Neidio i'r cynnwys

Llygredd maetholion

Oddi ar Wicipedia
Llygredd maetholion
Mathmaterion amgylcheddol, Llygredd dŵr Edit this on Wikidata
AchosMaethyn, dŵr ffo ar yr wyneb, septic tank, feedlot, llygredd aer, sewage edit this on wikidata
Dynodwyr

Mae llygredd maetholion yn fath o lygredd dŵr, yn cyfeirio at halogiad gan ormodedd o faetholion. Mae'n un o brif achosion ewtroffeiddio dyfroedd wyneb (llynnoedd, afonydd a dyfroedd arfordirol), lle mae gormodedd o faetholion, fel arfer nitrogen neu ffosfforws, yn ysgogi twf algaidd.[1] Ymhlith y prif ffynonellau o lygredd maetholion mae: dŵr ffo arwyneb o ffermydd, gollyngiadau o danciau carthion a bwydydd anifeiliaid, ac allyriadau o hylosgi. Oherwydd fod gan garthion lefel uchel iawn o faetholion mae carthion amrwd yn cyfrannu'n fawr at ewtroffeiddio diwylliannol. Cyfeirir at ryddhau neu ddymio carthion amrwd i gorff o ddŵr fel 'gollwng carthion', ac mae'n dal i ddigwydd ledled y byd, yn bennaf gan nad oes yn rhaid i'r ffermwr dalu.

Ychydig iawn o lygredd maetholion sydd ei angen i niweidio cynefinoedd fel afonydd a phyllau dŵr. Mae'r ychydig hwn yn ddigon i wneud niwed i blanhigion sensitif ac anifeiliaid sy’n cartrefu yn y mannau hyn.

Mae cyfansoddion nitrogen adweithiol gormodol yn yr amgylchedd yn gysylltiedig â llawer o bryderon amgylcheddol dwys, gan gynnwys ewtroffeiddio dyfroedd wyneb, blodau algaidd niweidiol, hypocsia, glaw asid, dirlawnder nitrogen mewn coedwigoedd, a newid hinsawdd . [2]

Ers ffyniant amaethyddol y 1910au ac eto yn y 1940au, o ganlyniad i'r galw mawr am fwyd, mae cynhyrchu amaethyddol yn dibynnu'n fawr ar ddefnyddio gwrtaith.[3] Mae gwrtaith yn sylwedd naturiol neu wedi'i addasu'n gemegol sy'n llawn o faetholion, ac sy'n helpu pridd i ddod yn fwy ffrwythlon. Ceir llawer iawn o ffosfforws a nitrogen mewn gwrtaith, sy'n arwain at ormodedd o faetholion yn mynd i mewn i'r pridd. Nitrogen, ffosfforws a photasiwm yw'r prif faetholion "y 3 Mawr" mewn gwrtaith masnachol, mae pob un o'r maetholion sylfaenol hyn yn chwarae rhan allweddol yn nhwf y planhigion.[4] Pan na chaiff nitrogen a ffosfforws eu defnyddio'n llawn gan y planhigion sy'n tyfu, gallant gael eu colli o gaeau'r fferm a chael effaith negyddol ar ansawdd aer a dŵr i lawr yr afon.[5] O ganlyniad, gall y maetholion hyn ddod i mewn i ecosystemau dyfrol ac maent yn cyfrannu at gynnydd mewn ewtroffeiddio.[6] Pan fydd ffermwr yn chwalu gwrtaith, boed yn organig neu wedi'i wneud yn synthetig, bydd rhywfaint ohono'n cael ei olchi ymaith fel dŵr ffo.[7]

Ffynonellau'r maetholion

[golygu | golygu cod]

Mae'r prif ffynhonnell llygredd maetholion mewn un ardal arbennig yn dibynnu ar y defnydd o'r tir.

  • Amaethyddiaeth: cynhyrchu anifeiliaid neu gnydau
  • Trefol/maestrefol: dŵr ffo stormydd o ffyrdd a meysydd parcio; defnydd gormodol o wrtaith ar lawntiau; gweithfeydd trin carthion trefol; allyriadau cerbydau modur
  • Diwydiannol: allyriadau llygredd aer (ee gweithfeydd pŵer trydan), gollyngiadau dŵr gwastraff o wahanol ddiwydiannau.[8]

Gall llygredd maetholion ddo o rai ffynonellau llygredd aer, yn annibynnol ar y defnydd tir lleol, oherwydd bod llygryddion aer yn cael eu cludo o ffynonellau pell i ffwrdd.[9]

Er mwyn canfod y ffordd orau o atal ewtroffeiddio rhag digwydd, rhaid nodi ffynonellau penodol sy'n cyfrannu at lwytho maetholion. Ceir dwy ffynhonnell gyffredin o faetholion a deunydd organig: ffynonellau pwynt a ffynonellau dibwynt.

Nitrogen

[golygu | golygu cod]

Mae defnyddio gwrtaith synthetig, llosgi tanwydd ffosil, a magu anifeiliaid amaethyddol, yn enwedig drwy fwydo anifeiliaid dwys (CAFO), wedi ychwanegu llawer iawn o nitrogen adweithiol i'r biosffer.[10] Yn fyd-eang, mae balansau nitrogen wedi'u dosbarthu'n eithaf aneffeithlon gyda rhai gwledydd â gwargedion ac eraill â diffygion. Ar gyfer y rhan fwyaf o wledydd ledled y byd, mae'r cyfaddawd rhwng cau bylchau mewn cynnyrch a lliniaru llygredd nitrogen yn fach neu ddim yn bodoli.[11]

Ffosfforws

[golygu | golygu cod]

Mae llygredd ffosfforws yn cael ei achosi gan or-ddefnydd o wrtaith a thail anifeiliaid, yn enwedig pan gaiff ei waethygu gan erydiad pridd. Yn yr Undeb Ewropeaidd, amcangyfrifir y gellir colli mwy na 100,000 tunnell o ffosfforws i gyrff dŵr a llynnoedd oherwydd erydiad gan ddŵr.[12] Mae ffosfforws hefyd yn cael ei ollwng gan weithfeydd trin carthion trefol a rhai diwydiannau.[13]

Effeithiau

[golygu | golygu cod]

Effeithiau amgylcheddol ac economaidd

[golygu | golygu cod]

Gall gormodedd o faetholion wedi’u crynhoi arwain at:

  • Twf gormodol o algâu (blodau algaidd niweidiol);[14] a cholli bioamrywiaeth;[15]
  • Newidiadau cyfansoddiad rhywogaethau (tacsa dominyddol);
  • Newidiadau gwe bwyd, llai o oleuni;
  • Carbon organig gormodol (ewtroffeiddio); diffygion ocsigen toddedig (hypocsia amgylcheddol); cynhyrchu tocsin;[9]

Gall llygredd maetholion gael effaith economaidd oherwydd costau cynyddol trin dŵr, colledion pysgota masnachol a physgod cregyn, a cholledion pysgota hamdden.[16]

Effeithiau ar iechyd

[golygu | golygu cod]

Mae'r effaith ar iechyd dynol yn cynnwys gormodedd o nitrad mewn dŵr yfed (syndrom babi glas) a sgil-gynhyrchion diheintio mewn dŵr yfed. Gall nofio mewn dŵr y mae blŵm algaidd niweidiol yn effeithio arno achosi brech ar y croen a phroblemau anadlu.[17]

Enghreifftiau (gwledydd)

[golygu | golygu cod]

Cymru

[golygu | golygu cod]

Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n gyfrifol am amgylchedd Cymru, a chaiff ei ariannu a'i reoleiddio gan Lywodraeth Cymru.

Maent yn gweithio gyda gyda thirfeddianwyr a ffermwyr a cheisiant ddefnyddio atebion sy'n seiliedig ar natur i wella ansawdd y dŵr. Ceisiant hefyd wella ecoleg ac ansawdd y dyfroedd yn yr afonydd trefol ee carffosiaeth a safleoedd adeiladu. Mae ganddyn nhw bwerau rheoleiddio a gweithiant yn agos gyda Dŵr Cymru a chwmniau dŵr canolbarth Cymru. Yn y Canolbarth mae CNC yn defnyddio dulliau gwella ecoleg ac ansawdd afonydd a dyfroedd arfordirol drwy Brosiect Adfer Afon Gwy Uchaf a'r gwaith ar Fyrddau Cynllun Rheoli Maetholion Gwy, Wysg a Theifi. Yn y Gogledd-Ddwyrain maent yn gweithio gyda phartneriaid megis Bwrdd Rheoli Maetholion Dyfrdwy a Fforwm Clwyd a phartneriaethau dalgylch Dyfrdwy. https://naturalresources.wales/about-us/what-we-do/strategies-and-plans/how-we-will-work-to-minimise-pollution-in-our-communities/?lang=cy Gweithia Llywodraeth Cymru gyda'r sector amaethyddiaeth i ganfod atebion i leihau maetholion gormodol yn y pridd ac afonydd.[18]

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Walters, Arlene, gol. (2016). Nutrient Pollution From Agricultural Production: Overview, Management and a Study of Chesapeake Bay. Hauppauge, NY: Nova Science Publishers. ISBN 978-1-63485-188-6.
  2. ↑ "Reactive Nitrogen in the United States: An Analysis of Inputs, Flows, Consequences, and Management Options, A Report of the Science Advisory Board" (PDF). Washington, DC: US Environmental Protection Agency (EPA). EPA-SAB-11-013. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar February 19, 2013.
  3. ↑ Seo Seongwon; Aramaki Toshiya; Hwang Yongwoo; Hanaki Keisuke (2004-01-01). "Environmental Impact of Solid Waste Treatment Methods in Korea". Journal of Environmental Engineering 130 (1): 81–89. doi:10.1061/(ASCE)0733-9372(2004)130:1(81). https://archive.org/details/sim_journal-of-environmental-engineering_2004-01_130_1/page/n86.
  4. ↑ "Fertilizer 101: The Big Three―Nitrogen, Phosphorus and Potassium". Arlington, VA: The Fertilizer Institute. 2014-05-07. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-06-05. Cyrchwyd 2023-05-10.
  5. ↑ "The Sources and Solutions: Agriculture". Nutrient Pollution. EPA. 2021-11-04.
  6. ↑ Huang, Jing; Xu, Chang-chun; Ridoutt, Bradley; Wang, Xue-chun; Ren, Pin-an (August 2017). "Nitrogen and phosphorus losses and eutrophication potential associated with fertilizer application to cropland in China". Journal of Cleaner Production 159: 171–179. doi:10.1016/j.jclepro.2017.05.008.
  7. ↑ Carpenter, S. R.; Caraco, N. F.; Correll, D. L.; Howarth, R. W.; Sharpley, A. N.; Smith, V. H. (August 1998). "Nonpoint Pollution of Surface Waters with Phosphorus and Nitrogen". Ecological Applications 8 (3): 559. doi:10.2307/2641247. JSTOR 2641247. https://archive.org/details/sim_ecological-applications_1998-08_8_3/page/n4.
  8. ↑ "Sources and Solutions". Nutrient Pollution. EPA. 2021-08-31.
  9. ↑ 9.0 9.1 "The Effects: Environment". Nutrient Pollution. EPA. 2021-03-01.
  10. ↑ Galloway, J.N.; Dentener, F.J. (September 2004). "Nitrogen Cycles: Past, Present, and Future". Biogeochemistry 70 (2): 153–226. arXiv:1. doi:10.1007/s10533-004-0370-0.
  11. ↑ Wuepper, David; Le Clech, Solen; Zilberman, David; Mueller, Nathaniel; Finger, Robert (November 2020). "Countries influence the trade-off between crop yields and nitrogen pollution". Nature Food 1 (11): 713–719. doi:10.1038/s43016-020-00185-6. ISSN 2662-1355. https://www.nature.com/articles/s43016-020-00185-6.
  12. ↑ Panagos, Panos; Köningner, Julia; Ballabio, Cristiano; Liakos, Leonidas; Muntwyler, Anna; Borrelli, Pasquale; Lugato, Emanuele (2022-09-13). "Improving the phosphorus budget of European agricultural soils" (yn en). Science of the Total Environment 853: 158706. Bibcode 2022ScTEn.853o8706P. doi:10.1016/j.scitotenv.2022.158706. PMID 36099959.
  13. ↑ "Phosphorus and Water". USGS Water Science School. Reston, VA: U.S. Geological Survey (USGS). 2018-03-13.
  14. ↑ "Harmful Algal Blooms". Nutrient Pollution. EPA. 2020-11-30.
  15. ↑ "National Nutrient Strategy". EPA. 2021-08-18.
  16. ↑ "The Effects: Economy". Nutrient Pollution. EPA. 2022-04-19.
  17. ↑ "The Effects: Human Health". Nutrient Pollution. EPA. 2022-04-19.
  18. ↑ Llywodraeth Cymru; adalwyd 10 Mai 2023.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Llygredd_maetholion&oldid=13342260"