បក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា

បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា Communist Party of Kampuchea Parti communiste du Kampuchéa
ស្ថាបនិក	សឺន ង៉ុកមិញ ទូ សាមុត
អង្គលេខាធិការបក្ស	ប៉ុល ពត
លេខាធិការបក្សរង	នួន ជា
បង្កើត	១៩៥១
រំលាយ	ទី៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៨១
ផ្ដាច់ចេញ	គណបក្សកុម្មុយនិស្តឥណ្ឌូចិន
បក្សស្នង	គណបក្សកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ
ស្លាបយុវជន	សម្ព័ន្ធយុវកុក
មនោគមវិជ្ជា	កសិកម្មនិយម អូថាគី ជាតិខ្មែរនិយម ម៉ាក្ស–លេនីននិយម
គោលជំហរនយោបាយ	ឆ្វេងនិយម
ទង់គណបក្ស

បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា (ភាសាអង់គ្លេស: Communist Party of Kampuchea; CPK, ភាសាបារាំង: Parti communiste du Kampuchéa), គឺជាគណបក្សកុម្មុយនិស្តនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ មេដឹកនាំបក្ស(មេបក្ស)នេះមានឈ្មោះថាប៉ុល-ពត ចំណែកឯអ្នកគាំទ្រគណបក្សនេះវិញត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថាពួកខ្មែរក្រហម។ បន្ទាប់ពីបានបង្កើតឡើងមក បក្សមួយនេះគឺជាគណបក្សនយោបាយសម្ងាត់ ហើយបានគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ និងប្តូរឈ្មោះប្រទេសមកកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ បក្សនេះត្រូវបាត់បង់អំណាចទៅវិញក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ដោយសារតែសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជាបានបង្កើតឡើងដោយពួក(ប្រកាន់មតិ)ខាងឆ្វេងដែលអ្នកទាំងអស់នោះមិនពេញចិត្តនឹងរបបប្រលាយពូជសាសន៍របស់ប៉ុល-ពតនិងដោយការចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ឈ្លានពានរបស់កងកម្លាំងយោធាវៀតណាម។ គណបក្សនេះត្រូវបានរំលាយចោលជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ១៩៨១, ដែលគណបក្សកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យជាបក្សស្នងបន្ត។

ប្រវត្តិសាស្រ្ត

ការរកឃើញនិងការបែងចែក

គណបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជាត្រូវបានរកឃើញឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥១, នៅពេលដែលគណបក្សកុម្មុយនិស្តឥណ្ឌូចិន (ICP) បានបែងចែកទៅជាគណបក្សកុម្មុយនិស្តតូចៗទៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា, ឡាវ និងវៀតណាម។ ការសម្រេចក្នុងការបង្កើតគណបក្សកុម្មុយនិស្តនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានធ្វើឡើងនៅឯសមាជICPក្នុងឆ្នាំដដែល។ ប្រភពផ្សេងខ្លះទៀតបានអះអាងការបង្កើតគណបក្សនេះរួមទាំងការសម្រេចនៅក្នុងសមាជនោះត្រូវបានប្រព្រឹត្តឡើងនៅថ្ងៃផ្សេងទេ លោកសឺន ង៉ុកមិញត្រូវបានតែងតាងជាប្រធានស្តីទីគណបក្ស។ នៅក្នុងសមាជប្រជុំបក្សនេះគេមិនបានធ្វើការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសគណៈកម្មាធិការកណ្តាលទេ, ក៏ប៉ុន្តែបែរជាចាប់តាងគណៈកម្មាធិការឃោសនា និងការធ្វើនិម្មិតកម្មគណៈកម្មាធិការបក្សទៅវិញ។ នៅពេលរៀបចំធ្វើនិម្មិតកម្ម, គណបក្សមួយនេះមានឈ្មោះថាគណបក្ស​ប្រជាជន​បដិវត្តកម្ពុជា (KPRP)។ ICP នាពេលនោះបានកំពុងមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម ហើយក្នុងអំឡុងពេលអត្ថិភាពដំបូងៗរបស់ KPRP, បក្សនេះត្រូវបានគាំទ្រឥតឈប់ឈរពីបក្សកុម្មុយនិស្តវៀតណាម។ ដោយការពឹងផ្អែកលើការគាំទ្ររបស់បក្សកុម្មុយនិស្តវៀតណាមក្នុងការតស៊ូរួមគ្នាប្រឆាំងនឹងការត្រួតត្រារបស់ពួកអាណានិគមបារាំង, ប្រវត្តិសំខាន់ៗនៃគណបក្សនេះគឺបានបន្តនៅឆ្នាំ១៩៦០ ដែលជាឆ្នាំដែលគណបក្សនេះបានចាប់ផ្តើមបញ្ចេញសកម្មភាពមួយចំនួន។

យោងទៅតាមប្រវត្តិនៃគណបក្សនេះនៅក្នុងអត្ថបទកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ, វៀតមិញបានទទួលបរាជ័យការចរចាពីតួនាទីនយោបាយរបស់បក្ស KPRP នៅឯសមាជជេនណេវ៉ាដែលស្តីពីការក្បត់របស់ចលនាកម្ពុជា, ដែលកំពុងកាន់កាប់តំបន់ជនបទមួយភាគធំដោយមានកងប្រដាប់អាវុធយ៉ាងតិចចំនួន៥០០០នាក់។ ក្រោយពីកិច្ចប្រជុំសមាជនោះហើយ, សមាជិកបក្ស KPRP ប្រហែលជាង១០០០នាក់, រួមទាំងលោកសឺន ង៉ុកមិញ, បាននាំគ្នាធ្វើនិរទេសទៅប្រទេសវៀតណាមខាងជើង។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៥៤, សមាជិកបក្សដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានបង្កើតគណបក្សនយោបាយស្របច្បាប់មួយគឺក្រុមប្រជាជនដែលបក្សនេះបានចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្រ្តឆ្នាំ១៩៥៥និង១៩៥៨។ ក្នុងការបោះឆ្នោតខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៥៥, ក្រុមប្រជាជនបានឈ្នះប្រហែល៤%នៃសម្លេងឆ្នោត ក៏ប៉ុន្តែមិនបានឈ្នះកៅអីអ្វីនោះទេនៅក្នុងអង្គនីតិបញត្តិ។ សមាជិកក្រុមប្រជាជនត្រូវរងនូវការរិះគុណដ៏អាក្រក់អាគ្រែងហើយត្រូវបានប្រកាស់ចាប់ខ្លួនព្រោះដោយសារតែក្រុមប្រជាជនជាគណបក្សនៅក្រៅរបបសង្គមរបស់ព្រះអង្គនរោត្តម សីហនុ។ ការជិះជាន់របស់រដ្ឋាភិបាលបានរារាំងក្រុមប្រជាជនមិនឱ្យចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៦២ ហើយបានធ្វើឱ្យបក្សនេះក្លាយជាគណៈបក្សនយោបាយលួចលាក់(គ្មានសឹទ្ធិចូលរួមការបោះឆ្នោត)។ ការពិចារណាស្ទង់មើលការសម្រេចរបស់បក្សប្រជាជនក្នុងការដាក់ពាក្យជ្រើសរើសអ្នកឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតត្រូវបានបដិសេដមិនយល់ព្រមដោយសមាជិកក្រុមប្រជាជនផ្ទាល់ដែលពួកគេបានប្តូរឈ្មោះបក្សមកជាគណបក្សកម្មករកម្ពុជា (WPK)វិញ។ ព្រះបាទសីហនុបានសំដៅទៅលើពួកឆ្វេងនិយមក្នុងស្រុកថាពួកខ្មែរក្រហម, ដែលក្រោមមកបានក្លាយជាឈ្មោះតំណាងឱ្យអ្នកគាំទ្របក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជានិងរដ្ឋកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យដែលដឹកនាំដោយប៉ុល-ពត, នួន ជា, អៀង សារី, ខៀវ សំផន និងសហការីពួកគេទាំងអស់នេះ។

ក្នុងអំឡុងពាក់កណ្តាលទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៥០, ក្រុមប៉ះបោររបស់បក្ស KPRP ចំនួនពីរក្រុម, ទីមួយគឺ"គណៈកម្មាធិការក្រុង"(ដឹកនាំដោយលោកទូ សាមុត) និងទីពីរគឺ"គណៈកម្មាធិការជនបទ"(ដឹកនាំដោយលោកសៀវ ហេង), បានងើបប៉ះបោរឡើងទាំងពីរក្រុមប្រឆាំងនឹងរបបសង្គមរាស្រ្តនិយម។ និយាយជាទូទៅ, ក្រុមបក្សពួកពីរនេះគឺប្រកាន់យកខ្សែគំនិតបដិវត្តផ្ទុយពីគ្នា។ ខ្សែគំនិតរបស់ពួក"គណៈកម្មាធិការក្រុង"ដែលគាំទ្រដោយវៀតណាមខាងជើងបានយល់ឃើញថាព្រះអង្គសីហនុដោយគុណសម្បត្តិនៃភាពជោកជ័យរបស់ព្រះអង្គក្នុងការដណ្តើមបានឯករាជ្យពីអាណានិគមបារាំង, "ព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំជាតិខ្មែរពិតប្រាកដ" ដោយអព្យាក្រឹតភាពនិងភាពមិនទុកចិត្តពីសហរដ្ឋអាមេរិកទៅលើព្រះអង្គបានធ្វើឱ្យទ្រង់ក្លាយជាបុគ្គលដ៏សំខាន់មួយក្នុងចលនាតស៊ូរបស់ហាណូយ(ពួកកុម្មុយនិស្តវៀតណាម)ដើម្បី"រំដោះ"ប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូងពីអាមេរិក។ បើខ្សែគំនិតរបស់ពួកគេទទួលបានជោកជ័យនោះវានឹងអាចបញ្ចុះបញ្ចូលព្រះអង្គឱ្យឃ្លាតឆ្ងាយពីនយោបាយស្លាបស្តាំហើយមកប្រកាន់នូវគោលនយោបាយស្លាបឆ្វេងវិញ។ ឯខ្សែគំនិតរបស់គណៈកម្មាធិការជនបទវិញគឺត្រូវបានគាំទ្រាភាគច្រើនដោយក្រុមកម្មាភិបាលខេត្តដែលពួកគេបានស្គាល់ច្បាស់នូវភាពដ៏សែនលំបាកនៅតាមជនបទ, និយាយឱ្យខ្លី ខ្សែគំនិតនេះគឺជា'ការគាំទ្រចលនាតស៊ូដើម្បីផ្តួលរលំរបប"សក្តិភូមិ"របស់សីហនុ'។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៩, លោកសៀវ ហេងបានរត់ចោលក្រុមទៅចូលរួមជាមួយរដ្ឋាភិបាលហើយផ្តល់នូវព័ត៌មានមួយចំនួនទៅឱ្យកម្លាំងសន្តិសុខជាតិដែលធ្វើឱ្យពួកគេអាច'កំចាត់'បរិធានអង្ការបក្សនៅតាមជនបទប្រហែលអស់៩០%។ ទោះបីជាបណ្តាញកុម្មុយនិស្តនៅភ្នំពេញនិងនៅតាមទីប្រជុំជនផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរបស់ទូ សាមុតមានការរីកចម្រើនល្អប្រសើរមែនក្តី ប៉ុន្តែអ្នកកាន់លទ្ធិកុម្មុយនិស្តចំនួនប្រហែលតែពីរបីរយនាក់ទេដែលសកម្មនៅក្នងប្រទេសនៅឆ្នាំ១៩៦០។

ក្រុមសិក្សានុសិស្សនៅប៉ារីស

នៅក្នុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៥០, និស្សិតជនជាតិខ្មែរមួយចំនួននៅទីក្រុងប៉ារីសបានប្រមូលគ្នារៀបចំបង្កើតចលនាកុម្មុយនិស្តផ្ទាល់ខ្លួន ដែលមានទំនាក់ទំនងតិចតួចណាស់ជាមួយបក្សកុម្មុយនិស្តដែលកំពុងជួបបញ្ហាដ៏សែនលំបាកនៅឯស្រុកកំណើតរបស់ពួកគេ។ ក្នុងចំណោមសិស្សទាំងអស់នោះមានខ្លះបានត្រលប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញដើម្បីទទួលបញ្ជាការពីបរិធានគណបក្សនៅក្នុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៦០, អ្នកទាំងនោះបានដឹកនាំកុបកម្មដ៏មានប្រសឹទ្ធភាពមួយប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គសីហនុនិងលោកលន់ នល់ពីឆ្នាំ១៩៦៨រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ហើយក្រោយមកបានបង្កើតចេញជារបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។

ប៉ុល-ពត, បានក្លាយជាមេដឹកនាំចលនាកុម្មុយនិស្តក្នុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៦០។ លោកបានកើតនៅឆ្នាំ១៩២៨(ប្រភពខ្លះបានអះអាងថាឆ្នាំ១៩២៥)នៅខេត្តកំពង់ធំ, ភាគឥសាន្តនៃទីក្រុងភ្នំពេញ។ គាត់បានចូលរៀនក្នុងសាលាបច្ចេកទេសនៅរាជធានីភ្នំពេញហើយបានចេញទៅរៀនអេឡិចត្រូនិចវិទ្យុនៅឯទីក្រុងប៉ារីស, ប្រទេសបារាំងក្នុងឆ្នាំ១៩៤៩។

សមាជិកម្នាក់ទៀតនៃក្រុមនិសិត្សទីក្រុងប៉ារីសគឺលោកអៀង សារី, លោកមានសញ្ជាតិខ្មែរនិងចិនហើយបានកើតនៅឆ្នាំ១៩៣០ក្នុងប្រទេសវៀតណាម(ខាងត្បូង)។ លោកបានចូលរៀននៅវិទ្យាល័យ ព្រះស៊ីសុវត្ថិនៅទីក្រុងភ្នំពេញមុនពេលចាប់ផ្តើមរៀនវិជ្ជាជីវៈខាងពាណិជ្ចកម្មនិងនយោបាយនៅឯវិទ្យាស្ថានសិក្សានយោបាយទីក្រុងប៉ារីស(ឫអាចហៅជាភាសាអង់គ្លេសថា Science Po)។ លោកខៀវ សំផនត្រូវបានគេចាត់ទុកជា"បញ្ញាវន្តដ៏អស្ចារ្យបំផុតក្នុងជំនាន់របស់គាត់", លោកជំនាញខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយក្នុងអំឡុងពេលលោកស្នាក់ទីក្រុងប៉ារីស។ បើនិយាយពីទេពកោសល្យ, លោកត្រូវក្លាយជាគូប្រជែងនឹងលោកហ៊ូ យួន(កើតក្នុងឆ្នាំ១៩៣០), ដែលលោកបានរៀនវិជ្ជាខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនិងច្បាប់, លោកសុន សេន(កើតឆ្នាំ១៩៣០) រៀនផ្នែកអប់រំនិងអក្សរសាស្រ្ត និងលោកហ៊ូ នីម(កើតឆ្នាំ១៩៣២)រៀនផ្នែកច្បាប់។

សមាជិកក្រុមនិសិត្សទីក្រុងប៉ារីសភាគច្រើនគឺមកពីគ្រួសារម្ចាស់ដីធ្លីនិងគ្រួសារមន្រ្តីរាជការ។ ក្រុមនិសិត្សប៉ារីសទាំងបីក្រុមបានបង្កើតចំណងជាមួយគ្នា, ដែលចំណងនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់វេលាឆ្នាំយ៉ាងយូរនៃចលនាបដិវត្តនិងចលនាតស៊ូដោយវេទនា។ ប៉ុល-ពតត្រូវបានរៀបការជាមួយខៀវ ពណ្ណារី ហើយលោកអៀង សារីត្រូវបានរៀបការជាមួយខៀវ ធីរិទ្ធ(អាចហៅគាត់បានថាអៀង ធីរិទ្ធ), ដែលត្រូវគេស្គាល់ថានារីទាំងពីរអ្នកនេះត្រូវជាបងប្អូនរបស់លោកខៀវ សំផន។ ស្រ្តីទាំងពីរអ្នកខាងលើនេះក៏បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់មួយដែរនៅក្នុងរបបប្រល័យពូជសាសន៌កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។

នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៤៩និងឆ្នាំ១៩៥១, ប៉ុល ពត និងអៀង សារីបានចូលគាំទ្របក្សកុម្មុយនិស្តបារាំង។ នៅឆ្នាំ១៩៥១, អ្នកទាំងពីរបានធ្វើដំណើរទីទីក្រុងប៊ែរឡាំងខាងកើតដើម្បីចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យយុវជនពិភពលោក។ បទពិសោធន៍ក្នុងការចូលរួមពិធីបុណ្យនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាការផ្លាស់ប្តូរគំនិតមនោគមវិជ្ជារបស់ពួកគេ។ ការបានជួបជាមួយនឹងជនជាតិខ្មែរដែលពួកគេធ្លាប់ប្រយុទ្ធជាមួយនឹងវៀត មីន, បានធ្វើឱ្យប៉ុល ពតនិងអៀង សារីយល់ថាមានតែការរៀបចំបង្កើតគណៈបក្សនយោបាយយ៉ាងតឹងរឹងនិងការត្រៀមខ្លួនសម្រាប់ចលនាប្រឆាំងបែបប្រដាប់អាវុធទេទើបអាចនាំឱ្យមានបដិវត្តកើតឡើងបាន។ ពួកគេបានធ្វើកំណែកែប្រែសមាគមនិសិត្សខ្មែរ (ភាសាអង់គ្លេស: Khmer Student's Association - KSA) ដែលមានសិស្សានុសិស្សខ្មែរយ៉ាងច្រើន២០០នាក់ជាសមាជិក, ទៅជាអង្គការផ្នែកគំនិតជាតិនិយមនិងគំនិតឆ្វេងនិយមមួយ។ មានឈ្មោះជាសមាគម KSA មែនប៉ុន្តែមានអង្គការថ្មីមួយត្រូវបានបង្កើតឡើងជាសម្ងាត់ដែលគេដាក់ឈ្មោះជាភាសាបារាំងថា Cercle Marxiste ឫរង្វង់ម៉ាក្ស។ សមាគម KSA មានសមាជិកបីទៅប្រាំមួយនាក់តែប៉ុណ្ណោះដែលយល់ពីគោលដៅរបស់អង្គការថ្មីនេះ ដោយសមាជិកទាំងប៉ុន្មានភាគច្រើនមិនសូវដឹងពីរចនាសម្ព័ន្ធនិងគោលដៅរបស់អង្គការទេ។ នៅឆ្នាំ១៩៥២, ប៉ុល ពត, ហ៊ូ យួន, អៀង សារី និងពួកឆ្វេងនិយមដទៃទៀតត្រូវបានប្រជាជនខ្មែរដឹងលឺស្ទើរគ្រប់គ្នាតាមរយៈការសរសេរលិខិតរបស់ពួកគេផ្ញើរទៅឱ្យព្រះអង្គសីហនុដោយរិះគុណព្រះអង្គថា"ព្រះអង្គជាមនុស្សល្ងង់ខ្លៅ និងមិនសូវដឹងអ្វីពីលឹទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនោះទេ"។ មួយឆ្នាំក្រោយមក, អាជ្ញាធរបារាំងបានបិតសមាគម KSA, ក៏ប៉ុន្តែលោកហ៊ូ យួន និងខៀវ សំផនបានបង្កើតក្រុមនិសិត្សថ្មីមួយទៀតក្នុងឆ្នាំ១៩៥៦, គឺសហភាពនិសិត្សខ្មែរ។ ក្រុមថ្មីនេះត្រូវបានគ្រប់គ្រងដឹកនាំដោយពួក Cercle Marxiste ដដែល។

និក្ខេបបទបណ្ឌិតដែលបានសរសេរដោយលោកហ៊ូ យួន និងខៀវ សំផន បានបង្ហាញពីមូលដ្ឋានគ្រឹះមួយដែលក្រោយមកបានក្លាយជាគ្រឹះនៃគោលនយោបាយក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ តួនាទីដ៏សំខាន់របស់ពួកកសិករក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិត្រូវបានសរសេរបង្កើតឡើងដោយហ៊ូ យួន នៅក្នុងនិក្ខេបបទរបស់លោកនាឆ្នាំ១៩៥៥, បានចែងថា កសិករខ្មែរនិងទស្សនវិស័យរបស់ពួកគេក្នុងការធ្វើទំនើបកម្មអាចជាការប្រឆាំងនឹងទស្សនៈជាទូទៅថានគរូបនីយកម្មនិងឧស្សាហូបនីយកម្មគឺជាបុព្វហេតុដ៏ចាំបាច់នៃការអភិវឌ្ឍជាតិ។ ជម្លោះជំទាស់គ្នាចំបងនៅក្នុងនិក្ខេបបទឆ្នាំ១៩៥៩របស់លោកខៀវ សំផន, សេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជានិងការអភិវឌ្ឍផ្នែកឧស្សាហកម្ម, គឺថាប្រទេសកម្ពុជាត្រូវតែពឹងផ្អែកលើខ្លួនឯងនិងត្រូវតែបញ្ឈប់ភាពអាស្រ័យសេដ្ឋកិច្ចខ្លួនលើប្រទេសអភិវឌ្ឍ។ នៅក្នុងវណ្ណវង្សទូទៅ, កិច្ចការងាររបស់លោកខៀវ សំផនបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីឥទ្ធិពលនៃវិស័យ"ទ្រឹស្តីអនិស្សរភាព", ដែលត្រូវបានចោទប្រកាន់ថានាំឱ្យគ្មានការអភិវឌ្ឍអ្វីទេដល់ប្រទេសទីបីក្នុងការគ្រប់គ្រងសេដ្ឋកិច្ច, ជាពិសេសប្រទេសពឹងផ្អែកលើវិស័យឧស្សាហកម្មតែម្តង(កម្ពុជា)។

អទិភាពសម្ងាត់នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ

បន្ទាប់ពីវិលត្រលប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣, ប៉ុល ពតបានដាក់ខ្លួនចូលទៅក្នុងការងារគណបក្សភ្លាម។ ជាដំបូង, គាត់បានចូលទៅក្នុងកងកម្លាំងមួយដែលជាប់សម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយកងកម្លាំងវៀត មិញដែលកំពុងធ្វើប្រតិបត្តិការនៅតាមទីជនបទក្នុងខេតុកំពង់ចាម។ បន្ទាប់ពីបញ្ចប់សង្គ្រាមប៉ះបោរជាមួយបារាំង, គាត់បានធ្វើដំណើរមកក្រុងភ្នំពេញក្រោមគណៈកម្មាធិការប្រជុំជនរបស់លោកទូ សាមុត, ដែលនៅទីនោះលោកបានក្លាយជាបុគ្គលដ៏សំខាន់ម្នាក់នៃការធ្វើទំនាក់ទំនងរវាងគណៈបក្សពួកឆ្វេងនិយមនិងចលនាកុម្មុយនិស្តសម្ងាត់មួយ។ សមមិត្តរបស់ប៉ុល ពតគឺលោកអៀង សារីបានក្លាយជាគ្រូបង្រៀននៅសាលាឯកជនថ្មីមួយគឺវិទ្យាល័យកម្ពុជបុត្រ, ដែលលោកហ៊ូ យួនជានាយកសាលា។ លោកខៀវ សំផនបានត្រលប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញក្នុងឆ្នាំ១៩៥៩, ហើយបានបង្រៀនជាសាស្ត្រាចារ្យផ្នែកច្បាប់នៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ, ហើយបានបង្កើតក្រុមហ៊ុនបោះពុម្ភកាសែតផ្សាយជាភាសាបារាំងមួយដែលមានឈ្មោះថា L'Observateur (ភាសាខ្មែរ: ឡុបស៊ែរវ៉ាទ័រ)។ មិនយូរប៉ុន្មាន, កាសែតនេះក៏ទទួលបាននូវកិត្តិសព្ទនៅក្នុងបណ្ឌិតសភាតូចមួយនៅភ្នំពេញ។ ឆ្នាំបន្ទាប់, កាសែតឡុបស៊ែរវ៉ាទ័រត្រូវបានបិតចោល ហើយកងកម្លាំងរាជរដ្ឋាភិបាលរបបសង្គមរាស្រ្តនិយមរបស់សីហនុបានធ្វើបាបលោកខៀវ សំផនដោយវាយតប់ជាន់ធាក់ និងគួរឱ្យជ្រុលហួសហេតុ កងកម្លាំងនោះថែមទាំងបានចាប់ដោះសម្លៀកបំពាក់លោកខៀវ សំផននៅទីសាធារណៈទៀតផង។ ទោះជាយ៉ាងណា, បទពិសោធន៍នេះមិនបានបញ្ឍប់លោកសំផនក្នុងការគាំទ្រកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរបស់សីហនុដើម្បីបង្កើតកម្លាំងរណសិស្សប្រឆាំងនឹងសកម្មភាពរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងវៀតណាមខាងត្បូងនោះទេ។ ដូចជាបានរៀបរាប់ខាងលើអញ្ចឹង, លោកខៀវ សំផន, ហ៊ូ យួន និង ហ៊ូ នីម ត្រូវតែបង្ខំខ្លួនបម្រើរបបសង្គមរបស់សីហនុនិងទទួលយកតំណែងក្នុងរដ្ឋាភិបាលរបស់ព្រះអង្គ។

នៅថ្ងៃទី២៨ដល់ថ្ងៃទី៣០ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦០, មេដឹកនាំ២៥រូបនៃ KPRP បានរៀបចំធ្វើសមាជប្រជុំសម្ងាត់នៅក្នុងបន្ទប់មួយក្បែរស្ថានីយរថភ្លើងភ្នំពេញ។ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនេះមានប្រតិភូចំនួន១៤រូបជាតំណាងខាងក្រុមជនបទនិង១៧រូបជាតំណាងក្រុមទីប្រជុំជន។ ព្រឹត្តិការណ៍ដ៏សំខាន់មួយនេះគឺនៅតែជាអាថ៌កំបាំងពីព្រោះលទ្ធផលនៃកិច្ចប្រជុំនេះបានធ្វើឱ្យមានជម្លោះរវាងក្រុមកុម្មុយនិស្តនិយមគាំទ្រវៀណាមនិងក្រុមកុម្មុយនិស្តប្រឆាំងនឹងវៀតណាម។ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនេះផងដែរ, គណៈបក្ស KPRP ត្រូវបានប្តូរឈ្មោញមកគណៈបក្សកម្មករកម្ពុជា។ សំណួរក្នុងការធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយឫការតស៊ូចូលរបបសង្គមត្រូវបានពិភាក្សាយ៉ាងហ្មត់ចត់។ រចនាសម្ព័ន្ធថ្មីនៅក្នុងគណៈបក្សត្រូវបានអនុម័តឡើងនិងជាលើកដំបូង, គណៈកម្មាធិការកណ្តាលអចិន្ត្រៃយ៍ត្រូវបានតែងតាំងជាមួយលោកទូ សាមុត(ដែរលោកបានរៀនចំគោលនយោបាយសហប្រតិបត្តិការ) ដោយលោកបានក្លាយជាអង្គលេខាធិការបក្ស។ សម្ព័ន្ធមិត្តលោកឈ្មោះ នួន ជា, ដែលគេស្គាល់ថារុងឡឺត, បានតាំងជាអង្គលេខាធិការបក្សរងខណៈដែលប៉ុល ពតនិងអៀង សារីត្រូវបានតែងតាំងជាគណៈកម្មាធិការកណ្តាលដែលជាតំណែងទីបីនិងទីប្រាំនៃតំណែងដែលខ្ពស់ជាងគេនៃឋានានុក្រមបក្ស។ សមាជិកគណៈកម្មាធិការមួយរូបទៀតគឺអ្នកកុម្មុយនិស្តជើងចាស់ឈ្នោះថាកែវ មាស។ ក្នុងកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ, កិច្ចប្រជុំនេះត្រូវបានចាត់ទុកជាថ្ងៃបង្កើតបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជានិងជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រកុម្មុយនិស្តក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមុនពេលប៉ុល ពតបានឡើងកាន់តំណែងជាមេដឹកនាំ។

នៅថ្ងៃទី២០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៦២, លោក ទូ សាមុតត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាសម្លាប់ចោល។ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំសមាជលើកទីពីររបស់ WPK ក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៦៣, ប៉ុល ពតត្រូវបានជ្រើសរើសឱ្យស្នងតំណែងលោកទូ សាមុតជាអង្គលេខាធិការបក្ស។ សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់លោកសាមុត ដូចជានួន ជា និង កែវ មាសត្រូវបានដក់ចេញពីតំណែងកម្មាធិការកណ្តាលហើយត្រូវជំនួសដោយលោកសុន សេននិងវ៉ន វេតវិញ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក, ប៉ុល ពតនិងសមមិត្តស្មោះត្រង់របស់គាត់ដែលធ្លាប់ជាមិត្តជិតស្និតគ្នានៅប៉ារីសបានទទួលមានសឹទ្ធិគ្រប់គ្រងគណៈបក្សទាំងមូល, ដោយបានដកចេញនូវសមាជិកជើសចាស់ចោលដែលប៉ុល ពតគិតថាពួកគេទាំងនោះជាអ្នកគាំទ្រកុម្មុយនិស្តវៀតណាមជ្រុលពេក។

អំពើកុបកម្មនៅតាមជនបទប្រទេសកម្ពុជា

នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៦៣, ប៉ុល ពតនិងគណៈកម្មាធិការបក្សមួយចំនួនធំបានចាកចេញពីភ្នំពេញទៅតំបន់ភាគឥសាន្តនៃខេត្តរតនគិរីដើម្បីបង្កើតមូលដ្ឋានកុបកម្មនៅទីនោះ។ ប៉ុល ពតត្រូវបានគេដាក់លោកនៅក្នុងបញ្ជីពួកឆ្វេងនិយមចំនួន៣៤រូបដែលត្រូវនឹងបានកោះហៅដោយព្រះអង្គនរោត្តម សីហនុដើម្បីចូលរួមជាមួយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានិងចុះហត្ថលេខាលើសេចក្តីថ្លែងការមួយចំនួនដែលបានថ្លែងថាព្រះអង្គនរោត្តម សីហនុគឺជាមេដឹកនាំតែមួយគត់ដែលអាចដឹកនាំកម្ពុជាឆ្ពោះទៅរកការអភិវឌ្ឍបាន។ មានតែប៉ុល ពតនិងលោកជូ ចិត្តប៉ុណ្ណោះជាអ្នកឆ្វេងនិយមពីររូបក្នុងចំណោម៣៤រូបនៅក្នុងបញ្ជីដែលបានរត់គេចខ្លួនផុតបាន។ ឯអ្នកឆ្វេងនិយមចំនួន៣២រូបទៀតត្រូវបានយល់ព្រមសហការជាមួយរដ្ឋាភិបាលព្រះអង្គហើយក្រោយមកក៏ត្រូវបានចាប់ខ្លួនឃ្លាំមើលដោយក្រុមនគរបាលរយៈពេល២៤ម៉ោងរៀងរាល់ថ្ងៃ។

នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សឆ្នាំ១៩៦០, ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក(United States Department of State)បានប៉ានស្មានថាគណបក្សថ្មីនេះមានសមាជិកភាពរហូតទៅដល់១០០នាក់ឯណោះ។

នៅតំបន់ដែលប៉ុល ពតនិងសមាជិកបក្សទៅបង្កើតកម្លាំងកុបកម្មនោះគឺជាតំបន់ដែលកុលសម្ព័ន្ធជនជាតិភាគតិចស្នាក់នៅ, ពួកខ្មែរលើដែលជាឈ្មោះក្រុមកុលសម្ព័ន្ធនៅតំបន់នោះត្រូវបានពួកប៉ុល ពតធ្វើបាបយ៉ាងឃោរឃៅហើយត្រូវបានបង្ខំឱ្យចូលធ្វើជាទាហានទ័ពព្រៃទៀតផង។ នៅឆ្នាំ១៩៦៥, ប៉ុល ពតបានទៅលេងប្រទេសវៀតណាមខាងជើងនិងប្រទេសចិនអស់រយៈពេលជាច្រើនខែ។ ខ្លះបានថាគាត់ប្រហែលជាទទួលការបង្ហាត់បង្រៀននៅក្នុងប្រទេសចិនហើយ ដែលបានបង្កើនកិត្យានុភាពរបស់គាត់នៅពេលដែលគាត់ត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ។ ទោះបីជាប៉ុល ពតនៅមានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយព្រះអង្គនរោត្តម សីហនុមែនតែការទៅលេងប្រទេសក្រៅរបស់ប៉ុល ពតត្រូវបានលាក់បាំងពីព្រះអង្គយ៉ាងជិត។ នៅឆ្នាំ១៩៧១, គណៈបក្ស WPK របស់ប៉ុល ពតបានប្តូរឈ្មោះមកជាបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជាឫ CPK។ លក្ខន្តិកៈរបស់បក្សដែលបានបោះពុម្ភផ្សព្វផ្សាយឡើងនៅពាក់កណ្តាលសតវត្សឆ្នាំ១៩៧០, បានអះអាងថាការប្តូរឈ្មោះរបស់បក្សនេះត្រូវបានទទួលយល់ព្រមនៅសមាជប្រជុំគណបក្សចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧១មកម្លេះ។ ការប្លាស់ប្តូរឈ្មោះគណបក្សនេះត្រូវបានគេលាក់ទុកយ៉ាងសម្ងាត់, សម្បីតែសមាជិកជាន់ទាបនិងសមាជិកភាពគណបក្សក៏មិនបានដឹងលឺពីការប្តូរឈ្មោះនេះដែរទាន់តែពីរឫបីឆ្នាំក្រោយមកបានដឹងពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះគណបក្សនេះ។ មេថ្នាក់ដឹកនាំបក្សមួយចំនួនបានគាំទ្រចលនាតស៊ូប្រដាប់អាវុធប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលសង្គមយ៉ាងអស់ពីលទ្ធភាព, ដែរក្រោយមករដ្ឋាភិបាលសង្គមក៏ត្រូវបានដឹកនាំដោយព្រះអង្គនរោត្ដម សីហនុទាំងស្រុង។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៦៧, បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា (CPK) បានងើបឡើងធ្វើកុបកម្មតូចៗចំនួនពីរបីលើកប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែរមិនសូវបានទទួលផលមកវិញច្រើនអ្វីទេ។

ដោយមិនសូវបានទទួលជោកជ័យនោះ, ក្នុងឆ្នាំ១៩៦៨ ពួកខ្មែរក្រហមបានចាប់ផ្តើមធ្វើកុបកម្មដ៏ធំមួយ(កុបកម្មជាតិ)ទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ ទោះបីជាវៀតណាមខាងជើងមិនទាន់បានសម្រេចចិត្តឱ្យខ្មែរក្រហមធ្វើកុបកម្មជាតិក៏ដោយ, កងកម្លាំងវៀតណាមខាងជើងនូវតែផ្តល់ទីជម្រកនិងគ្រឿងប្រដាប់អាវុធទៅឱ្យពួកខ្មែរក្រហមបន្ទាប់ពីការធ្វើកុបកម្មបានចាប់ផ្តើមឡើង។ កងកម្លាំងទ័ពព្រៃរបស់បក្សនេះត្រូវបានគេឱ្យឈ្មោះថាកងទ័ពបដិវត្តន៍ប្រជាជនកម្ពុជា។ ការគាំទ្ររបស់ពួកវៀតណាមមកលើការធ្វើកុបកម្មនេះបានធ្វើឱ្យមានភាពលំបាកយ៉ាងខ្លាំងទៅឱ្យកងទ័ពជើងគោកកម្ពុជាក្នុងការបង្រ្កាបកងកម្លាំងខ្មែរក្រហម។

ការឡើងអំណាច

ភាពប្រជាប្រិយនៃនយោបាយរបស់ខ្មែរក្រហមត្រូវបានកើនឡើងនៅពេលដែលសីហនុត្រូវគេដកចេញពីតំណែងក្នុងនាមជាប្រមុខរដ្ឋនៅឆ្នាំ១៩៧០។ លោកឧត្តមសេនីយ៍លន់ នល់, ដែលមានការគាំទ្រពីរដ្ឋសភាបានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ព្រះអង្គសីហនុ។ ព្រះអង្គសីហនុ, ដែលបានធ្វើនិរទេសខ្លួនទៅទីក្រុងប៉េកាំង, បានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា ហើយទ្រង់ក៏បានក្លាយជាប្រមុខរដ្ឋខ្មែរក្រហមទាំងនៅក្រៅប្រទេស(សម្ព័ន្ធភាពនេះត្រូវគេស្គាល់ជាអក្សរកាត់ថាGRUNK) ដែលគាំទ្រដោយសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។ ការគាំទ្រដ៏មានប្រជាប្រិយភាពរបស់សីហនុនៅតាមតំបន់ជនបទនៃប្រទេសកម្ពុជាបានពង្រីកអំណាចនិងឥទ្ធិពលខ្មែរក្រហមរហូតដល់ថ្នាក់នៅឆ្នាំ១៩៧៣, ពួកខ្មែរក្រហមបានគ្រប់គ្រងតំបន់មួយភាគធំនៃទឹកដីប្រទេសកម្ពុជារួចទៅហើយ។

ទំនាក់ទំនងរវាងការទម្លាក់គ្រាប់បែកមកលើទឹកដីកម្ពុជាដោយសហរដ្ឋអាមេរិកនិងកើនឡើងនៃឥទ្ធិពលរបស់ពួកខ្មែរក្រហមបានក្លាយជារឿងរ៉ាវដ៏គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយដល់ប្រវត្តិវិទូ។ ប្រវត្តិវិទូមួយចំនួនដូចជាលោក Michael Ignatieff, Adam Jones និង Greg Gradins បានលើកឡើងថាការធ្វើអន្តរាគមន៍និងយុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់អាមេរិក(ពីឆ្នាំ១៩៦៥ដល់ឆ្នាំ១៩៧៣)គឺជាកត្តាដ៏សំខាន់មួយដែលនាំឱ្យមានការគាំទ្រពួកខ្មែរក្រហមកាន់តែច្រើនឡើងៗជាពិសេសគឺកសិករខ្មែរ។ យោងតាមលោក Ben Kiernan, ពួកខ្មែរក្រហម"ក៏នឹងមិនបានឡើងកាន់កាប់អំណាចដែរបើគ្មានវិបត្តិអស្ថិរភាពនៃកងកម្លាំងយោធាខ្មែរសាធារណរដ្ឋឫគ្មានការទម្លាក់គ្រប់បែកពីអាមេរិកនោះ...ពួកខ្មែរក្រហមបានលើកយកការទម្លាក់គ្រប់បែកនិងការសម្លាប់រង្គាលនៃជនស៊ីវិលជាការឃោសនាប្រមូលកម្លាំងគាំទ្រនិងជាលេសសម្រាប់អំពើឃោឃៅនិងគោលនយោបាយមូលវិវដ្តរបស់ពួកគេហើយដើម្បីកំចាត់មជ្ឈន្តិកជនកុម្មុយនិស្តនិងពួកសីហនុនិយមចោលទៀតផង។ អ្នកសរសេរជីវប្រវត្តិប៉ុល ពតឈ្មោះ David P. Chandler បានសរសេរបញ្ជាក់ថាការទម្លាក់គ្រប់បែកនោះ"ពិតជាបានផលដូចអ្វីដែលអាមេរិកចង់បានមែន–វាបានបំបែកការឡោមព័ទ្ធរបស់ពួកកុម្មុនិស្តនៅឯទីក្រុងភ្នំពេញ", ប៉ុន្តែវាក៏បាននាំឱ្យមានការបែកបាក់នៃប្រព័ន្ធសង្គមទាំងមូលផងដែរ។ ចំណែកឯលោក Peter Rodman និង Michael Lind បានអះអាងថាការចូលធ្វើអន្តរាគមន៍របស់អាមេរិកបានជួយរបបសាធារណរដ្ឋរបស់លន់ នល់ពីការដួលរលំក្នុងឆ្នាំ១៩៧០ និងឆ្នាំ១៩៧៣។ លោក Craig Etcheson បានទទួលស្គាល់ថាការធ្វើអន្តរាគមន៍របស់អាមេរិកពិតជាបានធ្វើឱ្យពួកខ្មែរក្រហមកាន់តែទទួលបានអំណាចមែនតែបានជំទាស់ថាការធ្វើអន្តរាគមន៍របស់អាមេរិកមិនមែនជាបុព្វហេតុចំបងនៃការទទួលជោកជ័យរបស់ពួកខ្មែរក្រហមទេ។ លោក William Shawcross បានសរសេររៀបរាប់ថាការទម្លាក់គ្រាប់បែកនិងការលុកលុយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកបានធ្វើឱ្យកម្ពុជាធ្លាក់មកនៅក្រោមស្ថានភាពវឹកវរដែលសីហនុខំប្រឹងចៀសវាងអស់រយៈពេលជាយូរណាស់មកហើយ។

ការគាំទ្ររបស់វៀតណាមមកលើពួកខ្មែរក្រហមក៏បានកាត់បន្ថយយ៉ាងខ្លាំងក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣។ ចិនក៏បានក្លាយជាប្រទេសដែលផ្គត់ផ្គង់គ្រឿងប្រដាប់អាវុធឱ្យខ្មែរក្រហមនៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជានិងឆ្នាំក្រោយៗមកទៀត។

នៅពេលដែរសភាសហរដ្ឋអាមេរិកបានបញ្ឈប់ការផ្តល់ជំនួយយោធាមកឱ្យរដ្ឋាភិបាលលន់ នល់នៅឆ្នាំ១៩៧៣, ពួកខ្មែរក្រហមបានទទួលបាននូវភាពរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងប្រទេស, ដោយមានកម្លាំងទាហានច្រើនជាងកងទ័ពប្រដាប់អាវុធជាតិខ្មែររបស់លន់ នល់ទៅទៀត។ នៅថ្ងៃទី១៧ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥, ពួកខ្មែរក្រហមបានដណ្តើមកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញនិងផ្តួលរលំរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរដោយប្រហារជីវិតមន្រ្តីរបបសាធារណរដ្ឋចោលទាំងអស់។

ការកាន់អំណាចរបស់ពួកខ្មែរក្រហម

អត្ថបទដើម: កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ

ថ្នាក់ដឹកនាំខ្មែរក្រហមមិនសូវមានការផ្លាស់ប្តូរធំដុំអ្វីទេនៅចន្លោះសតវត្សឆ្នាំ១៩៦០ដល់ពាក់កណ្តាល់សតវត្សឆ្នាំ១៩៩០។ មេដឹកនាំខ្មែរក្រហមភាគច្រើនគឺមកពីគ្រួសារវណ្ណៈកណ្តាល(មានជីវភាពធូរធារ)ហើយបានទទួលនូវការអប់រំតាមសកលវិទ្យាល័យបារាំងមួយចំនួនទៀតផង។

គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍នៃគណៈកម្មាធិការកណ្តាលបក្សខ្មែរក្រហមក្នុងអំឡុងពេលកាន់អំណាចមានដូចជា:

• បងទី១ ប៉ុល ពត(ហៅសាឡុត ស)— ជាលេខាធិការបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា, ពីឆ្នាំ១៩៦៣ដល់ឆ្នាំ១៩៨១ និងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យពីឆ្នាំ១៩៧៦ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩
• បងទី២ នួន ជា(ហៅឡុង ប៊ុនរត្ន)— ជាអង្គលេខាធិការរងនៃបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជានិងជាប្រធានសភាតំណាងប្រជាជនកម្ពុជា
• បងទី៣ អៀង សារី — ជាឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ; និងជារដ្ឋមន្ត្រីនៃក្រសួងការបរទេស ពីឆ្នាំ១៩៧៥ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩
• បងទី៤ ខៀវ សំផន — ជាប្រធានគណៈកម្មាធិការអចិន្រ្តៃយ៍(ប្រមុខរដ្ឋ)នៃកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ
• បងទី៥ តាម៉ុក(ហៅឈិត ជើង)— ជាមេបញ្ជាការទ័ពជាតិនៃកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ; មេដឹកនាំខ្មែរក្រហមចុងក្រោយគេ, លេខាធិការតំបន់ទិសនិរតី(បានស្លាប់នៅក្នុងមន្ទីឃុំឃាំងចាំការកាត់ទោសពីបទប្រល័យពូជសាសន៍នៅថ្ងៃទី២១ កក្កដា ឆ្នាំ២០០៦)
• បងទី៨ កែ ពក ជាលេខាធិការតំបន់ភូមិភាគខាងជើង
• សុន សេន ជាឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តីរងនៃកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យនិងជាមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិ
• យុន យ៉ាត (ភរិយាលោកសុន សេន) ជាមន្រ្តីក្រសួងអប់រំពីឆ្នាំ១៩៧៥ដល់ឆ្នាំ១៩៧៧, និងជាមន្រ្តីក្រសួងព័ត៌មាន(ជំនួសហ៊ូ នឹមក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧)

ពេលកាន់អំណាច, ខ្មែរក្រហមបានអនុវត្តកម្មវិធីនយោបាយមូលវិវដ្តមានដូចជាប្រកាន់យកនយោបាយឯកោរ(គ្មានទំនាក់ទំនងជាមួយបរទេស), បិទសាលារៀន, មន្ទីរពេទ្យ, និងរោងចក្រ, លុបបំបាត់រូបិយវត្ថុ, គំទិចវត្តអារាមនិងចាត់ទុកថាការអនុវត្តតាមសាសនាជាអំពើខុសនឹងច្បាប់, រិបអូសទ្រព្យសម្បត្តិឯកជន, និងបង្ខំប្រជាជនចេញពីទីក្រុងឱ្យទៅនៅតំបន់ជនបទ។ គោលបំណងនៃគោលនយោបាយនេះគឺដើម្បីកែប្រែអ្នកនៅទីក្រុងឫអ្នកមានជំនាញវិជ្ជាជីវៈ,ឫអាចហៅថា"ប្រជាជនចាស់"ឱ្យក្លាយទៅជា"ប្រជាជនថ្មី"តាមរយៈការធ្វើពលកម្មធ្ងន់ៗនៅជនបទ។ គោលដៅរបស់ពួកគេគឺដំបូងចង់អភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចជាតិដោយផ្អែកលើការនាំចេញនៃដំណាំស្រូវហើយដើម្បីអភិវឌ្ឍផ្នែកឧស្សាហកម្មនៅពេលខាងមុខទៀត។ បក្សនេះបានប្រកាន់យកពាក្យស្លោកមួយថា"បើយើងមានអង្ករ, នោះយើងមានអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង!"។ សកម្មភាពនិងគោលនយោបាយខាងលើបានបណ្តាលឱ្យមនុស្សស្លាប់ជាច្រើននាក់ដោយសារការប្រហារជីវិត(មិនព្រមធ្វើការឫមិនស្តាប់តាមបញ្ជាអង្គការ), ភាពទ្រត់ទ្រមដោយសារធ្វើការងារពលកម្មហួសហេតុ, ជំងឺរាតត្បាតនិងការឥតឃ្លាន។

ពួកខ្មែរក្រហមបានប្រាប់ប្រជាជននៅទីក្រុងភ្នំពេញនិងនៅតាមទីប្រជុំជនដទៃទៀតថាពួកគេនឹងត្រូវផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅ"ចម្ងាយពីពីរទៅបីគីឡូម៉ែត្រ"ពីទីក្រុងនឹងត្រូវត្រឡប់ចូលក្រុងវិញក្នុងរយៈពេល"ពីរទៅបីថ្ងៃ"ប៉ុណ្ណោះ។ ជនដែលបានជៀសផុតពីការស្លាប់នៅក្នុងរបបប្រល័យពូជសាសន៍ប៉ុល ពតបាននិយាយប្រាប់ថាប្រជាជននៅគ្រប់ទីប្រជុំជនត្រូវបានទាហានខ្មែរក្រហមណែនាំឱ្យចេញពីទីក្រុងដោយប្រើលេសថា"អាមេរិកនឹងមកទម្លាក់គ្រាប់បែកដល់ទីប្រជុំជនប្រទេសកម្ពុជា"ហើយថែមទាំងផ្តាំអ្នកទាំងនោះថាមិនចាំបាច់ចាក់សោរផ្ទះរបស់ពួកគេទេព្រោះថាខ្មែរក្រហមនឹង"មើលថែរក្សាអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង"រហូតទាន់តែពួកគេបានវិលត្រលប់មកវិញ។ ទាំងនេះមិនមែនជាការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីប្រជុំជនជាលើកដំបូងដោយពួកខ្មែរក្រហមទេ។ ការជម្លៀសប្រជាពលរដ្ឋចេញពីទីក្រុងបានចាប់ផ្តើមតាំងពីដើមសតវត្សឆ្នាំ១៩៧០មកម្លេះគ្រាន់តែការជម្លៀសដំបូងៗនោះជាការជម្លៀសប្រជាជនលក្ខណៈខ្នាតតូច។

ខ្មែរក្រហមបានប៉ុនប៉ងចង់ប្រែក្លាយប្រទេសកម្ពុជាទៅជាប្រទេសដែលមិនប្រកាន់វណ្ណៈដោយជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងហើយបង្ខំពួកគេទាំងនោះឱ្យធ្វើការងារពលកម្មធ្ងន់ៗដោយប្រើអំណាចផ្តាច់ការមកសង្កត់ពីលើ។ ប្រជាពលរដ្ឋទូទាំងប្រទេសបានត្រូវបង្ខំឱ្យក្លាយជាកសិករធ្វើស្រែតាមជំរុំពលកម្មនីមួយៗ។ ប្រជាជនទាំងនោះត្រូវទទួលធ្វើការងារហួតកម្រិតនិងត្រូវស្រែកឃ្លានដោយគ្មានអាហារគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ទ្រទ្រង់កម្លាំងពលកម្មរបស់ពួកគេហើយខ្មែរក្រហមថែមទាំងប្រហារជីវិតប្រជាជនមួយចំនួនដែលមានសក្តានុភាពផ្តល់ផលប៉ះពាល់ដល់របបពួកគេទៀតផង(ជាពិសេសគឺបញ្ញាវន្ត)និងសម្លាប់អ្នកណាដែលប្រព្រឹត្តិអំពើខុសពីច្បាប់ទោះបីជារឿងតូចតាចក៏ដោយ។

ពេញមួយទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៧០និងជាពិសេសបន្ទាប់ពីពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៩៧៥, គណបក្សមួយនេះត្រូវបានជួបនឹងបញ្ហាមួយដោយសារតែការប្រឆាំងបក្សពួក ហើយក៏មានការប៉ុនប៉ងចង់ផ្តួលរលំរបបប៉ុល ពតនាពេលនោះផងដែរ។ ជាលទ្ធផលនៃការមិនទុកចិត្តគ្នាឯងបានបណ្តាលឱ្យសមាជិកនិងអ្នកគាំទ្របក្សនេះចំនួនប្រហែលមួយពាន់នាក់ត្រូវគេយកទៅប្រហារជីវិតចោលបូករួមទាំងមេដឹកនាំបក្សទៀតផង។

អង្គការ (Angkar)

អស់រយៈពេលជាពីរឆ្នាំបន្ទាប់ពីបក្ស CPK បានកាន់កាប់អំណាចមក, បក្សនេះបានសំដៅលើខ្លួនឯងថា'អង្គការ'។ នៅថ្ងៃទី២៩ កញ្ញា ១៩៧៧, ប៉ុល ពតបានប្រកាសជាសាធារណៈពីអត្ថិភាពនៃបក្ស CPK នៅក្នុងសុន្ទរកថាមួយរយៈពេល៥ម៉ោង។ នៅក្នុងសុន្ទរកថានេះ, ប៉ុល ពតបាននិយាយបង្ហាញពីគោលការណ៍ពិតប្រាកដនៃអំណាចផ្តាច់ការរបស់លោកមកលើប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូលហើយបានរៀបរាប់បន្ថែមថាការគ្រប់គ្រងប្រទេសក្រោម CPK គឺជាការគ្រប់គ្រងមិនបែបច្បាស់លាស់។

គំនិតនិងគោលការណ៍មួយចំនួនត្រូវបានលាក់បាំងយ៉ាងសម្ងាត់ក្នុងមួយអត្ថិភាពរបស់បក្សមួយនេះ។ មុនឆ្នាំ១៩៧៥, ភាពសម្ងាត់គឺជារឿងដ៏ចាំបាច់មួយដើម្បីរក្សាអំណាចរបស់បក្សជាពិសេសគឺប៉ុល ពតនិងសហការីរបស់លោកដែលបានពឹងផ្អែកលើការសម្ងាត់របស់បក្សជាយូរណាស់មកហើយដើម្បីបង្រួបបង្រួមគោលចំហរពួកគេប្រឆាំងនឹងអ្នកដែលពួកគេគិតថាជាសត្រូវផ្ទៃក្នុងនៅអំឡុងពេលពីរឆ្នាំដំបូងនៃការកាន់អំណាច។ អត្ថិភាពរបស់ CPK ត្រូវបានលាតត្រដាងឡើងភ្លាមៗបន្ទាប់ពីប៉ុល ពតបានធ្វើដំណើរទៅទីក្រុងប៉េកាំងដោយសារតែមានការដាក់សម្ពាធពីចិនច្រើនពេកមកលើមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមនីមួយៗដើម្បីឱ្យពួកគេទទួលស្គាល់នូវអត្តសញ្ញាណនយោបាយពិតរបស់ពួកគេ នាពេលនោះដែលមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមបានពឹងផ្អែកលើលើជំនួយរបស់ចិនកាន់តែខ្លាំងឡើងៗដែរដើម្បីប្រឆាំងនឹងការគំរាមកំហែងរបស់យួន។ តាមមតិរបស់ប៉ុល ពតក្នុងសុន្ទកថារបស់លោកបានអះអាងថា CPK បានបង្កើតក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៦០ហើយលោកបានសង្កត់សម្លេងថាបក្សនេះមានអត្តសញ្ញាណខុសគ្នាដាច់ពីគណបក្សកុម្មុយនិស្តវៀតណាម។ ការសម្ងាត់(ឫអត្តសញ្ញាណពិតរបស់បក្ស)ត្រូវបានបន្តជាអាថ៌កំបាំងទោះបីជា CPK ទទួលបានជោកជ័យក្នុងការកាន់កាប់អំណាចក៏ដោយ។ ខុសពីមេដឹកនាំផ្តាច់ការផ្សេងទៀត, ប៉ុល ពតមិនមានគោលបំណងចង់បង្ហាញពីអត្តសញ្ញាណខ្លួនពិតទៅដល់ប្រជាជនកម្ពុជាឫឱ្យពិភពលោកបានស្គាល់ឡើយ។ អស់ជាងរយៈពេលជិតមួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីការឡើងកាន់អំណាចបានគេបញ្ជាក់បានថាសាឡុត សគឺជាឈ្មោះកំណើតរបស់ប៉ុល ពតហើយតំណែងរបស់លោកក៏ត្រូវបានគេដឹងដែរថាប៉ុល ពត(ឫសាឡុត ស)ជាលេខាធិការបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា (CPK)។

ការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហម

អត្ថបទដើម: សង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម

ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-វៀតណាមបានធ្លាក់ចុះយ៉ាប់យ៉ឺនយ៉ាងខ្លាំងដោយសារតែជម្លោះនៅតាមព្រំដែននិងមានជនភៀសខ្លួនជាច្រើនរត់ចេញពីប្រទេសកម្ពុជាចូលក្នុងប្រទេសវៀតណាម។ ដោយខ្លាយមានការវាយប្រហារពីវៀតណាម, ប៉ុល ពតបានបញ្ជាឱ្យទាហានខ្មែរក្រហមចូលទៅលុកលុយប្រទេសវៀតណាមនៅថ្ងៃទី១៨ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៨។ ទ័ពខ្មែរក្រហមបានឆ្លងព្រំដែនយួននិងប្លន់ទ្រ័ពសម្បត្តិក្នុងភូមិក្បែរៗនោះបានយ៉ាងជោកជ័យ តែទោះបីមានជំនួយពីចិនក៏ដោយ, មិនយូរប៉ុន្មានកងកម្លាំងទ័ពខ្មែរក្រហមមួយនេះក៏ត្រូវបានទាហានវៀតណាមរុញច្រានចូលព្រំដែនកម្ពុជាវិញ។

នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៩, ក្រុមគាំទ្រវៀតណាមនិងជាបក្សពួកក្រុមប្រឆាំងនឹងបក្ស CPK ដែលដឹកនាំដោយលោកប៉ែន សុវណ្ណបានធ្វើការប្រជុំសមាជមួយនៅជិតព្រំដែនប្រទេសវៀតណាម។ ជាមួយនិងលោកហេង សំរិន, ប៉ែន សុវណ្ណគឺជាសមាជិកស្ថានិករកឃើញរណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា (KUFNS ឫ FUNSK)ដំបូងគេបង្អស់, បន្ទាប់ពីបានស្រងាកចិត្តនឹងពួកខ្មែរក្រហមខ្លាំងពេក។ ក្រោយមក, បក្ស CPK បានបែងចែកជាពីរ, ដែលក្នុងនោះមួយផ្នែកត្រូវបានដឹកនាំដោយលោកប៉ែន សុវណ្ណដែលលោកបានដាក់ឈ្មោះថ្មីឱ្យបក្សគឺគណបក្សបដិវត្តប្រជាជនកម្ពុជា(ដែលសព្វថ្ងៃហៅថាគណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា)។

កងកម្លាំងទាហានវៀតណាមរួមជាមួយនឹងKUFNSដែរ បានចូលវាយលុកប្រទេសកម្ពុជាហើយបានដណ្តើមកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញវិញនៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ គណបក្សដែលដឹកនាំដោយលោកប៉ែន សុវណ្ណត្រូវបានលើកឡើងក្លាយជាគណបក្សដឹកនាំនៃរបបសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជាថ្មី។ ចំណែកឯ CPK ដែលដឹកនាំដោយប៉ុល ពតបានដងថយកងកម្លាំងខ្លួនទៅទិសខាងលិចឆ្ពោះទៅតំបន់មួយក្បែរព្រំដែនថៃ។ ដោយមានការការពារមិនជាផ្លូវការពីកងកម្លាំងថៃ, បក្សកុម្មុយនិស្តប៉ុល ពតក៏ចាប់ផ្តើមបង្កើតទ័ពព្រៃប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលនៃរបបថ្មីគឺ PRK (People's Republic of Kampuchea - សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា)។ បក្សរបស់ប៉ុល ពតបានបង្កើតរណសិរ្សរួបរួមជាតិមួយគឺរណសិរ្សប្រជាធិបតេយ្យស្នេហាជាតិនៃមហាសាមគ្គីជាតិកម្ពុជានៅក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៩ដើម្បីប្រឆាំងតបទៅនឹងវៀតណាមនិង PRK វិញដែលរណសិរ្សមួយនេះបានដឹកនាំដោយខៀវ សំផន។ នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៩, កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធដែលទទួលបញ្ជាការពីគណបក្ស, ដែលកងកម្លាំងនេះពីមុនធ្លាប់ជាកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរំដោះជាតិប្រជាជនកម្ពុជាបានផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះមកជាកងទ័ពជាតិនៃកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៨១, បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា(CPK)ត្រូវបានរំលាយចោលនិងត្រូវជំនួសស្នងដោយគណបក្សកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យវិញ។

មើលបន្ថែម

• សង្គមនិយមកសិកម្ម
• សម្ព័ន្ធយុវកុក (សម្ព័ន្ធយុវជនកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា)
• គណបក្សកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ

ឯកសារយោង

1. "Cambodia's brutal Khmer Rouge regime" BBC News. 4 August 2014. Archive 20 June 2018 at the Wayback Machine.
2. Kiernan, B. (2004). How Pol Pot Came to Power. New Haven: Yale University Press. pp. 19–20.
3. Duong, Keo (2015) "Nationalism and mass killing: The khmer rouge extreme nationalism against Vietnam. SHS Encounters Archive 21 May 2018 at the Wayback Machine.
4. "Khmer Rouge". History. Archive 21 May 2018 at the Wayback Machine.
5. Martin, Gus (2008). Essentials of Terrorism: Concepts and Controversies SAGE Publications, Inc. p. 80. ISBN 978-1412953139.