កម្ពុជាក្រោម
កម្ពុជាក្រោម 下柬埔寨 ជាផែនដីមួយភាគស្ថិតនៅប៉ែកខាងកើត ប្រទេសកម្ពុជាសម័យបច្ចុប្បន្ន ។ កាលពីសម័យដើមផែនដីនេះ មានឈ្មោះហៅថា កម្ពុជាទឹកលិច 水真腊 ។ តាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រឲ្យដឹងថា កាលសម័យនោះ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាមានវិសាលភាពធំធេងណាស់, អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រសន្មតហៅថា ចក្រភពខ្មែរ（高棉帝国）។
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
ការដែលមានឈ្មោះកម្ពុជាលិចទឹក ពីព្រោះកាលសម័យនោះ មានតែប្រទេសកម្ពុជាកណ្ដាលនេះទេ ដែលជាដែនដីគោក ។ ចំណែកដែនដីប៉ែកខាងកើត (កម្ពុជាក្រោមសព្វថ្ងៃ មានផ្ទៃក្រឡាទំហំ ៦៧.៧០០ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ដោយរាប់ទាំងកោះត្រល់ និងកោះត្រឡាច) នៅជាប្រជុំកោះនៅឡើយ ។ នៅទីនោះ ពុំសូវមានបណ្ដាជនខ្មែររស់នៅទេ (ខ្មែរពុំសូវចូលចិត្តរស់នៅតាមមាត់ទឹកដែលមានរបរនេសាទត្រីជាប្រមុខ) ម្ល៉ោះហើយ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក៏ពុំបានយកព្រះទ័យទុកដាក់ត្រួតពិនិត្យផែនដីនោះឲ្យបានហ្មតចត់ប៉ុន្មានដែរ។ មហាអាណាចក្រខ្មែរនាសម័យនោះ មានព្រំប្រទល់ដែនខាងជើងទល់នឹងប្រទេសចម្ប៉ា (ចាម) ដែលសព្វថ្ងៃនៅត្រង់ខេត្តប៊ិញធន់ (Bình Thuận平顺), ខាងកើតទល់សមុទ្រចិន, ខាងលិចទល់នឹងទន្លេសាលូអងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាសព្វថ្ងៃ និងខាងត្បូងទល់នឹងឈូងសមុទ្រសៀម។ លុះប្រហែលមួយសតវត្សរ៍ក្រោយមក កម្ពុជាទឹកលិចក្លាយជាដែនដីគោក (ដោយដីល្បាប់ទន្លេមេគង្គហូរចាក់) ។ ពេលនោះ ប្រជារាស្ត្រខ្មែរបាននាំគ្នាទៅរស់នៅយ៉ាងកុះករ ថែមទាំងមានកំពង់ផែមួយយ៉ាងធំគឺកំពង់ផែព្រៃនគរ (សាយហ្កន ឬ ហូជីមិញ) សព្វថ្ងៃនេះ ។
នៅឆ្នាំ ១៨៥៩ អាណានិគមបារាំងសែស បានចូលមកកាន់កាប់ដែនដីកម្ពុជាក្រោមប៉ែកខាងកើត និងនគរចម្ប៉ាដែលពេលនោះស្ថិតនៅក្រោមអំណាចយួន ។ ក្រោយមក នៅឆ្នាំ ១៨៦២ រដ្ឋការអាណានិគមបារាំងសែស បានឃុបឃិតលួចធ្វើសន្ធិសញ្ញាបារាំង-យួនមួយដោយសម្ងាត់ (ដែលប្រជារាស្ត្រខ្មែរជាម្ចាស់ទឹកដី មិនបានដឹងសោះ) ប្រគល់ខេត្តទាំង ៣ នោះឲ្យស្ដេចយួនអាណ្ណាមកាន់កាប់តទៅ ដោយស្ថិតនៅជាប្រទេសក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង ។ ប៉ុន្តែ បារាំងសែសដាក់ឈ្មោះភូមិភាគនេះហៅថា <Cochinchine> 交趾支那 កូសាំងស៊ីន ។
ស្ដេចជ័យជេដ្ឋាទី ២
តាមប្រវត្តិសាស្ត្រឲ្យដឹងថា ដើមឡើយ យួនមិនទាន់មករស់នៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជាក្រោមនៅឡើយ ។ លុះដល់ស្ដេចជ័យជេដ្ឋាទី ២ យកបុត្រីស្ដេចយួនឈ្មោះ ង៉ុក វ៉ាន់阮氏玉万 ( យួន៖ Nguyễn Phúc Ngọc Vạn Archived 2006-09-13 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.) ធ្វើជាមហេសីមក ជាតិយួនក៏ចាប់ផ្ដើមទន្ទ្រានចូលមករស់នៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជាក្រោម បន្តបន្ទាប់គ្នារហូតមក ។ នៅឆ្នាំ ១៦២៣, ស្ដេចយួនបានបញ្ជូនបេសកជនមួយក្រុម មកក្រាបបង្គំសុំស្ដេចខ្មែរអនុញ្ញាត្តឈប់យកពន្ធអាករនានាក្នុងភូមិភាគក្រុងព្រៃនគរ ។ ដោយស្រលាញ់ប្រពន្ធស្រស់ល្អ និងដោយលង់ក្នុងកលល្បិចស្ត្រីយួន ស្ដេចជ័យជេដ្ឋាទី ២ ក៏អនុញ្ញាត្តិតាមពាក្យសុំរបស់ស្ដេចយួន ។ តាំងពីពេលនោះមក យួនចាប់ផ្ដើមវាយលុកយកទឹកដីកម្ពុជាក្រោមបន្តិចម្ដងៗ រហូតទាល់តែទឹកដីកូស័ងស៊ីនទាំងមូល ធ្លាក់ក្នុងកណ្ដាប់ដៃយួនទើសសព្វថ្ងៃនេះ ។
សស
ម្យ៉ាងទៀត តាមប្រវត្តិសាស្ត្រ ជាតិយួននេះ មានមធ្យោបាយដ៏ប្រសិទ្ធភាពមួយ ដែលគេតែងបានទទួលជោគជ័យតាំងពីអតីតកាលមក គឺ រឿងស្រីយួននេះឯង មើលចុះ ប្រទេសចម្ប៉ា ដែលត្រូវរលាយបាត់ពីផែនទីពិភពលោក ក៏ព្រោះតែស្ដេចចាមយកប្រពន្ធយួនដែរ ។ រឿងទាំងនេះជាការពិតជាក់ស្ដែង ដែលគេមិនអាចប្រកែកបានឡើយ ។
នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី ២ ប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតនៅក្នុងសភាពវឹកវរ និងក្នុងឥទ្ធិពលជាតិយួនកាន់តែធ្ងន់បន្តិចម្ដងៗ ។ ពីឆ្នាំ ១៦២០ ដល់ឆ្នាំ ១៦២៤, ស្ដេចអង្គនេះ បានកែប្រែច្បាប់ទម្លាប់នានា ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទាំងមូល រួចក៏បានតាំងទីក្រុងនៅឧដុង្គ ។
វិបត្តិរាជបល្ល័ង្គ
ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី ២ បានសុគតក្នុងចន្លោះឆ្នាំ ១៦២២ និង ១៦២៧ ។ ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ មានព្រះរាជបុត្រ ៣ នាក់ ៖
១- ព្រះរាជបុត្រទី ១ គឺ ចៅពញាតូ (១៦២៥ - ១៦៣១) ។
២- ព្រះរាជបុត្រទី ២ (គ្មានបានបញ្ជាក់នៅក្នុងពង្សាវតារទេ) ។
៣- ព្រះរាជបុត្រទី ៣ គឺ ព្រះអង្គច័ន្ទ ហៅចៅពញាចន្ទ ។
នៅពេលព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី ២ យាងចូលសុវណ្ណគត ព្រះឧទ័យ ជាឧបរាជ (បងព្រះជ័យជេដ្ឋាទី ២) បានដណ្ដើមរាជ្យអំពីកូនព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី ២ (ការដណ្ដើមរាជ្យរវាងក្មួយនឹងមា បានផ្ទុះជាសង្គ្រាមក្នុងស្រុកក្លាយទៅជាសោកនាដកម្មដ៏សោកសៅមួយក្នុងរាជវង្សានុវង្សក្សត្រអង្គនេះ តរៀងមក) ។
ចៅពញាតូ បានគ្រងរាជ្យនៅឆ្នាំ ១៦២៥ ហើយទ្រង់សុវណ្ណគតទៅវិញនៅឆ្នាំ ១៦៣១ ។ ក្សត្រានេះត្រូវបានជ័យជេដ្ឋាទី ២ ជាព្រះរាជបិតា អប់រំយ៉ាងហ្មត់ចត់ ។ ចៅពញាតូមានគូដណ្ដឹងម្នាក់ គឺព្រះនាង អង្គវត្តី ។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែល ចៅពញាតូ ទ្រង់ព្រះផ្នួសនៅឡើយ ព្រះឧទ័យ ជាមា បានរៀបអភិសេកព្រះនាងអង្គវត្តី ។ ក្រោយមក, ចៅពញាតូចាកព្រះផ្នួស, លបទាក់ទងព្រះនាងអង្គវត្តីគេចភៀសខ្លួនចេញពីវាំង ។ ប៉ុន្តែ ព្រះឧទ័យចាប់បានទ្រង់ក៏ធ្វើគត់ក្សត្រទាំងពីរអង្គនោះទៅ ។ នៅឆ្នាំ ១៦៤០ ព្រះឧទ័យបានលើករាជ្យឲ្យទៅកូនរបស់ខ្លួនគឺ អង្គនន់ ។ ពីរឆ្នាំក្រោយមក ចៅពញាចន្ទ(កូនទី ៣ របស់ជ័យជេដ្ឋាទី ២) បានក្រោកឡើងប្រឆាំងរួចក៏បានធ្វើគត់ ព្រះឧទ័យ និងអង្គនន់ ។
ឃាតកម្មខាងលើនេះ បានធ្វើឲ្យសង្គ្រាមក្នុងស្រុកផ្ទុះឡើងជាថ្មីទៀត រហូតទល់នឹងរាជ្យជ័យជេដ្ឋាទី ៤ ។
ចៅពញាចន្ទ ទ្រង់ព្រះនាម ព្រះរាមាចូលសាសន៍ មានអគ្គមហេសីជាជាតិជ្វា ។ ចំណែកព្រះបទុមរាជាវិញ (កូនរបស់ព្រះឧទ័យ) កាលបើឃើញចៅពញាចន្ទធ្វើគត់បិតានិងព្រះរៀមរបស់ខ្លួនដូច្នោះ ក៏តាំងបង្កទ័ព ក្រោកប្រឆាំងពញាចន្ទភ្លាមដែរ ។ ប៉ុន្តែ ត្រូវទទួលបរាជ័យ ក៏ភៀសខ្លួនទៅពឹងមហេសីជ័យជេដ្ឋាទី ២ ដែលជាជាតិយួនឲ្យជួយច្បាំង ។ ក្សត្រីជាតិយួននេះ ធ្វើអន្តរាគមន៍ភ្លាម ដោយនាំទ័ព (ជនជាតិយួន) ដែលទើបតែរំដោះរួចពីនឹមពួកតុងកឹង ។ លនោះ ចៅពញាចន្ទត្រូវយួនចាប់ឃុំក្នុងទ្រុងដែក រួចបន្ទាប់មកទ្រង់សុវណ្ណគត់ ។ ព្រះបទុមរាជាឈ្នះសង្គ្រាម (ដោយសារយួនជួយ) ក៏ឡើងសោយរាជ្យហើយទ្រង់សុវណ្ណគត់នៅឆ្នាំ ១៦៧២ ។ ព្រះអង្គជី ជាបុត្រច្បង ឡើងស្នងរាជសម្បត្តិ ។ ប៉ុន្តែ ក្រោយមក ព្រះអង្គជីត្រូវយួនធ្វើគត់ ដើម្បីលើកអង្គនន់ ជាឧបរាជ ។
ពេលព្រះអង្គជីសុគត់ ប្អូនរបស់ក្សត្រអង្គនេះ ឡើងគ្រងរាជ្យ ទ្រង់សន្មតិនាមហៅថា ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី ៤ ។
កម្ពុជាក្រោមមិនមែនវៀតណាមខាងត្បូងទេ ។ ប្រទេសដែលហៅថា វៀតណាមខាងត្បូង គឺជាដែនដីរាប់ចាប់តាំងពីខ្សែស្របទី ១៧ ឆ្ពោះទៅប៉ែកខាងជើង ។ ចំណែកប្រទេសកម្ពុជាក្រោម ឬ កូសាំងស៊ីន គឺជាដែនដីស្ថិតនៅភាគខាងត្បូងប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូង ចុះមកទល់និងសមុទ្រចិន និងឈូងសមុទ្រសៀម ។
នៅក្នុងសតវត្សន៍ទី ១៦, ១៧, ១៨ សាកលលោកមិនទាន់ស្គាល់ឈ្មោះកូសាំងស៊ីនទេ គេស្គាល់ឈ្មោះមួយទៀតសម្រាប់ភូមិភាគនេះ គឺប្រទេសកម្ពុជា ។
ជនជាតិយួនបានចូលមករាតត្បាតទឹកដីកម្ពុជាក្រោមពីឆ្នាំ ១៦៣០ ប៉ុន្តែ ពុំទាន់បានកាន់កាប់ទឹកដីរបស់ខ្មែរនេះផ្ទាល់នៅឡើយ ព្រោះប្រជារាស្ត្រដែលជាម្ចាស់ទឹកដី បានធ្វើសង្គ្រាមប្រឆាំងតបត ទល់នឹងជនជាតិយួនជានិច្ច ។ ជនជាតិយួនបានល្បងដណ្ដើមយកទឹកដីកម្ពុជាក្រោម ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៦៣០ មកទល់នឹង ១៨៥៩ (ក្នុងរយៈពេលអាណានិគមនិយមបារាំងសែសត្រួតត្រាដែនដីកម្ពុជាក្រោមពេញបន្ទុក) ។
នៅចំពោះមុខការតស៊ូដ៏ខ្លាំងក្លារបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែរក្រោម ស្ដេចយួនបានចុះសន្ធិ្ធសញ្ញាមួយជាមួយអាណានិគមបារាំង នាថ្ងៃទី ១៥ មីនា ១៨៧៤ ដោយស្ដេចយួនបានប្រកាសថា យួនគ្មានសិទ្ធិលើទឹកដីកម្ពុជាក្រោមឡើយ ។
ការបែងចែកកម្ពុជាក្រោម
- សូមមើល: បញ្ជីរាយនាមខេត្ត ក្រុង និងកោះខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោម បន្ថែម
កម្ពុជាក្រោមចែកជាពីរផ្នែក ៖ កម្ពុជាក្រោមប៉ែកខាងកើត និងកម្ពុជាក្រោមប៉ែកខាងលិច[១]
កម្ពុជាក្រោមប៉ែកខាងកើត
ជាដែនដីស្ថិតនៅខាងកើតកំពង់ផែព្រៃនគរ ឬសាយហ្គន ។ ផែនដីនេះ កាលសម័យនោះ មានឈ្មោះហៅថា ស្រុកដូនណៃ ។ ភូមិភាគដូនណៃនេះ ភាគធំ សុទ្ធសឹងជាខ្ពង់រាប ។ ស្រុកនេះបានត្រូវពួកជនជាតិយួនប្លន់យក នៅពេលដែលប្រទេសខ្មែរកើតសង្គ្រាមក្នុងស្រុក គឺក្នុងរវាង គ.ស. ១៦២៣ ។ ក្នុងភូមិភាគដែនដី ដូនណៃនេះមានជាអាទិ៍ ខេត្តកោះគង (យួនហៅ Gò Công 鹅贡 ហ្កកុង), ទួលតាមោក (យួនហៅ Thủ Dầu Một 土龙木 ធូយ៉ូវម៉ូត ឬ ធូយ៉ូវម៉ូក), ព្រះសួគ៌ា (យួនហៅ Bà Rịa 巴地 បារៀ), ចង្វាត្រពាំង (យួនហៅ Biên Hòa 边和 បៀនហ្វា), អូកាប់ (យួនហៅ Vũng Tàu 头顿 វុងតៅ ឬ យុងតៅ) ។ វត្តឃ្លាំង ក្នុង ខេត្តឃ្លាំង ដែលជនជាតិយួនហៅថា ខេត្តសុកត្រាំង
កម្ពុជាក្រោមប៉ែកខាងលិច
ជាដែនដីស្ថិតនៅភាគខាងលិច កំពង់ផែព្រៃនគរ គឺ ត្រើយខាងឆ្វេងទន្លេសាយហ្កន, សព្វថ្ងៃ គេចូលចិត្តហៅថា ដែនដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ។ ភូមិភាគនេះ មានបណ្ដារាស្ត្រខ្មែររស់នៅយ៉ាងកុះករ, សម្បូរណ៍ដោយព្រែក ទន្លេ អូរ ជ្រលង បឹងបួរ ។ ដីនៅតំបន់នេះ មានជីជាតិល្អណាស់ សម្រាប់វិស័យកសិកម្ម ។ កម្ពុជាក្រោមប៉ែកខាងលិច ជាភូមិភាគដីវាលទំនាប ។ នៅក្នុងសម័យនោះ ភូមិភាគនេះ ចែកចេញតែ ៣ ខែត្រធំៗ គឺ ៖
១- ខេត្តលង់ហោរ (ក្នុងអំឡុងចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ យួនចែកចេញជាខែត្រ វិញឡុង, សាដែក, និង ត្រាវិញ) ។
២- ខេត្តមាត់ជ្រូក (ក្នុងអំឡុងចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ យួនចែកជាខែត្រចូវដុក, ឡុងស្វៀន, កឹនថឺ, និងសុកត្រាំង) ។
៣- ខេត្តពាម (ក្នុងអំឡុងចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ យួនចែកជាខេត្ត ហាទៀង, រ៉ាចយ៉ា និងបាកលៀវ) ។
សូមបញ្ជាក់ថា ដែនដីកម្ពុជាក្រោមត្រូវរាប់បញ្ជូលកោះពីរផង គឺ កោះត្រឡាច (យួនហៅ Côn Sơn 昆山 កូនសឺន) និង កោះត្រល់ (យួនហៅ Phú Quốc 富国 ភូក្វុក) ។
អាណាខេត្តនៅកម្ពុជាក្រោម
នៅកម្ពុជាក្រោមទាំងមូល កាលពីសម័យមុន ចែកចេញជាអាណាខេត្តធំៗ ៤ គឺ ៖
ក្រោយមក អាណាខេត្តទាំងនោះត្រូវបានបែងចែកជាខេត្តតូចៗ ចំនួន ២១ ខេត្ត ដែលនៅប្រើរហូតដល់ចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ ។ ឈ្មោះខេត្តទាំង ២១ នោះ គឺ ៖
| ១- ខេត្តព្រះត្រពាំង | ២-ខេត្តឃ្លាំង |
| ៣-ខេត្តមាត់ជ្រូក | ៤-ខេត្តក្រមួនស |
| ៥-ខេត្តពលលាវ | ៦-ខេត្តទឹកខ្មៅ |
| ៧-ខេត្តពាម | ៨-ទីក្រុងព្រែកឫស្សី |
| ៩-ខេត្តលង់ហោរ | ១០-ខេត្តពាមបារាជ |
| ១១-ខេត្តរោងដំរី | ១២-ព្រៃនគរ |
| ១៣-ខេត្តទួលតាមោក | ១៤-ខេត្តផ្សារដែក |
| ១៥-ខេត្តចង្វាត្រពាំង -ខេត្តកំពាប់ស្រកាត្រី | ១៦-ខេត្តមេស |
| ១៧-ខេត្តកោះគង | ១៨-ខេត្តព្រះសួគ៌ា |
| ១៩-ខេត្តផ្សំអំបើស | ២០-ខេត្តឈ្មោះថ្មី |
| ២១-ខេត្តអូរកាប់ |
ការកែប្រែឈ្មោះខេត្តខ្មែរទៅជាភាសាយួននៅក្នុងជំនាន់បារាំង
| ១- ព្រះត្រពាំង (Trà Vinh 茶荣= ត្រាវិញ) | ២-ស្រុកឃ្លាំង (Sóc Trăng 朔庄= សុកត្រាំង) |
| ៣-មាត់ជ្រូក (Châu Ðốc 朱笃= ចូវដុក) | ៤-ក្រមួនស (Rạch Giá 沥架= រ៉ាចយ៉ា) |
| ៥-ពលលាវ (Bạc Liêu 北辽= បាកលៀវ) | ៦-ទឹកខ្មៅ (Cà Mau 哥毛= កាម៉ៅ) |
| ៧-ពាម (Hà Tiên 河仙 = ហាទៀន ឬ ហាតៀង) | ៨-ព្រែកឫស្សី (Cần Thơ 芹苴= កឹនថឺ ឬ កឹងថឺ) |
| ៩-លង់ហោរ (Vĩnh Long 永隆 = វិញឡុង) | ១០-ពាមបារាជ (Long Xuyên 龙川 = ឡុងស្វៀន ឬ ឡុងស្វៀង) |
| ១១-រោងដំរី (Tây Ninh = 西宁 តីនិញ) | ១២-ព្រៃនគរ (Sài Gòn = 西贡 សាយហ្កន ឬ សាយហ្កង) |
| ១៣-ទួលតាមោក (Thủ Dầu Một 土龙木= ធូយ៉ូវម៉ូត ឬ ធូយ៉ូវម៉ូក) | ១៤-ផ្សារដែក (Sa Đéc 沙的 = សាដែក) |
| ១៥-ចង្វាត្រពាំង-ស្រកាត្រី (Biên Hòa 边和 = បៀនហ្វា) | ១៦-មេ ស (Mỹ Tho 美湫 = មីថ) |
| ១៧-កោះគង (Gò Công 鹅贡 = ហ្កកុង) | ១៨-ព្រះសួគ៌ា (Bà Rịa = 巴地 បារៀ) |
| ១៩-ផ្សំអំបើស (Bến Tre 槟椥 = បេនត្រែ) | ២០-ឈ្មោះថ្មី (Tân An 新安 = តឹនអាន) |
| ២១-អូរកាប់ (Cap. St. Jacques 头顿 =កាបសាំងហ្សាក់) |
ការកែប្រែឈ្មោះខេត្តខ្មែរទៅជាភាសាយួននៅក្នុងជំនាន់ ង៉ោ ឌិញយៀម 吴廷琰 (ង៉ូ ឌិញយៀម)
១- ព្រះត្រពាំង (Vĩnh Bình 永平 = វិញប៊ិញ) ។
២- ស្រុកឃ្លាំង (Sóc Trăng 滀臻 = សុកត្រាំង, Bạc Liêu 北辽 = បាកលៀវ) ។
៣- មាត់ជ្រូក (An Giang 安江 = អានយ៉ាង, Chau Doc 朱笃 = ចូវដុក, Long Xuyên 龍川 = ឡុងស្វៀន ឬ ឡុងស្វៀង) ។
៤- ក្រមួនស (Chương Thiện 彰善= ជឿងធៀន, Rạch Giá 沥架 = រ៉ាចយ៉ា, Cần Thơ 芹苴= កឹនថឹ ឬ កឹងថឺ, Ba Xuyên = 巴川 បាស្វៀន ឬ បាស្វៀង, An Xuyên 安川 = អានស្វៀន ឬ អាងស្វៀង) ។
៥- ពលលាវ (Ba Xuyên 巴川= បាស្វៀន ឬ បាស្វៀង, An Xuyên 安川 = អានស្វៀន ឬ អាងស្វៀង) ។
៦- ទឹកខ្មៅ (An Xuyên 安川 = អានស្វៀន ឬ អាងស្វៀង, [Cà Mau-Bạc Liêu = 哥毛- 北辽 កាម៉ៅ-បាកលៀវ]) ។
៧- ពាម (Kiên Giang 堅江 = កៀនយ៉ាង ឬ កៀងយ៉ាង [Hà Tiên-Rạch Giá 河仙 - 沥架 = ហាទៀន-រ៉ាចយ៉ា ឬ ហាតៀង-រ៉ាចយ៉ា]) ។
៨- ព្រែកឫស្សី (Phong Dinh 丰盈 = ផុងយិញ) ។
៩- លង់ហោរ (Vĩnh Long 永隆 = វិញឡុង [Vĩnh Long-Sa Đéc 永隆 - 沙的 = វិញឡុង-សាដែក]) ។
១០- ពាមបារ៉ាជ្ញ (Long Xuyên 龍川 = ឡុងស្វៀន ឬ ឡុងស្វៀង) ។
១១- រោងដំរី (Tây Ninh 西宁 = តីនិញ) ។
១២- ព្រៃនគរ (Sài Gòn 西贡 = សាយហ្កន ឬ សាយហ្កង, [Gia Định-Chợ Lớn 嘉定 - 堤岸= យ៉ាឌិញ-ចឺឡឺន ឬ ចឺឡឺង]) ។
១៣- ទួលតាមោក (Bình Dương 平阳 = ប៊ិញយឿង [Bình Long 平隆 = ប៊ិញឡុង]) ។
១៤- ផ្សារដែក (Kiến Phong = 建丰 កៀនផុង) ។
១៥- ចង្វាត្រពាំង (Phước Thành 福成 = ភឿកថាញ់, Phước Long 福隆 = ផឿកឡុង) ។
១៦- មេ-ស (Định Tường 定祥 = ឌិញទឿង) ។
១៧- កោះគង (Định Tường 定祥 = ឌិញទឿង, Long An 隆安 =ឡុងអាន ឬ ឡុងអាង) ។
១៨- ព្រះសួគ៌ា(Phước Tuy 福绥 = ផឿកទ្វី, Bình Tuy 平绥= ប៊ិញទ្វី) ។
១៩- ផ្សំអំបើស (Kiến Hòa 建和 = កៀនហ្វា ឬ កៀងហ្វា) ។
២០- ឈ្មោះថ្មី (Long An 隆安 = ឡុងអាន ឬ ឡុងអាង) ។
២១- អូរកាប់ (Vũng Tàu 头顿 =វុងតៅ ឬ យុងតៅ) ។
ការភ្ជាប់ដែនដីកម្ពុជាក្រោមទៅនឹងប្រទេសវៀតណាម (យួន)
សហភាពឥណ្ឌូចិន ដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមបារាំង តាំងពីសតវត្សរ៍ទី១៩ ត្រូវបែងចែកជា ៥រដ្ឋផ្សេងគ្នា គឺ កម្ពុជា ឡាវ តុងកឹង (វៀតណាមខាងជើង) អណ្ណាម (វៀតណាមកណ្តាល) និង កូសាំងស៊ីន (កម្ពុជាក្រោម) ដែលស្ថិតនៅប៉ែកខាងត្បូងវៀតណាមបច្ចុប្បន្ន។ កម្ពុជា ឡាវ តុងកឹង និង អណ្ណាម ថ្វីដ្បិតតែត្រូវស្ថិតក្រោមអំណាចអាណានិគមបារាំង ក៏ប៉ុន្តែ នៅមានទម្រង់ជាប្រទេស និងមានអំណាចនយោបាយដាច់ពីបារាំង។ ផ្ទុយទៅវិញ កូសាំងស៊ីនត្រូវបានបារាំងកាត់យកមកធ្វើជាអាណាខេត្តរបស់ខ្លួនទាំងស្រុង ដោយមានលក្ខន្តិកៈជាដែនដីបារាំងនៅនាយសមុទ្រ (Territoire d’Outre-mer)។
កូសាំងស៊ីន ធ្លាប់ជាទឹកដីរបស់នគរខ្មែរ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវនគរអណ្ណាមចូលមកកាន់កាប់ និងកាត់យកទៅធ្វើជាទឹកដីរបស់ខ្លួន ចាប់ពីក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី១៧ មុននឹងត្រូវបារាំងច្បាំងដណ្តើមយកមកកាន់កាប់ នៅឆ្នាំ១៨៦២។
នៅឆ្នាំ១៨៦៤ នៅក្រោយពេលដែលព្រះបាទនរោត្តមព្រមដាក់កម្ពុជាឲ្យស្ថិតក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង លោក Pierre-Paul de la Grandière ទេសាភិបាលបារាំងនៅកូសាំងស៊ីន ធ្លាប់បានសន្យាថានឹងជួយកម្ពុជាឲ្យយកមកវិញនូវទឹកដីដែលបាត់បង់ទៅប្រទេសជិតខាង។ ក៏ប៉ុន្តែ ពាក្យសន្យានេះ បារាំងបានធ្វើតែចំពោះទឹកដីដែលខ្មែរបាត់បង់ទៅសៀមតែប៉ុណ្ណោះ។ ចំពោះទឹកដីកម្ពុជាក្រោមវិញ បន្ទាប់ពីបានដណ្តើមពីវៀតណាមមកកាន់កាប់ជាកម្មសិទ្ធិផ្ទាល់ខ្លួនអស់រយៈពេលជិត១សតវត្សរ៍ បារាំងស្រាប់តែបានប្រគល់ទៅឲ្យវៀតណាមវិញ នៅឆ្នាំ១៩៤៩ ដោយមិនកាត់មកឲ្យខ្មែរដែលជាម្ចាស់ដើមនោះទេ។
ការណ៍ដែលបារាំងសម្រេចកាត់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមទៅឲ្យវៀតណាមត្រូវបានធ្វើឡើង នៅក្នុងបរិបទនៃសង្រ្គាមឥណ្ឌូចិន ដែលបារាំងត្រូវប្រឈមមុខនឹងចលនាឧទ្ទាមកុម្មុយនិស្តវៀតណាម គឺពួកវៀតមិញ។
នៅក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ពេលដែលបារាំងត្រូវធ្លាក់ចុះខ្សោយ តំបន់ឥណ្ឌូចិនត្រូវធ្លាក់ក្រោមការកាន់កាប់របស់ជប៉ុន។ ក្រោយពេលដែលជប៉ុនចាញ់សង្រ្គាមលោកលើកទី២ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ទើបបារាំងចូលមកត្រួតត្រាឥណ្ឌូចិនឡើងវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយមើលឃើញពីការរីកដុះដាលនៃចលនាទាមទារឯករាជ្យ បារាំងដឹងច្បាស់ថា ខ្លួននឹងមិនអាចកាន់កាប់តំបន់ឥណ្ឌូចិនពេញដៃដូចកាលពីមុនសង្រ្គាមនោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាបារាំងដាក់ចេញនូវផែនការមួយ គឺកែប្រែសហភាពឥណ្ឌូចិនឲ្យទៅជា “សហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន” ដោយប្រទេសជាសមាជិកនីមួយៗត្រូវទទួលបានឯករាជ្យស្ទើរតែពេញលេញ ពោលគឺ ត្រូវក្តោបក្តាប់អំណាចទាំងអស់ លើកលែងតែវិស័យកងទ័ព និងហិរញ្ញវត្ថុ ដែលត្រូវបន្តស្ថិតក្នុងដៃបារាំង។
ជាមួយកម្ពុជា និងឡាវ ការចរចាជុំវិញលក្ខន្តិកៈពាក់កណ្តាលឯករាជ្យនេះបានប្រព្រឹត្តទៅដោយគ្មានឧបសគ្គអ្វីធំដុំនោះទេ ហើយនៅក្នុងពេលកំពុងរង់ចាំការចុះសន្ធិសញ្ញាជាស្ថាពរ កិច្ចព្រមព្រៀងបណ្តោះអាសន្ន (Modus vivendi) ត្រូវបានចុះរវាងបារាំង និងកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៤៦ និងរវាងបារាំង និងឡាវ នៅថ្ងៃទី២៧ ខែសីហាឆ្នាំដដែល។
ជាមួយវៀតណាមវិញ ការចរចាត្រូវជួបនឹងបញ្ហាស្មុគស្មាញច្រើន ម្យ៉ាង ដោយសារតែវៀតណាមនៅពេលនោះមិនមែនជាប្រទេសរួមគ្នាតែមួយ ពោលគឺ ត្រូវចែកជាតុងកឹង និងអាណ្ណាម ដែលមានអំណាចនយោបាយដាច់ចេញពីគ្នា ហើយម្យ៉ាងទៀត គឺដោយសារតែមានចលនាកុម្មុយនិស្តវៀតមិញ ដែលបានប្រកាសឯករាជ្យជាឯកតោភាគីបង្កើតជាសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យវៀតណាមរួចទៅហើយ តាំងពីថ្ងៃទី២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៤៥។
នៅក្នុងការចរចាជាមួយបារាំង ហូ ជីមិញ ដែលជាប្រមុខដឹកនាំសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យវៀតណាម ហើយដែលមានមូលដ្ឋាននៅតុងកឹង (វៀតណាមខាងជើង) បានទាមទារឲ្យបារាំងប្រគល់ឯករាជ្យភ្លាមៗដល់វៀតណាម ហើយប្រទេសវៀតណាមឯករាជ្យនេះត្រូវតែរួមបញ្ចូលគ្នានូវតំបន់ទាំង ៣ គឺ តុងកឹង អាណ្ណាម និងកូសាំងស៊ីន ដែលវៀតណាមចាត់ទុកថាជាទឹកដីរបស់ខ្លួន ដែលបារាំងច្បាំងដណ្តើមយកទៅធ្វើជាអាណាខេត្ត។
លក្ខខណ្ឌនេះត្រូវបានបារាំងច្រានចោល ដោយសារតែនៅពេលនោះ បារាំងចង់រក្សាទឹកដីកូសាំងស៊ីនទុកជាអាណាខេត្តរបស់ខ្លួនតទៅទៀត។ ក្រោយមកទៀត បារាំងបានសុខចិត្តធ្វើសម្បទានដល់ហូ ជីមិញ ដោយយល់ព្រមបើកឲ្យមានការបោះឆ្នោតប្រជាមតិ ដើម្បីឲ្យប្រជាជនជាអ្នកសម្រេចថា តើគួរបញ្ចូលតំបន់ទាំង ៣ ជាប្រទេសវៀតណាមតែមួយឬក៏យ៉ាងណា។ តំណាងរដ្ឋាភិបាលបារាំង និងហូ ជីមិញ ក៏បានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយក្នុងន័យនេះ នៅថ្ងៃទី៦ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៤៦ ដោយត្រៀមរៀបចំបើកធ្វើសន្និសីទមួយ នៅហ្វុងតែនប្លូ (Fontainebleau) ប្រទេសបារាំង ដើម្បីចរចាលើកិច្ចព្រមព្រៀងស្ថាពរ។
ក៏ប៉ុន្តែ ការខ្វែងគំនិតគ្នា រវាងបារាំង និងពួកវៀតមិញក៏បានកើតឡើងម្តងទៀត ជុំវិញដំណើរការនៃការបោះឆ្នោតប្រជាមតិ។ ហូ ជីមិញ ទាមទារឲ្យតុងកឹង អាណ្ណាម និងកូសាំងស៊ីនរៀបចំធ្វើប្រជាមតិរួមគ្នាជាប្លុក។ ចំណែកលោក Thierry d’Argenlieu ដែលនៅពេលនោះជាអគ្គស្នងការបារាំងប្រចាំតំបន់ឥណ្ឌូចិន (Haut-commissaire de France en Indochine) យល់ឃើញថា ការបោះឆ្នោតប្រជាមតិជាប្លុកនេះមិនមានភាពយុត្តិធម៌ ពីព្រោះថា ប្រជាជននៅតុងកឹង និងអាណ្ណាម ដែលសុទ្ធតែចង់ទាមទារយកកូសាំងស៊ីនទៅវិញ គឺមានចំនួនច្រើនលើសលុបធៀបនឹងប្រជាជននៅកូសាំងស៊ីន។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាលោកទាមទារថា បារាំងត្រូវតែបើកផ្លូវឲ្យកូសាំងស៊ីនអាចក្លាយជារដ្ឋឯករាជ្យមួយដូចជារដ្ឋផ្សេងទៀតក្នុងសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិនដែរ ហើយរដ្ឋកូសាំងស៊ីនថ្មីនេះគឺជាអ្នកមានសិទ្ធិសម្រេចដោយខ្លួនឯងអំពីទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងវៀតណាម។
នៅថ្ងៃទី១ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៦ នៅក្នុងពេលដែល ហូ ជីមិញ ដឹកនាំគណៈប្រតិភូវៀតណាមចេញទៅបារាំង ដើម្បីចូលរួមក្នុងសន្និសីទនៅហ្វុងតែនប្លូ លោក Thierry d’Argenlieu បានប្រកាសឲ្យកូសាំងស៊ីនក្លាយជារដ្ឋស្វយ័ត ដោយមានឈ្មោះថា “សាធារណរដ្ឋកូសាំងស៊ីន” និងមានរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន នៅទីក្រុងសៃហ្កន (ព្រៃនគរ)។ រដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ននេះហើយ ដែលនឹងត្រូវទទួលបន្ទុករៀបចំការបោះឆ្នោតប្រជាមតិ សម្រេចជោគវាសនាកូសាំងស៊ីន។
សម្រាប់ ហូ ជិមិញ ការផ្តាច់កូសាំងស៊ីនឲ្យទៅជារដ្ឋឯករាជ្យនេះ គឺជាការរំលោភលើកិច្ចព្រមព្រៀង ដែលបានចុះកាលពីខែមីនា។ សន្និសីទនៅហ្វុងតែនប្លូត្រូវទទួលបរាជ័យ។ ការចរចា រវាងបារាំង និងហូ ជីមិញ ក៏ត្រូវជាប់គាំង។ នៅខែធ្នូឆ្នាំ១៩៤៦ សង្រ្គាម រវាងបារាំង និងវៀតមិញ (សង្រ្គាមឥណ្ឌូចិន) ក៏ចាប់ផ្ទុះឡើង។
នៅក្នុងពេលដែលសង្រ្គាមឥណ្ឌូចិនកំពុងឆាបឆេះពេញបន្ទុក បារាំងបានចាប់ផ្តើមគិតគូរបង្កើតរដ្ឋាភិបាលវៀតណាមថ្មីមួយ ដើម្បីប្រជែងជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្ត នៅវៀតណាមខាងជើង។ គោលដៅរបស់បារាំង គឺធ្វើយ៉ាងណាកាត់ផ្តាច់ពួកវៀតមិញ ពីការគាំទ្ររបស់ប្រជាជនវៀតណាម តាមរយៈការសន្យាផ្តល់ឯករាជ្យដល់វៀតណាម ដឹកនាំដោយរដ្ឋាភិបាលមួយ ដែលមិនមែនកុម្មុយនិស្ត។ នៅពេលនោះ បារាំងសំឡឹងឃើញថា មានឥស្សរជនតែម្នាក់គត់ ដែលអាចឡើងមកដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលវៀតណាមប្រជែងនឹងប្រជាប្រិយភាពរបស់ហូ ជីមិញបាន គឺ បាវដាយ អតីតអធិរាជនៃនគរអាណ្ណាម ដែលត្រូវពួកវៀតមិញបង្ខំឲ្យដាក់រាជ្យ និងរត់ទៅរស់នៅនិរទេសខ្លួន នៅហុងកុង។
លោក Vincent Auriol ប្រធានាធិបតីបារាំងពីឆ្នាំ១៩៤៧ ដល់១៩៥៤ និងអតីតអធិរាជអាណ្ណាម បាវ ដាយ នៅឆ្នាំ១៩៤៧ បារាំងបានចាប់ផ្តើមទាក់ទងជាមួយបាវដាយ ដើម្បីសុំឲ្យទ្រង់មកដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលវៀតណាមថ្មី ដែលបារាំងគ្រោងបង្កើត ដើម្បីប្រឆាំងនឹងវៀតមិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ បាវដាយមិនបានយល់ព្រមភ្លាមៗនោះទេ ដោយបានធ្វើជាកិកកុក ដើម្បីទាមទារនូវលក្ខខណ្ឌជាច្រើន ជាពិសេស គឺទាមទារឲ្យបារាំងទទួលស្គាល់ឯករាជ្យរបស់វៀតណាមជាប្រទេសរួមគ្នានូវដែនដីទាំង៣ គឺតុងកឹង អាណ្ណាម និងកូសាំងស៊ីន។ និយាយឲ្យចំ លក្ខខណ្ឌដែលបាវដាយទាមទារនេះ គឺដូចគ្នាទៅនឹងការទាមទាររបស់ហូ ជីមិញ ហើយដែលបារាំងធ្លាប់បានបដិសេធរួចទៅហើយ។
ក៏ប៉ុន្តែ បារាំងក្នុងពេលចរចាជាមួយបាវដាយ គឺខុសគ្នាពីបារាំងក្នុងពេលចរចាជាមួយហូជីមិញ។ រដ្ឋាភិបាលបារាំងបានផ្លាស់ប្តូរប្រមុខដឹកនាំជាច្រើនដំណាក់កាលរួចទៅហើយ ហើយរបបនយោបាយថ្មីមួយត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅបារាំង គឺរបបសាធារណរដ្ឋទី៤ ដោយមានប្រធានាធិបតីថ្មី គឺលោក Vincent Auriol ដែលបានឡើងមកកាន់តំណែង នៅដើមឆ្នាំ១៩៤៧។ លោក Thierry d’Argenlieu អគ្គស្នងការបារាំងប្រចាំតំបន់ឥណ្ឌូចិនក៏ត្រូវបានផ្លាស់ចេញ នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៤៧។
សម្រាប់រដ្ឋាភិបាលបារាំងថ្មី ការកម្ចាត់ចលនាកុម្មុយនិស្តវៀតមិញ ដើម្បីបញ្ចប់សង្រ្គាមឥណ្ឌូចិន គឺជាអាទិភាពធំជាងជោគវាសនានៃដែនអាណានិគមកូសាំងស៊ីន។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាបារាំងសុខចិត្តប្រគល់កូសាំងស៊ីនឲ្យទៅវៀតណាម ទៅតាមការទាមទាររបស់បាវដាយ ធ្វើយ៉ាងណាឲ្យតែបាវដាយសុខចិត្តទៅដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលវៀតណាម ប្រឆាំងនឹងពួកវៀតមិញ។
ការចរចាជាមួយបាវដាយក៏បានឈានទៅដល់ការចុះកិច្ចព្រមព្រៀង នៅបេដាឡុង នៅថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៨ ហើយនៅថ្ងៃទី៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៤៩ លោក Vincent Auriol ប្រធានាធិបតីបារាំងបានផ្ញើលិខិតជាលាយលក្ខណ៍ទៅបាវដាយ ដោយបញ្ជាក់ពីការព្រមព្រៀងឲ្យវៀតណាមក្លាយទៅជាប្រទេសឯករាជ្យមួយ ដោយរួមបញ្ចូលតំបន់ទាំង៣ គឺ តុងកឹង អាណ្ណាម និងកូសាំងស៊ីន។
- នៅថ្ងៃទី៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៩ សភាបារាំងក៏បានអនុម័តច្បាប់មួយបញ្ចប់លក្ខន្តិកៈជាទឹកដីនៅនាយសមុទ្ររបស់កូសាំងស៊ីន ដោយភ្ជាប់អតីតដែនដីរបស់នគរខ្មែរនេះ ទៅជាមួយនឹងប្រទេសវៀតណាម។ ១០ថ្ងៃក្រោយមក គឺនៅថ្ងៃទី១៤ ខែមិថុនា តុងកឹង អាណ្ណាម និងកូសាំងស៊ីនត្រូវបានគេច្របាច់បញ្ចូលគ្នាបង្កើតជារដ្ឋវៀតណាមឯករាជ្យមួយ ដែលមានរដ្ឋធានីនៅសៃហ្គន(ព្រៃនគរ) ក្រោមការដឹកនាំរបស់អតីតអធិរាជបាវដាយ៕
ឯកសារយោង
- ស៊ីអ៊ីអិន(Cambodia Express News) Archived 2009-09-01 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
- [១]
| ||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
