Dezembermorde

[[Bestand:Monument Decembermoorden.JPG|thumb|390px|Monument op Fort Zeelandia, op 8 december 2009 onthuld door president Ronald Venetiaan]] De Decembermoorden is de gangbare term voor het op 8 december 1982 ombrengen van vijftien tegenstanders van het militaire regime in Suriname. In Suriname, en bij de Surinamers in Nederland, heeft deze gebeurtenis diepe sporen achtergelaten. De Nederlandse regering bevroor uit protest de ontwikkelingshulp aan Suriname.

De moorden

Op 7, 8 en 9 december 1982 werden 15 prominente critici van het militaire regime van Desi Bouterse uit hun bed gelicht en gebracht naar Fort Zeelandia (toenmalig kantoor van Bouterse) waar ze gemarteld en doodgeschoten werden. De militairen die hun ophaalden stonden onder het bevel van de toenmalige legerleider Bouterse.

De vijftien slachtoffers

• John Baboeram (31), advocaat
• Bram Behr (31), journalist verbonden aan het communistisch weekblad Mokro
• Cyrill Daal (46), voorzitter van de Moederbond( op dat moment de grootste vakbond van Suriname)
• Kenneth Gonçalves (42), advocaat en president van de plaatselijke Orde van Advocaten
• Eddy Hoost (48), advocaat
• André Kamperveen (58), ondernemer, eigenaar van ABC radio, voormalig minister van Jeugdzaken, Sport en Cultuur en Vice-president van de FIFA
• Gerard Leckie (39), decaan van de Economische Faculteit van de Universiteit van Suriname
• Sugrim Oemrawsingh (42), wis- en natuurkundige, voormalig parlementslid voor de Vooruitstrevende Hervormings Partij, broer van Baal Oemrawsingh: een docent aan de Medische Faculteit van de Universiteit van Suriname die dood en met een zwaar bebloed lichaam werd gevonden na de couppoging van maart 1982
• Lesley Rahman (28), journalist verbonden aan het dagblad de Ware Tijd
• Soerendre Rambocus (29), Luitenant die de leiding had van de couppoging van maart 1982 tegen Bouterse en in november 1982 door de Krijgsraad was veroordeeld tot 12 jaar gevangenisstraf
• Harold Riedewald (49), advocaat en president van de nationale Orde van Advocaten
• Jiwansingh Sheombar (25), militair die beschuldigd werd van betrokkenheid bij de couppoging van maart 1982 en hiervoor veroordeeld werd door de Krijgsraad tot 8 jaar gevangenisstraf
• Jozef Slagveer (42), journalist en directeur van Informa nieuwsagentschap
• Robby Sohansingh (37), ondernemer
• Frank Wijngaarde (43), journalist en radio omroeper werkzaam bij ABC Radio( Wijngaarde was Nederlander)

Een zestiende gearresteerde, de vakbondsleider Fred Derby, werd onverwacht vrijgelaten. Hij deed op 8 december 2000 verslag van zijn ervaringen waarin hij aangaf dat Bouterse hem had gezegd dat hij moest blijven leven om voor kalmte te zorgen bij de toen opstandige vakbonden van Suriname.

Verklaring van Bouterse

De omstandigheden waaronder de vijftien personen omkwamen, zijn tot op heden nooit volkomen opgehelderd. Bouterse zei in een verklaring dat op 10 december 1982 op de Surinaamse televisiezender STVS door de nieuwslezer werd voorgelezen: "Toen woensdagmiddag (8 december) het transport van de verdachten van het Fort Zeelandia naar de kazerne op technische problemen stuitte, werd besloten dit transport in de avonduren plaats te doen vinden. Bij dit transport ondernam een aantal der aangehoudenen, vermoedelijk op instigatie van 2 der aangehouden militairen, een wilde vluchtpoging. Nadat schoten in de lucht hen niet van hun ontsnappingspoging konden weerhouden, moest gericht worden geschoten waarbij een deel der aangehouden samenzweerders het leven liet".

Rapport van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten

In het Rapport van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) uitgebracht op 14 februari 1983 te Leiden( dit rapport is een samenvatting van wat getuigen die tussen 10 en 14 december 1982 in het mortuarium van het Academisch Ziekenhuis zijn geweest hebben waargenomen op de lijken van de slachtoffers) staat het volgende over de 15 slachtoffers:

Alle lichamen vertoonden sporen van zware mishandeling in het gezicht. Voorts vertoonden de lichamen zonder uitzondering sporen van kogelgaten in de borst, buik, gezicht of ledematen. Getuigen die kennis van zaken hebben op het gebied van wapens en wapenverwondingen hebben verklaard dat de kogelverwondingen in borst en buik duidelijk zgn. inschotwonden waren, d.w.z. dat de slachtoffers van voren zijn neergeschoten. Naast deze verwondingen vertoonden de lichamen van de onderscheidene slachtoffers onder andere de volgende verwondingen:

John Baboeram is zwaar en bruut in het gezicht mishandeld. Zo had hij een gebroken bovenkaak, waren nagenoeg alle tanden, behalve één – rechtsboven – ingeslagen en waren zijn lippen kapot. Hij had een wond horizontaal over het voorhoofd. Voorts had hij een kogelwond links naast de neus, die later met een pleister was afgedekt. Vervolgens wonden, sneden op de wangen en bloeduitstortingen in het gelaat. Eén bron meldt een snee in de tong.

Bram Behr had verwondingen in het gezicht en kogelwonden in borst en voeten.

Cyrill Daal had kogelwonden in de buik en diverse verwondingen in het gezicht. Twee bronnen melden oogletsel in het algemeen, één bron noemt in dit verband de naam van Daal. Twee bronnen melden dat bij iemand het scrotum is afgeschoten; één, andere, bron meldt gezien te hebben dat Daal was gecastreerd. Eén bron meldt arm- en beenbreuken.

Kenneth Gonçalves had verwondingen in het gezicht. In het bijzonder had hij een neusfractuur. Eén bron meldt een dozijn kogels in de borststreek te hebben geconstateerd.

André Kamperveen had een gezwollen gelaat en verwondingen aan de kaak, vermoedelijk een ontwrichting. Hij had een 18-tal kogels in de borst. Voorts is een dijbeenbreuk geconstateerd. Eén bron meldt een armfractuur. Eén bron meldt een schot in de rechterslaap.

Gerard Leckie had bloeduitstortingen in het gezicht. Eén bron meldt kogels in de borst.

Sugrim Oemrawsingh had onder de omstandigheden een redelijk gaaf gezicht. Hij had een klein gat in de rechterwang. Hij had aan de linkerslaap een groot gat waarover wat haar hing. Later was dit afgedekt met een pleister.

Leslie Rahman had scheuren en sneden in het gezicht. Hij had bulten op het voorhoofd. Eén bron meldt te hebben geconstateerd dat huidlappen van het bovenbeen waren afgetrokken.

Soerindre Rambocus had open scheuren in het gezicht en scheurtjes in lippen en boven het linkeroog. Van de linkervoet tot aan de nek en over zijn middel was hij doorzeefd met kogels. Hij had een opgezwollen gelaat.

Harold Riedewald had een kogel door de rechterslaap en bloed markeerde zware verwondingen aan de linkerhals. Eén bron meldt tientallen kogels in de borst

Jiwansingh Sheombar had een gezwollen gezicht. Het gezicht was zeer donker gekleurd door de vele bloeduitstortingen (hematomen). Hij had een zware kaakverwonding rechts. Voorts had hij een kogelschot van de hals door het hoofd en een kogelwond in de schedel. Met kogels was een patroon van en kruis gemaakt in de borst- en buikstreek.

Jozef Slagveer had een gezwollen gezicht met vele bloeduitstortingen, in het bijzonder aan de linkerkant. Voorts had hij een kaakbeschadiging.

Somradj (Robbie) Sohansingh had verwondingen in het gezicht. Met name waren zijn tanden naar binnen geslagen en had hij een jukbeenfractuur. Voorts had hij zes kogelwonden in de borst- en buikstreek.

Frank Wijngaarde had een kaakbeenfractuur. Zijn tanden waren naar binnen geslagen. Hij had kogels in de borst en schotwonden in het aangezicht.

Conclusie

De verwondingen zoals geconstateerd en hierboven gerapporteerd leiden tot de conclusie dat de 14 Surinamers en 1 Nederlander zwaar zijn gemarteld en opzettelijk ter dood zijn gebracht.

De verklaring dat de slachtoffers op de vlucht zijn doodgeschoten werd dus sterk betwijfeld.

Nasleep en juridisch proces

Het heeft vele jaren geduurd, voordat door de Surinaamse overheid de eerste officiële juridische stappen werden ondernomen om de zaak op te helderen. Na de moorden zijn de lichamen begraven zonder dat een lijkschouw was verricht, en ook is er geen gerechtelijk onderzoek begonnen.

Verenigde Naties

In 1983 dienden de nabestaanden van acht van de slachtoffers verzoeken in bij het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties om een mening te geven: de executies waren in strijd met het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR), en zij meenden dat hen binnen Suriname geen rechtsmiddelen meer ter beschikking stonden. Hoewel de Surinaamse regering er toen op aandrong het verzoek niet ontvankelijk te verklaren, oordeelde het Comité dat de 15 slachtoffers "op willekeurige wijze van het leven waren beroofd" in strijd met artikel 6 van het (IVBPR), en riep het Suriname op de moorden te onderzoeken en de verantwoordelijken te vervolgen.

In 1984 bracht een Speciale Rapporteur van de Commissie voor de Mensenrechten van de VN, Amos Wako, een bezoek aan Suriname en Nederland in verband met de Decembermoorden. De Rapporteur concludeerde dat in de nacht van 8 op 9 december 1982 "standrechtelijke of willekeurige executies hadden plaatsgevonden", die "een traumatisch effect" hadden gehad op de Surinaamse bevolking.

Verdeeldheid binnen Suriname

Het niet onderzoeken van de Decembermoorden heeft geleid tot verdeeldheid binnen Suriname: velen meenden dat een onafhankelijk onderzoek en de vervolging van de schuldigen, noodzakelijk waren om de situatie in Suriname te verbeteren. Anderen zagen het als een "afgesloten hoofdstuk" en vonden dat Suriname vooruit moest kijken. Op 19 maart 2012 werd door zes parlementsleden van de meerderheid een wetsvoorstel voor amnestie ingediend. Door de nabestaanden werd een brief aan het parlement gericht, waarin onder meer werd betoogd dat het aannemen van een amnestiewet in strijd is met de Surinaamse grondwet die inmenging inzake een lopende rechtszaak uitdrukkelijk verbiedt, en tevens in strijd is met het Verdrag van San José waar Suriname sinds 12 november 1987 partij bij is.

Gerechtelijk onderzoek

Op 1 november 2000, ruim een maand voor het aflopen van de verjaringstermijn, is alsnog een gerechtelijk vooronderzoek begonnen, onder leiding van rechter-commissaris Albert Ramnewash. In december 2002 gaf Ramnewash opdracht tot lijkschouw op de stoffelijke resten van de slachtoffers. Omdat Suriname niet over de benodigde expertise beschikte, werd het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) ingeschakeld. In augustus 2004 droeg het NFI de resultaten van het forensisch onderzoek over aan het Surinaamse onderzoeksteam.

Aanvankelijk werd verwacht dat Bouterse nog in 2004 in Suriname terecht zou moeten staan. Begin december 2004 was echter slechts het vooronderzoek afgerond. Rechter-commissaris Ramnewash droeg de resultaten over aan het Openbaar Ministerie, dat verplicht was de 34 verdachten in de zaak binnen enkele weken te laten weten of zij zullen worden vervolgd. Op 24 december 2004 kregen de verdachten een kennisgeving van vervolging.

Pas in 2007 bood Bouterse zijn excuses aan voor de moorden. Tegelijk pleitte hij voor amnestie voor de daders en hun medeplichtigen. Bouterse stelde slechts "politiek verantwoordelijk" te zijn voor de moorden; hij zou niet zelf aanwezig zijn geweest in het fort. In oktober 2007 werd uit verklaringen van twee ooggetuigen, een militair die op acht december de wacht had in Fort Zeelandia en een militair die naar eigen zeggen zelf ook geschoten had op de slachtoffers, bekend dat Bouterse wel degelijk in Fort Zeelandia aanwezig was tijdens de moorden, en dat de vijftien slachtoffers kort voor hun dood in Bouterse's kantoor op Fort Zeelandia zijn "ondervraagd" door Bouterse, Paul Bhagwandas en Roy Horb. Bouterse zou hier 'eigen rechter gespeeld' hebben en de vijftien slachtoffers hun 'straf gegeven hebben'.

Volgens de twee getuigen werden de eerste moorden op acht december tussen half tien en tien uur s'morgens gepleegd. De getuige die verklaarde zelf geschoten te hebben op de slachtoffers, was onderweg naar zijn toenmalige baas Roy Horb en hoorde de schoten. Hem werd toen meegedeeld dat er een wapen getest werd. Roy Horb was in het kantoor van Bouterse in Fort Zeelandia. De getuige verklaarde dat, op Ramon Abrahams na, iedereen van de groep van zestien( de zestien sergeanten die twee jaar eerder de coup pleegden) aanwezig was in het kantoor van Bouterse.

Ook bleek uit de verklaringen van de twee getuigen dat de moorden al een maand eerder waren voorbereid. Er zou voldoende informatie zijn dat er tegenstanders waren van het militaire regime "die met behulp van buitenlandse krachten( waaronder de CIA) een tegencoup wilden plegen". Aanvankelijk was het plan om deze tegenstanders op zee op een patrouilleboot, de S402, dood te schieten.

Tijdens de Decembermoorden verklaarden de journalisten Jozef Slagveer en André Kamperveen onder druk van Roy Horb voor de camera dat zij inderdaad een coup wilden plegen om de militairen af te zetten. Doordat uit de verklaring van Kamperveen duidelijk naar voren kwam dat hij mishandeld was en onder druk gezet was, werd alleen de verklaring van Slagveer uitgezonden. Pas bij de zitting in het Decembermoorden strafproces werd de verklaring van Kamperveen voor het eerst aan het publiek getoond.

Proces Decembermoorden

Op 30 november 2007 is het strafproces betreffende de Decembermoorden begonnen. Speciaal voor dit proces werd een streng beveiligde rechtszaal te Boxel (Domburg) gebouwd.

Sinds aanvang van het proces heeft het op veel verzet gestuit. Bouterse zelf is nooit verschenen in de rechtszaal. Het proces werd in april 2008 opgeschort. Er hadden toen vijf zittingen plaatsgevonden, die voornamelijk waren gewijd aan pogingen van de advocaten van de verdachten om de krijgsraad niet-ontvankelijk te laten verklaren. Op 3 juli 2008 werd het proces hervat. Naast de militairen Etienne Boerenveen en Arthy Gorré, waren de burgers Dick de Bie en Iwan Krolis opgeroepen als verdachte. Enige tientallen personen waren opgeroepen als getuige. Bouterses voormalige secretaresse Eleonora Graanoogst zou voor Bouterse belastende verklaringen hebben afgelegd.

Nieuw oponthoud ontstond echter doordat Bouterses advocaat een wrakingsverzoek indiende tegen de president van de Krijgsraad, Cynthia Valstein-Montnor. Hij vond dat zij gelieerd was aan de Nationale Partij Suriname (NPS) en daardoor niet neutraal was als rechter. De NPS is een felle politieke tegenstander van Bouterse. Het verzoek van Kanhai werd niet gehonoreerd omdat de argumentatie van Kanhai te zwak gevonden werd. Kanhai beweerde dat rechter Cynthia Valstein-Montnor gelieerd was aan de NPS omdat haar echtegenoot karate lessen verzorgt in een ruimte op Grun Dyari( het hoofdkwartier van de NPS). Ook voerde Kanhai aan dat wanneer de echtgenoot van rechter Valstein-Montnor zijn auto parkeert op het terrein van Grun Dyari dat deze kosteloos beveiligd wordt door de bewaking die daar aanwezig is. Twee andere wrakingsverzoeken werden niet-ontvankelijk verklaard.

Een van de 25 verdachten, Ruben Rozendaal, heeft op 23 maart 2012 onder ede voor de rechter verklaard dat Desi Bouterse destijds persoonlijk Cyrill Daal en Surendre Rambocus had doodgeschoten. Op 8 mei 2010 legde Rozendaal een verklaring tegenover de rechter af die in het voordeel was van Bouterse. Kort na deze verklaring zou de advocaat van Bouterse Rozendaal tienduizend dollar hebben gegeven. Dit als een teken van dank dat Rozendaal geen bezwarende verklaringen tegenover Bouterse heeft afgelegd. In maart 2012 liet Rozendaal deze verklaring intrekken. In zijn nieuwe verklaring zei Rozendaal dat Bouterse ook verantwoordelijk is voor de dood op Roy Horb, Guno Mahadew, Roy Tolud en Wilfred Hawker. Hij verklaarde ook Bouterse een drugsdealer en wapenhandelaar was.

De reden waarom Rozendaal plotseling met deze onthullingen kwam is dat hij naar eigen zeggen niet lang meer te leven heeft( hij lijdt aan een ernstige nieraandoening) en hij voor zijn dood zijn onschuld wilt bewijzen. Rozendaal verklaarde dat zijn enige rol in de Decembermoorden was dat hij André Kamperveen thuis had opgehaald en had gebracht naar Fort Zeelandia. Hij verklaarde dat hij niet deel had genomen aan de martelingen en moorden.

De verdachten

Bij aanvang van het proces eind november 2007 was de lijst met verdachten teruggebracht tot de volgende 25 personen: Vorlage:Kolommen2

Sammy Monsels had naar eigen zeggen graag terecht willen staan, in de hoop zo zijn onschuld te kunnen bewijzen. Doordat in zijn geval de verjaring in 2000 niet was gestuit werd hij in 2005 binnen enkele dagen weer van de verdachtenlijst gehaald. Hij ontving een dagvaarding als getuige.

Amnestiewet

Op 4 april 2012, twee maanden voor uitspraak in het Decembermoorden strafproces, werd, na 3 dagen van zwaar en emotioneel debat, een omstreden amnestiewet aangenomen die bestraffing van de Decembermoorden voorkomt. De amnestiewet zorgt ervoor dat de verdachten van de Decembermoorden, waaronder hoofdverdachte Bouterse, niet vervolgd worden

De amnestiewet werd aangenomen met 28 stemmen voor en 12 tegen. Ook parlementsvoorzitter Jennifer Simons stemde voor de amnestie. Alle aanwezige oppositieleden stemden tegen. Nieuw Suriname en de partij voor Broederschap en Eenheid in de Politiek (BEP), beide coalitiepartijen van Bouterse, verlieten tijdens de stemming de zaal omdat zij "niet wilden meewerken aan een wet waar een groot deel van de Surinaamse samenleving bezwaar tegen heeft".

In het begin was het niet helemaal duidelijk wat de echte reden was waarom er amnestie gegeven werd voor de Decembermoorden, maar op de laatste dag van behandeling van de initiatiefwet zei parlementslid Andre Misiekaba, partijgenoot van Bouterse, tijdens het debat dat "het 8 december strafproces een politiek proces is waarbij er getracht wordt om Bouterse politiek uit te schakelen". "De amnestiewet is nodig om dat te voorkomen".

Reactie van Nederland op de amnestiewet

Als reactie op aanname van de wet liet de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal de volgende dag de Nederlandse ambassadeur Aart Jacobi uit Suriname terug halen. Rosenthal zei tegenover persbureau Novum dat hij het ‘diep teleurstellend’ vindt het parlement in Suriname de omstreden amnestiewet heeft aangenomen. “Mijn eerste gedachten gaan uit naar de nabestaanden van de Decembermoorden, voor wie dit een zware slag moet zijn”, zei Rosenthal.

De PVV van Geert Wilders wilde een internationale reisverbod voor de 28 parlementsleden die voor de amnnestiewet gestemd hebben. PVV Kamerlid Louis Bontes zei dat de '28 ja-knikkers van Bouterse' lak hebben aan de open wonden van de nabestaanden en slachtoffers. Ook wilde de PVV dat de Surinaamse zaakgelastigde Chantal Doekhie, dochter van NDP parlementariër Rashied Doekhie, per direct Nederland uit werd gezet. De derde eis van de PVV was dat Aart Jacobi niet terug keert naar Suriname zolang Bouterse daar president is. Rosenthal ging niet mee met deze wensen van de PVV, maar hij liet wel de 20 miljoen euro ontwikkelingshulp aan Suriname opschorten. VVD en PvdA vonden dit niet genoeg en zij pleitten voor economische sancties. De Nederlandse Premier Mark Rutte noemde de amnestiewet 'onverteerbaar' en zei dat 'Suriname het zou merken dat het dit besluit heeft genomen'.

Als reactie op het opschorten van de 20 miljoen euro ontwikkelingshulp zei Bouterse in een persconferentie op 20 april 2012: “Twintig miljoen euro, ik heb je geen twintig miljoen euro gevraagd. We hebben een economische reserve van bijna achthonderd miljoen dollar. Twintig miljoen euro is nauwelijks genoeg voor de brug die we gaan bouwen”. Bouterse noemde de sancties een 'zware lobby vanuit Noordzee'.

Maar de kritiek op de omstreden amnestiewet kwam niet alleen vanuit Nederland. Ook de ambassadeurs van de Verenigde Staten van Amerika, Canada, het Verenigd Koninkrijk en Brazilië uitte hun bezorgdheid over de amnestiewet bij minister van Buitenlandse Zaken Winston Lackin. Vooral John Nay, ambassadeur van VS, benadrukte dat 'gerechtelijke procedures vrij moeten zijn van politieke inmenging' en dat 'er in ieder land verantwoordelijkheid moet zijn voor mensenrechtenschendingen uit het verleden ongeacht wie de daders of vermeende daders zijn'.

Reactie van internationale organisaties

Ook Verenigde Naties, Amnesty International, Human Rights Watch, Reporters Without Borders, Allied Collective en Inter-Amerikaans Hof voor de Mensenrechten veroordeelden de amnestiewet. HRW vroeg zelfs in een verklaring uitgebracht op 19 april 2012 om onmiddellijke intrekking van de amnestiewet.

Herdenkingen

thumb|De plaquette aan de Mozes en Aäronkerk De Decembermoorden worden jaarlijks op verschillende plaatsen herdacht, onder andere bij het Surinaams consulaat te Amsterdam. In de zuidmuur van de Mozes en Aäronkerk te Amsterdam zit een plaquette met de namen van de vijftien slachtoffers.

Roman

Edgar Cairo schreef direct in de dagen volgend op de Decembermoorden de roman De smaak van Sranan Libre. Er verscheen een fragment van in Het Parool, het verhaal werd als hoorspel uitgezonden door de Wereldomroep, maar het boek zelf verscheen pas eind 2007 bij uitgeverij In de Knipscheer.

Literatuur

• Sariman, Jan: De Decembermoorden in Suriname: verslag van een ooggetuige. Met een nawoord van Chin A Sen, Uitg. Het Wereldvenster, Bussum 1983. (ISBN 90-293-9435-8)
• Oltmans, Willem: Willem Oltmans in gesprek met Desi Bouterse, Uitg. Jan Mets, Amsterdam 1984. (ISBN 9070509156)
• Boerboom, Harmen en Joost Oranje: De 8-december-moorden. Slagschaduw over Suriname, Uitg. BZZTôH, 's-Gravenhage 1992. (ISBN 90-6291-762-3)

Externe links

• Decembermoorden mogelijk dag eerder, de Volkskrant, 5 juli 2008
• Decembermoorden.com (archief)
• Freddy Derby doet 18 jaar na dato verslag, waterkant.net
• Decembermoordendossier bij de Wereldomroep

Referenties

Categorie:Bloedbad Categorie:1982 Categorie:December