Kimekler
Tanım
Kimekler, Yimek veya Yemaek, (Çince: 基马克 veya 基馬克, jīmǎkè),(Koreanpronunciation: jemɛk ) İrtiş Irmağı kıyıları ve Altay Dağları arasında 11. yüzyılda Kıpçak boyu ile birlik devleti içinde yaşamış olan Mançurya kökenli bir ulustur. Mançurya'nın güneyinde Liatung yarımadasın'da yaşamışlardır. M.Ö 108'de Çin kaynakların'da Gojoseon devletinde ortaya çıkmışlardır. M.Ö 37'de kurulan M.S 648'de Tang Hanedanlığı devrinde yıkılan Koguryo devleti'nin batı bölgesinde bulunmuşlar ve Tang Hanedanlığı'nın saldırılarına karşı (Koguryo-Tang savaşları) Koguryo devletini savunmuşlardır. Kimekler Koguryo olarak tanınır.
Yemaek dili Mançurya kökenli Buyeo dil ailesine aittir.
M.Ö ikinci yüzyılda Japon Koguryo boyu, Kore yarımadasını geçerek Moğol topraklarına vardı. Koguryolar pirinç ekicileri ve balıkçıydılar. Uzun zaman burada yaşadılar. MS ikinci yüzyılda ise onları atlı savaşçılar olarak görüyoruz. Yanlarına akrabaları olan Puyolar'ı almış onlarla adeta öğür olmuşlardır. Geçen zaman içinde Orta Asya geleneklerini tamamen sogurmuşlardı (absorbe). Samurai, Not(1)Toner (Türkçe), Not(2)Comutatus geleneklerini öğrenmişlerdi. Ölen beylerini kurganlara gömüyorlardı. Ülkeyi ikiye bölüp, Doğuya yükünüyorlardı. Çin İmparatoru Vang Mong zamanından sonra (MS 30) Çinlilerin ve Hsien-Pi’lerin (serbie) baskınlarına dayanamayıp Liatung yarımadası'na bölgesine göçtüler. Orada gene kendi akrabalarından Kimeak’ler (Hui-Moya) ile üçlü bir federasyon kurdular. Bu federasyonun ilk icraatı Lalong şehrini almak oldu. Bu utkunun sonucunda güçlenen federasyon kendi içinden Sillaların ardından Kore’de Pyon, Hona Kara ve Minama adlı başka devletler kurdular (kara sıfatı Türkçedir, halklar ve devletler için kullanılır).
Belli ki bu federasyonu kuranların üyeleri salt güce sonsuz inanıyorlardı.
İki yüz yıl sonra Çin, Mançurya’da Han Hanedanı’nı kurdu (MS 642). Tahtı gasp eden Ur Gap Somun adlı biriydi. Tahta geçer geçmez iki yüz kadar soyluyu öldürdü. Çelişkilidir ama bu sırada Koguryo’nun elleriyle yaratığı Silla devleti Somun’un tarafına geçti. Japonya’dan Koguryo askerlerine destek bölükleri gönderildi ise de durum değişmedi. Çin, Koguryo federasyonunu öyle bir ezmeye başladı ve Koguryo ordularını Hunlar üzerine hücum etmeye zorladı halk ve ordu bu duruma isyan etti. Bunun üzerine Koguryo askerlerinin kumandanı Çinli vali isyancıları teker teker öldürmeye başladı. Dehşete düşen Koguryo halkı her şeylerini bırakıp bozkırlara, dağlara kaçtılar. M.S 648'de Koguryo devleti yıkıldıktan sonra birlikleri bozulmuş ve Mançurya bölgesine dağılmışlardır.
Her ortaçağ tarihçisi Kimeklere Kimek derken, Kaşgarî Yemek demektedir. Öyle ise, Kimek/Yemek/Yemeak okunmasında ve yazılmasında bir fark yoktur (ya da Kaşgarî neden “Yemek” yazdı?)
Kimek oluş efsanesinde İrtiş Nehri’nde ortaya çıkan (börü) ejderha (ki uslu bir ejderdir) (Cirlot, 1962; J. Chevalier, 1969) bu bezek Türk mitoloji kavramlarına uymaz. Çin ve Japon mitolojisine özgüdür (Ögel, 1948).
Kitan Saldırısı ve Göç
Moğol kökenli Kıtay (Karahitaylar) kabilelerin Moğolistan göçüp Liaotung Yarımadasın'da M.S 916 Liao Hanedanığı'nı kurunca göç etmişlerdir. 11. yüzyılda Asya'nın doğusundan batısına doğru sürekli göç ettiklerinden boy birliğine dayalı yapıları bozulmuştur. Birlikleri bozulunca Kıpçaklar'ın egemenliğine girdiler. Kimek - Kıpçak boy birliğini kurmuşlardır. Kimekler ve Kıpçaklar aynı birlik içinde bulunmuş, bu yüzden de zamanla Kıpçaklar ile birlikte anılmışlardır. Kimek kelimesi sonra yabancı tarihçiler tarafından Kuman adına dönüşmüştür. Kimeklere Polovets diyenlerde vardır. Günümüzde'de Kuman olarak anılırlar. Kimekler Moğol istilası Kalka Nehri Muhaberesin'den sonra Doğu Avrupa'ya göç etmişlerdir. Macaristan'da ve Bulgaristan'a yerleşmişlerdir. Bulgaristan'da Kore yarımadasın'da 5.yy'da üretilen Silla Altın Hançeri'ni bırakmışlardır. Bulgaristan'da 1970'li yıllarda inşaat kazısı sırasında bulunmuştur.
Her ortaçağ tarihçisi Kimeklere Kimek derken, Kaşgarî Yemek demektedir. Öyle ise, Kimek/Yemek/Yemeak okunmasında ve yazılmasında bir fark yoktur (ya da Kaşgarî neden “Yemek” yazdı?)
Kimek oluş efsanesinde İrtiş Nehri’nde ortaya çıkan (börü) ejderha (ki uslu bir ejderdir) (Cirlot, 1962; J. Chevalier, 1969) bu bezek Türk mitoloji kavramlarına uymaz. Çin ve Japon mitolojisine özgüdür (Ögel, 1948).
Yimek boy adından erken İslâm kaynakları da bahsetmektedir. Yimek asıllı kimseler Abbasî Halifesinin gulâmları (memlûk) arasında bulunmuştur.
Kâşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te;
"Rûm ülkesine en yakın olan boy Beçenek'dir; sonra Kıpçak, Oğuz, Yemek, Başgırt, Basmıl, Kay(Kayı), Yabaku, Tatar, Kırkız (Kırgız) gelir. Kırgızlar Çin ülkesine yakındırlar.".[1] tüm Türk boy ve oymakların yaşam alanları tanımlanır.
Ayrıca;
"Çomul boyunun kendilerinden bulunduğu çöl halkı ayrı bir dile sahiptir, Türkçeyi iyi bilirler. Kay, Yabaku, Tatar, Basmıl boyları da böyledir. Her boyun ayrı bir ağzı vardır; bununla beraber Türkçeyi de iyi konuşurlar. Kırgız, Kıpçak, Oğuz, Toxsı (Tukhs)[2], Yağma, Çiğil, Uğrak, Çaruk boylarının öztürkçe olarak yalnız bir dilleri vardır. Yemeklerle Başgırtların dilleri bunlara yakındır. .... Dillerin en yeğnisi Oğuzların, en doğrusu da Toxsi ile Yağmaların dilidir."[3]
"آرتِس Ertiş" "Yemek" kırlarında bulunan bir ırmağın adı........"[4] ve ".... Bunun gibi Çiğiller ve başka Türklerce ﺫ (Dhāl) olarak söylenen bu harfi "Rus" ve "Rum" ülkelerine kadar uzanan Bulgar, Suvar, Yemek, Kıfçak boyları, hep birden (ز z ) olarak söylerler. Öbür Türkler "ayak"a "اَذَق adhak ", bunlar "اَزَق azak " derler."[5] gibi Türk boy ve oymakların dilleri hakkında bilgi verilir.
Notlar
- Toner Türkçe bir kelimedir. Hun Türklerine ait bir gelenektir. Ton-eri'de denir. Koguryolular Hun Türklerin'den Kurgan kültürünü almışlardır.
- Comutatus geleneği Romalılara aittir. Koguryolular Mançurya'dan ayrıldıklarında İskender ordularından Balık Pulu taktiğini öğrenmişlerdir.
- TÜRK KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ Yayınları : 39 Seri : 3 - Sayı: A11 / ANKARA 1971 / Ay Yıldız Matbaası A.Ş / Tarihte Türklük / Prof. Dr. László Rásonyi
- Sencer Divitçioğlu / Sekiz Türk Boyu Üzerine Bazı Gözlemler.
- TÜRK KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ Yayınları : 39 Seri : 3 - Sayı: A11 / ANKARA 1971 / Ay Yıldız Matbaası A.Ş / Tarihte Türklük / Prof. Dr. László Rásonyi sayfa 136 / Kumanlar.
- TÜRK KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ Yayınları : 39 Seri : 3 - Sayı: A11 / ANKARA 1971 / Ay Yıldız Matbaası A.Ş / Tarihte Türklük / Prof. Dr. László Rásonyi sayfa 137 / Kumanlar.
- TÜRK KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ Yayınları : 39 Seri : 3 - Sayı: A11 / ANKARA 1971 / Ay Yıldız Matbaası A.Ş / Tarihte Türklük / Prof. Dr. László Rásonyi sayfa 138 / Kumanlar.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 28.
- ^ http://www.kroraina.com/hudud/index.html Hudud al-'Alam, The Regions of the World.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 30.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 97.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 32.