é n'insem d'istrussion scrivùe an un lengage ëd programassion, progetà për eseguì un còmpit specìfich su un computer. A peul esse un programa ëd sistema (es. sistema Operativ), n'aplicassion (es. navigator web), o n'utilità (es. antivirus). Ij programa a son eseguì dal processor e a gestisso risòrse com memòria, archivi, e perifériche.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij prim programa për computer a armonto a j'agn '40, con la màchina analìtica ëd Babbage (progetà ma mai realisà) e ël prim program scrivù da Ada Lovelace për calcolé ij nùmer ëd Bernoulli. Ant j'agn '50, con ij computer a tub a veuid, ij programa a j'ero codificà an lengagi màchina (binari). Ant j'agn '60, ij lengagi d'àut livel (Fortran, COBOL) a l'han semplificà la programassion. Ant j'agn '90, l'avent dël software open-source (Linux) e dle piataforme visuaj (Windows) a l'ha democratisà l'usagi. Ancheuj, ij programa a son ëvnù compless con l'inteligensa Artifissial e ël cloud computing.
Strutura e Component
[modìfica | modifiché la sorgiss]Un programa a peul esse divis an:
- Còdes sorgiss (an test): Istrussion ëd programador (es. Python, Java).
- Compilador/Intérpret: A traduv ël còdes an lengagi màchina.
- Eseguìbil: Archivi binari pront për l'esecussion.
- Librarìe: Còdes riutilisàbil për funsion comun (es. matemàtica).
- Documentassion: Ij manual técnich për j'utent o ij programador.
Ij programa a podrìo ëdcò include:
- Algoritm: Pass lògich për risòlve un problema.
- Strutura ëd dat: Organisassion dij dat (es. liste, tàule).
Tipologìe
[modìfica | modifiché la sorgiss]Software ëd sistema: Gestiss hardware e risòrse (es. Windows, Linux).
Aplicassion: Còmpit specìfich për l'utent (es. Microsoft Word, Google Chrome).
Utilità: Manteniment e sicurëssa (es. antivirus, gestionari d'archivi).
Software ëd svilup: Strument për creé d'àutri programa (es. IDE, debugger).
Malware: Programa dannos (es. virus, ransomware).
Usagi Pràtich
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij programa a servo për
- Automassion: Contròl ëd process industriaj o robòt.
- Anàlisi ëd dat: Strument ëstatìstich (es. Excel, R).
- Comunicassion: Piataforme ëd chat o vìdeo (es. Zoom, WhatsApp).
- Intrateniment: Gieugh videolùdich o streaming (es. Netflix).
- Educassion: Cors ëdnans a distansa o simulassion.
Avantagi e Svantagi
[modìfica | modifiché la sorgiss]Avantagi:
- Automatisa atività arpetitiv.
- Scalabilità an gestì dat ëd grand volum.
- Personalisassion për bisògn specìfich.
Svantagi:
- Cost àut ëd svilup e manteniment.
- Vulnerabilità a error (bug) o atach informàtich.
- Dipendent da l'agiornament e compatibilità.
Evolussion Tecnològica
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ani '70-'80: Passagi da le schede perforà a l'antërassion grafìca (GUI).
Ani 2000: Rivolussion dël web e dël mobile app (iOS, Android).
Ani 2010: Adossion ëd cloud computing e servissi SaaS (Software as a Service).
Al di d'ancheuj:
- Integrassion d'AI e machine learning (es. ChatGPT).
- Piataforme low-code/no-code për creé programa sensa programé.
- Svilup ëd software quantum e blockchain.
Vardé ëdcò
[modìfica | modifiché la sorgiss]Arferiment
[modìfica | modifiché la sorgiss]Turing, A. (1936). On Computable Numbers. Proceedings of the London Mathematical Society.
Raymond, E. (1999). The Cathedral and the Bazaar. O'Reilly Media.