Алматы

Алматы
	Горад
Алматы
	руск.: Алма-Ата
Сцяг	Герб[d]
	43°14′24″ пн. ш. 76°54′54″ у. д.HGЯO
Краіна	Казахстан;
Акім	Байбек Баўыржан
Гісторыя і геаграфія
Заснаваны	1854
Ранейшыя назвы	Верный, Алма-Ата
Вышыня цэнтра	893 м
Часавы пояс	UTC+6 і Азія/Алматы[d]
Насельніцтва
Насельніцтва	▲2 228 675 чал. (2024);
Афіцыйная мова	казахская мова і руская
Лічбавыя ідэнтыфікатары
Тэлефонны код	727
Паштовы індэкс	050000 і 050063
Аўтамабільны код	02 і A
	almaty.kz; (англ.)(каз.)(руск.)
Паказаць/схаваць карты
	; Алматы
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Алматы (каз.: Алматы [ɑlmɑˈtə]) — самы буйны горад у Казахстане, да 1995 года сталіца. Насельніцтва — 2 264 499 чалавек (2024)^[5]. Размешчаны на паўднёвым усходзе рэспублікі, каля паўночных схілаў хрыбта Заілійскі Алатау, на вышыні 650—950 метраў, паміж рэкамі Вялікая і Малая Алмаацінкі. Чыгуначная станцыя, вузел аўтадарог (аўтамагістралі на Бішкек, Сяміпалацінск і да мяжы з Кітаем). Аэрапорт. Буйны індустрыяльны і культурны цэнтр рэспублікі.

Гісторыя

Заснаваны ў 1854 годзе як расійскае ваеннае ўмацаванне Вернае на месцы казахскага паселішча Алматы. З 1867 года горад Верны — цэнтр Сямірэчанскай вобласці Туркестанскага генерал-губернатарства. Быў месцам палітычнай ссылкі. У 1921 годзе перайменаваны ў Алма-Ату, у 1929-95 гадах — сталіца Казахстана. Развіццю горада спрыяла Туркестана-Сібірская чыгунка, пабудаваная ў 1930 годзе.

Насельніцтва

Год	Колькасць
2010	1 391 095
2011	1 414 017
2012	1 450 327

Год	Колькасць
2013	1 475 579
2014	1 507 509
2016	1 703 500

Год	Колькасць
2018	1 806 833
2020	1 916 822	^[6]
2021	1 977 011	^[7]

Год	Колькасць
2022	2 135 365	^[8]
2024	2 228 675	^[4]

Прамысловасць

Машынабудаванне і металаапрацоўка, харчасмакавая (кансервавая, тытунёвая), лёгкая (тэкстыльная, футравая, трыкатажная) прамысловасць; вытворчасць будаўнічых матэрыялаў. ЦЭС, каскад ГЭС на Вялікай Алмаацінцы.

Культура

Транспарт

На адміністрацыйнай тэрыторыі Алматы знаходзіцца сучасны міжнародны аэрапорт «Алматы». У горадзе дзейнічаюць 2 чыгуначныя вакзалы: «Алматы-1» і «Алматы-2». «Алматы-1» з’яўляецца транзітным вакзалам па маршруце з сібірскіх рэгіёнаў Расіі ў Цэнтральную Азію, размешчаны ў паўночнай частцы горада. Вакзал «Алматы-2» з’яўляецца гарадскім, знаходзіцца блізка да цэнтра горада і прызначаны для пасажыраў, якія прыязджаюць у Алмату. Дзейнічае разгалінаваная сетка маршрутаў аўтобусаў, тралейбусаў, маршрутных таксі. З 2011 года дзейнічае метрапалітэн.

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Віктар Мікалаевіч Быкаў — беларускі спартсмен.
Вадзім Анатольевіч Бурыгін (1910—1985) — вучоны, батанік і эколаг, Заслужаны дзеяч навукі Узбекістана.
Аляксандра Яўгенаўна Дзятлава (нар. 1954) — беларускі мастак дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва.
Любоў Фёдараўна Думаноўская (нар. 1946) — беларускі архітэктар.
Аляксандр Аскольдавіч Іваноў — беларускі стралок.
Ержан Хазеевіч Казыханаў — казахстанскі дзяржаўны дзеяч.
Віктар Цімафеевіч Калюжны (нар. 1941) — беларускі архітэктар.
Юзаф Козел-Паклеўскі (1876—1911) — ваенны аташэ Расіі ў Вялікабрытаніі, ваенна-марскі афіцэр, удзельнік руска-японскай вайны.
Уладзімір Мікалаевіч Крывашэеў (нар. 1941) — беларускі архітэктар.
Вячаслаў Іванавіч Лянькоў (1915—1969) — вучоны ў галіне ветэрынарнай мікрабіялогіі, доктар ветэрынарных навук^[9].
Ірына Мікалаеўна Міхайлава (нар. 1940) — беларускі архітэктар.
Ія Міхайлаўна Папова (нар. 1924) — беларускі архітэктар.
Віталь Паўлавіч Чацверыкоў (1933—1983) — беларускі кінарэжысёр.
Анатоль Зусевіч Цэйтлін (нар. 1948) — беларускі архітэктар.
Людміла Ільінічна Яршова (нар. 1932) — беларускі архітэктар.

Гл. таксама

Крыніцы

↑ Распоряжение Администрации Президента Российской Федерации "О написании названий государств – бывших республик СССР и их столиц" — 1995.
↑ https://it-ch.topographic-map.com/map-zm9qtj/Almaty/?zoom=19&center=43.23626%2C76.94573&popup=43.23632%2C76.94573
↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
↑ ^а ^б https://stat.gov.kz/api/iblock/element/196779/file/kk/
↑ https://stat.gov.kz/upload/iblock/312/7tb5qeaq7kocp9buur7me7s61j7k9al0/%D0%A2-18-05-%D0%9C%20(08%2024)%20%D0%BA%D0%B0%D0%B7.xlsx
↑ https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT354434
↑ https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT403351
↑ https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT464888&lang=ru
↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).

Літаратура

Алматы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).

[_c4ffa5090898fd85-1] Распоряжение Администрации Президента Российской Федерации "О написании названий государств – бывших республик СССР и их столиц" — 1995.

[_55863989dae05c50-2] ttps://it-ch.topographic-map.com/map-zm9qtj/Almaty/?zoom=19&center=43.23626%2C76.94573&popup=43.23632%2C76.94573

[_0f3d7ee070bc4b72-3] ttps://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia

[_ecd63ad0cf28e520-4] а ^б https://stat.gov.kz/api/iblock/element/196779/file/kk/

[5] ttps://stat.gov.kz/upload/iblock/312/7tb5qeaq7kocp9buur7me7s61j7k9al0/%D0%A2-18-05-%D0%9C%20(08%2024)%20%D0%BA%D0%B0%D0%B7.xlsx

[_d585aba44bbdd814-6] ttps://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT354434

[_4aec547cb54d053e-7] ttps://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT403351

[_4568fe1d7da751d6-8] ttps://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT464888&lang=ru

[БЭ9-9] Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Г Р П Адміністрацыйны падзел Казахстана
Вобласці	Абайская Акмолінская Акцюбінская Алмацінская Атыраўская Жамбылская Жэтысуская Заходне-Казахстанская Карагандзінская Кастанайская Кызылардзінская Мангістаўская Паўладарская Паўночна-Казахстанская Туркестанская Улытаўская Усходне-Казахстанская
Гарады рэспубліканскага значэння	Алматы Астана Байканур (арандуецца Расіяй) Шымкент
Другі і трэці ўзроўні	Гарады Казахстана Раёны Казахстана (спіс) Пасёлкі Казахстана Сельская акруга Населеныя пункты ў Казахстане