សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន

អត្ថបទនេះស្ដីអំពី រដ្ឋាភិបាលដែលបានទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិដែលគ្រប់គ្រងលើទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានពីឆ្នាំ២០០៤ ដល់ឆ្នាំ២០២១។ ចំពោះការប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ សូមមើល អាហ្វកានីស្ថាន (អសង្ស័យកម្ម)។

សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន

جمهوری اسلامی افغانستان (ភាសាដារី) د افغانستان اسلامي جمهوریت (ភាសាបាស្តូ)
២០០៤–២០២១
ទង់ជាតិ (២០១៣–២០១៤) វរលញ្ឆករជាតិ (២០១៣–២០២១)
បាវចនា لا إله إلا الله، محمد رسول الله "គ្មានព្រះណាក្រៅពីអាឡោះទេ មហាម៉ាដគឺជាទេវទូតរបស់អាឡោះ" (សាហាដា)
ភ្លេងជាតិ قلعه اسلام قلب اسیا ("បន្ទាយឥស្លាម បេះដូងនៃអាស៊ី") (២០០៤–២០០៦) سرود ملی ("ចម្រៀងជាតិ") (២០០៦–២០២១)
រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត	កាប៊ុល 33°N 66°E
ភាសាទូទៅ	ភាសាដារី ភាសាបាស្តូ
ក្រុមជនជាតិ	៤២% ជនជាតិប៉ាសទុន ២៧% ជនជាតិតាជិក ៩% ជនជាតិហាសារ៉ា ៩% ជនជាតិអ៊ូសបេក ៤% ជនជាតិអ៊ីម៉ាក ៣% ជនជាតិតួកមែន ២% ជនជាតិបាលុក ៤% ជនជាតិផ្សេងៗទៀត
សាសនា	៩៩.៧% ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ) ០.៣% សាសនាផ្សេងៗទៀត
រដ្ឋាភិបាល	រដ្ឋឯកភូត សាធារណរដ្ឋឥស្លាមប្រកាន់ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយម
នីតិបញ្ញត្តិ	រដ្ឋសភា
- សភាជាន់ខ្ពស់	សភាចាស់ទុំ
- សភាជាន់ទាប	សភាតំណាងប្រជាជន
២៩ កុម្ភៈ ២០២០
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប	៦៥២,៨៦៤ គ.ម២
- ផ្ទៃទឹក (%)	គ្មានទិន្នន័យ
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន	៣១,៣៩០,២០០
- ដង់ស៊ីតេ	៤៨.០៨ នាក់/គ.ម២
រូបិយវត្ថុ	អាហ្វកានី (افغانی) (AFN)
ល្វែងម៉ោង	UTC+៤:៣០ ប្រតិទិនសុរិយគតិ (D†)
ទិសបើកបរ	ស្តាំ
កូដហៅទូរស័ព្ទ	+៩៣
ដែនកម្រិតខ្ពស់	.af افغانستان.
Preceded by Succeeded by អន្តរកាលរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន
សព្វថ្ងៃជាផ្នែកនៃ	អាហ្វកានីស្ថាន

សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន គឺជាសាធារណរដ្ឋឥស្លាមមួយដែលមានអត្ថិភាពពីឆ្នាំ២០០៤ រហូតដល់ឆ្នាំ២០២១ នៅអំឡុងសង្គ្រាមអាហ្វកានីស្ថាន។ រដ្ឋនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៤ បន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានឈ្លានពានចូលទឹកដីអាហ្វកានីស្ថាននៅក្នុងឆ្នាំ២០០១ ដើម្បីផ្តួលរំលំរបបអេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថានរបស់តាលីបង់។ នៅអំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ រដ្ឋមួយនេះបានបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងលើទឹកដីភាគច្រើនទៅក្រុមតាលីបង់ ហើយទីបំផុតនៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ តាលីបង់ក៏បានកាន់កាប់រដ្ឋធានីកាប៊ុល។

បន្ទាប់ពីណាតូបានប្រកាសដកទ័ពនៅឆ្នាំ២០២១ ចលនាតាលីបង់បានបើកប្រតិបត្តិការវាយប្រហារភ្លាមៗនៅអំឡុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១ ហើយរយៈពេលបីខែកន្លះក្រោយ ក្រុមនេះក៏បានគ្រប់គ្រងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានស្ទើរទាំងអស់។ ស្ថាប័នសាធារណរដ្ឋមួយនេះបានដួលរលំនៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ នៅពេលដែលកងកម្លាំងតាលីបង់បានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ុលនិងបន្ទាប់ពីប្រធានាធិបតីអាហ្វកានីស្ថានគឺលោកអាស្រាហ្វ ហ្កានីបានរត់ភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេស។

មុនពេលទីក្រុងកាប៊ុលត្រូវដួលរលំ កងកម្លាំងតាលីបង់បានគ្រប់គ្រងលើតំបន់ផ្សេងៗនៃប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានខណៈដែលសង្គ្រាមស៊ីវិលកំពុងបន្តឆាបឆេះ។ មូលហេតុសង្គ្រាមនេះហើយដែលនាំឱ្យកំណត់ត្រាសិទ្ធិមនុស្សនិងសិទ្ធិស្ត្រីនៅអាហ្វកានីស្ថានមានវិបត្តិធ្ងន់ធ្ងរដោយមានទង្វើរំលោភបំពានជាច្រើនដែលប្រព្រឹត្តដោយភាគីទាំងសងខាងដូចជា ការសម្លាប់ជនស៊ីវិល ការចាប់ជំរិត និងការធ្វើទារុណកម្មជាដើម។ អ្នកខ្លះបានចាត់ទុករដ្ឋនេះជារដ្ឋរណបរបស់អាមេរិកព្រោះដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថានបានពឹងផ្អែកលើជំនួយយោធានិងសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកច្រើនហួសហេតុ ហើយវាក៏បាត់បង់ការគ្រប់គ្រងបន្តិចម្តងៗនៅតាមតំបន់ជនបទបន្ទាប់ពីអាមេរិកបានបញ្ចប់ប្រតិបត្តិការទ្រាំទ្រសេរីភាពរបស់ពួកគេ។

នៅថ្ងៃទី១៧ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ លោកគូលប៊ូដង់ ហេកម៉ាត្យ៉ា មេដឹកនាំនៃគណបក្សឥស្លាមគូលប៊ូដង់បានទៅជួបប្រជុំជាមួយលោកហាមីដ កាហ្សៃដែលជាអតីតប្រធានាធិបតីអាហ្វកានីស្ថាននិងលោកអាប់ឌុលឡាអាប់ឌុលឡា ជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់ដើម្បីសម្រុះសម្រួលជាតិនិងជាអតីតនាយកប្រតិបត្តិនៅឯទីក្រុងដូហាដោយពួកគេចង់បង្កើតរដ្ឋាភិបាលមួយ (ទោះបីជាវាមិនសូវច្បាស់ថាតើកាហ្សៃឬអាប់ឌុលឡានឹងជាប់ពាក់ព័ន្ធដោយផ្ទាល់ជាមួយរដ្ឋាភិបាលដែលគ្រោងនឹងបង្កើតក៏ដោយ)។ ប្រធានាធិបតីហ្កានីដែលកំពង់ជ្រកកោននៅអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួមបាននិយាយថាលោកគឺគាំទ្រកិច្ចចរចានេះ។ នៅថ្ងៃដដែរ អនុប្រធានាធិបតីទីមួយគឺលោកអាមរូឡា សាឡេ – ដោយដកស្រង់បទប្បញ្ញត្តិនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញអាហ្វកានីស្ថាន – បានប្រកាសខ្លួនឯងថាជាប្រធានាធិបតីស្តីទីនៃប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានហើយបន្តអះអាងថាខ្លួនជាតំណាងរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់តែមួយគត់របស់អាហ្វកានីស្ថានពីមូលដ្ឋានចលនាតស៊ូប្រតិបត្តិការរបស់ខ្លួននៅជ្រលងភ្នំបង់ស៊ារដោយបានប្តេជ្ញាបន្តប្រតិបត្តិការយោធាប្រឆាំងនឹងក្រុមតាលីបង់។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

អត្ថបទដើម: ប្រវត្តិសាស្ត្រអាហ្វកានីស្ថាន

នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០១ ក្រោយពីរដ្ឋាភិបាលតាលីបង់ត្រូវបានផ្តួលរំលំរួច រដ្ឋបាលបណ្តោះអាសន្នអាហ្វកានីស្ថានក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកហាមីដ កាហ្សៃក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង។ កងកម្លាំងជំនួយសន្តិសុខអន្តរជាតិ (ISAF) ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិដើម្បីជួយដល់រដ្ឋបាលកាហ្សៃនិងផ្តល់នូវសន្តិសុខជាមូលដ្ឋាន។ បន្ទាប់ពីឆ្លងកាត់ភ្លើងសង្គ្រាមអស់រយៈពេលជាងពីរទសវត្សរ៍និងព្រមទាំងមានគ្រោះទុរ្ភិក្សកើតឡើងនាអំឡុងពេលនោះទៀត ប្រជាជាតិអាហ្វកានីស្ថានទាំងមូលមានកំណត់ត្រានៃអត្រាមរណភាពទារកនិងកុមារខ្ពស់បំផុតនៅលើពិភពលោក និងប្រជាជនទូទៅមានអាយុសង្ឃឹមទាបបំផុតដែរ ហើយពួកគេភាគច្រើនគឺកំពុងតែស្ថិតក្នុងស្ថានភាពស្រេកឃ្លានរីឯហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាតិត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញជាទម្ងន់។ ម្ចាស់ជំនួយបរទេសជាច្រើនបានចាប់ផ្តើមផ្តល់ជំនួយដើម្បីស្តារប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានដែលត្រូវបានហែកហួរដោយសារសង្គ្រាម។

ក្នុងពេលដំណើរគ្នានេះ កងកម្លាំងតាលីបង់បានជួបប្រជុំគ្នាម្តងទៀតនៅលើទឹកដីប្រទេសប៉ាគីស្ថានខណៈដែលកងទាហានសម្ព័ន្ធមិត្តបន្ថែមបានបញ្ជូនមកអាហ្វកានីស្ថានដើម្បីស្តារសន្តិសុខនិងសន្តិភាពក្នុងប្រទេស។ មិនយូរប៉ុន្មាន ក្រុមតាលីបង់ក៏ចាប់ផ្តើមប្រកាសធ្វើកុបកម្មដើម្បីដណ្តើមគ្រប់គ្រងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានឡើងវិញ។ ជាងមួយទស្សវត្តរ៍ក្រោយ កងកម្លាំង IS និងកងទ័ពអាហ្វកានីស្ថានបានបើកប្រតិបត្តិការយោធាជាច្រើនប្រឆាំងនឹងក្រុមតាលីបង់ប៉ុន្តែមិនបានកំទេចក្រុមនេះបានសម្រេចសោះ។ ទោះជាយ៉ាងណា អាហ្វកានីស្ថាននូវតែមានឈ្មោះនៅក្នុងចំណោមប្រទេសក្រីក្របំផុតនៅលើពិភពលោកដោយសារតែកង្វះវិនិយោគពីបរទេស អំពើពុករលួយនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល និងកុបកម្មរបស់ក្រុមតាលីបង់។ បន្ទាប់ពីបានឡើងកាន់អំណាច លោកកាហ្សៃមានគោលដៅចង់បង្រួបបង្រួមប្រជាជនអាហ្វកានីស្ថានទាំងអស់ហើយរដ្ឋាភិបាលលោកបានស្តាររចនាសម្ព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យខ្លះៗដោយបានអនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៤ និងដាក់ឈ្មោះផ្លូវការនៃប្រទេសនេះថា "សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន"។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងជាច្រើនត្រូវបានធ្វើឡើងដោយមានការគាំទ្រពីប្រទេសម្ចាស់ជំនួយបរទេសដើម្បីអភិវឌ្ឍវិស័យសេដ្ឋកិច្ច សុខាភិបាល វិស័យអប់រំ ដំណឹកជញ្ជូន និងវិស័យកសិកម្មនៅអាហ្វកានីស្ថាន។ កងកម្លាំង IS ក៏បានចាប់ផ្តើមហ្វឹកហាត់បណ្តុះបណ្តាលកងកម្លាំងសន្តិសុខជាតិអាហ្វកានីស្ថាននាអំឡុងពេលនេះផងដែរ។ នៅក្រោយឆ្នាំ២០០២ ជនជាតិអាហ្វកានីស្ថានជិតប្រាំលាននាក់បាននាំគ្នាធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ចូលស្រុកវិញ។ ចំនួនកងកម្លាំងណាតូដែលមានវត្តមាននៅអាហ្វកានីស្ថានបានកើនដល់ ១៤០,០០០ នាក់ក្នុងឆ្នាំ២០១១ ដែលជាកម្រិតខ្ពស់បំផុតប៉ុន្តែបានធ្លាក់ចុះមកប្រហែល ១៦,០០០ នាក់វិញនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨។