Vorlage:Bilgiquti aholi punkti Qorabuloq qishlogʻi — Janubiy Qozog'iston viloyati Sayram tumanining eng katta qishloqlaridan biri hisoblanadi. Aholi soni 45 mingga yaqin (2012). Umumiy yer maydoni 11134 ga. Viloyat markazi sanalmish Chimkent shahridan 45 km uzoqlikda joylashgan. Qishloqda 11 ta maktab, 1 kolledj va 3 ta bozorlar bor, shuningdek Qorabuloqning oʻzida 19 ta masjid, 2 kasalxona, 1 shifoxona va Alisher Navoiy nomidagi madaniyat uyi va Sayram tumanidagi eng katta va nufuzli 10 ming kishilik jome masjiti bor. Aholisining 99 % dan ortigʻi oʻzbeklar[1].
Qorabuloq hududi deganda qadimda Sharqdan Mashat oʻzanidan (Mata) Gʻarbdan Oqtan-oga-Oqsuv, Shimoldan Tuyatosh oʻzanidan, Janubda Isfijob (Sayram) yaqinidagi Tassay oʻzanigacha oraliqdagi yerlar anglashilgan. Qorabuloq — Isfijobning Shimoli-Sharqidagi eng katta kenti. Katta Buyuk Ipak yoʻlidagi gavjum mashxur hududda boʻlgan. Maʼlumki, Isfijob shahar sifatida tilga olinganiga 7 ming yil boʻlgani boʻlsa, Qorabuloqda insonlar qadimdan oʻtroqlashgani Isfijobdan oldin boʻlgani shubhasiz. Tarixiy dalillar shuni koʻrsatadiki, Oqsuv (Boyzo) daryo (Yuran Yarva daxshatli) Sagʻanoqdan oqqan, Karvon yoʻli Isfijobdan chiqib, Oqsuavlot (Xanjuk) tepasida Kultepa, Shoʻrtepa, Qulon, (Kaynarboshi) orqali Taraz, Xitoyga, Qorasuv boʻylab, Begjaota, Xonqoʻrgʻon, Oqmasjid orqali Oʻtrorga borgan. Domotdix yuqorisida Oqsulot, Xanjuk, Shoʻrtepa oʻrnida Sharob, Qaynarboshida Kulonkent, Begjaota hududida Oqqoʻrgʻon, Madaniyda Xonqoʻrgʻon, Koʻlkent, Oqsaroy kabi kichik shahar va koʻpgina qishloqdar boʻlgan. 10 joyda avliyo, 7 joyda katta bozor, karvonsaroylar oʻrinlari saqlangan. Qorabuloq tarixda Xitoy — Turon — Eron, slavyan savdogarlari uchrashadigan oʻrta, gavjum hudud (uzlovoy) makon edi. Jahon fatixlari: Kir, Iskandar, Chingizxon, Amir Temur[2], Qoraxon, Oʻgʻuzxon kabi jahongirlar bu erlarda boʻlgan.
Iqtisodiyot
Qorabuloq aholisining koʻpchiligi dehqonchilik va chorvachilik bilan shugʻullanadi. Bu qishloq Qozogʻistondagi yagona 100 % aholisi ish bilan taʼminlangan qishloq boʻlib hisoblanadi. Qishloqda koʻpgina tegirmonlar, koʻngil ochar chayxonalar, restoranlar, toʻyxonalar v.b. ham koʻp. Aholisi mehnatkash, bu qishloqdan kunligiga 40 tonna goʻsht eksport qilinadi[3]. Astana, Qaragʻandi, Almati va boshqa hududlarni goʻsht bilan taʼminlaydi, shuningdek Qorabuloqdan turli savzavot va koʻkatlar ham chet hududlarga eksport qilinadi. Bu qishloqning yana bir oʻzgachiligi Qozogʻistondagi eng katta mol bozori ham shu qishloqda joylashgan. Qishloq hududini bepayon deb oʻylarsiz, unaqa emas. Boshqa qishloqlar bilan taqqoslaganda kichkinagina joyni egallagan. Qishloqda 54832 ta yirik mollar bor. Sogʻin sigirlar soni esa — 8475, yilqilar soni — 12500, Qoʻy — echkilar soni 61800. Shuncha koʻp mollar yaylov koʻrmaydi. Nega? Qishloqda yaylovlar yoʻq. Qishloq xoʻjaligiga atalgan 7 ming gektarday gina yeri bor qishloqning eng katta muammosi — yer[4].
Aholi
Qishloq aholisi 2012-yilgi maʼlumot boʻyicha 45 000 ga yaqin, norasmiy manbalarga tayanadigan boʻlsak qishloqda 50 000 dan ortiq kishi istiqomat qilmoqda. Aholisi 45 mingga yaqin, Qorabuloqning asosiy qismini oʻzbeklar — 99,7 % tashkil qiladi. Qorabuloq aholisi juda zich joylashgan.
Iqlimi
Qorabuloq iqlimi keskin kontinental. Qishi sovuq, yozi jazirama issiq. Qishi oylarida — 20 °C gacha sovub ketadi, yozda esa havo harorati 35-40 °C boʻladi. Vorlage:Joy iqlimi
Maorif sohasi
Qishloq hokimligi hududida birinchi maktab „Oqtom“ deb ataldi. Uni 1898-yilda Anor domla degan kishi ochgan. 1920-yili u Shoʻro maktabiga aylantirildi. 1936-yilda I.V.Stalin nomi berildi. 1962-yildan beri Hamza nomi bilan ataladida. Hozirgi kunda Qorabuloqda 1 kolledj, 8 ta oʻrta, 3 ta toʻliqsiz maktab faoliyat koʻrsatayapti. Ularda 10 000 ga yaqin oʻquvchi taʼlim olmoqda, oʻquvchilarga 1000 ga yaqin ustoz saboq bermoqda[5]. Qorabuloq qishlogʻida 2010-yili 11 ta maktab va 1 litsey maktablari faoliyat yuritdi, shu yili bu qishloqdan maktab bitiruvchilari orasida oliy oʻquv yurtlariga davlat grantini qoʻlga kiritib tushganlar, boshqa yiilar bilan taqqoslaganda keskin 2 baravarga koʻpaydi. Qishloqda yagona koʻzga koʻringan № 48 litsey maktabidan 36 ta maktab bitiruvchisi davlat grantini qoʻlga kiritdi[6].
Qorabuloq maktablari
- № 100-asosiy oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
- № 41-Jambul nomli umumiy oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
- № 42-Furqat nomli oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
- № 92-Oqsuv asosiy oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
- № 10-Qorabuloq umumiy oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
- № 77-Hamza nomli oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
- Dalabozor nomli asosiy oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
- № 81-Mirzo Ulugʻbek nomli asosiy oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
- № 101-Umumiy oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
- № 25-D.Qoʻnayev nomli kolledj (sobiq № 48 D.Qoʻnayev nomli litsey maktabi) - darslar qozoq va oʻzbek tillarida olib boriladi
- № 3-Hamza nomli umumiy oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
- № 89-Qaynarbuloq nomli umumiy oʻrta maktab - darslar oʻzbek tilida olib boriladi
Soʻgliqni saqlash hizmati
Kishloq tarixida Umar emchi Shoniyozovning nomi saqlanib qolgan. U kishi qizamiq, bezgak kasalliklarini davolashda oʻta tajribali boʻlgan. Hozir xalqqa nomi tanilgan tabib Oʻsarqul xoji Irisqulov ham shu qishloq fuqarosi. Hokimlik hududida tuman kasalxonasining ikkita filiali, 2 ta oilaviy shifoxona, 2 ta tibbiyot punkti va 1 ta xususiy „Komilov“ shifoxonasi faoliyat koʻrsatib, ularda hammasi boʻlib 500 ga yaqin tibbiy xodimlar mehnat qilmoqda.
Qorabuloq zilol buloqlar koni
Qorabuloq aslida nomiga monand sersuv hudud. Qadimdan insoniyat yashashi uchun xavfsiz va qulay makon. Shu sababli ajdodlarimiz boʻlgan oʻgʻuz qabilalari juda qadimdan mana shu qulay hududga kelib oʻtroqlashganlar. Kanal, ariqlar qazib suv chiqarib, koʻchmanchilik-chorvachilikdan dexqonchilikka oʻtganlar. Suv manbalarining koʻpchiligi uch togʻ daryosi va mingdan ziyod buloqlari borligi bu hududni sharob (Suv ichadigan, suv gʻamlab olib ketadigan) deb nomlaganlar. Haqiqatdan ham Qorabuloq zaminidagi suvlarni 2 hil (Qorasuv, Oqsuv) nom bilan atalishida katta maʼno bor. Qora-toza, zilol suv rangi qora koʻrinadi Oqloyqa, qum aralashgan suv oq koʻrinadi. Bundan tashqari Qora-shimol sovuq maʼnoni (qadimgi samid tilida) anglatgan. Sharqning Bosh shaxri (Sar. Yavm — Sayram)ga ichimlik, sovuq, zilol suvning bir qismini Qorabuloq hududi etkazib turgan. Oʻtmishda buloq va Qorabuloq hududidan oqib oʻtadigan suvlar hozirgisidan 4-5 baravar koʻp boʻlgan. Shu sababli arablar Oqsuv daryoni Bayzo, Yuran, Daxshatli deb aytganlar. Asrlar osha tabiatdan ayovsiz foydalanish natijasida oʻzanlarni loyqa bosib, suv manbalari quriy boshladi. X asrgacha Qorasuv boshi Xanjuk yaqinidan, Kaynar Mankent hududidan boshlangan, Qursoy Koʻlkentga (Qizilqishloq) borishdagi Kufo qamishsoy, serbuloqli, Oqtan ota suvi hozirgidan bir necha baravar koʻp boʻlgan. Qorabuloq markazidagi Oshbuloq Sagʻanoqdan boshlangan katta daryo edi. Qorabuloq hududi va undan tashqari boshqa hududlardan ham qoʻshilib jam boʻladigan bosh daryosi — Oris haqisa qancha taʼrif berilsa oz.
Qorabuloq qishloq hokimiyati
Qishloq hokimiyati deganda shu qishloqni, hududni boshqarish usuli, faoliyati va boshqarilish natijasi tushunilgan. Qadimda ajdodlarimiz boʻlgan oʻgʻuz qabilalarida boshliqlarni Bek deb atagan. Islomga oʻtgach. amirlar, moʻgʻullar istilosidan soʻng Boʻlis (Ulus), chorizm davrida Volost, Sovet davrida qishloq soveta raisi va nixoyat mustaqillikka erishgach, „Hokim“ boshqaradigan boʻldi. Boʻlislik boshqarish davrida Qorabuloq boʻlislari Anormat, Saydaxmat. Iso boʻlislar Tulkiboshi, Mankent, Shayan atrofigacha Qorabuloq boʻlisligiga qaragan, boshqargan. oktabrdan soʻng xar bir qishloq alohida boʻlislikka aylandi. 1925-yildan soʻng Qorabuloq qishloq Soveti tuzildi. 1936-yili Koʻlkent (Qizilqishloq), 1996-yilda Oris hokimiyati ajralib chiqdi. Shunday qilib hozirgi kunda Qorabuloq hududida 10 yaqin qishloq hokimchiligi boʻlib, har biri mustaqil oʻz hududlarini boshqarayotgan boʻlsada, ular oʻrtasida iqtisodiy, madaniy, maʼnaviy hamkorlik aloqalari mahkam bogʻlangan. Hozirgi kunda Qorabuloq qishloq hokimiyati qadimgi hudud erining 3/1 qismini boshqaradi. Qolgan qismi Koʻlkent (Qizilqishloq), Oris, Mashat, Jambul, Mankent, Oqsuv hokimiyatlariga qaraydi. Qorabuloq qishloq hokimiyati hisobida 45 mingga yaqin aholi, 12 mingdan ortiq xonadon, katta kichik 6 ishlab chiqarish shirkati, 450 dan ortiq dehqon xoʻjaliklari, 12 ta oʻrta, toʻliqsiz oʻrta va boshlangʻich maktab. litsey-maktab. mashina-traktor stansiyasi, kasalxonalar, tadbirkorlik korxonalari bor. Xokimiyat mahalla oqsoqollariga suyanib, ular bilan hamkorlikda ish olib boradi. Qorabuloq qishloq hokimiyati yonida 12 ta mahalla qoʻmitalari ishlab turibdi.[7]
Qorabuloq qishloq hokimlarining roʻyhati
Jamoa boyligini yaratayotganlar
Yuqorida keltirilganidek, Qorabuloqqa kelib oʻtroqlashgan qadimgi ajdodlarining asosiy kasbi dexqonchilik boʻlgan va shu kasb bilan nom qozonib, hozirgacha el-yurt boyligini yaratib kelayotganlar ana shu zaxmatkash dala hizmatchilaridir. Oktyabr indilobigacha Qorabuloq hududining deyarli hamma yeri dexqonchilikka yaroqli boʻlib, el-yurtni toʻydirib, chetga ham mahsulot chiqarilgan. Inqilobdan soʻng dexqonlar birlashib shirkat boʻlib ishladilar. 1929-yilda birincha kolxoz tuzildi, 1930-yildan soʻng kolxozlar koʻpayib, ular soni 15 taga yetdi. Rabochiy, Molotov, Qaynarbuloq, Gʻayrat, Baynalminal, Inqilob, Paxtazarbdor, Madaniy, Yangi turmush, Xrushchev va boshqalar. Urushdan keyin kolxozlar yana qoʻshildi va 80-yillarda Qorabuloqda bitta A. Navoiy nomli sovxozga aylantirildi. 90-yillarda sovxozlar yana boʻlina boshladi, shirkatlar, dexqon xoʻjaliklari yuzaga keldi. Hozirgi kunda qishloqda 7 ta: A.Navoiy, Oqsuv, Gʻayrat, Qorasuv, Koʻlkent, Koʻlkent ota, Navroʻz shirkatlari mavjud hamda 450 ga yaqin dexqon xoʻjaliklari paydo boʻldi. Xoʻjalik formasi oʻzgargani bilan el-yurt boyligini yaratuvchi dexqon mehnati qadimligicha qoldi.
Kasb-hunar, savdo-tijorat
Qorabuloq hududida kasb-hunar, savdo-tijorat sohasi uzoq-uzoq hududlarga qadimdan maʼlum boʻlgan. Hudud bir tomondan Buyuk Ipak yoʻli joylashgani, ikkinchi tomondan kasb-hunarmandchilikka mohirligi, savdo-sotiqning oʻta gavjumligi qadimdan hozirgacha hududning shuhrat va mavqeini yoʻkotmay keladi. Bu yerga mahalliy hunarmandlardan tashqari Samarqand, Toshkent, Isfijob, Turkiston, xatto ajnabiy ellardan ham kasb-hunarmandlar kelib joylashganlar. Qishloqda hnar kasbning hamma turi buyicha sifatli maxsulotlar ishlab chiqarilgan. Eng nozik zargarlik buyumlaridan tortib, degrezchilik (temir, choʻyan buyumlar quyish) gacha, imorat solishdan tortib jihozlash, bezashgacha, toʻquvchiligu tikuvchilikkacha, xullas hudud haridorlari talabiga mos maxsulotlar tayyorlagan. Isfijab, Taraz, Oʻtror va undan ham uzoq ajnabiy ellarda Qorabuloq ustalari, dexqonlari, chorvadorlari yetishtirgan buyum va maxsulotlarigacha talab katta boʻlgan. Bu holat bugungi kunda ham ahamiyatini yoʻqotganicha yoʻq. Toʻgʻri, hozir asrlar osha xalq eʼzozlab kelgan kasb-hunarlarning ayrim turlari unutilib ketgan boʻlsa ham, Qorobuloq hududi shuhrati hamon mashxur.
Adabiyot, madaniyat va sanʼat
Har bir katta va kichik xalqlarning oʻziga xos madaniyati, adabiyoti va sanʼati boʻlgani kabi Qorabuloq hududi xalqining ham oʻziga xos qadimdan davom etib kelayotgan yuksak madaniyati va sanʼati boʻlib, u oʻtmishdagi sanʼatkor ajdodlari anʼanalari bilan chambarchas bogʻliq. Qorabuloq qishlogʻidan etishib chiqib, Oʻzbekistonda tanilgan Maxkam Maxamedov, Sadulla Anorqulov. Gʻiyos Boytoev, Mexmonqul Islomqulov, Savron Javlonov kabi sanʼat va madaniyat xodimlari, Qorabuloq qishlogʻidan chiqib elga tanilgan: Yusufaliev, Yusufjon Saydaliev, Irismat Yunusmetov, Inobat .Qoʻchqorova. Soatoy Kamolova kabi talantli shoirlari Qorabuloq xalqining faxri. Qorabuloq qishlogʻida xalqqa tanilgan yosh, talantli xonandalar, moxir soʻz ustalari juda koʻp.
Madaniyat
Xalq orasidan chiqqan isteʼdodli sozandalar, qoʻshiqchilar juda koʻp. Qishloqda madaniyat uyidan tashqari doirachilar dastasi, „Laparchi buvilar“ guruhi tuzilgan. Ular „Sayram isteʼdodlari“ 2000-2001-yilgi festivallarida gʻolib va sovrindorlar deb topildi. Qishloqda 12 ta kutubxona bor. Ulardagi umumiy kitob jamgʻarmasi 35 ming dona.
Jamoat tashkilotlari
Qishloqda urush va mehnat faxriylari kengashi (raisi Islomqul Yusupov), xotin-qizlar kengashi (raisasi Daryo Sayapova), yoshlar tashkiloti (raisi Alijon Rashidov) va „Sarboz“ guruhi (raisi Zafar Rahmatullaev) tuzilgan. Ular qishloqning tinch-osuda hayotini taʼminlash yoʻlida xizmat qiladi. Ayniqsa biylar kengashining roli oʻzgacha. Qishloqning toʻbebiyi Egamtoy Rustambekov oʻz ishida mahalla qoʻmitalari raislariga suyanadi.
Eʼtiqod va muqaddas dargohlar
Qorabuloq xalqi ona yerni tepma, xar bir qadamda minglagan ajdodlarimiz yotibdi, deb bekor aytmagan. Haqiqatdan ham hududining har qadami muqaddas dargoh. Bu muqaddas dargohlarga etʼiqod, ularni asrash, eʼzozlash, ajdodlarining ruxini shod qilish, oʻzligini anglash, avlodlarining abadiyligini saqlashning omilidir. Xalqimiz mustaqillik olib, oʻzligini tanigach, hududdagi tarixiy joylarni, aziz avliyo va ajdod-avlodlari qabrlarini aniqlab, tozalab, obodonlashtirib, muqaddas dargohlarga aylantirdilar. Oʻlkamizga islom dini IX asrda kirib keldi. Xalqimizni dinga davat qilgan vali — avliyolar qabrlari aniqlanib tiklanmoqda. Qorabuloq ajdodlari yashab oʻtgan shahar, qishloq, turar joy oʻrinlari, yodgorliklari ixotalanimoqda. Hozir Qorabuloq hududida 10 dan koʻproq qaimgi ajdodlari kabr-mozor qoldiqlari va hozir harakatdagi 50 dan koʻproq qabr yodgorliklari xalq kuchi va oliy himmatli saxiy zamondoshlari qurgan va qurayotgan masjid-madrasa, koʻprik, toʻgʻon, yoʻl va xalq manfaati uchun qilinayotgan ezgu ishlar ham muqaddas dargohlar qagorida eʼzozlanadi.
Xalqlar doʻstligi va urf-odatari
Xalqlar doʻstligi masalasi juda qadimdan Qorabuloq zamini xalqlari qoniga singib ketgan anʼanadir. Chunki qorabuloq hududi katta Karvon yoʻlida va gavjum savdo — tijorat markazi boʻlgan hududga etti iqlim vakillari kelib-ketib, maxalliy xalq — oʻgʻuzlar bilan muloqat qilganlar, aralashganlar. Hozirgacha davom etayotgan bu doʻstlik, quda-andalik, ulfat-joʻralik, tanish-bilishlik juda qadimdan boshlanib, hozir yanada mustaxkamlanib ketdi. Qorabuloq bilan Jambul, Mingboy qishlogʻi, Qorabuloq bilan Madaniy — Jana turmus, Parts’ezd, Qaynarbuloq bilan Oʻshaqti, Jogʻalboy va boshqa aul xalqlari bir ota bir ona farzandidek yashab kelgan. Atrof hududning mol, em-xashagisiz, gʻallasisiz Qorabuloq boʻlmaganidek, Qorabuloqning sabzavot, sanoat moli, hunarmandchilik buyumlarisiz chet hudud ham rivojlanmagan boʻlar edi. Keyingi paytda Qorabuloq xalqining deyarli toʻrtdan birining dexqonchiligi chet hududlarda boʻlib, bu doʻstlik, hamkorlikning yangi formasini vujudga keltirdi. Bunday doʻstona aloqa koʻp millatli xalqlar xayotida, urf-odatida ham yangi sahifa ochmoqda. Qorabuloq hududi koʻp millatli hududgina boʻlib qolmay Doʻst millatli hudud desak, mubolagʻa boʻlmaydi.
Faktlar
2012-yili aprel oyida Qorabuloqda maktab yoshidagi oʻquvchilar orasida oʻz joniga qasd qiluvchilar yani oʻzini osib qoʻyayotganlar koʻpaydi[8], shu kasofatni yoʻqotish va oldini olish uchun Qorabuoq xalqi oq tuyani qurbonlikka chaldi.[9].
Manbalar
Turkum:Qozogʻiston qishloqlari
- ↑ Auildastarima rizamin/ Auildastarima rizamin. qashanda qoldauga azir turadi | uakit.kz
- ↑ islam onkeniet
- ↑ Jumissizdigi joq auil
- ↑ Bul auilgʻa jumissizdiq jat | Yegemen Qazaqstan
- ↑ Sayramnoma
- ↑ Sayram tumanining rasmiy sayti
- ↑ Qorabuloq XXI asr boʻsagʻasida
- ↑ Oq tuyani qurbonllika chalishi | Otyrar.kz
- ↑ Kazaxi prinesli v jertvu verblyuda radi prekraщeniya samoubiystv | Tsentr Lva Gumileva