Зычныя

Зычныя гукі: гукі чалавечай мовы, пры вымаўленні якіх на шляху паветра, што выдыхаецца з лёгкіх, узнікае перашкода.

Якасці зычных гукаў залежаць ад характару перашкоды і яе месца ў галасавым тракце. У беларускім мовазнаўстве зычныя класіфікуюцца ў асноўным паводле характару перашкоды, паводле актыўнага і пасіўнага органу артыкуляцыі (месца перашкоды). Таксама выдзяляюць палаталізаванасць або г.зв. «мяккасць» зычнага гуку; яе адсутнасць могуць называць «цвёрдасцю».

У акустычных адносінах зычныя гукі складаюцца з голасу і шуму. У залежнасці ад перавагі голасу ці шуму зычныя ў беларускім мовазнаўстве падзяляюцца, адпаведна, на санорныя і шумныя (глухія і звонкія). Крыніца гуку пры ўтварэнні зычных лакалізуецца ў раёне перашкоды гукавай хвалі і мае шумавы або імпульсна-шумавы характар.

У моўнай плыні зычныя ўтвараюць фанетычную сістэму — кансанантызм.

Артыкуляцыя

Для артыкуляторнага апісання зычных выкарыстоўваюць наступныя крытэрыі:

• Дзяленне на звонкія і глухія;
• Па спосабу ўтварэння; (гл. ніжэй)
• Па месцу ўтварэння. (гл. ніжэй)

Напрыклад, англійскае /d/, паводле гэтых крытэраў, з'яўляецца звонкім альвеалярным выбухным зычным.

Утварэнне зычных

• Выбухныя - мяккае паднябенне паднятае і паветра праходзіць у ротавую поласць; размыканне змычкі адбываецца рэзка і нагадвае выбух. Напрыклад: p / b, t / d.
• Насавыя
• Дрыготкія
• Фрыкатыўныя - артыкулятары падыходзяць блізка адзін да аднаго, але не змыкаюцца цалкам, у выніку чаго ў ротавай поласці адбываюцца турбулентныя ваганні паветра, якія ствараюць прыкметны шум. Напрыклад: "f", "v".
• Афрыкаты - спалучаюць выбухны зычны з фрыкатыўным, звычайна таго жа месца утварэння. Напрыклад: "ц" - («т» + «с»).
• Апраксіманты - санарныя зычныя, падобныя па спосабу ўтварэння фрыкатыўным зычным, але без (або амаль без) стварэння шуму.
• Бакавыя
• Эд'ектыўныя - хуткі рух гартані ўверх пры зачыненай галасавой шчыліне, а затым расслабленне ротавай змычкі.
• Імплазіўныя - гартань рухаецца ўверх і ўніз; узнікае паветраны паток.
• Пстрычкі

Месца утварэння зычных

Месца утварэння зычных — прыкмета, якая паказвае ў якім месцы ротавай поласці паветраны струмень сустракае перашкоду.

Файл:250pxМесца ўтварэння зычныя.jpg

Месца ўтварэння зычных (актыўныя и пасіўныя): 1. Знешнелабіяльныя, 2. Унутрылабіяльныя, 3. Зубныя, 4. Альвеалярныя, 5. Постальвеалярныя, 6. Перадпалатальныя, 7. Палатальныя, 8. Велярныя, 9. Увулярныя, 10. Фарынгальныя, 11. Глатальныя, 12. Эпіглатальныя, 13. Радыкальныя, 14. Постдарсальныя, 15. Пераддарсальныя, 16. Ламінарныя, 17. Апікальныя, 18. Субапікальныя

Крыніцы

• Фанетыка беларускай літаратурнай мовы / І. Р. Бурлыка, Л. Ц. Выгонная, Г. В. Лосік, А. І. Падлужны; Рэд. А. І. Падлужны. — Мн.: Навука і тэхніка, 1989. — 335 с. ISBN 5-343-00292-7.
• Шаблон:Transwiki