អ្នកប្រើប្រាស់:Sothea sc

Chum Kiri
Chum Kiri; ស្រុកជុំគីរី
	District (srok)
	Chum Kiri Location in Cambodia
	កូអរដោនេ: 10°51′N 104°24′E / 10.850°N 104.400°E
ប្រទេស	កម្ពុជា
ខេត្ដ	កំពត
ឃុំ	7
ភូមិ	37
ប្រជាជន (2008)
• សរុប	៤៧,១៧៦
ល្វែងម៉ោង	+7
កូដភូមិសាស្ត្រ	0704

ការកាត់តភាពយន្ដ

រាជពង្សាវតារខ្លះបាននិទានពីប្រវត្តិនៃក្រុងភ្នំពេញដោយមានសេចក្ដីសម្រួលដូចតទៅ៖ ក្នុងកាលដែលកន្លងយូរទៅហើយ មានស្ត្រី មេម៉ាយម្នាក់ជាអ្នកមានទ្រព្យស្ដុកស្ដម្ភ ដែលអ្នកផងហៅថា ដូនពេញ។ ផ្ទះគាត់តាំងនៅលើទួលខ្ពស់មួយនៅលើត្រើយខាងលិចនៃ ទន្លេច្រាបឈាម (ទន្លេចតុមុខសព្វថ្ងៃ)។ នាសម័យថ្ងៃមួយ ក្នុងរដូវវស្សាមានទឹកជំនន់នៅប្រទេសលាវយ៉ាងធំបណ្ដាលអោយបោកច្រាំងរលំដើមគគីរជាច្រើន ហើយអណ្ដែតបណ្ដោយទឹកតាមទន្លេមេគង្គរហូតមកដល់់ទន្លេច្រាបឈាម។ ក្នុងចំណោមនោះ មានដើមគគីរធំមួយ បានអណ្ដែតមកទើនៅត្រង់មាត់កំពង់របស់ដូនពេញ។ គាត់ក៏បានបបួលញាតិមិត្តជិតខាងជិះទូកទៅចងដើមគគីរនោះ ហើយនាំយកមកលើគោក។ កាលបើអ្នកទាំងនោះរើសំរាមនៅគល់គគីរ ស្រាប់តែឃើញព្រះពុទ្ធរូបបួនព្រះអង្គ និងរូបបដិមាថ្ម មានលក្ខណៈជាព្រាហ្មណ៍ នៅក្នុងប្រហោងឈើនោះ។ ពួកអ្នកស្រុកបានដង្ហែ រូបបដិមាទាំងនោះ យកទៅតំកល់ទុកនៅផ្ទះដូនពេញ ហើយគាត់បានអោយគេជញ្ជូនដី ពូនដំបូកធំខាងឦសានផ្ទះ និងអោយគេយកឈើគគីរនោះសង់ព្រះវិហារតូចមួយនៅលើកំពូលភ្នំនោះ ហើយបានយកព្រះពុទ្ធរូបទៅតំកល់នៅក្នុងព្រះវិហារនោះនៅក្នុងឆ្នាំជូត ឆស័ក ព.ស. ១៩១៦ គ.ស. ១៣៧២។ តមកទៀតដូនពេញបានអោយគេសង់ខ្ទមមួយខាងទិសឦសានព្រះវិហារ រួចយកបដិមាថ្មទៅតំកលទុកនៅទីនោះ ហើយបានសន្មតថាអ្នកតាព្រះចៅ តរៀងមក (សព្វថ្ងៃហៅថា លោកតាព្រះចៅ)។ ពិធីបុណ្យសម្ពោធក៏ត្រូវបានប្រារព្ធធ្វើឡើង ដើម្បីសម្ពោធពុទ្ធសេនាសនៈយ៉ាងអធិកអធម។ ដោយអាស្រ័យហេតុនេះ ភ្នំនោះក៏មានឈ្មោះហៅថា ភ្នំដូនពេញ ហើយដែលយូរៗ ទៅក្លាយនៅត្រឹមតែ ភ្នំពេញ ដូចយើងហៅសព្វថ្ងៃនេះ។ គួរគប្បីបញ្ជាក់ថា ចំពោះរូបបដិមាដែលដូនពេញបានរកឃើញក្នុងរន្ធដើមគគីរនោះ រាជពង្សាវតារ និងអត្ថបទចម្លងតៗ មកទៀត និយាយមិនស្របគ្នាសោះ ខ្លះថាមានព្រះពុទ្ធបដិមា៤អង្គធ្វើពីលង្ហិន និងបដិមាថ្មកាន់ស័ង្ខនិងគទា (ព្រះនរាយណ៍?) ខ្លះថាមានព្រះពុទ្ធរូបពីរព្រះអង្គមានព្រះភ័ក្ត្រឈមជា ៤ទិស ខ្លះទៀតថាមានព្រះពុទ្ធរូបសំរិទ្ធមួយព្រះអង្គមានព្រះភ័ក្ត្រ៤ តាំងសមាធិនិងរូបសិលា១ដៃកាន់ស័ង្ខមានផ្នួងសក់ ដូចជាព្រាហ្មណ៍។ តែបើតាមរូបតំណាងដែលមានតំកល់ក្នុងព្រះវិហារវត្តភ្នំ (ភ្នំដូនពេញ) សព្វថ្ងៃគឺជាព្រះពុទ្ធរូបប្រក់នាគ ៤អង្គគង់លើបុស្បុកទល់ព្រះប្រឺស្ឋ (ខ្នង) នឹងគ្នា។^[១]

ទំនាក់ទំនងលើកដំបូងជាមួយលោកខាងលិច

ឯកសារពិគ្រោះដំបូងគេអំពីកម្ពុជាក្នុងឯកសារអឺរ៉ុបគឺមាននៅឆ្នាំ ១៥១១ តាមរយៈពួកព័រទុយហ្គាល់។

ព្រះបាទចន្ទរាជា (១៥១៦-១៥៦៦) ក្សត្រមួយអង្គក្នុងចំណោមក្សត្រខ្មែរពីរបីអង្គធំៗ នៅសម័យក្រោយអង្គរ ទ្រង់បានផ្លាស់រាជធានីពីភ្នំពេញទៅលង្វែកវិញ។ ពួកអ្នកដំណើរព័រទុយហ្គាល់ និង អេស្ប៉ាញដែលបានមកទស្សនាទីក្រុងនេះ ដែលជាទីក្រុងតាំងនៅលើច្រាំងនៃដងទន្លេសាប ទន្លេមួយនៅភាគខាងជើងភ្នំពេញ បានពិពណ៌នារៀបរាប់ទីក្រុងនេះថា ជាកន្លែងមួយសម្បូរដោយភោគទ្រព្យដ៏សម្បើមអស្ចារ្យ។ ផលិតផលជាច្រើនបានដោះដូរនៅទីនោះរួមមាន ថ្មមានតម្លៃ លោហៈ, សូត្រ និង កប្បាស, ធូប, ភ្លុក, ម្រ័ក្សណ៍ខ្មុក, បសុសត្វ (រួមមានដំរី), និង កុយរមាស (ដែលបានឱ្យតម្លៃដោយពួកចិនជាឱសថកម្រ និង ប៉ូវកម្លាំង)។ នៅចុងសតវត្សទីដប់ប្រាំមួយនិងដើមសតវត្សទីដប់ប្រាំពីរ លង្វែកមានក្រុមសហគមន៍ពាណិជ្ជកម្មរីកចម្រើនរបស់ជនជាតិចិន ឥណ្ឌូណេស៊ី ពួកម៉ាឡេ ជប៉ុន ពួកអារ៉ាប់ អេស្ប៉ាញ និង ព័រទុយហ្គាល់។ ក្រុមសហគមន៍ទាំងប៉ុន្មាននោះត្រូវបានចូលរួមនៅពេលក្រោយនៅក្នុងសតវត្សដដែលនោះដោយពួកអង់គ្លេសនិងហូឡង់។

នៅក្នុងកំឡុងសម័យកាលនេះ (នៅឆ្នាំ ១៥៥៥-១៥៥៦) ពួកបព្វជិតសាសនាគ្រិស្តជាតិព័រទុយហ្កាល់ ហ្គាស្ប៉ា-ដា-គ្រូហ្ស (Gaspar da Cruz) ខិតខំផ្សព្វផ្សាយណែនាំគ្រិស្តសាសនាចូលទៅក្នុងប្រទេសនេះជាលើកដំបូង។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវផ្ទាល់របស់លោក ការខិតខំរបស់លោកបានបរាជ័យទាំងស្រុងដោយសារតែជំនឿស៊ប់លើ ព្រាហ្មណ៍ ខ្លាំងក្លានៃក្សត្រិយ៍ និង ពួកវណ្ណៈដឹកនាំគេ ក៏ប៉ុន្តែយ៉ាងណាមិញ របាយការណ៍ខ្លីដែលលោកបានបង្កើតឡើងដោយបេសកកម្មឆ្លុះបញ្ចាំងនូវការគោរពបដិបត្តសាសនាជាតិ នៅពេលនោះ។^[២]

បុព្វហេតុ

ដូចដែលយើង បានឃើញស្រាប់ហើយនៅសតវត្សទី១៣ និង១៤ ប្រទេសខ្មែរយើងជួបប្រទះនូវសង្គ្រាមសាសនា ប្រល័យជីវិតឯង គ្មានពេលទំនេរ ។ គេឃើញថាសង្គ្រាមនេះយកសាសនាជាសំបកក្រៅ។ តាមការពិតជាសង្គ្រាមដណ្ដើមអំណាចគ្នាហើយយកក្រុមវណ្ណៈ និងសាសនាមកធ្វើជាឈ្នាន់។ ដោយពួកគេបញ្ចុះបញ្ចូលអោយប្រជារាស្ត្រទៅស្លាប់ដើម្បីអំណាចនិងបក្សពួកគេ។ វាគឺជាវិបត្តិនយោបាយ សង្គម នយោបាយដែលធ្វើអោយប្រទេសកម្ពុជាចាកឆ្ងាយ ពីអនុត្តរភាពជាមហាអំណាចបន្តិចម្ដងៗរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះត្រូវអ្នកប្រវត្តិវិទូចាត់ទុកថាជាបដិវត្តន៍ទី១នៃសង្គមជាតិខ្មែរ។ ហើយជាបដិវត្តន៍ប្រឆាំងរាជានិយម ដែលប្រជារាស្ត្រខ្មែរយល់ថា ឃោរឃៅ ផ្ដាច់ការ ព្រៃផ្សៃ គ្មានសណ្ដោស ករុណាមេត្តាធម៌ គ្មានទសពិធរាជធម៌ និងគ្មានសមត្ថភាពក្នុងការដឹកនាំប្រទេសជាតិ។ មានកត្តាជាច្រើនដែលធ្វើអោយខ្មែរហ៊ានបះបោរប្រឆាំងស្ដេចនិងពួកបរិវារ។^[៣]

ការជាប់ទាក់ទងខាងសង្គម និង វប្បធម៌នៃរបបនេះ

រាប់ពាន់នាក់បានអត់ឃ្លាន រឺ ស្លាប់ដោយសារជំងឺកំឡុងការជម្លៀស ដោយក្រុមបរិវាររបបនេះ។ ពួកអ្នកទាំងនោះភាគច្រើនដែលត្រូវបានគេបង្ខំឱ្យជម្លៀសខ្លួនពីទីក្រុងត្រូវឱ្យមកតាំងទីលំនៅឡើងវិញនៅក្នុងភូមិបង្កើតថ្មី ខ្វះខាតស្បៀងអាហារ ឧបករណ៍កសិកម្ម និងតំហែទាំវេជ្ជសាស្ត្រ។^[៤]

អ្នកមួយចំនួនដែលធ្លាប់រស់នៅឯទីក្រុងបានបាត់បង់មុខរបរសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិតក្នុងបរិស្ថានស្រុកស្រែចម្ការ។ រាប់ពាន់នាក់បានអត់ឃ្លានមុនការប្រមូលទិន្នផលលើកទីមួយ។ ការស្រេកឃ្លាន និង កង្វះអាហារូបត្ថម្ភ—ស្ទើរតែដាច់ពោះ—ជានិច្ចកំឡុងពេលប៉ុន្មានឆ្នាំនោះ។ កងទ័ពនិងមេដឹកនាំអសេនិកភាគច្រើននៃរបបមុនៗ ដែលបានភ្លាត់មាត់និយាយពីសាវតារផ្ទាល់ខ្លួនត្រូវបានគេយកទៅប្រហារជីវិតចោល។

ក្រុមជនជាតិខ្លះនៅកម្ពុជា ដូចជាចាម បានរងនូវការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញដោយចំពោះ ដោយចំៗ ហើយនិងប្រកបដោយអំពើហិង្សា។ តាមទស្សនៈពីមជ្ឈដ្ឋានអន្តរជាតិមួយចំនួនខ្លះបានចាត់ទុកថាវាជា ការប្រល័យពូជសាសន៍ចាម។ គ្រួសារទាំងមូលនិងទីប្រជុំជនត្រូវបានគេកំណត់ទុកជាមុន និងវាយប្រហារចំគោលដៅដោយការកាត់បន្ថយជាសំខាន់លើចំនួនរបស់ពួកគេ និងនៅទីបំផុតកម្ចាត់ពួកគេចោល។[១] ជីវិតក្នុង 'កម្ពុជាធិបតេយ្យ' តឹងតែងនិងព្រៃផ្សៃ។ គ្រប់តំបន់នៃប្រទេស ប្រជាជនត្រូវបានកៀងប្រមូលនិងសម្លាប់ចោលដោយសារតែការនិយាយភាសាបរទេស ពាក់ស្នងភ្នែក (វ៉ែនតា) ការដើររើសអាហារ និងសូម្បីតែយំសោកចំពោះអ្នកជាទីស្រលាញ់ដែលបានស្លាប់ទៅហើយក៏ដោយ។ អតីតពួកឈ្មួញនិងពួកអ្នកការិយាធិបតេយ្យត្រូវបានដេញតាមចាប់ខ្លួន និងសម្លាប់ព្រមគ្នាជាមួយគ្រួសារទាំងមូលរបស់ពួកគេ ខ្មែរក្រហមបានភ័យខ្លាចដោយគិតថា ពួកអ្នកទាំងនោះអាចដឹកនាំឱ្យមានការប្រឆាំងនឹងរបបរបស់ខ្លួន។ ពួកអ្នកស្មោះត្រង់នឹងខ្មែរក្រហមមួយចំនួន ក៏ត្រូវបានគេសម្លាប់ចោលដែរ ដោយសារការបរាជ័យចំពោះការស្វែងរក 'ពួកជនប្រឆាំងបដិវត្តន៍' មិនគ្រប់ចំនួនដើម្បីឱ្យគេយកទៅប្រហារជីវិត។

ការស្រាវជ្រាវសម័យទំនើបបានរកឃើញរណ្ដៅសពធំៗ ២០០០០ រណ្ដៅ សល់ពីរបបខ្មែរក្រហមទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ ការសិក្សាផ្សេងៗបានប៉ាន់ស្មានចំនួនមរណភាពនៅរវាង ៧៤០០០០ និង ៣០០០០០០ នាក់ ជាទូទៅភាគច្រើនបំផុតនៅចន្លោះ ១,៤ លាន និង ២,២ លាន នាក់ ប្រហែលពាក់កណ្ដាលនៃការស្លាប់ទាំងនោះគឺដោយសារតែការប្រហារជីវិត ហើយក្រៅពីនោះគឺដោយសារតែការអត់ឃ្លាន និង ជំងឺតម្កាត់។^[៥]

គម្រោងប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរយ៉េលដែលបានផ្ដល់មូលនិធិដោយនាយកដ្ឋានរដ្ឋស.រ.ប៉ាន់ប្រមាណថាប្រហែល ១,៧ លាន នាក់។^[៦] លោករ. ច. រ៉ាមមាំល អ្នកវិភាគនៃការសម្លាប់នយោបាយក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ផ្ដល់នូវតួលេខ ២ លាន នាក់។^[៧]

ការស៊ើបអង្កេតរបស់ស.រ.បានរាយការណ៍ថា ២-៣ លាន នាក់ បានស្លាប់ ខណៈពេលនោះយូនីសែហ្វបានប៉ាន់ស្មានថា ៣ លាន នាក់ ត្រូវបានគេសម្លាប់។ ការវិភាគតាមបែបប្រជាសាស្ត្រដោយ ផាតធ្រិខ-យូវ៉ឹលលីនអោយយោបល់ថាខ្មែររវាង ១,១៧ និង ៣,៤២ លាន នាក់ត្រូវបានគេកាប់សម្លាប់ គ្រានោះដែរលោកម៉ារ៉ិខ-ស៊្លីវវីនស្គីប៉ាន់ប្រមាណថា ១,៨លាន គឺជាតួលេខមិនប្រែប្រួល។ អ្នកស្រាវជ្រាវលោកខ្រេខ-អិឆឆឹសសឹននៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាផ្ដល់យោបល់ថាចំនួនអ្នកស្លាប់ចន្លោះពី ២ និង ២,៥ លាន នាក់ ជាមួយ តួលេខប្រហាក់ប្រហែលខ្លាំងបំផុតគឺ ២,២ លាន នាក់។ បន្ទាប់ពី៥ឆ្នាំនៃការស្រាវជ្រាវឡើងវិញពីទីរណ្ដៅនានាទាំងនោះមក លោកបានសន្និដ្ឋានថា រណ្ដៅធំៗទាំងនេះមានសំណល់សាកសពជនរងគ្រោះ ១៣៨៦៧៣៤ នាក់ ដោយសារការប្រហារជីវិត។^[៥]

កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ

រាប់ពាន់នាក់បានអត់ឃ្លាន រឺ ស្លាប់ដោយសារជំងឺកំឡុងការជម្លៀស ដោយក្រុមបរិវាររបបនេះ។ ពួកអ្នកទាំងនោះភាគច្រើនដែលត្រូវបានគេបង្ខំឱ្យជម្លៀសខ្លួនពីទីក្រុងត្រូវឱ្យមកតាំងទីលំនៅឡើងវិញនៅក្នុងភូមិបង្កើតថ្មី ខ្វះខាតស្បៀងអាហារ ឧបករណ៍កសិកម្ម និងតំហែទាំវេជ្ជសាស្ត្រ។ អ្នកមួយចំនួនដែលធ្លាប់រស់នៅឯទីក្រុងបានបាត់បង់មុខរបរសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិតក្នុងបរិស្ថានស្រុកស្រែចម្ការ។ រាប់ពាន់នាក់បានអត់ឃ្លានមុនការប្រមូលទិន្នផលលើកទីមួយ។ ការស្រេកឃ្លាន និង កង្វះអាហារូបត្ថម្ភ—ស្ទើរតែដាច់ពោះ—ជានិច្ចកំឡុងពេលប៉ុន្មានឆ្នាំនោះ។ កងទ័ពនិងមេដឹកនាំអសេនិកភាគច្រើននៃរបបមុនៗ ដែលបានភ្លាត់មាត់និយាយពីសាវតារផ្ទាល់ខ្លួនត្រូវបានគេយកទៅប្រហារជីវិតចោល។ ក្រុមជនជាតិខ្លះនៅកម្ពុជា ដូចជាចាម បានរងនូវការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញដោយចំពោះ ដោយចំៗ ហើយនិងប្រកបដោយអំពើហិង្សា។ តាមទស្សនៈពីមជ្ឈដ្ឋានអន្តរជាតិមួយចំនួនខ្លះបានចាត់ទុកថាវាជា ការប្រល័យពូជសាសន៍ចាម។ គ្រួសារទាំងមូលនិងទីប្រជុំជនត្រូវបានគេកំណត់ទុកជាមុន និងវាយប្រហារចំគោលដៅដោយការកាត់បន្ថយជាសំខាន់លើចំនួនរបស់ពួកគេ និងនៅទីបំផុតកម្ចាត់ពួកគេចោល។[២] ជីវិតក្នុង 'កម្ពុជាធិបតេយ្យ' តឹងតែងនិងព្រៃផ្សៃ។ គ្រប់តំបន់នៃប្រទេស ប្រជាជនត្រូវបានកៀងប្រមូលនិងសម្លាប់ចោលដោយសារតែការនិយាយភាសាបរទេស ពាក់ស្នងភ្នែក (វ៉ែនតា) ការដើររើសអាហារ និងសូម្បីតែយំសោកចំពោះអ្នកជាទីស្រលាញ់ដែលបានស្លាប់ទៅហើយក៏ដោយ។ អតីតពួកឈ្មួញនិងពួកអ្នកការិយាធិបតេយ្យត្រូវបានដេញតាមចាប់ខ្លួន និងសម្លាប់ព្រមគ្នាជាមួយគ្រួសារទាំងមូលរបស់ពួកគេ ខ្មែរក្រហមបានភ័យខ្លាចដោយគិតថា ពួកអ្នកទាំងនោះអាចដឹកនាំឱ្យមានការប្រឆាំងនឹងរបបរបស់ខ្លួន។ ពួកអ្នកស្មោះត្រង់នឹងខ្មែរក្រហមមួយចំនួន ក៏ត្រូវបានគេសម្លាប់ចោលដែរ ដោយសារការបរាជ័យចំពោះការស្វែងរក 'ពួកជនប្រឆាំងបដិវត្តន៍' មិនគ្រប់ចំនួនដើម្បីឱ្យគេយកទៅប្រហារជីវិត។ ក្រោមពួកមេដឹកនាំប៉ុល-ពត ទីក្រុងនានាត្រូវបានធ្វើអោយទទេរ សាសនាដែលមានស្រាប់ហើយត្រូវបានគេលុបបំបាត់ចោល និងកម្មសិទ្ធិឯកជន លុយ និងទីផ្សារនានាត្រូវបំបាត់ចោលដែរ ។^[៨] យុទ្ធនាការប្រល័យពូជសាសន៍ដែលធ្លាប់មានពីមុនមកបានជាលទ្ធផលដែលនាំទៅដល់ការធ្វើអោយអស់ប្រជាជននៃប្រទេសនេះប្រហែល២០% រួមជាមួយការសម្លាប់ជាច្រើនដោយការជម្រុញតាមរយៈមនោគមវិជ្ជាខ្មែរក្រហមដែលពន្យុះអោយមានកំហឹងសងសឹកគ្នាមិនត្រឹមត្រូវប្រឆាំងនឹងពួកអ្នកជិះជាន់មានលុយ និងពោរពេញដោយអំណាច ។ ពួកជនរងគ្រោះមានដូចជាសត្រូវវណ្ណៈ ពួកមូលធននិយមមានៗ ពួកអ្នកមានវិជ្ជាជីវៈ ពួកបញ្ញវន្ត នគរបាល និងនិយោជិករដ្ឋាភិបាល (រួមមានភាគច្រើននៃពួកមេដឹកនាំនៃរបបលន់-ណុល) រួមជាមួយគ្នាជនជាតិភាគតិចដូចជា ចិន យួន ឡាវ និង ចាម ។

ការស្រាវជ្រាវសម័យទំនើបបានរកឃើញរណ្ដៅសពធំៗ ២០០០០ រណ្ដៅ សល់ពីរបបខ្មែរក្រហមទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ ការសិក្សាផ្សេងៗបានប៉ាន់ស្មានចំនួនមរណភាពនៅរវាង ៧៤០០០០ និង ៣០០០០០០ នាក់ ជាទូទៅភាគច្រើនបំផុតនៅចន្លោះ ១,៤ លាន និង ២,២ លាន នាក់ ប្រហែលពាក់កណ្ដាលនៃការស្លាប់ទាំងនោះគឺដោយសារតែការប្រហារជីវិត ហើយក្រៅពីនោះគឺដោយសារតែការអត់ឃ្លាន និង ជំងឺតម្កាត់។^[៩]

គម្រោងប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរយ៉េលដែលបានផ្ដល់មូលនិធិដោយនាយកដ្ឋានរដ្ឋស.រ.ប៉ាន់ប្រមាណថាប្រហែល ១,៧ លាន នាក់។^[១០] លោករ. ច. រ៉ាមមាំល អ្នកវិភាគនៃការសម្លាប់នយោបាយក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ផ្ដល់នូវតួលេខ ២ លាន នាក់។^[១១]

ការស៊ើបអង្កេតរបស់ស.រ.បានរាយការណ៍ថា ២-៣ លាន នាក់ បានស្លាប់ ខណៈពេលនោះយូនីសែហ្វបានប៉ាន់ស្មានថា ៣ លាន នាក់ ត្រូវបានគេសម្លាប់។ ការវិភាគតាមបែបប្រជាសាស្ត្រដោយ ផាតធ្រិខ-យូវ៉ឹលលីនអោយយោបល់ថាខ្មែររវាង ១,១៧ និង ៣,៤២ លាន នាក់ត្រូវបានគេកាប់សម្លាប់ គ្រានោះដែរលោកម៉ារ៉ិខ-ស៊្លីវវីនស្គីប៉ាន់ប្រមាណថា ១,៨លាន គឺជាតួលេខមិនប្រែប្រួល។ អ្នកស្រាវជ្រាវលោកខ្រេខ-អិឆឆឹសសឹននៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាផ្ដល់យោបល់ថាចំនួនអ្នកស្លាប់ចន្លោះពី ២ និង ២,៥ លាន នាក់ ជាមួយ តួលេខប្រហាក់ប្រហែលខ្លាំងបំផុតគឺ ២,២ លាន នាក់។ បន្ទាប់ពី៥ឆ្នាំនៃការស្រាវជ្រាវឡើងវិញពីទីរណ្ដៅនានាទាំងនោះមក លោកបានសន្និដ្ឋានថា រណ្ដៅធំៗទាំងនេះមានសំណល់សាកសពជនរងគ្រោះ ១៣៨៦៧៣៤ នាក់ ដោយសារការប្រហារជីវិត។^[៥]

ប្រវត្តិសាស្រ្ត

កាលពីយូណាស់មកហើយមានត្រពាំងមួយសិត្ថនៅក្នុងព្រៃមួយដែលត្រពាំងនោះមានប្រវែង ១០០០ម ។ ហើយមានប្រជាជនជាង១០ គ្រួសារដែលរស់នៅទីនោះនៅពេលនោះពួកគេបានហៅតៗគ្នាថាភូមិត្រពាំងវែងរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ហើយអ្នកភូមិនេះភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មដូចជា៖ (ធ្វើស្រែចំការ ដាំដំនាំបន្ទប់បន្សំផ្សេងៗទៀត) ។ ហើយកាលពីឆ្នាំ(២០០២)មនុស្សនៅភូមិនេះភាគច្រើនធ្វើស្រែ ដោយប្រើប្រាស់កម្លាំងគោសំរាប់ភ្ជួរស្រែ មួយចំនួនតូចទៀតប្រើប្រាស់កំលាំងក្របីសំរាប់ភ្ជួររាស់។ហើយកសិករភាគច្រើននៅក្នុងភូមិនេះ ធ្វើស្រែដោយពឹងផ្អែកទៅលើទឹកភ្លៀង។ បើកាលពីឆ្នាំ២០០៣វិញជីវភាពរបស់ពួកគេដុនដាបចុះខ្លាំងព្រោះថា ទឹកភ្លៀងក្នុងឆ្នាំនោះមិនសូវអំណោយផលបានល្អ។ យ៉ាងណាមិញឆ្នាំនោះផងដែរការធ្វើស្រែ ពីដំបូងភ្លៀងបានអំណោយផលល្អណាស់ ប៉ុន្តែលុះដល់ពាក់កណ្តាលខែបែរជាមានភាពរាំងស្ងួត បណ្ដាលអោយស្រូវស្កក (ស្រូវមិនដាក់គ្រាប់)ជាច្រើនមិនតែប៉ុននោះ សូម្បីតែដំនាំដែលពួកគេដំាបន្តិចបន្ទួច សំរាប់ចិញ្ជឹមជីវិតក៏ត្រូវខូចខាតផងដែរ។ណាមួយផ្សារនៅឆ្ងាយប្រសិនបើគេចង់ទៅផ្សារគឺត្រូវចំនាយពេលយូរផងដែរ។ ហើយប្រជាជនក្នុងភូមិនេះពេលទៅទិញរបស់របរប្រើប្រាស់មួយចំនួនទាល់តែធ្វើដំណើរទៅផ្សារតូចនៅក្បែរភូមិ នោះមានឈ្មោះថាផ្សារជុំគិរី។

បច្ចុប្បន្ន

៥០គីឡូម៉ែត្រនៅជាប់បណ្ដោយផ្លូវជាតិលេខ (១៤១) នៅក្នុងនោះគឺមានភូមិមួយឈ្មោះថា ភូមិត្រពាំងវែង ។៖

ភូមិមួយនេះគឺកំពុងតែអភិវឌ្ឍន៏ហើយមានប្រជាជនរស់នៅច្រើនកុះករចំនួន ៥០០ គួ្រសារ។ហើយអ្នកភូមិនេះភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មដែលដូចជា៖ (ធ្វើស្រែចំការ ដាំដំនាំបន្ទប់បន្សំផ្សេងៗទៀត) ។ ហើយនៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះពួកគេនៅតែប្រកបការមុខរបរធ្វើស្រែចំដ៏ដែលប៉ុន្តែពួកគេបានផ្លាស់ប្ដូរទៅប្រើប្រាស់គ្រឿងយន្ដវិញម្ដងសម្រាប់ធ្វើស្រែចំការ ។ សំរាប់បច្ចុប្បន្ននេះមនុស្សភាគ ច្រើនមានជីវភាពធូធារជាងមុនច្រើនណាស់ ដោយសារតែមនុស្សភាគច្រើនយល់ដឹងពីរបៀបនៃ ការប្រកបរបរចិញ្ជឹមជីវិត ដូចជា៖ អ្នកខ្លះដំាដំនំាបន្លែ(ស្ពៃ ត្រលាច ត្រសក់ ខ្ទឹមស្លឹក ពោត ល្ពៅជាដើម។ ហើយបន្លែទំាងនេះពួកគេយកទៅដាក់លក់នៅលើទីផ្សារបានតម្លៃខ្ពស់សមរម្យដែលអាចទទួលយក បានដោយសារតែបន្លែទាំងនេះមិនមានជាតិគីមីច្រើន ទើបឈ្មួញទាំងនោះចូលចិត្តទិញ យកទៅលក់បន្តសំរាប់ជីវភាពពួកគេបានរើកចំរើនដួចគ្នា។ ហើយក្នុងភូមិនេះភាគច្រើនគេលក់ឥវ៉ានចាប់ហួយផ្សេងៗនិងអ្នកខ្លះលក់បបរ បឆែវ គុយទាវ នំ ព្រមទាំងរបស់ញុំជាច្រើនទៀតដើម្បើយកប្រាក់កំរៃដែលបានចំនេញនោះមកផ្គត់ផ្គង់គ្រួសាររបស់ពួកគេ។

ឯកសារយោង

បិនចាមីន វ៉ខខឺរ, ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា, សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។

↑ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ត្រឹង ងារ ទំ.១២៩-១៣០
↑ បខ់សឺរ, ឆាលឡិស-រ៉ាលផ្វ៍; ពាំររ៉ា, ហ្គាលីត; ឃ្រុហ្ស, ហ្គាស្ប៉ារ-ដា; រ៉ាដា, ម៉ាទីនដឺ (១៩៥៣), ចិនខាងត្បូងនៅសតវត្សទីដប់ប្រាំមួយ: ក្លាយជានិទានកថានៃហ្គាលីត-ពាំររ៉ា, ភ្វ្រ.ហ្គាស្ប៉ារ-ដា-គ្រុហ្ស, អូ.ភី.O.P. [និង ភ្វ្រ.ម៉ាទីន-ដឺ-រ៉ាដា, ល.ស.អ. (១៥៥០-១៥៧៥)], ស្នាដៃលេខ១០៦បានចេញដោយសមាគមហាកលុត, បោះពុម្ពឱ្យសមាគមហាកលុត, pp. លិខ្ស,៥៩-៦៣, http://books.google.com/books?id=ImoTAAAAIAAJ
↑ បណ្ឌិតសភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.២៤៧-២៤៨
↑ David Chandler & Ben Kiernan, រៀ. (1983). Revolution and its Aftermath. New Haven.
↑ ^៥,០ ^៥,១ ^៥,២ ឝាប, ប៊្រូស (១ មេសា ២០០៥). "នរករាប់: ចំនួនមនុស្សស្លាប់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហមនៅកម្ពុជា". {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Text "៥ កក្កដា ២០០៦" ignored (help)
↑ "សាកលវិទ្យាល័យយ៉េលកម្មវិធី| ការប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរ". Yale.edu. ១៨ កក្កដា ២០០៧. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Text "accessdate២៧ កក្កដា ២០១០" ignored (help)
↑ "រ. ច.-រ៉ាមមាំល "ស្ថិតិវិទ្យាប្រជាឃាតកម្ពុជា: ការប៉ាន់ស្មាន ការគណនា និងប្រភព។"". Hawaii.edu. {{cite web}}: Text "២៧ កក្កដា ២០១០" ignored (help)
↑ ដំណោះស្រាយចុងក្រោយ: ការសម្លាប់និងការប្រល័យពូជសាសន៍ដ៏ច្រើនក្នុងសតវត្សទីម្ភៃ សារព័ត៌មានសាកលវិទ្យាល័យខននេល ២០០៤ ។ ISBN 0-8014-3965-5 p. 127.
↑ ឝាប, ប៊្រូស (១ មេសា ២០០៥). "នរករាប់: ចំនួនមនុស្សស្លាប់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហមនៅកម្ពុជា". {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Text "៥ កក្កដា ២០០៦" ignored (help)
↑ "សាកលវិទ្យាល័យយ៉េលកម្មវិធី| ការប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរ". Yale.edu. ១៨ កក្កដា ២០០៧. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Text "២៧ កក្កដា ២០១០" ignored (help)
↑ "រ. ច.-រ៉ាមមាំល "ស្ថិតិវិទ្យាប្រជាឃាតកម្ពុជា: ការប៉ាន់ស្មាន ការគណនា និងប្រភព។"". Hawaii.edu. {{cite web}}: Text "accessdate២៧ កក្កដា ២០១០" ignored (help)

[1] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ត្រឹង ងារ ទំ.១២៩-១៣០

[2] បខ់សឺរ, ឆាលឡិស-រ៉ាលផ្វ៍; ពាំររ៉ា, ហ្គាលីត; ឃ្រុហ្ស, ហ្គាស្ប៉ារ-ដា; រ៉ាដា, ម៉ាទីនដឺ (១៩៥៣), ចិនខាងត្បូងនៅសតវត្សទីដប់ប្រាំមួយ: ក្លាយជានិទានកថានៃហ្គាលីត-ពាំររ៉ា, ភ្វ្រ.ហ្គាស្ប៉ារ-ដា-គ្រុហ្ស, អូ.ភី.O.P. [និង ភ្វ្រ.ម៉ាទីន-ដឺ-រ៉ាដា, ល.ស.អ. (១៥៥០-១៥៧៥)], ស្នាដៃលេខ១០៦បានចេញដោយសមាគមហាកលុត, បោះពុម្ពឱ្យសមាគមហាកលុត, pp. លិខ្ស,៥៩-៦៣, http://books.google.com/books?id=ImoTAAAAIAAJ

[3] បណ្ឌិតសភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.២៤៧-២៤៨

[autogenerated1983-4] David Chandler & Ben Kiernan, រៀ. (1983). Revolution and its Aftermath. New Haven.

[Mekong.net_deaths-5] ៥,០ ^៥,១ ^៥,២ ឝាប, ប៊្រូស (១ មេសា ២០០៥). "នរករាប់: ចំនួនមនុស្សស្លាប់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហមនៅកម្ពុជា". {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Text "៥ កក្កដា ២០០៦" ignored (help)

[Cambodian_Genocide_Project-6] "សាកលវិទ្យាល័យយ៉េលកម្មវិធី| ការប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរ". Yale.edu. ១៨ កក្កដា ២០០៧. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Text "accessdate២៧ កក្កដា ២០១០" ignored (help)

[7] "រ. ច.-រ៉ាមមាំល "ស្ថិតិវិទ្យាប្រជាឃាតកម្ពុជា: ការប៉ាន់ស្មាន ការគណនា និងប្រភព។"". Hawaii.edu. {{cite web}}: Text "២៧ កក្កដា ២០១០" ignored (help)

[8] ដំណោះស្រាយចុងក្រោយ: ការសម្លាប់និងការប្រល័យពូជសាសន៍ដ៏ច្រើនក្នុងសតវត្សទីម្ភៃ សារព័ត៌មានសាកលវិទ្យាល័យខននេល ២០០៤ ។ ISBN 0-8014-3965-5 p. 127.

[9] ឝាប, ប៊្រូស (១ មេសា ២០០៥). "នរករាប់: ចំនួនមនុស្សស្លាប់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហមនៅកម្ពុជា". {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Text "៥ កក្កដា ២០០៦" ignored (help)

[10] "សាកលវិទ្យាល័យយ៉េលកម្មវិធី| ការប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរ". Yale.edu. ១៨ កក្កដា ២០០៧. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help); Text "២៧ កក្កដា ២០១០" ignored (help)

[11] "រ. ច.-រ៉ាមមាំល "ស្ថិតិវិទ្យាប្រជាឃាតកម្ពុជា: ការប៉ាន់ស្មាន ការគណនា និងប្រភព។"". Hawaii.edu. {{cite web}}: Text "accessdate២៧ កក្កដា ២០១០" ignored (help)

[១]

[២]

[៣]

[៤]

[៥]

[៦]

[៧]

[៨]

[៩]

[១០]

[១១]