Umschlagplatz-Denkmal
Vorlage:Inne znaczenia Vorlage:Pomnik infobox thumb|240px|Pierwsze powojenne upamiętnienie Umschlagplatzu [[Plik:Umschlagplatz Warsaw 2.JPG|thumb|240px|Mury pomnika otaczające z trzech stron fragment dawnego Umschlagplatzu, na pierwszym planie droga śmierci]] [[Plik:Umschlagplatz Warsaw 1.JPG|thumb|240px|Sjenitowy blok nad wejściem z symbolem strzaskanego lasu]] thumb|240px|Imiona wyryte na ścianie monumentu [[Plik:Umschlagplatz Warsaw 7.JPG|thumb|240px|Cytat z Księgi Hioba na bocznej ścianie budynku przecinający kontury okien i drzwi]] [[Plik:Umschlagpltaz Monument in Warsaw viewed from Dzika Street.JPG|thumb|240px|Upamiętnienie od strony ul. Dzikiej]] Pomnik Umschlagplatz (pełna nazwa Mur–Pomnik Umschlagplatz) – monument znajdujący się w Warszawie przy ulicy Stawki, na terenie dawnego placu przeładunkowego, skąd w latach 1942–1943 Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince oraz obozów w dystrykcie lubelskim ponad 300 tysięcy Żydów z warszawskiego getta.
Historia
Vorlage:Osobny artykuł Pomnik został odsłonięty 18 kwietnia 1988 w przeddzień 45. rocznicy wybuchu powstania w getcie[1]. Powstał na podstawie projektu Hanny Szmalenberg i Władysława Klamerusa. Ma formę białego czterometrowego muru z czarnym pasem na czołowej ścianie pomnika, co stanowi nawiązanie do kolorów rytualnych szat żydowskich. Otoczona murem przestrzeń na planie prostokąta o wymiarach 20 × 6 metrów[2] symbolizuje otwarty wagon kolejowy. Na wewnętrznej ścianie monumentu w kolejności alfabetycznej – od Aby do Żanny – wyryto 400 najpopularniejszych przed wojną polskich i żydowskich imion. Podkreślają one kilkusetletnie współistnienie w Warszawie obydwu społeczności oraz przenikanie się ich kultur i religii. Każde imię symbolicznie upamiętnia również tysiąc ofiar warszawskiego getta. W centralnej części ściany umieszczono cztery kamienne tablice z napisami w językach: polskim, jidysz, angielskim i hebrajskim o treści:
Brama na teren upamiętnienia jest zwieńczona półokrągłą czarną tablicą przypominającą macewę, wykutą z bloku sjenitu podarowanego przez rząd i społeczeństwo Szwecji. Umieszczona na nim płaskorzeźba przedstawiająca strzaskany las (w żydowskiej sztuce sepulkralnej złamane drzewo oznacza przedwczesną, gwałtowną śmierć) symbolizuje zagładę narodu żydowskiego. Na osi szerokiej bramy głównej znajduje się również druga brama – wąski pionowy prześwit zwieńczony rozciętą macewą, przez który widoczne jest drzewo, wyrosłe za pomnikiem już po wojnie. Jest ono symbolem nadziei. Osiowe ustawienie dwóch bram ma symbolizować przejście od śmierci do nadziei życia[3].
Na bocznej ścianie sąsiadującego z upamiętnieniem budynku (przed wojną nr 8, obecnie nr 10) umieszczono cytat z Księgi Hioba w językach polskim, jidysz i hebrajskim: Ziemio nie kryj mojej krwi, iżby mój krzyk nie ustawał (Hi 16, 18). Napisy przecinają kontury dwóch okien i drzwi. Od krawędzi ulicy Stawki, pomiędzy głównym korpusem pomnika a ścianą szkoły, biegnie lekkim skosem droga śmierci, którą na rampę kolejową pędzono Żydów oczekujących na placu na transport do Treblinki. W obrębie upamiętnienia droga została wybrukowana czarną kostką bazaltową.
Na tylnej ścianie pomnika wykuto treść tablicy erekcyjnej oraz nazwiska jego twórców i fundatorów[4].
Pomnik stanowi zakończenie, odsłoniętego w tym samym dniu, Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów zaczynającego się przy skrzyżowaniu ulic Anielewicza i Zamenhofa, i prowadzącego ulicami Zamenhofa, Dubois i Stawki.
11 czerwca 1999, w czasie swojej siódmej podróży apostolskiej do Polski, modlitwę za naród żydowski odmówił tutaj Jan Paweł II[5].
W 2002 monument, zachowany fragment placu przeładunkowego oraz obydwa przylegające do niego budynki (przed wojną Stawki 4/6 i 8, obecnie nr 10) zostały wpisane do rejestru zabytków[6].
W latach 2007–2008 przeprowadzono generalny remont pomnika, który znajdował się w bardzo złym stanie ze względu na niską jakość materiałów użytych do jego budowy. Płyty z białego marmuru Biała Marianna zastąpiono wtedy okładziną wykonaną z bardziej wytrzymałego na warunki atmosferyczne szarego granitu z Zimnika na Dolnym Śląsku[7]. Zgodnie z projektem Hanny Szmalenberg i Teresy Murak skwer wokół pomnika został przecięty gliniano-żwirową ścieżką, a od skrzyżowania ulic Stawki i Dzikiej w głąb sweru posadzono wąski falujący pas kwitnącego na niebiesko (kolor flagi Izraela) hyzopu[8].
Niektóre symboliczne elementy warszawskiego monumentu można odnależć w późniejszych polskich upamiętnieniach miejsc związanych z Holokaustem m.in. dawnego obozu zagłady w Bełżcu.
Pierwsze upamiętnienie Umschlagplatzu
Obecny pomnik zastąpił pierwsze powojenne upamiętnienie tego miejsca w postaci tablicy z piaskowca umieszczonej w 1948 na bocznej ścianie jednego z budynków Umschlagplatzu (od strony ulicy Stawki). Widniał na niej napis w językach polskim, hebrajskim i jidysz o treści[9]:
Otoczenie
- Trakt Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów – kamienny blok upamiętniający utworzenie przez Niemców w 1940 getta w Warszawie (ulica Stawki róg Dzikiej)
- Gmach Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego (przed wojną nr 21, obecnie nr 5/7) – w tym budynku w latach 1942–1943 stacjonował oddział SS nadzorujący Umschlagplatz
- Na tyłach Zespołu Szkół Licealnych i Ekonomicznych nr 1 zachował się fragment muru getta stanowiący granicę Umschlagplatzu[10][11]. W 2014 został rozebrany i po oczyszczeniu cegieł odtworzony ponownie[12] [13].
Zobacz też
- Pomnik Ewakuacji Bojowników Getta Warszawskiego
- Pomniki granic getta
- Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków
Bibliografia
Umschlagplatz Kategoria:Muranów (Śródmieście) Kategoria:Judaica w Warszawie Kategoria:Zabytki Warszawy Kategoria:Getto warszawskie Kategoria:Pomniki ofiar Zagłady Żydów w Polsce
- ↑ Vorlage:Cytuj książkę
- ↑ Karta ewidencji obiektu upamiętniajacego. Pomnik–Umschlapgplatz Urząd Dzielnicy Warszawa-Śródmieście, srodmiescie.art.pl [dostęp: 19 sierpnia 2012].
- ↑ Vorlage:Cytuj pismo W swojej interpretacji tego elementu upamiętnienia autor przywołuje również słowa z Ewangelii według św. Mateusza: Wychodźcie przez ciasną bramę, bo szeroka wiedzie na zatracenie, a ciasna – do życia, a mało jest tych, którzy ją znajdują (Mat. 7, 13–14).
- ↑ Budowę monumentu sfinansowało miasto stołeczne Warszawa przy wsparciu finansowym American Jewish Joint Distribution Committee.
- ↑ Paweł Zuchniewicz, Papieska Warszawa, Centrum Myśli Jana Pawła II, Warszawa 2006, s. 16-17.
- ↑ Rejestr zabytów nieruchomych – Warszawa Narodowy Instytut Dziedzictwa, s. 47 [dostęp: 8 sierpnia 2012].
- ↑ Pomnik w nowej skórze, gazeta.pl [dostęp: 5 sierpnia 2012].
- ↑ Pomnik gotowy na rocznicę, gazeta.pl [dostęp: 17 sierpnia 2012].
- ↑ Stanisław Ciepłowski, Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987, s. 210.
- ↑ Vorlage:Cytuj pismo
- ↑ Vorlage:Cytuj stronę
- ↑ Vorlage:Cytuj stronę
- ↑ Vorlage:Cytuj stronę