Brabantse gotiek is een belangrijke variant van de gotiek in de Nederlanden. Zij is rond 1300 ontstaan in de stad Mechelen (Sint-Romboutskathedraal) en werd dankzij belangrijke bouwmeesters als Evert Spoorwater en de families Keldermans en De Waghemaker verspreid naar de andere grote steden van het hertogdom Brabant, maar ook daarbuiten. Varianten van de Brabantse gotiek zijn de Demergotiek en de Kempense gotiek.
Kenmerken
thumb|250px|Koolbladkapiteel aan een ronde schippijler in de Grote Kerk van DordrechtDe Brabantse gotiek ontstond bij de opkomst van het hertogdom Brabant en verspreidde zich over de Bourgondische gewesten. De bouwstijl grijpt terug op de klassieke Franse gotiek zoals die toegepast werd bij de bouw van kathedralen zoals die in Amiens en Reims. De opzet van de kerkgebouwen in Brabant was grotendeels hetzelfde: het waren groots opgezette kruiskerken met zijschepen en een kooromgang en een driedelige opbouw van het middenschip (scheibogen, triforium, lichtbeuk). De afmetingen waren echter bescheidener, en vooral de slankheid en rijzigheid van de Franse voorbeelden werd niet geëvenaard.
De Brabantse gotiek is geen volledige eenheidsstijl. Zij wordt gekenmerkt door gebruik van lichtgetinte natuursteen (ledezandsteen) en een rijke detailering. In de kerken wordt meestal gebruik gemaakt van ronde zuilen met koolbladkapitelen. Hiervandaan lopen de schalken vaak ononderbroken door in de gewelfribben. Het triforium en de vensters van de lichtbeuk lopen vaak in elkaar over, waarbij de vensters de hele ruimte van de spitsboog innemen. Een kooromgang met kapellenkrans hoort bij de opzet (in Breda werd die echter later toegevoegd). Er werd in de regel maar één westtoren gebouwd (uitzonderingen: Brussel en Antwerpen). De vormgeving van het koor in Lier is een navolging van dat van Mechelen.
Een afwijkend type ontstond met de kathedraal van Antwerpen: daar werden geen ronde zuilen met koolbladkapitelen toegepast, maar geprofileerde bundelpijlers die zonder onderbreking doorlopen in de gewelfribben. Daarnaast zijn de scheibogen tussen schip en zijbeuken uitzonderlijk breed en is het triforium achterwege gelaten. In plaats daarvan is er een strook maaswerk aangebracht boven de scheibogen. Dit typen werd nagevolgd bij de andere grote stadskerken in Antwerpen, de Sint-Martinuskerk in Aalst en de Sint-Michielskerk in Gent. Ook de kerken in Den Bosch en Leuven hebben bundelpijlers.
Bij de bouw van stadhuizen werd ook gebruik gemaakt van de Brabantse gotiek. Zij zijn gebouwd in de vorm van grote reliekschrijnen met hoektorentjes en vaak een belfort. Het exterieur is vaak overdadig versierd.
Voorbeelden
Voorbeelden van Brabantse gotiek:
- Sint-Sulpitiuskerk in Diest, vanaf 1321 door Pierre de Savoye
- Sint-Romboutskathedraal in Mechelen, koorsluiting vanaf 1335, wellicht door Jean d'Oisy
- Onze-Lieve-Vrouwekerk in Aarschot, vanaf 1337 door Jacob Piccart
- Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen, vanaf 1352
- Onze-Lieve-Vrouw-ten-Poelkerk in Tienen, vanaf 1358 door Jean d'Oisy
- De Sint-Janskathedraal in 's-Hertogenbosch, vanaf ca. 1370, het hoogtepunt van Brabantse gotiek in Nederland
- Sint-Gummaruskerk in Lier, vanaf 1378
- Sint-Pieterskerk in Leuven, vanaf ca. 1400
- De Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk in Breda, vanaf 1410
- Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele in Brussel
- Sint-Martinuskerk in Aalst
- Sint-Michielskerk in Gent
- De Sint-Willibrordusbasiliek in Hulst
Wereldlijke gebouwen:
- Stadhuis van Brussel
- Stadhuis van Oudenaarde
- Stadhuis van Leuven
- Stadhuis van Middelburg
- Markiezenhof in Bergen op Zoom.
Graafschap Holland
Veel kerken in het voormalige graafschap Holland zijn gebouwd in een stijl die ten onrechte wel eens worden aangeduid als Hollandse gotiek. In feite gaat het ook hier om Brabantse gotiek met de nodige concessies aan lokale omstandigheden. Zo werden (behalve in Dordrecht) de stenen overwelvingen en de daarvoor benodigde luchtbogen achterwege gelaten vanwege de drassige grond. Belangrijke kerken in deze groep zijn:
- Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk in Dordrecht
- Grote of Sint-Laurenskerkin Alkmaar
- Grote of Sint-Laurenskerk in Rotterdam
- Grote of Sint-Bavokerk in Haarlem.
Het stadhuis in Gouda is een wereldlijk voorbeeld.