មជ្ឈិមបូព៌ា

មជ្ឈិមបូព៌ា

ផ្ទៃក្រឡា	៧,២២២,៤១១ គម២
ចំនួនប្រជាជន	៤៨៧,៤៦៦,១៩៥ (គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៥)
ប្រទេស	មើល៖ បញ្ជីតាមចំនួនប្រជាជន រដ្ឋសមាជិក អសប (១៦) កាតា គុយវ៉ែត តួកគី បារ៉ែន យេម៉ែន លីបង់ ស៊ីប ស៊ីរី ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ង់ អ៊ីរ៉ាក់ អ៊ីស្រាអែល អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត អូម៉ង់ អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម អេហ្ស៊ីប រដ្ឋសង្កេតការណ៍ អសប (១) ប៉ាឡេស្ទីន ជាក់ស្ដែង (១) ស៊ីបខាងជើង
ភាសា	ភាសាផ្លូវការ ក្រិក ឃឺដ តួកគី ពែរ្ស ហេប្រឺ អង់គ្លេស អារ៉ាប់
ល្វែងម៉ោង	UTC+២ ទៅ UTC+៤
ទីក្រុងសំខាន់ៗ	ទីក្រុងធំបំផុតចំនួន ១០ នៅមជ្ឈិមបូព៌ា គែរ តេហេរ៉ង់ អ៊ីស្តង់ប៊ុល បាកដាដ រីយ៉ាដ អង់ការ៉ា អាឡិចសង់ឌ្រី ឌូបៃ ជីដ្ដារ អាម៉ាន់

មជ្ឈិមបូព៌ា (ដែលជាពាក្យមានប្រភពចេញពីភាសាអង់គ្លេសគឺ Middle East) គឺជាតំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយមួយដែលគ្របដណ្តប់លើឧបទ្វីបអារ៉ាប់ ឡេវ៉ាន តួកគី អេហ្ស៊ីប អ៊ីរ៉ង់ និងអ៊ីរ៉ាក់។

ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" នេះត្រូវ​បាន​គេ​ចាប់ផ្ដើមប្រើប្រាស់ដំបូងនៅចក្រភពអង់គ្លេស និងតាមបណ្ដាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងលិចមួយចំនួននៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ ដោយជាពាក្យជំនួសឱ្យដើមបូព៌ា (ដោយពាក្យទាំងពីរមានលក្ខណៈផ្ទុយពីពាក្យជាយបូព៌ា)។ ពាក្យមជ្ឈិមបូព៌ាបានបង្កឱ្យមនុស្សជាច្រើនកើតការយល់ច្រឡំដោយសារតែនិយមន័យនៃពាក្យនេះចេះតែវិវត្តទៅតាមកាលៈទេសៈភូមិសាស្ត្រនយោបាយ។ ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី២០ មក ពាក្យមជ្ឈិមបូព៌ាបានទទួលការរិះគន់ជាខ្លាំងចំពោះន័យបែបមជ្ឈអឺរ៉ុបនិយមរបស់វា។ តំបន់មួយនេះរាប់បញ្ចូលទឹកដីទាំងប៉ុន្មានដែលស្ថិតក្នុងតំបន់អាស៊ីខាងលិចស្ទើរទាំងអស់ គ្រាន់តែដកតំបន់កូកាសខាងត្បូងចេញ។ ខុសពីអាស៊ីចខាងលិចបន្តិច មជ្ឈិមបូព៌ាគឺគិតប្រទេសអេហ្ស៊ីប (មិនតែឧបទ្វីបស៊ីណៃ) និងប្រទេសតួកគី (មិនតែធ្រែសខាងកើត) ទាំងមូល។

បណ្ដាប្រទេសនៅក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ាភាគច្រើន (១៣ ក្នុងចំណោម ១៨) គឺត្រូវជាផ្នែកនៃពិភពអារ៉ាប់។ ប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងគេក្នុងតំបន់នោះគឺ អេហ្ស៊ីប តួកគី និងអ៊ីរ៉ង់ ខណៈប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតគឺជាប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាមានក្រឡាផ្ទៃធំបំផុត។ ប្រវត្តិមជ្ឈិមបូព៌ាមានអាយុកាលតាំងពីសម័យ​បុរាណយូរណាស់មកម៉្លេះ ដោយប្រវត្តិវិទូតែងសម្ដៅមកតំបន់នេះថាជា "លំយោលនៃអរិយធម៌"។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សារៈសំខាន់នៃភូមិសាស្ត្រនយោបាយនៅតំបន់នេះត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ជាយូរណាស់មកហើយ​ដែរ។ ពពួក​សាសនា​អាប្រាហាម (សាសនយូដា គ្រិស្តសាសនា និង ឥស្លាមសាសនា) គឺសុទ្ធតែ​មានកំណើតកើតចេញពីតំបន់នេះ។ អារ៉ាប់គឺជាក្រុមជនជាតិធំជាងគេប្រចាំតំបន់ និងបន្ទាប់មកគឺ តួកគី ពែរ្ស ឃឺដ អាហ្សេរី កុបត៍ ជ្វីហ្វ អាស៊ីរី អ៊ីរ៉ាក់តួកគី យ៉េហ្ស៊ីឌី និងស៊ីបក្រិកជាដើម។

មជ្ឈិមបូព៌ាមានអាកាសធាតុក្ដៅ និងស្ងួត ពិសេសនៅក្នុងតំបន់ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ និងអេហ្ស៊ីប។ ប្រព័ន្ធទន្លេខ្លះៗបានផ្ដល់ជាប្រភពទឹកដើម្បីផ្គត់ផ្គង់វិស័យកសិកម្មតិចតួចនៅក្នុងតំបន់មួយនេះដូចជា ដីសណ្ដនីលនៅក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប ទន្លេធីក្រឺ និងអឺហ្វ្រាត់នៃតំបន់មេសូប៉ូតាមី និងអាងនៃទន្លេហ្សកដានីដែលអូសបន្លាយស្ទើរពេញតំបន់ឡេវ៉ាន។ តំបន់ដែលបានរៀបរាប់ទាំងអស់នេះត្រូវបានគេស្គាល់ថា អឌ្ឍចន្ទពហុពល ដែលត្រូវជាទីតាំងដ៏សំខាន់ដែលប្រវត្តិវិទូតែងសម្ដៅថា លំយោលនៃអរិយធម៌ ពោលជាតំបន់ដែលអរិយធម៌មនុស្សវិវត្តដោយឯកឯងគ្មានរងឥទ្ធិពលពីអរិយធម៌ ឬតំបន់ដទៃ។

ផ្ទុយមកវិញ នៅតំបន់ឆ្នេរឡេវ៉ាន និងប្រទេសតួកគីមួយភាគធំគឺមានអាកាសធាតុលក្ខណៈមេឌីទែរ៉ាណេ ជាមួយនឹងរដូវក្តៅស្ងួត និងរដូវរងាសើម។ ប្រទេស​ភាគច្រើន​ដែល​ស្ថិតនៅជាប់​ឈូងសមុទ្រពែរ្សគឺសុទ្ធសឹងតែកាន់កាប់ធនធាន​ប្រេងកាតស្ទើរទាំងអស់នៅក្នុងតំបន់។ ដោយសារតែអាកាសធាតុក្ដៅស្ងួតហែងរួមជាមួយការពឹងផ្អែកជាធំលើឧស្សាហកម្មឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល មជ្ឈិមបូព៌ាជាតំបន់មួយដែលបង្កនិងពន្លឿននូវបាតុភូតបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ និងក៏ត្រូវជាតំបន់ដែលងាយរងគ្រោះធ្ងន់ធ្ងរពីវាផងដែរ។

បច្ចេកសព្ទ

ពាក្យថា មជ្ឈិមបូព៌ា (ភាសាអង់គ្លេស៖ Middle East) គឺមានដើមកំណើតចេញពីការិយាល័យអាណានិគមឥណ្ឌានៅអង់គ្លេសក្នុងកំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៥០។ ពាក្យនេះបានចាប់ផ្ដើមទទួលប្រជាប្រិយភាពជាខ្លាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩០២ នៅពេលដែលអ្នកយុទ្ធសាស្ត្រយោធាជើងទឹកអាមេរិកមួយរូបគឺលោកអាល់ហ្វ្រែដ តេយឺរ ម៉ាហានបានប្រើប្រាស់ពាក្យនេះដើម្បី "កំណត់បែងចែកតំបន់រវាងបណ្ដាប្រទេសអារ៉ាប់ និងឥណ្ឌា"។

នៅអំឡុងសម័យនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស និងរុស្ស៊ីបានកំពុងប្រជែងគ្នាដណ្តើមឥទ្ធិពលនៅតំបន់អាស៊ីកណ្តាល ដែលគេច្រើនស្គាល់ការប្រជែងនោះថា មហាល្បែង។ កាលនោះផងដែរ មាហានបានទើបតែដឹងពីសារៈសំខាន់ជាយុទ្ធសាស្ត្រនៃតំបន់នេះ ពិសេសទីតាំងរបស់វាដែលព័ទ្ធជុំវិញឈូងសមុទ្រពែរ្ស។ ដោយដូច្នេះ លោកក៏បានសម្គាល់តំបន់ដែលនៅជុំវិញឈូងសមុទ្រនោះថា មជ្ឈិមបូព៌ា។ លោកបានបន្តថ្លែងថា ហួសពីព្រែកជីកស៊ុយអេក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប ឈូងសមុទ្រពែរ្សគឺជាច្រកតំបន់ដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ចក្រភពអង់គ្លេសគ្រប់គ្រង ដើម្បីកុំឱ្យប្រទេសរុស្ស៊ីពង្រីកឥទ្ធិពលចូលទៅកៀកទឹកដីឥណ្ឌា។

មុនពេលបញ្ចប់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ គេគ្រប់គ្នាបានទម្លាប់ហៅតំបន់ដែលស្ថិតនៅជុំវិញប្រទេសតួកគី និងប៉ែកខាងកើតនៃសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេថា "ដើមបូព៌ា" ខណៈពាក្យ "ចុងបូព៌ា" គឺគេសម្ដៅលើប្រទេសចិន ឥណ្ឌា និងជប៉ុន។

ក្រោយចប់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ មជ្ឈិមបូព៌ាត្រូវបានគេកំណត់ថាអូសបន្លាយពីតំបន់ពីមេសូប៉ូតាមីទៅដល់ប្រទេសភូមា ពោលគឺ តំបន់នៅរវាងភូមិភាគដើមបូព៌ា និងចុងបូព៌ា។ នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ អង់គ្លេសបានបង្កើតបញ្ជាការមជ្ឈិមបូព៌ាឡើង ដែលមានមូលដ្ឋាននៅទីក្រុងគែរ សម្រាប់កងកម្លាំងយោធារបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់។ បន្ទាប់ពីពេលនោះមក ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ទទួលបានការប្រើប្រាស់កាន់តែទូលំទូលាយនៅអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក។

បម្រើបម្រាស់​ និងការរិះគន់

រឿងភាពយន្តអាមេរិកាំងឆ្នាំ១៩៥៧ បង្ហាញពីមជ្ឈិមបូព៌ា

ពាក្យ មជ្ឈិម (កណ្ដាល) បានធ្វើឱ្យមានការភាន់ច្រឡំជាច្រើនពិសេសជុំវិញការវិវត្តនៃនិយមន័យរបស់តំបន់នេះ។ នៅមុនសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ពាក្យ "ដើមបូព៌ា" (Near East) ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីសម្ដៅលើតំបន់បាល់កង់ និងចក្រភពអូតូម៉ង់ ខណៈដែលពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" វិញគឺសម្ដៅលើតំបន់កូកាស ពែរ្ស និងទឹកដីអារ៉ាប់ ហើយពេលខ្លះឆ្លងដល់ទៅប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន ឥណ្ឌា និងប្រទេសតំបន់ក្បែរៗនោះមួយចំនួនផងដែរ។ ផ្ទុយពីនេះ ពាក្យ "ចុងបូព៌ា" គឺសម្ដៅទៅបណ្ដាប្រទេសនៃតំបន់អាស៊ីបូព៌ា (ដូចជា កូរ៉េ ចិន និងជប៉ុនជាដើម)។

បន្ទាប់ពីចក្រភពអូតូម៉ង់បានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៨ ប្រជាប្រិយភាពនៃការប្រើប្រាស់ "ដើមបូព៌ា" បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក ខណៈពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" បានត្រូវគេយកមកសម្ដៅចំពោះបណ្ដាប្រទេសនៃពិភពឥស្លាមដែលកំពុងទាមទារឯករាជ្យភាពនាពេលនោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី ពាក្យ "ដើមបូព៌ា" ត្រូវបានវិស័យខ្លះនៅតែបន្តរក្សាប្រើប្រាស់ដូចជានៅក្នុងបុរាណវិទ្យា និងប្រវត្តិសាស្ត្របុរាណជាដើម។

ការប្រើប្រាស់ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ជាផ្លូវការដំបូងបង្អស់ដោយរដ្ឋាភិបាលនៃសហរដ្ឋអាមេរិកគឺនៅក្នុងឯកសារលទ្ធិអែសិនហូវរ៍ឆ្នាំ១៩៥៧ ដែលទាក់ទងនឹងវិបត្តិស៊ុយអេ។ នៅឆ្នាំ១៩៥៨ ក្រសួងការបរទេសអាមេរិកបានពន្យល់ថាពាក្យ "ដើមបូព៌ា" និង "មជ្ឈិមបូព៌ា" អាចប្រើឆ្លាស់គ្នាបាន ហើយបានកំណត់ប្រទេសមួយចំនួនចូលក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ានេះរួមមាន អេហ្ស៊ីប ស៊ីរី អ៊ីស្រាអែល លីបង់ ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត គុយវ៉ែត បារ៉ែន និងកាតា។

ចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី២០ មក វិជ្ជាកររួមទាំងអ្នកកាសែតក្នុងតំបន់ដូចជាប្រវត្តិវិទូលោកហាសាន់ ហាណាហ្វីជាដើម បានចេញមុខរិះគន់ចំពោះបម្រើបម្រាស់នៃពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ដោយចោទវាថាមានបង្កប់ន័យមជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម និងអាណានិគមនិយមនៅពីក្រោយ។

ប្រទេស​ និងទឹកដី

ព័ត៌មាន​បន្ថែម: បញ្ជីរាយប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាតាមចំនួនប្រជាជន

ប្រទេស​​ និងទឹកដីដែលច្រើនចាត់ទុកនៅក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ា

ជារឿយៗ គេតែងចាត់ទុកតំបន់ដូចជា ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ អាណាតូលី ធ្រែសខាងកើត អេហ្ស៊ីប អ៊ីរ៉ង់ ឡេវ៉ាន មេសូប៉ូតាមី និងប្រជុំកោះសូកូត្រាស្ថិតក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ា។ ជាសរុប តំបន់នេះ​មាន​វត្តមានប្រទេស​ចំនួន ១៧ ដែលសុទ្ធតែមានការ​ទទួល​ស្គាល់​ដោយ​អង្គការ​សហ​ប្រជាជាតិ និង​មួយ​ជា​ទឹកដី​ក្រៅស្រុករបស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។

ក្រោះរូប	ទង់ជាតិ	ប្រទេស	ក្រឡាផ្ទៃ (គម២)	ចំនួនប្រជាជន (2025)	ដង់ស៊ីតេ (ក្នុងមួយ គម២)	រាជ / រដ្ឋធានី	ផសស ជាមធ្យម, គិតជាពាន់លានដុល្លារអាមេរិក (២០២៥)	ផសស ក្នុងម្នាក់ៗ (២០២៥)	រូបិយវត្ថុ	រដ្ឋាភិបាល	ភាសាផ្លូវការ	សាសនា
		កាតា	១១,៥៨៦	៣,១០៩,០០០	២៦៨	ដូហា	២២២.៧៧៦	៧១,៦៥៣ ដុល្លារ	រៀលកាតា	រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ)
		គុយវ៉ែត	១៧,៨១៨	៥,១១២,០០០	២៨៧	ទីក្រុងគុយវ៉ែត	១៥៣.១០១	២៩,៩៥១ ដុល្លារ	ឌីណាគុយវ៉ែត	រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ)
		តួកគី	៧៨៣,៥៦២	៨៦,០២៦,០០០	១១០	អង់ការ៉ា	១,៤៣៧.៤០៦	១៦,៧០៩​ ដុល្លារ	លីរ៉ាតួកគី	សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតី	តួកគី	ឥស្លាមសាសនា
		ប៉ាឡេស្ទីន	៦,០២០	៥,៤៧៧,០០០ (២០២៣)	៩១០	យេរូសាឡឹម រ៉ាំអាឡា	១៧.៨៤៨ (២០២៣)	៣,២៥៩ ដុល្លារ (២០២៣)	Iស៊ីគែលថ្មីអ៊ីស្រាអែល ឌីណាហ្សកដានី	សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រព័ន្ធពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី	អារ៉ាប់	Iឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ)
		បារ៉ែន	៧៧៨	១,៦៥៧,០០០	២,១៣០	ម៉ាណាម៉ា	៤៧.៨២៩	២៨,៨៥៧ ដុល្លារ	ឌីណាបារ៉ែន	រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ)
		យេម៉ែន	៤៥៥,៥០៣	៤១,៧៧៤,០០០	៩២	សាណា អេដេន (បណ្ដោះអាសន្ន)	១៧.៤០១	៤១៧ ដុល្លារ	រៀលយេម៉ែន	សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតីបណ្ដោះអាសន្ន	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ)
		លីបង់	១០,៤៥២	៥,៣៥៤,០០០ (២០២៤)	៥១២	បៃរូត	២៨.២៨០ (២០២៤)	៥,២៨២ ដុល្លារ (២០២៤)	ផោនលីបង់	សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យសភា	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា និងមានមួយភាគជាគ្រិស្តសាសនិក
		ស៊ីប	៩,២៥១	៩៤២,០០០	១០២	នីកូស៊ី	៣៨.៧៣៦	៤១,១៣២ ដុល្លារ	អឺរ៉ូ	សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតី	ក្រិក, តួកគី	គ្រិស្តសាសនា
		ស៊ីរី	១៨៥,១៨០	២១,៣៩៣,០០០ (២០១០)	១១៦	ដាម៉ាស់	៦០.០៤៣ (២០១០)	២,៨០៧ ដុល្លារ (២០១០)	ផោនស៊ីរី	សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតី	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា
		ហ្សកដានី	៨៩,៣១៨	១១,៤៤២,០០០	១២៨	អាម៉ាន់	៥៦.១០២	៤,៩០៣ ដុល្លារ	ឌីណាហ្សកដានី	រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ)
		អ៊ីរ៉ង់	១,៦៤៨,១៩៥	៨៧,៥០០,០០០	៥៣	តេហេរ៉ង់	៣៤១.០១៣	៣,៨៩៧ ដុល្លារ	រៀលអ៊ីរ៉ង់	សាធារណរដ្ឋឥស្លាម	ពែរ្ស	ឥស្លាមសាសនា​ (ផ្លូវការ)
		អ៊ីរ៉ាក់	៤៣៨,៣១៧	៤៥,៥២១,០០០	១០៤	បាកដាដ	២៥៨.០២០	៥,៦៦៨ ដុល្លារ	ឌីណាអ៊ីរ៉ាក់	សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យសភា	អារ៉ាប់, ឃឺដ	ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ លើកលែងតែក្នុងតំបន់ស្វយ័តឃឺឌីស្ថាន)
		អ៊ីស្រាអែល	២១,៩៣៧	១០,១០០,០០០	៤៦០	យេរូសាឡឹម	៥៨៣.៣៦១	៥៧,៧៦០ ដុល្លារ	ស៊ីគែលថ្មីអ៊ីស្រាអែល	សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យសភា	ហេប្រឺ	យូដាសាសនា
		អាក្រូទីរី និងដេកេលី	២៥៤	១៨,១៩៥ (២០២០)	៧២	អេពីស្កូពី	គ្មានទិន្នន័យ	គ្មានទិន្នន័យ	អឺរ៉ូ	ទឹកដីអនិស្សរភាពក្រោមរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ	អង់គ្លេស	គ្រិស្តសាសនា
		អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត	២,១៤៩,៦៩០	៣៦,០០៦,០០០	១៧	រីយ៉ាដ	១,០៨៣.៧៤៩	៣០,០៩៩ ដុល្លារ	រីយ៉ាលសាអ៊ូឌីត	រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ)
		អូម៉ង់	៣០៩,៥០០	៥,៥០២,០០០	១៨	មូស្កាត	១០៤.៣៥១	១៨,៩៦៦ ដុល្លារ	រៀលអូម៉ង់	រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ)
		អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម	៨៣,៦០០	១១,០៨៣,០០០	១៣៣	អាប៊ូដាប៊ី	៥៤៨.៥៩៨	៤៩,៤៩៨ ដុល្លារ	ឌៀរហាំអេមីរ៉ាត	សហព័ន្ធរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ)
		អេហ្ស៊ីប	១,០០១,៤៥០	១០៩,៤៥០,០០០	១០៩	គែរ	៣៤៧.៣៤២	៣,១៧៤ ដុល្លារ	ផោនអេហ្ស៊ីប	សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រព័ន្ធពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី	អារ៉ាប់	ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ)

ក. ^ ^ យេរូសាឡឹមគឺជារដ្ឋធានីតាមសេចក្ដីប្រកាសរបស់អ៊ីស្រាអែលដែលកំពុងជាប់ទំនាស់ជាមួយប៉ាឡេស្ទីន និងជាទីតាំងនៃឃ្នេសេត តុលាការកំពូលអ៊ីស្រាអែល និងស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាលផ្សេងៗរបស់អ៊ីស្រាអែល។ ចំពោះប៉ាឡេស្ទីនវិញ ទីក្រុងរ៉ាំអាឡាគឺត្រូវជាទីអាសនៈរដ្ឋាភិបាលនៃរដ្ឋប៉ាឡេស្ទីន ខណៈរដ្ឋធានីតាមសេចក្ដីប្រកាសរបស់ខ្លួនគឺត្រូវនៅយេរូសាឡឹមខាងកើតដែលកំពុងជាប់ក្នុងទំនាស់ជាមួយអ៊ីស្រាអែល។

ខ. ^ ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ក្រុមហ៊ូទីមកពីសង្គ្រាមស៊ីវិលបច្ចុប្បន្ន។ អាសនៈរដ្ឋាភិបាលត្រូវបានប្តូរទៅទីក្រុងអេដេន។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

អត្ថបទដើម: ប្រវត្តិសាស្ត្រមជ្ឈិមបូព៌ា

បណ្ដុំសំណង់ពីរ៉ាម៉ែតជីហ្សានៅក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប ដែលបានកសាងឡើងក្នុងសម័យរាជវង្សទីបួននៃអាណាចក្រអេហ្ស៊ីបបុរាណនៅចន្លោះប្រមាណឆ្នាំ២៦០០ – ២៥០០ មុន គ.ស.។

តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាមានទីតាំងស្ថិតនៅចំណុចប្រសព្វនៃទ្វីបអាហ្វ្រិក និងអឺរ៉ាស៊ី និងនៃមហាសមុទ្រឥណ្ឌា និងសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ។ លើសពីនេះ មជ្ឈិមបូព៌ាជាទីកន្លែងកំណើត និងជាមជ្ឈមណ្ឌនៃជំនឿសាសនាជាច្រើនដូចជា គ្រិស្តសាសនា ឥស្លាមសាសនា យូដាសាសនា សាសនាម៉ានី យ៉េហ្ស៊ីឌី ឌ្រូស យ៉ាសង់និយម និងសាសនាម៉ាន់ដា ហើយចំពោះប្រទេសអ៊ីរ៉ង់មាន មីថ្រានិយម ហ្សូរូអាសទ្រីសសាសនា លទ្ធិម៉ានី និងជំនឿបាហៃជាដើម។ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិ តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាគឺត្រូវជាទីតាំងដ៏សំខាន់ទាំងក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច​ យោធា នយោបាយ វប្បធម៌ និងសាសនា។ វាក៏ត្រូវជាតំបន់មួយផងដែរដែលវិស័យកសិកម្មបានវិវត្តដោយឯកឯងដោយគ្មានទទួលឥទ្ធិពលពីតំបន់ ឬវប្បធម៌ណាក្រៅតំបន់ឡើយ ហើយជាបន្ទាប់វាបានរីករាលដាលទៅតំបន់ផ្សេងៗទៀតកំឡុងយុគថ្មរំលីងដូចជា អឺរ៉ុប ជ្រលងទន្លេឥណ្ឌា និងអាហ្វ្រិកខាងកើតជាដើម។

មុនពេលដែលអរិយធម៌ផ្សេងៗនៅលើពិភពលោកបាននិម្មិតឡើង តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាមានវត្តមានអរិយធម៌វប្បធម៌ជាច្រើនស្រាប់មុនទៅហើយដែលភាគច្រើនបានលេចឡើងតាំងពីយុគថ្មមកម៉្លេះ។ ការដើរស្វែងរកដីដែលសមស្របសម្រាប់ធ្វើកសិកម្មដោយក្រុមមនុស្សនិយមធ្វើស្រែចម្ការ និងដីជីវជាតិផ្សេងៗដោយក្រុមអ្នកគង្វាលបានបញ្ជាក់ថា តំបន់នេះមានចលនាចំណាកស្រុកជាច្រើនទិសច្រើនកន្លែង និងជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការវិវត្តន៍ប្រជាសាស្រ្តនៅក្នុងតំបន់។