Kimekler
Kimekler veya Yemek, (Çince: 基马克 veya 基馬克, jīmǎkè), Arap kaynakların'da Kimek olarak geçerler. İrtiş bölgesin'de Ms 8. yüzyıl ile MS 11. yüzyıla kadar Kimek devletin'de varlıklarını sürdürmüşlerdir. Kimek halkı MS 8. yüzyılda İrtiş nehrinde ki kabilelerin birleşmesinden oluşmuştur. Arap kaynaların'da İrtiş nehrinde yaşayan Kimek adlı bir kabile 9.yy'da batıya göç etmiştir. Yemek (Kimek) kabilesi Kazakistan bozkırlarına varacaklardır.
Her ortaçağ tarihçisi Kimeklere Kimek derken, Kaşgarî Yemek demektedir. Öyle ise, Yemek okunmasında ve yazılmasında bir fark yoktur.
Kimeklerin İktisadi Hayatı
Hayvancılık: Kimeklerin iktisadi hayatının esasını hayvancılık oluşturmaktadır. Göçebeler mevsimlere göre devamlı olarak otlak yerlerini değiştirmektedir. Göç yolu yerin özelliklerine göre nehir kenarlarından, dağ geçitleri, zengin otlak ve suyu bol yerlerden seçilerek tercih edilirdi. Otlakların seçilmesi o bölgenin mevsime göre otlu olup olmamasına bağlıdır. Düzenli göç istikametleri önemli siyasi veya ekonomik durumlar engel olmadıkça değiştirilmiyordu.
Kimekler'in adının Şehname'de geçmesi (MS 977 ila 1010)
Kimekler, İrtiş Nehrin'de bölgede ilk defa Şehname'de geçerler. Şehname MS 977 ila 1010 arasında yazılmıştır. Bazı kaynaklarda batı Kimekler'in Göktürkler'de yaşadığı söylensede bu bir tahmindir. Göktürk ve Türgiş kaynaklarında Kimekler yer almaz. Kimekler ilk defa 11. yüzyılda tarihe geçmişlerdir. Kimek kabilesinin göç etme sebebi doğudan gelen kavimlerin birliği bozmasıdır. Kimekler dağılırlar. Kimekler'in yenilgisini gören bu büyük fırsatı kaçırmayan Kitan Moğolları, Kimeklere saldırırlar. Göç olayı bu şekilde başlamış olur. Kimeklerin devleti o zaman Kimekye devletiydi. MS 916 yılında Kitanlar yeni devlet kurmuş oldu. 11. yüzyılda Asya'nın doğusundan batısına doğru sürekli göç ettiklerinden boy birliğine dayalı yapıları bozulmuştur. Birlikleri bozulunca Kıpçaklar'ın egemenliğine girdiler. Kıpçaklarla, Kimekler farklı toplumlardır. Sonra Kumanlar ortaya çıkmıştır. Kumanlar ilk defa 12. yüzyılda tarihe geçmişlerdir. Kumanlar'ın ortaya çıkmasıyla Kimekler tarih sahnesinden yok olmuşlardır.
Kimek Coğrafyası
10. yüzyılın başlarında Kimekler, Kıpçaklar ve Oğuzlarla beraber Yayık bölgesinde, Aral ve Hazar denizi civarında göç ediyorlardı. Bu kavimlerin yaşadıkları bölge ortaçağ Arap coğrafyacılarının haritalarında da belirtilmiştir. Mesela, İstahri’nin Dünya haritasında Kimekler Aral denizinin kuzey ve kuzey batı bölgelerinde yer almaktadır.
Kimekler'in Divân-ı Lügati't-Türk'te adının geçmesi !
Ortaçağa özgü Çin coğrafyacılardan Yemek (Kimek), ayrıca Chumuhun ve Üeban (Yūēban) gibi etnik grupların kim oldukları bilinmiyordu, Arap ve Fars coğrafyacıları; bütün bu adların Yemek boyu olduğunu yazmışlardır.[1]. Uygur döneminde, Çu boylarının içinde çekirdek boyu oluşturan Yemekleri (Kimek) Arap ve Fars kaynaklarından tanınmışlardır.[2] Yemek boy adından erken İslâm kaynakları da bahsetmektedir. Yemek asıllı kimseler Abbasî Halifesinin gulâmları (memlûk) arasında bulunmuştur.[3]
Kâşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te;
"Rûm ülkesine en yakın olan boy Beçenek'dir; sonra Kıpçak, Oğuz, Yemek, Başgırt, Basmıl, Kay(Kayı), Yabaku, Tatar, Kırkız (Kırgız) gelir. Kırgızlar Çin ülkesine yakındırlar.".[4] tüm Türk boy ve oymakların yaşam alanları tanımlanır.
Ayrıca;
"Çomul boyunun kendilerinden bulunduğu çöl halkı ayrı bir dile sahiptir, Türkçeyi iyi bilirler. Kay, Yabaku, Tatar, Basmıl boyları da böyledir. Her boyun ayrı bir ağzı vardır; bununla beraber Türkçeyi de iyi konuşurlar. Kırgız, Kıpçak, Oğuz, Toxsı (Tukhs)[5], Yağma, Çiğil, Uğrak, Çaruk boylarının öztürkçe olarak yalnız bir dilleri vardır. Yemeklerle Başgırtların dilleri bunlara yakındır. .... Dillerin en yeğnisi Oğuzların, en doğrusu da Toxsi ile Yağmaların dilidir."[6]
"آرتِس Ertiş" "Yemek" kırlarında bulunan bir ırmağın adı........"[7] ve ".... Bunun gibi Çiğiller ve başka Türklerce ﺫ (Dhāl) olarak söylenen bu harfi "Rus" ve "Rum" ülkelerine kadar uzanan Bulgar, Suvar, Yemek, Kıfçak boyları, hep birden (ز z ) olarak söylerler. Öbür Türkler "ayak"a "اَذَق adhak ", bunlar "اَزَق azak " derler."[8] gibi Türk boy ve oymakların dilleri hakkında bilgi verilir.
Notlar
- ^ Gumilev, L.N. "Ancient Turks", Moscow, Science, 1967, Ch.27
- ^ S.A. Pletneva, "Kipchaks", sayfa 26.
- ^ P. Golden, "Kıpçak Kabileleri Üzerine Notlar: Kimek ve Yemekler", Türkler, Cilt II, sayfa 762.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 28.
- ^ http://www.kroraina.com/hudud/index.html Hudud al-'Alam, The Regions of the World.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 30.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 97.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 32.
Kaynakça
- Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2
- Kitap: Sekiz Türk Boyu Üzerine Bazı Gözlemler / Yazar: Sencer Divitçioğlu
- Sercan Ahincanov - Kıpçaklar & Türk Halklarının Katalizör Boyu, Selenge Yayınları, 2014, s.150