Informatika

Informatika, (fransuzcha: informatique, nemischa: informatik  – axborot, inglizcha: computer science), axborotshunoslik – ilmiy informatsiyaning (axborot, xabar, maʼlumot) mohiyati, umumiy xossalari va qonuniyatlarini, shuningdek, ilmiy kommunikatsiya tizimini (oʻsha ilmiy informatsiyani tarqatish usullari va vositalari majmui) oʻrganish bilan shugʻullanadigan ilmiy fan; inson faoliyatining EHM, kompyuterlar bilan bogʻliq boʻlgan sohasi. Ijtimoiy fanlar jumlasiga kiradi. Uning markaziy tushunchasi – ijtimoiy hayotning istalgan sohasi va tarmoqlaridan olinadigan maʼlumotlar, yaʼni ilmiy informatsiya.

Ilmiy informatsiyani olish va undan foydalanish sohalari hamda vazifasiga koʻra, u turli xillarga boʻlinadi. Masalan, sohalar boʻyicha – biologik, siyosiy, iqtisodiy, texnikaviy, kimyoviy, tibbiy va boshqalar, vazifasiga koʻra – ommaviy, maxsus informatsiya va hokazo. Ilmiy informatsiyaning toʻgʻriligi, yangiligi va foydaliligi mezonlarini ishlab chiqish informatikaning vazifasiga kirmaydi. Informatika kibernetika, kutubxonashunoslik, lingvistika, matematik mantiq va boshqa fanlar bilan uzviy bogʻliq. U ilmiy maʼlumotlarni yigʻish, ishlab chiqish (oʻrganish), saqlash, izlash va tarqatish jarayonlari majmuini oʻz ichiga oladi.

Etimologiyasi

Informatika termini XX asrning 60-yillarida ishlatila boshlangan. Bu davrda koʻpchilik tadqiqotlar axborotlarni qidirish muammolari bilan uzviy bogʻliq boʻlgan. Ayni shu davrda axborotlarni qidirish tizimi va usullari yaratildi.

Tarixi

Informatikaning yuzaga kelishi va rivojlanishida hisoblash texnikasi va boshqa texnik vositalarning oʻrni beqiyos, chunki axborotlar bevosita hisoblash texnikasi yordamida qayta ishlanadi.

Keng maʼnoda maʼlumotlarni izlab topish, qayta ishlash va ilmiy izlanish natijasi sifatida qayd qilib qoldirish ishlari bilann olim va mutafakkirlar qadimdan shugʻullanishgan. Masalan, Abu Rayhon Beruniyning „Hindiston“ asari, Zahiriddin Muhammad Boburning „Boburnoma“ asari shunday asarlar jumlasiga kiradi. Informatikaning ilmiy fan sifatida rasman shakllanishi 1895-yildan – Bryusselda xalqaro bibliografiya instituti (1938-yildan – Xalqaro hujjatnomalar federatsiyasi) tashkil qilingan sanadan boshlandi. XX asr 60-yillari oxiriga qadar „Informatika“ termini oʻrniga „xujjatnomalar“ yoki „hujjatnoma va informatsiya“ termini ishlatilgan. Fan-texnika inqilobi, EHM, informatsiya texnikasi vositalari (mikrofoto suratga olish, nusxa koʻchirish texnikasi va hokazo) va boshqalarning paydo boʻlishi informatikaning fan sifatida taraqqiy etishiga imkon tugʻdirdi. Ayniqsa, kompyuterlar tarmogʻi va u bilan bogʻliq ravishda internet tizimining rivojlanishi umuman informatikaning, xususan, Informatika kommunikatsiya tizimining yana-da taraqqiy etishiga sabab boʻldi. Izlab topilgan, toʻplangan, qayta ishlangan „tayyor“ informatsiya – maʼlumotlarni keng tarqatishda tahririyat-nashriyot va matbaa jarayonlari, ilmiy nashrlarni tarqatish (xususan, kitob savdosi, kutubxona-bibliografiya faoliyati;) ilmiy adabiyotlar almashinish; arxiv ishi va, albatta, ilmiy-informatsion faoliyat, radiotelevideniye, internet tizimi muhim ahamiyat kasb etadi. Informatikaning asosiy yoʻnalishlari: hisoblash texnikasining nazariy asoslari, informatsiya nazariyasi, hisoblash eksperimenta, programmalash, sunʼiy intellekt, informatsiya texnologiyasi va boshqa inglizcha gaplashiladigan davlatlarda informatika termini oʻrniga „computer sciense“ („hisoblash fani“) termini ishlatiladi.

Oʻzbekistonda informatika

Oʻzbekistonda ham informatika masalalariga katta eʼtibor berildi. Masalan, 1993-yilda informatsiyalashtirish toʻgʻrisidagi qonun qabul qilindi, 1994-yil Oʻzbekiston xukumati Respublikani informatizatsiyalashtirish konsepsiyasini qabul qildi, shu yili EHM uchun dasturlar va maʼlumotlar bazasini huquqiy himoya qilishga doir qonun ishlab chiqildi. Keyinchalik Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining „Kompyuterlashtirish va informatsiyakommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilishni yana-da rivojlantirish toʻgʻrisida“gi farmoni (2002 y. 30.05) chiqdi va Vazirlar Mahkamasining „Kompyuterlashtirish va informatsiyakommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilishni yana-da rivojlantirish toʻgʻrisida“gi qarori (2002 y. 06.06) qabul qilindi.

Informatika masalalari bilan maxsus tashkilotlar, xususan, yirik kutubxonalarning informatsiya xizmati shugʻullanadi. Oʻzbekistonda bu ish bilan Oʻzbekiston milliy kutubxonasi, Aloqa va informatika universiteti, Oʻzbekiston Respublikasi Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi, Davlat statistika departamenti, hisoblash markazlari, Oʻzbekiston Respublikasi Matbuot va axborot agentligi, radio va televideniye tizimi, Oʻzdavstandart shugʻullanadi. Oʻzbekiston Respublikasi Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi tuzgan (2000) Koʻp funksiyali informatsiya markazi 14 hududiy hamda koʻplab shahar va tuman tovar ishlab chikaruvchilar va tadbirkorlar palatalarini yagona informatsiya tarmogʻiga birlashtiradi.

Havolalar

• VikiOmborda Informatika mavzusi boʻyicha mediafayllar bor