Jump to content

សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន

ពីវិគីភីឌា
អត្ថបទនេះស្ដីអំពី រដ្ឋាភិបាលដែលបានទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិដែលគ្រប់គ្រងលើទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានពីឆ្នាំ២០០៤ ដល់ឆ្នាំ២០២១។ ចំពោះការប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ សូមមើល អាហ្វកានីស្ថាន (អសង្ស័យកម្ម)។
សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន
២០០៤–២០២១
ទង់ជាតិ អាហ្វកានីស្ថាន
ទង់ជាតិ (២០១៣–២០១៤)
វរលញ្ឆករជាតិ (២០១៣–២០២១)អាហ្វកានីស្ថាន
វរលញ្ឆករជាតិ
(២០១៣–២០២១)
បាវចនា
لا إله إلا الله، محمد رسول الله
"គ្មានព្រះណាក្រៅពីអាឡោះទេ មហាម៉ាដគឺជាទេវទូតរបស់អាឡោះ" (សាហាដា)
ភ្លេងជាតិ

قلعه اسلام قلب اسیا
("បន្ទាយឥស្លាម បេះដូងនៃអាស៊ី")
(២០០៤–២០០៦)

سرود ملی
("ចម្រៀងជាតិ")
(២០០៦–២០២១)
ទីតាំងរបស់អាហ្វកានីស្ថាន
រដ្ឋធានី
និង ទីក្រុងធំបំផុត
កាប៊ុល
33°N 66°E / 33°N 66°E / 33; 66Coordinates: 33°N 66°E / 33°N 66°E / 33; 66
ភាសាទូទៅ
ក្រុមជនជាតិ
សាសនា
រដ្ឋាភិបាលរដ្ឋឯកភូត សាធារណរដ្ឋឥស្លាមប្រកាន់ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយម
នីតិបញ្ញត្តិរដ្ឋសភា
សភាចាស់ទុំ
សភាតំណាងប្រជាជន
២៩ កុម្ភៈ ២០២០
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប
៦៥២,៨៦៤ គ.ម២  
- ផ្ទៃទឹក (%)
គ្មានទិន្នន័យ
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន
៣១,៣៩០,២០០[២]
៤៨.០៨ នាក់/គ.ម២  
រូបិយវត្ថុអាហ្វកានី (افغانی) (AFN)
ល្វែងម៉ោងUTC+៤:៣០ ប្រតិទិនសុរិយគតិ (D†)
ទិសបើកបរស្តាំ
កូដហៅទូរស័ព្ទ+៩៣
ដែនកម្រិតខ្ពស់.af افغانستان.
Preceded by		 Succeeded by
អន្តរកាលរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន
អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន
សព្វថ្ងៃជាផ្នែកនៃអាហ្វកានីស្ថាន

សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន គឺជាសាធារណរដ្ឋឥស្លាមមួយដែលមានអត្ថិភាពពីឆ្នាំ២០០៤ រហូតដល់ឆ្នាំ២០២១ នៅអំឡុងសង្គ្រាមអាហ្វកានីស្ថាន។ រដ្ឋនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៤ បន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានឈ្លានពានចូលទឹកដីអាហ្វកានីស្ថាននៅក្នុងឆ្នាំ២០០១ ដើម្បីផ្តួលរំលំរបបអេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថានរបស់តាលីបង់។ នៅអំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ រដ្ឋមួយនេះបានបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងលើទឹកដីភាគច្រើនទៅក្រុមតាលីបង់ ហើយទីបំផុតនៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ តាលីបង់ក៏បានកាន់កាប់រដ្ឋធានីកាប៊ុល។

បន្ទាប់ពីណាតូបានប្រកាសដកទ័ពនៅឆ្នាំ២០២១ ចលនាតាលីបង់បានបើកប្រតិបត្តិការវាយប្រហារភ្លាមៗនៅអំឡុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១ ហើយរយៈពេលបីខែកន្លះក្រោយ ក្រុមនេះក៏បានគ្រប់គ្រងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានស្ទើរទាំងអស់។ ស្ថាប័នសាធារណរដ្ឋមួយនេះបានដួលរលំនៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ នៅពេលដែលកងកម្លាំងតាលីបង់បានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ុលនិងបន្ទាប់ពីប្រធានាធិបតីអាហ្វកានីស្ថានគឺលោកអាស្រាហ្វ ហ្កានីបានរត់ភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេស។

មុនពេលទីក្រុងកាប៊ុលត្រូវដួលរលំ កងកម្លាំងតាលីបង់បានគ្រប់គ្រងលើតំបន់ផ្សេងៗនៃប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានខណៈដែលសង្គ្រាមស៊ីវិលកំពុងបន្តឆាបឆេះ។ មូលហេតុសង្គ្រាមនេះហើយដែលនាំឱ្យកំណត់ត្រាសិទ្ធិមនុស្សនិងសិទ្ធិស្ត្រីនៅអាហ្វកានីស្ថានមានវិបត្តិធ្ងន់ធ្ងរដោយមានទង្វើរំលោភបំពានជាច្រើនដែលប្រព្រឹត្តដោយភាគីទាំងសងខាងដូចជា ការសម្លាប់ជនស៊ីវិល ការចាប់ជំរិត និងការធ្វើទារុណកម្មជាដើម។ អ្នកខ្លះបានចាត់ទុករដ្ឋនេះជារដ្ឋរណបរបស់អាមេរិកព្រោះដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថានបានពឹងផ្អែកលើជំនួយយោធានិងសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកច្រើនហួសហេតុ ហើយវាក៏បាត់បង់ការគ្រប់គ្រងបន្តិចម្តងៗនៅតាមតំបន់ជនបទបន្ទាប់ពីអាមេរិកបានបញ្ចប់ប្រតិបត្តិការទ្រាំទ្រសេរីភាពរបស់ពួកគេ។[៣]

នៅថ្ងៃទី១៧ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ លោកគូលប៊ូដង់ ហេកម៉ាត្យ៉ា មេដឹកនាំនៃគណបក្សឥស្លាមគូលប៊ូដង់បានទៅជួបប្រជុំជាមួយលោកហាមីដ កាហ្សៃដែលជាអតីតប្រធានាធិបតីអាហ្វកានីស្ថាននិងលោកអាប់ឌុលឡាអាប់ឌុលឡា ជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់ដើម្បីសម្រុះសម្រួលជាតិនិងជាអតីតនាយកប្រតិបត្តិនៅឯទីក្រុងដូហាដោយពួកគេចង់បង្កើតរដ្ឋាភិបាលមួយ (ទោះបីជាវាមិនសូវច្បាស់ថាតើកាហ្សៃឬអាប់ឌុលឡានឹងជាប់ពាក់ព័ន្ធដោយផ្ទាល់ជាមួយរដ្ឋាភិបាលដែលគ្រោងនឹងបង្កើតក៏ដោយ)។[៤][៥] ប្រធានាធិបតីហ្កានីដែលកំពង់ជ្រកកោននៅអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួមបាននិយាយថាលោកគឺគាំទ្រកិច្ចចរចានេះ។[៦][៧] នៅថ្ងៃដដែរ អនុប្រធានាធិបតីទីមួយគឺលោកអាមរូឡា សាឡេ – ដោយដកស្រង់បទប្បញ្ញត្តិនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញអាហ្វកានីស្ថាន – បានប្រកាសខ្លួនឯងថាជាប្រធានាធិបតីស្តីទីនៃប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានហើយបន្តអះអាងថាខ្លួនជាតំណាងរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់តែមួយគត់របស់អាហ្វកានីស្ថានពីមូលដ្ឋានចលនាតស៊ូប្រតិបត្តិការរបស់ខ្លួននៅជ្រលងភ្នំបង់ស៊ារដោយបានប្តេជ្ញាបន្តប្រតិបត្តិការយោធាប្រឆាំងនឹងក្រុមតាលីបង់។[៨][៩][១០]

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

អត្ថបទដើម: ប្រវត្តិសាស្ត្រអាហ្វកានីស្ថាន

នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០១ ក្រោយពីរដ្ឋាភិបាលតាលីបង់ត្រូវបានផ្តួលរំលំរួច រដ្ឋបាលបណ្តោះអាសន្នអាហ្វកានីស្ថានក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកហាមីដ កាហ្សៃក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង។ កងកម្លាំងជំនួយសន្តិសុខអន្តរជាតិ (ISAF) ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិដើម្បីជួយដល់រដ្ឋបាលកាហ្សៃនិងផ្តល់នូវសន្តិសុខជាមូលដ្ឋាន។[១១][១២] បន្ទាប់ពីឆ្លងកាត់ភ្លើងសង្គ្រាមអស់រយៈពេលជាងពីរទសវត្សរ៍និងព្រមទាំងមានគ្រោះទុរ្ភិក្សកើតឡើងនាអំឡុងពេលនោះទៀត ប្រជាជាតិអាហ្វកានីស្ថានទាំងមូលមានកំណត់ត្រានៃអត្រាមរណភាពទារកនិងកុមារខ្ពស់បំផុតនៅលើពិភពលោក និងប្រជាជនទូទៅមានអាយុសង្ឃឹមទាបបំផុតដែរ ហើយពួកគេភាគច្រើនគឺកំពុងតែស្ថិតក្នុងស្ថានភាពស្រេកឃ្លាន[១៣][១៤][១៥]រីឯហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាតិត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញជាទម្ងន់។[១៦] ម្ចាស់ជំនួយបរទេសជាច្រើនបានចាប់ផ្តើមផ្តល់ជំនួយដើម្បីស្តារប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានដែលត្រូវបានហែកហួរដោយសារសង្គ្រាម។[១៧][១៨]

ក្នុងពេលដំណើរគ្នានេះ កងកម្លាំងតាលីបង់បានជួបប្រជុំគ្នាម្តងទៀតនៅលើទឹកដីប្រទេសប៉ាគីស្ថានខណៈដែលកងទាហានសម្ព័ន្ធមិត្តបន្ថែមបានបញ្ជូនមកអាហ្វកានីស្ថានដើម្បីស្តារសន្តិសុខនិងសន្តិភាពក្នុងប្រទេស។[១៩][២០] មិនយូរប៉ុន្មាន ក្រុមតាលីបង់ក៏ចាប់ផ្តើមប្រកាសធ្វើកុបកម្មដើម្បីដណ្តើមគ្រប់គ្រងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានឡើងវិញ។ ជាងមួយទស្សវត្តរ៍ក្រោយ កងកម្លាំង IS និងកងទ័ពអាហ្វកានីស្ថានបានបើកប្រតិបត្តិការយោធាជាច្រើនប្រឆាំងនឹងក្រុមតាលីបង់ប៉ុន្តែមិនបានកំទេចក្រុមនេះបានសម្រេចសោះ។ ទោះជាយ៉ាងណា អាហ្វកានីស្ថាននូវតែមានឈ្មោះនៅក្នុងចំណោមប្រទេសក្រីក្របំផុតនៅលើពិភពលោកដោយសារតែកង្វះវិនិយោគពីបរទេស អំពើពុករលួយនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល និងកុបកម្មរបស់ក្រុមតាលីបង់។[២១][២២] បន្ទាប់ពីបានឡើងកាន់អំណាច លោកកាហ្សៃមានគោលដៅចង់បង្រួបបង្រួមប្រជាជនអាហ្វកានីស្ថានទាំងអស់[២៣]ហើយរដ្ឋាភិបាលលោកបានស្តាររចនាសម្ព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យខ្លះៗដោយបានអនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៤ និងដាក់ឈ្មោះផ្លូវការនៃប្រទេសនេះថា "សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន"។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងជាច្រើនត្រូវបានធ្វើឡើងដោយមានការគាំទ្រពីប្រទេសម្ចាស់ជំនួយបរទេសដើម្បីអភិវឌ្ឍវិស័យសេដ្ឋកិច្ច សុខាភិបាល វិស័យអប់រំ ដំណឹកជញ្ជូន និងវិស័យកសិកម្មនៅអាហ្វកានីស្ថាន។ កងកម្លាំង IS ក៏បានចាប់ផ្តើមហ្វឹកហាត់បណ្តុះបណ្តាលកងកម្លាំងសន្តិសុខជាតិអាហ្វកានីស្ថាននាអំឡុងពេលនេះផងដែរ។ នៅក្រោយឆ្នាំ២០០២ ជនជាតិអាហ្វកានីស្ថានជិតប្រាំលាននាក់បាននាំគ្នាធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ចូលស្រុកវិញ។[២៤] ចំនួនកងកម្លាំងណាតូដែលមានវត្តមាននៅអាហ្វកានីស្ថានបានកើនដល់ ១៤០,០០០ នាក់ក្នុងឆ្នាំ២០១១ ដែលជាកម្រិតខ្ពស់បំផុត[២៥]ប៉ុន្តែបានធ្លាក់ចុះមកប្រហែល ១៦,០០០ នាក់វិញនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨។[២៦]

នៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៤ លោកអាស្រាហ្វ ហ្កានីបានជាប់ឆ្នោតជាប្រធានាធិបតីអាហ្វកានីស្ថាន នេះជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអាហ្វកានីស្ថានដែលអំណាចត្រូវបានផ្ទេរតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ។[២៧][២៨][២៩][៣០][៣១] នៅថ្ងៃទី២៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤ អង្គការណាតូបានប្រកាសបញ្ចប់ប្រតិបត្តិការរបស់ ISAF នៅអាហ្វកានីស្ថានជាផ្លូវការហើយបានផ្ទេរការទទួលខុសត្រូវផ្នែកសន្តិសុខពេញលេញទៅឱ្យរដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថាន។ ប្រតិបត្តិការគាំទ្រសេចក្តីសម្រេចដែលដឹកនាំដោយណាតូត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃដដែរដើម្បីជំនួសឱ្យ ISAF។[៣២][៣៣] កងកម្លាំងណាតូរាប់ពាន់នាក់នូវតែធ្វើការឈរជើងនៅក្នុងប្រទេសដើម្បីហ្វឹកហ្វឺននិងណែនាំកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថាន[៣៤] និងដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងក្រុមតាលីបង់។[៣៥] នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៥ គេបានធ្វើការប៉ាន់ស្មានឃើញថា"មនុស្សប្រហែល ១៤៧,០០០ នាក់បានបាត់បង់ជីវិតនៅអាហ្វកានីស្ថានដោយសារសង្គ្រាមតាំងពីឆ្នាំ២០០១ មកហើយនៅក្នុងការប្រមាណនោះមានមនុស្សជាង ៣៨,០០០ នាក់គឺជាជនស៊ីវិល"។[៣៦] យោងទៅតាមរបាយការណ៍របស់ "Body Count" បានឱ្យដឹងថា ជនស៊ីវិលប្រមាណពី ១០៦,០០០ ទៅ ១៧០,០០០ នាក់ត្រូវបានស្លាប់ដោយសារជម្លោះទាំងអស់នៅអាហ្វកានីស្ថានក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ភាគីទាំងសងខាង។[៣៧][៣៨][៣៩]

ការដួលរលំ

ដំណើរផុសឡើងវិញរបស់តាលីបង់ (២០២១)

នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២១ អគ្គលេខាធិការអង្គការណាតូលោកជិនស៍ ស្តូលថិនប៊ឺកបាននិយាយថា ក្រុមសម្ព័ន្ធភាព បានសម្រេចយល់ព្រមផ្តើមការដកកងទ័ពរបស់ខ្លួនចេញពីអាហ្វកានីស្ថានពីថ្ងៃទី១ ខែឧសភា។[៤០] ខណៈដែលយុទ្ធនាការដកទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្តកំពុងដំណើរការ ចលនាតាលីបង់បានបើកការវាយប្រហារទ្រង់ទ្រាយធំមកលើរដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថាន។[៤១][៤២] នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១ ទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍អាមេរិកបានថ្លែងថារដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថានអាចនឹងត្រូវផ្តួលរំលំក្នុងរយៈពេលប្រាំមួយខែបន្ទាប់ពីណាតូបានដកទ័ពអស់។[៤៣] របាយការណ៍នេះបានបង្ហាញពីសុទិដ្ឋិនិយមជ្រុលព្រោះថានៅសប្តាហ៍ទីពីរនៃខែសីហា រដ្ឋធានីខេត្តអាហ្វកានីស្ថានភាគច្រើនបានធ្លាក់ក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់តាលីបង់ហើយកងទ័ពជាតិអាហ្វកានីស្ថានបានព្រាត់ប្រាសគ្នាទាំងស្រុងដោយបាត់បង់មូលដ្ឋានទ័ពនៅគ្រប់ផ្នែកនៃប្រទេស។ ការដួលរលំនៃទីក្រុងម៉ាហ្សា-អ៊ី-សារីហ្វនិងចាឡាឡាបាដនៅថ្ងៃទី១៤ និងទី១៥ ខែសីហាបានដកចេញនូវលទ្ធភាពទាំងឡាយរបស់រដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថានក្នុងការបញ្ឈប់យុទ្ធនាការរបស់តាលីបង់។[៤៤]

ការដួលរលំនៃទីក្រុងកាប៊ុល

នៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា កងកម្លាំងតាលីបង់បានសម្រុកចូលក្នុងរដ្ឋធានីកាប៊ុលដោយរងការប៉ះទង្គិចតិចតួចបំផុតជាមួយកងកម្លាំងប្រឆាំង។[៤៥] នៅពេលរសៀលនៃថ្ងៃដដែរនោះ គេបានរាយការណ៍ថាប្រធានាធិបតីអាហ្វកានីស្ថានលោកអាស្រាហ្វ ហ្កានីបានរត់ភៀសខ្លួនពីប្រទេសដោយសម្តៅទៅប្រទេសតាជីគីស្ថានឬអ៊ូសបេគីស្ថាន។ ប្រធានសភាតំណាងប្រជាជនលោករ៉ាម៉ាន់ រ៉ាម៉ានីក៏ត្រូវបានគេរាយការណ៍ថាបានភៀសខ្លួនទៅប្រទេសប៉ាគីស្ថានដែរ។[៤៦] ក្រោយពីហ្កានីបានរត់គេចផុត កងកម្លាំងស្មោះស្ម័គ្រនឹងលោកដែលនៅសល់ទាំងប៉ុន្មានបានរត់ចោលមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ពួកគេហើយអត្ថិភាពនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធអាហ្វកានីស្ថានក៏ឈានចូលដល់ទីបញ្ចប់។[៤៧]

នៅវេលាល្ងាចនៃថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ក្រុមតាលីបង់បានចូលកាន់កាប់វិមានប្រធានាធិបតីហើយបានពង្រូតទង់ជាតិនៃសាធារណរដ្ឋអាហ្វកានីស្ថានចុះនិងតម្លើងទង់ជាតិរបស់ពួកគេឡើងនៅលើកំពូលវិមាន។ នៅថ្ងៃទី១៩ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ ពួកតាលីបង់បានប្រកាសពីការស្តាររបបអេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថានឡើងវិញ។[៤៨]

ចលនាប្រឆាំងនៅខេត្តបង់ស៊ារ

ព័ត៌មាន​បន្ថែម: រណសិរ្សតស៊ូជាតិអាហ្វកានីស្ថាន

នៅថ្ងៃទី១៧ ខែសីហា អតីតអនុប្រធានាធិបតីទីមួយនៃសាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថានគឺលោកអាមរូឡា សាឡេបានបង្ហោះតាមបណ្តាញសង្គមធ្វិតថឺរថា លោកគឺកំពុងស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសនូវឡើយនិងបានទទួលតួនាទីជាប្រធានាធិបតីស្តីទីក្នុងករណីអវត្តមានលោកហ្កានីដោយជាការលើកឡើងតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញអាហ្វកានីស្ថាន។[៤៩] រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកសាឡេមានមូលដ្ឋាននៅជ្រលងភ្នំបង់ស៊ារដោយចាត់ទីក្រុងបាហ្សារ៉ាក់ជារដ្ឋធានីបណ្តោះអាសន្នហើយវាគឺជាតំបន់មួយក្នុងចំណោមតំបន់មួយចំនួនទៀតដែលកំពុងស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់សាធារណរដ្ឋឥស្លាម។ ចលនានេះបានរួមបញ្ចូលលោកប៊ីស្មីឡាខាន់ មហាម៉ាឌីជារដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិ និងលោកអាម៉េដ ម៉ាស៊ូដជាមេបញ្ជាការយោធា។[៥០][៥១]

រដ្ឋាភិបាល

អត្ថបទដើម: នយោបាយនៅអាហ្វកានីស្ថាន

សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថានគឺជាសាធារណរដ្ឋឥស្លាមដែលមានអំណាចរដ្ឋាភិបាលចំនួនបីគឺ៖ អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ អំណាចនីតិបញ្ញត្តិ និងអំណាចតុលាការ។ ប្រធានាធិបតីគឺជាប្រមុខរដ្ឋនិងប្រមុខរដ្ឋាភិបាលផង។ រដ្ឋសភាគឺជាស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិដែលមានស្ថាប័នពីរពោលគឺសភាពីរមាន សភាតំណាងប្រជាជន និងសភាព្រឹទ្ធាចារ្យ។ តុលាការកំពូលត្រូវបានដឹកនាំដោយប្រធានយុត្តិធម៌គឺលោកយូសូហ្វ ហាឡឹមហើយក៏ត្រូវជាអតីតអនុរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងយុត្តិធម៌ទទួលបន្ទុកកិច្ចការច្បាប់ដែរ។[៥២][៥៣]

វិមានប្រធានាធិបតីនៅឯទីក្រុងកាប៊ុល

យោងទៅតាម Transparency International បានឱ្យដឹងថា អាហ្វកានីស្ថានគឺជាប្រទេសដែលមានអំពើពុករលួយរាតត្បាតច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក។[៥៤] របាយការណ៍ខែមករា ឆ្នាំ២០១០ ដែលបានចុះផ្សាយដោយការិយាល័យអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីគ្រឿងញៀននិងឧក្រិដ្ឋកម្មបានបង្ហាញថាករណីសូកប៉ាន់ផ្សេងៗគឺមានចំនួនស្មើនឹង ២៣% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។[៥៥] អំពើពុករលួយមានជាទូទៅស្ទើរគ្រប់ទីកន្លែងសូម្បីតែនៅក្នុងថ្នាក់លើនៃអភិបាលកិច្ចក៏មានដែរ ឧទាហរណ៍៖ នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០១០ វាត្រូវបានគេបង្ហាញថាថ្នាក់ដឹកនាំរបស់ធនាគារកាប៊ុលថ្មីនិងឥស្សរជននយោបាយមួយចំនួនតូចរួមទាំងរដ្ឋមន្ត្រីគណៈរដ្ឋមន្ត្រីផងបានកិបកេងលុយជិត ១ ពាន់លានដុល្លារតាមរយៈគម្រោងប្រាក់កម្ចីក្លែងបន្លំ។[៥៦][៥៧]

នៅថ្ងៃទី១៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២០ ប្រធានាធិបតីអាហ្វកានីស្ថានបានឈានដល់កិច្ចព្រមព្រៀងបែងចែកអំណាចជាមួយគូប្រជែងរបស់លោកពីការបោះឆ្នោតដោយមានលោកអាប់ឌុលឡា អាប់ឌុលឡាជាអ្នកសម្រេចចិត្តថាអ្នកណានឹងដឹកនាំក្រសួងសំខាន់ៗរបស់ប្រទេស។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានបញ្ចប់ភាពជាប់គាំងនយោបាយរយៈពេលជាច្រើនខែនៅក្នុងប្រទេស។ វាត្រូវបានគេយល់ស្របថាខណៈដែលលោកហ្កានីនឹងដឹកនាំប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានក្នុងនាមជាប្រធានាធិបតី លោកអាប់ឌុលឡានឹងត្រួតពិនិត្យដំណើរការសន្តិភាពជាមួយក្រុមតាលីបង់។[៥៨][៥៩]

ការបោះឆ្នោត និងគណបក្សនយោបាយ

Main articles: ការបោះឆ្នោតនៅអាហ្វកានីស្ថាន and បញ្ជីរាយនាម គណបក្សនយោបាយនៅអាហ្វកានីស្ថាន

កំណត់សម្គាល់

ឯកសារយោង

  1. ↑ "Country Profile: Afghanistan" (PDF). Library of Congress Country Studies on Afghanistan. August 2008. Archived from the original (PDF) on 8 មេសា 2014. Retrieved 5 កញ្ញា 2021.
  2. ↑ ការិយាល័យស្ថិតិកណ្តាលអាហ្វកានីស្ថានឆ្នាំ២០២០។
  3. ↑ Ladwig, Walter C. (2017). The Forgotten Front: Patron-Client Relationships in Counter Insurgency. Cambridge University Press. p. 302. ល.ស.ប.អ. 9781107170773. https://books.google.com/books?id=GdAoDwAAQBAJ។ បានយកមក 2018-05-15. 
  4. ↑ "(ភាសាអង់គ្លេស) Afghanistan's Hekmatyar says heading for Doha with Karzai, Abdullah Abdullah to meet Taliban - Al Jazeera". Reuters. 2021-08-16. Retrieved 2021-09-05.
  5. ↑ AFP (2021-08-18). "(ភាសាអង់គ្លេស) Taliban met ex-Afghan leader Karzai, Abdullah Abdullah". Brecorder. Retrieved 2021-09-05.
  6. ↑ Macias, Natasha Turak,Amanda (2021-08-18). "(ភាសាអង់គ្លេស) Ousted Afghan President Ashraf Ghani resurfaces in UAE after fleeing Kabul, Emirati government says". CNBC. Retrieved 2021-09-05.
  7. ↑ "(ភាសាអង់គ្លេស) Ghani says he backs talks as Taliban meet with Karzai, Abdullah". New Age. Retrieved 2021-09-05.
  8. ↑ "Panjshir flies flag of resistance again; Amrullah says he is President of Afghanistan". Tribune India. August 17, 2021. https://www.tribuneindia.com/news/world/panjshir-flies-flag-of-resistance-again-amrullah-says-he-is-president-of-afghanistan-298553. 
  9. ↑ "(ភាសាអង់គ្លេស) Afghan vice president says he is "caretaker" president". Reuters. 2021-08-17. Retrieved 2021-09-05.
  10. ↑ "(ភាសាអង់គ្លេស) Exiled Taliban leaders return to take charge of Afghanistan". BBC News. Retrieved 2021-09-05.
  11. ↑ Security Councilសហប្រជាជាតិ Resolution 1386 S-RES-1386(2001) នៅថ្ងៃ 31 May 2001 – (UNSCR 1386)
  12. ↑ "United States Mission to Afghanistan". Nato.usmission.gov. Archived from the original on 21 តុលា 2010. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  13. ↑ "Afghanistan's Refugee Crisis". MERIP. 24 September 2001.
  14. ↑ "Afghanistan: Civilians at Risk". Doctors Without Borders – USA.
  15. ↑ Makhmalbaf, Mohsen (1 November 2001). "Limbs of No Body: The World's Indifference to the Afghan Tragedy". Monthly Review.
  16. ↑ "Rebuilding Afghanistan". Return to Hope.
  17. ↑ "Japan aid offer to 'broke' Afghanistan". CNN. 15 January 2002.
  18. ↑ "Rebuilding Afghanistan: The U.S. Role". Stanford University.
  19. ↑ Fossler, Julie. "USAID Afghanistan". Afghanistan.usaid.gov. Archived from the original on 17 តុលា 2010. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  20. ↑ "Canada's Engagement in Afghanistan: Backgrounder". Afghanistan.gc.ca. 9 July 2010. Archived from the original on 15 ធ្នូ 2010. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  21. ↑ "Pakistan Accused of Helping Taliban". ABC News. 31 July 2008. https://abcnews.go.com/Video/video?id=5484891&tab=9482931&section=8865284&page=1. 
  22. ↑ Crilly, Rob; Spillius, Alex (26 July 2010). "Wikileaks: Pakistan accused of helping Taliban in Afghanistan attacks". The Telegraph (London). https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/7910687/Wikileaks-Pakistan-accused-of-helping-Taliban-in-Afghanistan-attacks.html. 
  23. ↑ "Afghan President Karzai Receives Philadelphia Liberty Medal". Philanthropy News Digest (PND).
  24. ↑ Howard Adelman (15 April 2016). Protracted Displacement in Asia: No Place to Call Home. Taylor & Francis. p. 167. ល.ស.ប.អ. 978-1-317-07407-6. https://books.google.com/books?id=oLYFDAAAQBAJ&pg=PT167. 
  25. ↑ "The foreign troops left in Afghanistan". BBC News. 15 October 2015. https://www.bbc.com/news/world-south-asia-11371138. 
  26. ↑ "How Many Troops Are Currently in Afghanistan?". Forces Network.
  27. ↑ "Huge security as Afghan presidential election looms". BBC. 4 April 2014. https://www.bbc.com/news/world-asia-26880022. 
  28. ↑ "Afghanistan votes in historic presidential election". BBC. 5 April 2014. https://www.bbc.com/news/world-asia-26893972. 
  29. ↑ Shalizi and Harooni, Hamid and Mirwais (4 April 2014). "Landmark Afghanistan Presidential Election Held Under Shadow of Violence". HuffPost. https://www.huffingtonpost.com/2014/04/04/landmark-afghan-election-_n_5095143.html. 
  30. ↑ "Afghanistan's Future: Who's Who in Pivotal Presidential Election". NBC News. https://www.nbcnews.com/news/world/afghanistans-future-whos-who-pivotal-presidential-election-n24756. 
  31. ↑ "Afghan president Ashraf Ghani inaugurated after bitter campaign". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2014/sep/29/afghan-president-ashraf-ghani-inaugurated. 
  32. ↑ "U.S. formally ends the war in Afghanistan". Associated Press. CBA News. 28 December 2014. https://www.cbsnews.com/news/america-formally-ends-the-war-in-afghanistan/. 
  33. ↑ Sune Engel Rasmussen in Kabul (28 December 2014). "Nato ends combat operations in Afghanistan". The Guardian (Kabul). https://www.theguardian.com/world/2014/dec/28/nato-ends-afghanistan-combat-operations-after-13-years. 
  34. ↑ "U.S. formally ends the war in Afghanistan". CBS News. Archived from the original on 28 ធ្នូ 2014. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  35. ↑ "TSG IntelBrief: Afghanistan 16.0". The Soufan Group. Archived from the original on 9 សីហា 2018. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  36. ↑ "Afghan Civilians". Brown University. 2015. Archived from the original on 6 កញ្ញា 2015. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  37. ↑ "Body Count – Casualty Figures after 10 Years of the 'War on Terror' – Iraq Afghanistan Pakistan" (PDF). IPPNW, PGS and PSR, First international edition (March 2015). Archived from the original (PDF) on 30 មេសា 2015.
  38. ↑ Gabriela Motroc (7 April 2015). "U.S. War on Terror has reportedly killed 1.3 million people in a decade". Australian National Review. http://www.australiannationalreview.com/war-terror-reportedly-killed-13-million-people-decade/. 
  39. ↑ "220,000 killed in US war in Afghanistan 80,000 in Pakistan: report". Daily Times. 30 March 2015. http://www.dailytimes.com.pk/national/30-Mar-2015/220-000-killed-in-us-war-in-afghanistan-80-000-in-pakistan-report. 
  40. ↑ "NATO to Cut Forces in Afghanistan, Match US Withdrawal". VOA News. 14 April 2021. https://www.voanews.com/usa/nato-cut-forces-afghanistan-match-us-withdrawal. 
  41. ↑ Robertson, Nic (24 June 2021). "Afghanistan is disintegrating fast as Biden's troop withdrawal continues". CNN. https://edition.cnn.com/2021/06/24/asia/afghanistan-taliban-offensive-intl-cmd/index.html. 
  42. ↑ "Afghanistan stunned by scale and speed of security forces' collapse". The Guardian. 13 July 2021. https://www.theguardian.com/world/2021/jul/13/afghanistan-stunned-by-scale-and-speed-of-security-forces-collapse. 
  43. ↑ "(ភាសាអង់គ្លេស) Afghan government could fall within six months of U.S. military withdrawal, new intelligence assessment says". The Washington Post. 24 June 2021. ល.ត.ម.អ. 0190-8286. https://www.washingtonpost.com/national-security/afghan-government-could-fall-within-six-months-of-us-military-withdrawal-new-intelligence-assessment-says/2021/06/24/42375b14-d52c-11eb-baed-4abcfa380a17_story.html. 
  44. ↑ Archive, View Author; feed, Get author RSS (2021-08-14). "(ភាសាអង់គ្លេស) Inside an Afghan city as it falls to the Taliban". New York Post. Retrieved 2021-08-16. {{cite web}}: |first= has generic name (help)
  45. ↑ "(ភាសាអង់គ្លេស) Afghanistan: Heavy fighting ongoing on the outskirts of Kabul as of early Aug. 15; a total blackout reported in the city". GardaWorld. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  46. ↑ "(ភាសាអង់គ្លេស) Afghan President leaves country, Taliban directed to enter Kabul". The Khaama Press News Agency. 2021-08-15. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  47. ↑ Sanger, David E.; Cooper, Helene (2021-08-14). "(ភាសាអង់គ្លេស) Taliban Sweep in Afghanistan Follows Years of U.S. Miscalculations". The New York Times. ល.ត.ម.អ. 0362-4331. https://www.nytimes.com/2021/08/14/us/afghanistan-biden.html. 
  48. ↑ Latifi, Ali M. "(ភាសាអង់គ្លេស) Kabul near standstill on day one of the Taliban's Emirate". Al Jazeera. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  49. ↑ "(ភាសាអង់គ្លេស) Afghan vice president says he is "caretaker" president". Reuters. 2021-08-17. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  50. ↑ "Leadership". Northern Alliance: Fighting for a Free Afghanistan. Friends of the Northern Alliance. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  51. ↑ "Panjshir flies flag of resistance". Tribune India.
  52. ↑ "The Supreme Court Chief Justice Biography". supremecourt.gov.af. Archived from the original on 3 តុលា 2015.
  53. ↑ "Afghan Biographies". afghan-bios.info. Archived from the original on 2 តុលា 2015. Retrieved 7 កញ្ញា 2021.
  54. ↑ "Corruption Perceptions Index 2016 Results". Transparency International. Archived from the original on 25 មករា 2017. Retrieved 7 កញ្ញា 2021.
  55. ↑ "Corruption widespread in Afghanistan, UNODC survey says". UNODC.org. 19 January 2010. Archived from the original on 16 មេសា 2014. Retrieved 7 កញ្ញា 2021.
  56. ↑ George, Brian. "The Kabul to Dubai Pipeline: Lessons Learned From the Kabul Bank Scandal". Carnegie Endowment. Retrieved 6 កញ្ញា 2021.
  57. ↑ Danish, Jamil. "Afghanistan's corruption epidemic is wasting billions in aid". Guardian. https://www.theguardian.com/global-development-professionals-network/2016/nov/03/afghanistans-corruption-epidemic-is-wasting-billions-in-aid. 
  58. ↑ "Afghanistan president Ashraf Ghani and rival Abdullah Abdullah reach power-sharing deal". Deutsche Welle. Retrieved 7 កញ្ញា 2021.
  59. ↑ "Afghan president and rival strike power-sharing deal after feuding for months". Reuters. Retrieved 7 កញ្ញា 2021..
បានពី "https://km.wikipedia.org/w/index.php?title=សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន&oldid=261016"