Brzozowate
 Brzoza brodawkowata | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
brzozowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Betulaceae Gray Nat. Arr. Brit. Pl. 2: 222, 243. 1 Nov 1821, nom. cons. | |
| Zasięg | |
| |
Brzozowate (Betulaceae A. Gray) – rodzina zaliczana w zależności od ujęcia systematycznego do rzędu bukowców lub leszczynowców. W wąskim ujęciu (np. system Reveala) obejmuje dwa rodzaje (olsza i brzoza), w ujęciu szerszym (np. według systemów APG i Angiosperm Phylogeny Website) zalicza się tu 6 rodzajów ze 145[2]–167 gatunkami[3], które w innym wypadku wyodrębniane są w rodziny leszczynowatych Corylaceae i grabowatych Carpinaceae[4]. W szerszym ujęciu należą tu drzewa i krzewy strefy umiarkowanej i borealnej półkuli północnej, z przedstawicielami sięgającymi także tropików w południowo-wschodniej Azji i Ameryce Środkowej oraz docierającymi wzdłuż Andów na półkulę południową[5]. Liczne gatunki odgrywają istotną rolę jako dominanci w różnych formacjach leśnych[3]. Rośliny zawierają flawony[6].
Owoce z rodzaju leszczyna (orzechy laskowe) są spożywane, podobnie jak sok brzozowy. Drewno jest ważnym surowcem o zróżnicowanym zastosowaniu w zależności od rodzaju i gatunku[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Zrzucające liście na zimę drzewa i krzewy[5][6]. Bywają owłosione, włoski są gruczołowate i tarczowate[6].
- Liście
- Skrętoległe, pojedyncze, niepodzielone, ogonkowe, z pierzastym użyłkowaniem, ząbkowane lub piłkowane, z szybko odpadającymi przylistkami[5][3].
- Kwiaty
- Rozdzielnopłciowe. Kwiaty męskie zebrane są w zwisające kotki. Kwiaty żeńskie skupione są w kotki lub główki, zwisające lub wzniesione. W obrębie kwiatostanów z kątów łuskowatych podsadek wyrastają trójkwiatowe wierzchotki (często ze zredukowanym kwiatem szczytowym). U niektórych przedstawicieli kwiaty wsparte są dwoma podkwiatkami. Okwiat zredukowany, u olchy i brzozy wykształcony w postaci czterech drobnych listków (łusek) w kwiatach męskich, podczas gdy w kwiatach żeńskich brak ich zupełnie. W innych rodzajach kilkulistkowy okwiat obecny jest także w kwiatach żeńskich[5] (listki te uznawane też bywają za przysadki)[6]. Kwiaty męskie zawierają od jednego do 6 (rzadko do 12[3]) pręcików, zwykle z rozstawionymi woreczkami pyłkowymi. Kwiaty żeńskie mają pojedynczą zalążnię powstającą z dwóch lub rzadziej trzech owocolistków[5]. Zalążnia jest podzielona na komory odpowiednio do liczby owocolistków, zawierające pojedyncze, czasem dwa zalążki[6].
- Owoce
- Orzechy, czasem drobne i oskrzydlone (skrzydlaki)[3] siedzące w kącie zdrewniałych łusek. U brzozy łuski opadają po dojrzeniu, u olszy pozostają na szyszkowatym, drewniejącym kwiatostanie (tzw. szyszeczce).
Biologia
[edytuj | edytuj kod]Kwiaty brzozowatych są wiatropylne[3]. Także owoce są najczęściej rozprzestrzeniane przez wiatr (anemochoria)[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jedna z rodzin rzędu bukowców należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2]:
| bukowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- podrodzina: Betuloideae Arnott
- podrodzina: Coryloideae J. D. Hooker (w niektórych ujęciach podrodzina jest monotypowa (tylko z Corylus), podczas gdy pozostałe rodzaje włączane są do podrodziny Carpinoideae[6])
- Carpinus L. – grab
- Corylus L. – leszczyna
- Ostrya Scopoli – chmielograb
- Ostryopsis Decaisne
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe (Hamamelididae Takht.), nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal, rząd leszczynowce (Corylales Dumort.), rodzina brzozowate (Betulaceae Gray)[7].
Zaliczane tu w innych systemach rodzaje: leszczyna, chmielograb i Ostryopsis, zostały przez Reveala zgrupowane w rodzinie leszczynowatych, a grab zaliczony został do rodziny Stylocerataceae.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-06-24] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 282. ISBN 978-1-84246-634-6.
- ↑ Słownik botaniczny. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.). Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 100–101. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 95–96. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d e f Armen Takhtajan: Flowering Plants. 978-1-4020-9608-2: Springer, 2009, s. 119–120.
- ↑ Crescent Bloom: Betulaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-01-09]. (ang.).