សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា

សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា
ផ្នែកនៃសង្គ្រាមវៀតណាម (សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទីពីរ)
កម្ពុជា
កាលបរិច្ឆេទ ១៩៧០–១៩៧៥ ទីតាំង កម្ពុជា/សាធារណរដ្ឋខ្មែរ លទ្ធផល ការធ្លាក់សាធារណរដ្ឋខ្មែរទៅខ្មែរក្រហម ការបង្កើតកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ការចាប់ផ្ដើមការប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរ ។
ភាគីសង្គ្រាម
សាធារណរដ្ឋខ្មែរ សហរដ្ឋ សាធារណរដ្ឋវៀតណាម	រ.ប.ជ.ក.: ខ្មែរក្រហម ខ្មែររំដោះ ពួកកុម្មុយនិស្តសម្ព័ន្ធមិត្តវៀតណាម សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យវៀតណាម រ.រ.ជ.
មេបញ្ជាការ និង មេដឹកនាំ
លន់ ណុល ហេន្រី ឃិស្ស៊ិង្ហ្គឺរ	ប៉ុល ពត
កម្លាំង
ទាហាន~២៥០,០០០ ក.ជ.ខ.	ខ្មែរក្រហម~១០០,០០០ (៦០,០០០)
សហេតុភាព និង ការខាងបង់
~២០០,០០០-៣០០,០០០ស្លាប់ និង៧៥០,០០០របួស

សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង/ក្នុងស្រុកកម្ពុជា រឺ សង្គ្រាមស៊ីវិលកម្ពុជា គឺជាការប៉ះទង្គិចគ្នាមួយដែលបានដាក់កងកម្លាំងបក្សកុម្មុនិស្តកម្ពុជា (ដែលគេស្គាល់ថាជាខ្មែរក្រហម) និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួន គឺសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យវៀតណាម (វៀតណាមខាងជើង) និងពួកវៀតកុងប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា (បន្ទាប់ពីខែតុលា១៩៧០ សាធារណរដ្ឋខ្មែរ) ដែលត្រូវបានគាំទ្រដោយសហរដ្ឋ (ស.រ.) និងសាធារណរដ្ឋវៀតណាម (វៀតណាមខាងត្បូង) ។

ការតស៊ូដែលកាន់តែរើបម្រះខ្លាំងឡើងៗដោយឥទ្ធិពល និងសកម្មភាពនានានៃសម្ព័ន្ធមិត្តភាគីសង្គ្រាមទាំងសងខាង ។ ការជាប់ទាក់ទិនរបស់កងទ័ពប្រជាជនវៀតណាម (កងទ័ពវៀតណាមខាងជើង) ត្រូវបានស្ដែងឡើងដើម្បីការពារតំបន់មូលដ្ឋានទ័ព និងទីតាំងលាក់កំបាំងជាច្រើនរបស់ខ្លួននៅកម្ពុជាភាគខាងកើត ដោយគ្មាន ការចោទប្រកាន់ទោសណាមួយចំពោះកិច្ចប្រឹងប្រែងយោធារបស់ខ្លួន​នៅវៀតណាមខាងត្បូងដែលនឹងកាន់តែពិបាកបន្ថែមទៀត ។ ស.រ.បានប្រាប់ហេតុផលថាត្រូវការពេលដើម្បីដកខ្លួនពីអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងដើម្បីការពារសម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួន គឺរបបវៀតណាមខាងត្បូង ។ កងកម្លាំងអាមេរិក និងវៀតណាមខាងត្បូង និងខាងជើងទាំងពីរបានចូលរួមដោយផ្ទាល់ (ក្នុងពេលតែមួយ រឺ ពេលផ្សេងៗទៀត) នៅក្នុងការប្រយុទ្ធគ្នា ។ រដ្ឋាភិបាលកណ្ដាលនេះត្រូវបានជួយសង្គ្រោះជាចម្បង​ដោយការអនុវត្តយុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែកតាមអាកាស​របស់សហរដ្ឋដ៏ច្រើនលើសលុប និងជំនួយខាងសម្ភារៈ និងហិរញ្ញវត្ថុដោយផ្ទាល់ ។

បន្ទាប់ពីប្រាំឆ្នាំនៃការប្រយុទ្ធគ្នាដ៏សាហាវឃោរឃៅ​ដែលបាននាំមកនូវផលវិបាកដ៏សន្ធឹកសន្ធាប់ និស្ថាបនកម្មសេដ្ឋកិច្ច ការអត់ឃ្លាននៃប្រជាជន និងទារុណកម្មដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋត្រូវបានបរាជ័យនៅថ្ងៃ ១៧មេសា ១៩៧៥ នៅពេលពួកខ្មែរក្រហមជោគជ័យបានប្រកាស​ការបង្កើតឡើងនូវកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ។ ដូច្នេះហើយ វាត្រូវបានគេលើកឡើងទឡ្ហីករណ៍ថាអន្តរាគមន៍ស.រ.នៅកម្ពុជាបានបង្កអោយមានការវាយច្បាមយកអំណាចដោយពួកខ្មែរក្រហម ដែលបានកើនឡើងចាប់ពី១៤,០០០នាក់ជាចំនួននៅឆ្នាំ១៩៧០ដល់៧០,០០០នាក់នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ។ ទិដ្ឋភាពនេះត្រូវបានគេជំទាស់ប្រកែក ដែលមានអ្នកនិពន្ធចនម.-ដេលវេជ្ឈីអូ (John M. Del Vecchio) អះអាងថាកងទ័ពកុម្មុយនិស្តជាង១០០,០០០នាក់បានបានលុកលុយពីរភាគបី​នៃផ្ទៃប្រទេសមុនការទម្លាក់គ្រាប់បែកខ្លះៗរបស់អាមេរិក និងជាមួយឯកសារជាច្រើនដែលបានលាតត្រដាងពីបណ្ណសារដ្ឋានរបស់សូវៀត ដែលបានអោយដឹងថាការលុកលុយរបស់វៀតណាមខាងជើង នៅឆ្នាំ១៩៧០ត្រូវបានចាប់ផ្ដើម​នៅក្នុងការស្នើសុំជាក់ស្ដែងរបស់ពួកខ្មែរក្រហមបន្តបន្ទាប់ពីការចរចារ​ជាច្រើនដងជាមួយនួន-ជា ។

ការប៉ះទង្គិចគ្នានេះ ទោះបីជាសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកើតក្នុងស្រុកក៏ដោយ ក៏ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាផ្នែកនៃសង្គ្រាមវៀតណាមដែលធំជាង (១៩៥៩–​១៩៧៥) ដែលបានឆេះរាលដាលដល់ព្រះរាជាណាចក្រឡាវជិតខាង វៀតណាមខាងត្បូង និងវៀតណាមខាងជើងផងដែរ ។ សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងនេះបាននាំទៅដល់ការប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរ គឺជារឿងមួយនៃការបង្ហូរឈាមដ៏ខ្លាំងបំផុតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ។

ការកំណត់ដំណាក់កាល (១៩៦៥–១៩៧០)

ផ្ទៃរឿង

សម្រាប់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះសីហនុ សូមមើលកម្ពុជាក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះសីហនុ (១៩៥៤-១៩៧០)។

សម្រាប់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីប្រព័ន្ធខាងដឹកនាំសាស្ត្ររបស់ក.ប.វ​.ណ./រ.រ.ជ. សូមមើលផ្លូវលំសីហនុ។

កំឡុងដើមដល់ពាក់កណ្ដាលទសវត្ស១៩៦០ គោលនយោបាយឆ្វេងនិយមរបស់សម្ដេចនរោត្តម-សីហនុបានការពារប្រទេសជាតិរបស់ទ្រង់ពីភាពច្របូកច្របល់ដែលលូតលយចូលឡាវ និងវៀតណាមខាងត្បូង ។ មិនត្រឹមតែសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន (ស.ប.ច.) រឺក៏ វៀតណាមខាងជើងទេបានជំទាស់ប្រឆាំងការអះអាង​របស់ព្រះសីហនុដើម្បីបង្ហាញគោលការណ៍នយោបាយដែលជឿនលឿន និងភាពអ្នកដឹកនាំនៃការប្រឆាំងឆ្វេងនិយមក្នុងស្រុករបស់សម្ដេច គណបក្សក្រុមប្រជាជនក៏បានធ្វើសមាហរណកម្មចូលទៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលនេះ ។ ថ្ងៃ៣ឧសភា ១៩៦៥ ព្រះសីហនុបានធ្វើអោយបែកបាក់ទំនាក់ទំនងទូតជាមួយស.រ. ដោយបញ្ចប់លំហូរនៃជំនួយអាមេរិក និងបែទៅរកស.ប.ច. និងសហភាពសូវៀតវិញចំពោះជំនួយសេដ្ឋកិច្ច និងយោធា ។

នៅចុងទសវត្ស១៩៦០ ការធ្វើអោយមានលំនឹងនយោបាយក្នុងស្រុក និងការបរទេសដ៏ម៉ត់ចត់របស់ព្រះសីហនុ កំពុងតែចាប់ផ្ដើមទៅជាមានភាពលំអៀងទៅម្ខាងៗ ។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៦៦ កិច្ចព្រមព្រៀងមួយត្រូវបានសម្រេចរវាងសម្ដេចនិងពួកចិន ដែលអនុញ្ញាតអោយមានវត្តមាននៃការពង្រាយកងទ័ពប្រជាជនវៀតណាម (ក.ប.វ.ណ) និងរ.រ.ជ. និងមូលដ្ឋានខាងដឹកនាំសាស្ត្រនានានៅក្នុងតំបន់ព្រំដែនខាងកើត ។ ទ្រង់ក៏បានយល់ព្រមអនុញ្ញាតអោយប្រើកំពង់ផែព្រះសីហនុដោយកប៉ាល់ដែលមានទង់កុម្មុយនិស្តជាច្រើនដឹកនាំគ្រឿងផ្គត់ផ្គង់ និងសម្ភារៈដើម្បីគាំទ្រដល់កិច្ចប្រឹងប្រែងយោធារបស់ក.ប.វ.ណ./រ.រ.ជ.នៅវៀតណាម ។ សម្បទានទាំងនេះធ្វើអោយមានការក្លែងបន្លំភ្នែក នៃអព្យាក្រឹតភាពកម្ពុជា ដែលបានធានាដោយសន្និសីទសឺរណែវឆ្នាំ១៩៥៤ ។

ជំនួបនៅប៉ីជិង: ម៉ៅ-សេទុង (ឆ), សម្ដេចសីហនុ (ក), និងលៀវ-ស្ឆាវឈី (ស)

ព្រះសីហនុមានជំនឿទុកចិត្តថាស.ប.ច. មិនមែនស.រ.ទេ ដែលនៅទីបំផុតនឹងអាចគ្រប់គ្រងទៀបកោះឥណ្ឌូចិន និងថា ចំណាប់អារម្មណ៍របស់យើងត្រូវប្រើអោយល្អបំផុត ដោយការទាក់ទងជាមួយបក្សពួកដែលថ្ងៃណាមួយនឹងត្រួតត្រាអាស៊ីទាំងមូល– ហើយនឹងឈានទៅដល់លក្ខ័ណ្ឌមុនពេលជ័យជំនះរបស់ខ្លួន– ដើម្បីទទួលលក្ខ័ណ្ឌល្អបំផុតដែលអាចទៅរួច ។

កំឡុងឆ្នាំដដែល យ៉ាងណាៗ ព្រះអង្គបានអនុញ្ញាតអោយរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិនិយមអាមេរិករបស់ទ្រង់ ឧត្តមសេនីយ៍លន់-ណុល ឱ្យចាត់វិធានការបំបាត់សកម្មភាពឆ្វេងនិយមនានា ដោយកម្ទេចពួក ក្រុមប្រជាជន ដោយការចោទប្រកាន់ពួកសមាជិកវិទ្ធង្សនាខ្លួន ហើយដែលស្ដាប់បង្គាប់ហាណូយ ។ ក្នុងពេលដំណាលគ្នានេះដែរ ព្រះសីហនុបានបាត់បង់ការគាំទ្រ​ដោយពួកអ្នកអភិរក្សរបស់កម្ពុជាជាលទ្ធផលនៃបរាជ័យរបស់ទ្រង់​ដល់ការចាប់ច្បាមជាមួយស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចខ្ទេចខ្ទាំ (បានធ្វើអោយធ្ងន់ឡើងដោយការខាតបង់នៃការនាំចេញស្រូវ ភាគច្រើនក្នុងនោះទៅដល់ក.ប.វ.ណ./រ.រ.ជ.) និងជាមួយវត្តមានយោធាកុម្មុយនិស្តដែលកំពុងតែកើនឡើង ។

នៅថ្ងៃ១១កញ្ញា កម្ពុជាបានប្រារព្ធការបោះឆ្នោតបើកចំហលើកដំបូងរបស់ខ្លួន ។ តាមរយៈសហត្ថាករណ៍ និងការរុកគួន (និងដើម្បីការពញ្ញាក់ព្រះសីហនុ) ពួកអ្នកអភិរក្សបានឈ្នះ៧៥ភាគរយនៃអាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភា ។ លន់-ណុលត្រូវបានគេជ្រើសរើសដោយភាពត្រឹមត្រូវជានាយករដ្ឋមន្ត្រី និងឧបៈរបស់គាត់ ដែលពួកគេស្គាល់ឈ្មោះថាសិរិមតៈ ជាសមាជិកអភិរក្សជ្រុលនៃខ្សែស៊ីសុវត្ថិនៃរាជត្រកូល និងជាសត្រូវតាំងពីយូររបស់ព្រះសីហនុ ។ បន្ថែមចំពោះការវិវត្តទាំងនេះ ហើយនិងការប៉ះទង្គិចផលប្រយោជន៍នានាចំណោមពួកឥស្សរជននយោបាយនៅភ្នំពេញ អាយតកម្មសង្គមនានាបានបង្កើតអោយមានបរិស្ថានអនុគ្រោះដល់ការលូតលាស់នៃកុបកម្មកុម្មុយនិស្តក្នុងស្រុកនៅតាមតំបន់ជនបទនានា ។

ការបះបោរនៅបាត់ដំបង

សម្រាប់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីប្រធានបទនេះ សូមមើលការបះបោរសំឡូត។

សម្ដេចក្រោយមកបានដឹងខ្លួនព្រះអង្គថាស្ថិតនៅក្នុងទ្វេគ្រោះនយោបាយ ។ ដើម្បីថែរក្សាតុល្យភាពទល់នឹងជំនោរកើនឡើងនៃពួកអភិរក្ស ព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះអោយពួកមេដឹកនាំគ្រប់ក្រុម ដែលព្រះអង្គកំពុងគាបសង្កត់ថាជាពួកសមាជិក ប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល ដែលបានសេចក្ដីថាត្រូវត្រួតពិនិត្យ និងរិះគន់ដល់រដ្ឋបាលគ្រប់គ្រងរបស់លន់-ណុល ។ មួយក្នុងចំណោមអាទិភាពដំបូងរបស់លន់-ណុលគឺត្រូវប៉ះប៉ូវសេដ្ឋកិច្ចដែលកំពុងទន់ខ្សោយ ដោយការបញ្ឈប់ការលក់ស្រូវខុសច្បាប់ដល់ពួកកុម្មុយនិស្ត ។ ពួកទាហានត្រូវរួសរាន់ទៅកាន់តំបន់ដែលកំពុងដាំដុះស្រូវ ដើម្បីប្រមូលការច្រូតកាត់ដោយបង្ខំដោយការភ្ជុងកាំភ្លើង ហើយពួកគេបានបង់ត្រឹមតែតាមតម្លៃដោយរដ្ឋាភិបាលបានកំណត់ថោកៗប៉ុណ្ណោះ ។ មានការរំជើបរំជួលទូទៅ ជាពិសេសនៅក្នុងខេត្តបាត់ដំបងដែលសំបូរស្រូវ តំបន់មួយដែលបានកត់សម្គាល់យូរមកហើយចំពោះវត្តមាននៃពួកម្ចាស់ដីធំៗ ភាពខុសគ្នាស្រឡះខាងទ្រព្យសម្បត្តិ និងជាកន្លែងដែលពួកកុម្មុយនិស្តនៅតែមានឥទ្ធិពលខ្លះៗ ។ ថ្ងៃ១១មីនា១៩៦៧ ដែលគ្រានោះព្រះសីហនុនៅក្រៅប្រទេសក្នុងប្រទេសបារាំង ឧទ្ទាមកម្ម (ការបះបោរ) បានផ្ទុះឡើងនៅតំបន់ជុំវិញសំឡូតនៅបាត់ដំបង ពេលនោះដែលបានបញ្ឆេះកំហឹងអោយពួកអ្នកស្រុកអោយវាយប្រហារកងប្រមូលពន្ធ ។ ជាមួយការជម្រុញចិត្ត ដែលអាចទៅរួចដោយពួកកម្មាភិបាលកុម្មុយនិស្តក្នុងតំបន់ បដិកម្បនាបានរីករាលដាលសាយភាយយ៉ាងលឿនទូទាំងតំបន់ទាំងមូល ។ លន់-ណុល កំពុងដើរតួក្នុងអវត្តមានរបស់សម្ដេច (ប៉ុន្តែមានការយល់ព្រមដោយព្រះអង្គ) បានឆ្លើយតបដោយការប្រកាសនូវច្បាប់អាជ្ញាសឹក ។ រាប់រយនាក់នៃពួកអ្នកស្រុកស្រែចម្ការត្រូវបានសម្លាប់ និងភូមិនានាទាំងស្រុងត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញកំឡុងការបង្ក្រាប ។ បន្ទាប់ពីការវិលត្រឡប់ចូលស្រុកវិញនៅខែមីនា ព្រះសីហនុបានបោះបង់ចោលទីតាំងកណ្ដាលនិយមរបស់ទ្រង់ និងបានបញ្ជាដោយអង្គឯងអោយមានការចាប់ខ្លួនខៀវ-សំផន ហ៊ូ-យុន និងហ៊ូ-នឹម ពួកមេដឹកនាំនៃពួកប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល ទាំងអស់គ្នានៃចំណោមពួកគេបានគេចខ្លួនទៅកាន់ភាគខាងជើងឆៀងខាងកើត (ឦសាន)។

ក្នុងពេលដំណាលគ្នា ព្រះសីហនុបានបញ្ជាអោយមានការចាប់ខ្លួនពួកឈ្មួញកណ្ដាលចិន ដែលពាក់ព័ន្ធក្នុងការជួញដូរស្រូវខុសច្បាប់ ដោយមូលហេតុ ការបង្កើនចំណូលរដ្ឋាភិបាល និងការសម្ងប់ពួកអភិរក្ស ។ លន់-ណុលត្រូវបង្ខំអោយលាលែង និងនៅក្នុងកាយវិការធម្មតា សម្ដេចបានដាក់ឈ្មោះពួកឆ្វេងនិយមថ្មីៗទៅក្នុងរដ្ឋាភិបាល​ដើម្បីធ្វើអោយមានតុល្យភាពនឹងពួកអភិរក្ស ។ វិបត្តិភ្លាមៗបានកន្លងហួសទៅ ក៏ប៉ុន្តែវាបណ្ដាលអោយមានវិបាកជាសោកនាដកម្មពីរយ៉ាង ។ ទីមួយ វាបានជម្រុញអោយមានកំណែនថ្មីរាប់ពាន់នាក់ចូលទៅ​ក្នុងពួកប្រដាប់អាវុធនៃ ចលនាតស៊ូ រឹងត្អឹងនៃបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា (ដែលព្រះសីហនុបានបិទស្លាកថាពួក ខ្មែរក្រហម) ។ ទីពីរ សម្រាប់វណ្ណៈកសិករ ឈ្មោះលន់-ណុលក្លាយជាអ្នកចូលរួមការបង្ក្រាបដោយគ្មានមេត្តាទូទាំងកម្ពុជា ។

ការប្រមូលក្រុមកុម្មុយនិស្តឡើងវិញ

សម្រាប់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីប្រធានបទនេះ សូមមើលខ្មែរក្រហម។

កាលណោះកុបកម្ម១៩៦៧មិនត្រូវបានរៀបផែនការទុកឡើយ ពួកខ្មែរក្រហមបានព្យាយាម ដោយគ្មានជោគជ័យច្រើនទេ ដើម្បីរៀបចំការបះបោរប្រាកដប្រជាទៀតកំឡុងឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ។ ការបំផ្លាញយ៉ាងខ្លាំងពួកក្រុមប្រជាជនរបស់សម្ដេច និងពួកកម្មុយនិស្តតាមទីក្រុង យ៉ាងណាៗបានធ្វើអោយច្បាស់ឡើងនូវទីលាននៃការប្រកួតប្រជែងរបស់សាឡុត-ស (ដែលគេស្គាល់ថាជាប៉ុល-ពត) អៀង-សារី និងស៊ុន-សេន— ភាពអ្នកដឹកនាំម៉ៅនិយមនៃពួកអ្នកតស៊ូ ។ ពួកគេបានដឹកនាំពួកអ្នកដើរតាមខ្លួនទៅកាន់ដែនដីខ្ពស់ៗ (ដីខ្ពង់) នានាភាគឦសាន និងទៅកាន់ដែនដីពួកខ្មែរលើ ប្រជាជនបុព្វកាលដែលមានអរិភាពទៅនឹងពួកខ្មែរដីទំនាប និងរដ្ឋាភិបាលកណ្ដាល ។ ចំពោះពួកខ្មែរក្រហម ដែលនៅតែខ្វះខាតជំនួយពីពួកវៀតណាមខាងជើង វាគឺសម័យកាលមួយនៃការប្រមូលក្រុមឡើងវិញ ការរៀបចំ និងការហ្វឹកហាត់ ។ ហាណូយជាមូលដ្ឋានគ្រឹះមិនខ្វាយខ្វល់នឹងពួកសម្ព័ន្ធមិត្ត ដែលធានាដោយចិនរបស់ខ្លួនឡើយ និងភាពមិនខុសគ្នានៃ ពួកមិត្តសម្លាញ់បងប្អូន ខ្លួន ទៅនឹងកុបកម្មពួកខ្លួនរវាង១៩៦៧ និង១៩៦៩ដែលអាចនឹងធ្វើអោយមានការដិតដាម ដែលលុបមិនជ្រះលើភាពអ្នកដឹកនាំរបស់ពួកខ្មែរក្រហម ។

ថ្ងៃ១៧មករា១៩៦៨ ពួកខ្មែរក្រហមបានផ្ដើមការវាយលុកលើកទីមួយរបស់ខ្លួន ។ គឺមានបំណងថែមទៀតនៅក្នុងការប្រមូលអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ និងឃោសនាអោយផុសផុលជាងការដណ្ដើមយកទឹកដី ព្រោះថា នៅពេលនោះ ពួកអ្នកកុបកម្មមានចំនួនមិនច្រើនជាង៤–៥,០០០ពាន់ឡើយ ។ កំឡុងខែដដែល ពួកកុម្មុយនិស្តបានបង្កើតឡើងនូវកងទ័ពបដិវត្តន៍​កម្ពុជាជាស្លាបយោធានៃបក្ស ។ ខាងដើមក៏ដូចជាទីបញ្ចប់នៃការបះបោរនៅបាត់ដំបង ព្រះសីហនុបានចាប់ផ្ដើមវាយតម្លៃឡើងវិញ​នូវទំនាក់ទំនងរបស់ព្រះអង្គជាមួយពួកកុម្មុយនិស្ត ។ កិច្ចព្រមព្រៀងដំបូងគេរបស់ទ្រង់​ជាមួយពួកចិនមិនបានហុចប្រយោជន៍ដល់ព្រះអង្គ​អ្វីទាំងអស់ ។ ពួកគេមិនត្រឹមតែបរាជ័យដើម្បីដាក់បញ្ឈប់ពួកវៀតណាមខាងជើងប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញពួកគេក៏បានជាប់ពាក់ព័ន្ធយ៉ាងពិតប្រាកដ (តាមរយៈពួកខ្មែរក្រហម) នៅក្នុងវិទ្ធង្សនាជាក់ស្ដែងក្នុងប្រទេសរបស់ទ្រង់ទៀត ។ នៅក្នុងសំណើរបស់លន់-ណុល (ដែលបានត្រឡប់ទៅក្នុងគណៈរដ្ឋមន្ត្រីជារដ្ឋមន្ត្រី​ការពារជាតិនៅខែវិច្ឆិកា១៩៦៨) និងពួកអ្នកនយោបាយអភិរក្ស នៅថ្ងៃ១១ឧសភា១៩៦៩ សម្ដេចបានស្វាគមន៍នូវការស្ដារទំនាក់ទំនងទូតជាមួយស.រ.និងបានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលសង្គ្រោះជាតិថ្មីជាមួយលន់-ណុលដែលគាត់ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់ទ្រង់ ។ ទ្រង់បានធ្វើដូច្នេះ ដើម្បីលេងសន្លឹកបៀរថ្មី ដោយហេតុថាពួកកុម្មុយនិស្តអាស៊ីកំពុងតែត្រៀមរួចរាល់វាយប្រហារយើង​មុនពេលបញ្ចប់សង្គ្រាមវៀតណាម ។ ម្យ៉ាងទៀត ក.ប.វ.ណ.(PAVN) និងពួករ.រ.ជ.(NLF)អាចនឹងបង្កើតពួកអ្នករងកំហុសជំនួសអោយពួកខ្លួន​យ៉ាងសមរម្យសម្រាប់ភាពឈឺចាប់ជាច្រើនរបស់កម្ពុជា បន្ថែមកាន់តែច្រើនជាងពួកខ្មែរក្រហមដ៏តូចទៀត ហើយថែមនិងការជិះជាន់កម្ពុជាដោយវត្តមានរបស់ខ្លួន​ដែលអាចនឹងដោះស្រាយបញ្ហាជាច្រើនក្នុងពេលព្រមៗគ្នា ។ ពួកអាមេរិកបានទាញយកអត្ថប្រយោជន៍បានពីឱកាសដូចគ្នានេះ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាផ្ទាល់ខ្លួនជាច្រើននៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។

ប្រតិបត្តិការបញ្ជី

សម្រាប់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីយុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែក សូមមើលប្រតិបត្តិការបញ្ជី។

ទោះបីយ៉ាងណាស.រ.បានដឹងអំពីកន្លែងលាក់ខ្លួនរបស់ក.ប.វ.ណ./រ.រ.ជ.ជាច្រើននៅកម្ពុជាតាំងពីឆ្នាំ១៩៦៦ក៏ដោយ ក៏លោកប្រធានាធិបតីលីនដុន-ប.-ចនសុនបានជ្រើសរើសមិនវាយប្រហារពួកគេ ដោយសារតែទង្គុកទង្គើអន្តរជាតិដែលអាចទៅរួច និងជំនឿរបស់លោកដែលយល់ថា ព្រះសីហនុអាចទុកចិត្តបានថា​នឹងផ្លាស់ប្ដូរគោលនយោបាយរបស់ទ្រង់សារឡើងវិញ ។ លោកចនសុនបានធ្វើ យ៉ាងណាៗ អោយសិទ្ធិអំណាចដល់ក្រុមឈ្លបការណ៍នៃបញ្ជាការជំនួយយោធា ក្រុមសិក្សាការនិងអង្កេតការវៀតណាម (ក.ស.អ. រឺ SOG)ដែលត្រូវបានចាត់ជាក្រុមជាន់ខ្ពស់ដើម្បីចូលទៅកម្ពុជា និងប្រមូលការណ៍សម្ងាត់តាមតំបន់មូលដ្ឋានទ័ពនានានៅឆ្នាំ១៩៦៧ ។ ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសលោករីឆាដម.-និច្សុននៅឆ្នាំ១៩៦៨ និងការបញ្ចូលគោលនយោបាយនៃការដកទ័ពស.រ.បន្តិចម្ដងៗរបស់លោក ពីវៀតណាមខាងត្បូង ហើយនិងវៀតណាមនីយកម្មចំពោះការប៉ះទង្គិចគ្នានៅទីនោះ បានផ្លាស់ប្ដូរអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង ។ ថ្ងៃ១៨មីនា១៩៦៩ តាមបញ្ជាសម្ងាត់ពីលោកនិច្សុន កងទ័ពអាកាសស.រ.បានអនុវត្តការទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅតំបន់មូលដ្ឋាន៣៥៣ (នៅក្នុងតំបន់ផ្លែសន្ទូចទល់នឹងខេត្តតៃនិញវៀតណាមខាងត្បូង) ដោយពួកយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែកប.៥២ស្ទ្រែតូផ្វតត្រិស្ស (B-52 Stratofortress) ។ ការវាយប្រហារជាលើកដំបូងនៅក្នុងការវាយប្រហារបន្តៗគ្នា លើកន្លែងលាក់បំពួននានាដែលបានបន្តរហូតដល់ខែឧសភា១៩៧០ ។ កំឡុងពេលប្រតិបត្តិការបញ្ជី កងទ័ពអាកាសបានធ្វើបាន៣,៨៧៥ជើង និងបានទម្លាក់ច្រើនជាង១០៨,០០០តោននៃភស្តុភារយោធានៅតាមតំបន់ព្រំដែននានានៅភាគខាងកើត ។ កំឡុងប្រតិបត្តិការនេះ ព្រះសីហនុនៅស្ងៀមស្ងាត់ចំពោះកិច្ចការទាំងអស់ ដោយសង្ឃឹមថាអាចទៅរួចដែលស.រ.អាចនឹងបណ្ដេញកងទ័ពក.ប.វ.ណ. និងរ.រ.ជ.ពីប្រទេសព្រះអង្គ ។ ហាណូយដែរ នៅតែស្ងាត់ស្ងៀម គ្មានបំណងដើម្បីផ្សព្វផ្សាយវត្តមាន​នៃកងកម្លាំងរបស់ខ្លួនឡើយនៅកម្ពុជាអព្យាក្រឹត ។ ការទម្លាក់គ្រាប់បែកតាម បញ្ជី នៅតែជាការសម្ងាត់ពីសមាជនិងប្រជាជនស.រ. រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៣ ។

ការទម្លាក់ព្រះសីហនុ (១៩៧០)

រដ្ឋប្រហារលន់-ណុល

សម្រាប់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីប្រធានបទនេះ សូមមើលរដ្ឋប្រហារកម្ពុជា១៩៧០។

គ្រានោះព្រះសីហនុបានគង់នៅក្រៅប្រទេសលើដំណើរមួយទៅកាន់បារាំង ការធ្វើកុបកម្មប្រឆាំងយួន (ដែលគឺត្រូវបានគាំទ្រពាក់កណ្ដាលដោយរដ្ឋាភិបាល) បានធ្វើឡើងនៅភ្នំពេញ កំឡុងពេលនោះដែលស្ថានទូតវៀតណាមខាងជើង និងរ.រ.ជ.ត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញ ។ នៅក្នុងអវត្តមានរបស់សម្ដេច លន់-ណុលមិនបានធ្វើអ្វីទាល់តែសោះដើម្បីបញ្ឈប់សកម្មភាពទាំងនេះ ។ ថ្ងៃទី១២ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានបិទកំពង់ផែក្រុងព្រះសីហនុ​ចំពោះពួកវៀតណាមខាងជើងនិងបានចេញឧសានវាទដ៏ពិបាកទៅកាន់ពួកគេ ។ កងកម្លាំងក.ប.វ.ណ./រ.រ.ជ.ទាំងអស់ត្រូវដកចេញពីដីកម្ពុជាអោយអស់ក្នុងរយៈពេល៧២ម៉ោង (ថ្ងៃ១៥មីនា) រឺមួយក៏ចង់ប្រឈមមុខនឹងសកម្មភាពយោធា ។

ព្រះសហីនុ ដោយលឺអំពីភាពច្របូកច្របល់ ក៏បានពាំនាំទៅដល់ម៉ូស្គូ និងប៉ីជិងដើម្បីទាមទារបរិបាលនានាលើ ក.ប.វ.ណ.និងរ.រ.ជ.ដែលដាក់ការត្រួតត្រាបន្ថែមលើអ្នកពឹងពាក់ខ្លួន ។ ថ្ងៃ១៨មីនា១៩៧០ លន់-ណុលបានស្នើអោយរដ្ឋសភាបោះឆ្នោតលើអនាគតតំណែងអ្នកដឹកនាំជាតិរបស់សម្ដេច ។ ព្រះសីហនុត្រូវបានបណ្ដេញចេញពីអំណាចដោយការបោះឆ្នោត៩២–០ ។ ឆេង-ហេងបានក្លាយជាប្រធានរដ្ឋសភា ដែលកាលណោះលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីលន់-ណុលត្រូវបានផ្ដល់អំណាចជាបណ្ដោះអាសន្ន ។ ទ្រង់សិរិមតៈបានទទួលក្រោយគាត់ជាឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ។ រដ្ឋាភិបាលថ្មីបានសង្កត់ថាការផ្ទេរអំណាចត្រូវស្របច្បាប់​ និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយវាបានទទួលស្គាល់ដោយរដ្ឋាភិបាលបរទេសភាគច្រើន ។ មាន និងបន្តជាការចោទប្រកាន់ជាច្រើនថារដ្ឋាភិបាលស.រ.បានដើរតួខ្លះនៅក្នុងការទម្លាក់ព្រះសីហនុ ប៉ុន្តែភស្តុតាងប្រាកដប្រជាមិនដែលត្រូវបានរកឃើញ​ដើម្បីគាំទ្រការចោទប្រកាន់ទាំងនោះឡើយ ។

ភាគច្រើននៃវណ្ណៈកណ្ដាលនិងពួកខ្មែរចេះដឹងបានប្រែជាធុញថប់ចំពោះសម្ដេច និងបានស្វាគមការផ្លាស់ប្ដូររដ្ឋាភិបាល ។ ពួកគេត្រូវបានចូលរួមដោយពួកយោធា សម្រាប់ពួកគេ ក្ដីសង្ឃឹមការត្រឡប់មកវិញនៃជំនួយយោធា និងហិរញ្ញវត្ថុអាមេរិកគឺជាហេតុមួយសម្រាប់ការសំដែងសេចក្ដីត្រេកអរ ។ ក្នុងរយៈពេលជាច្រើនថ្ងៃនៃការទម្លាក់ព្រះអង្គ ព្រះសីហនុ ឥឡូវនោះនៅប៉ីជិង បានផ្សព្វផ្សាយអំពាវនាវទៅកាន់ប្រជាជនដើម្បតស៊ូ​នឹងពួកអ្នកដណ្ដើមអំណាច ។ បាតុកម្មនិងកុប្បកម្មនានាបានកើតឡើង (ជាចម្បងនៅតំបន់ដែលនៅជិតទៅនឹងតំបន់គ្រប់គ្រងរបស់ក.ប.វ.ណ./រ.រ.ជ.) ក៏ប៉ុន្តែមិនបានរីកធំឡើងតាមមូលដ្ឋានទូទាំងប្រទេសគំរាមកំហែង​ដល់រដ្ឋាភិបាលឡើយ ។ នៅក្នុងឧប្បត្តិហេតុមួយនៅកំពង់ចាមនៅថ្ងៃ២៩មីនា យ៉ាងណាៗ ហ្វូងមនុស្សដែលប្រកបដោយកំហឹងបានសម្លាប់បងប្អូនលន់-ណុល គឺលន់-និល ដែលបានវះយកថ្លើមគាត់ចេញមកក្រៅ ហើយចម្អិននិងស៊ីវា ។ ពួកកសិករប្រមាណ៤០០០នាក់ក្រោយមកទៀត​បានចាប់ផ្ដើមដង្ហែក្បួនតាមរដ្ឋធានី​ដើម្បីទាមទារអោយមានការធ្វើអោយដូចដើមព្រះសីហនុឡើងវិញ ។ ពួកគាត់ត្រូវបានគេបំបែកខ្ចាត់ខ្ចាយ ជាមួយនឹងសហេតុភាពជាច្រើនដោយពួកក្រុមកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ ។

ការសម្លាប់រង្គាលពួកយួន

ភាគច្រើននៃប្រជាជនតាមទីក្រុងនិងជនបទបានបញ្ចេញកំហឹង និងការអាក់អន់ចិត្តរបស់ខ្លួនលើប្រជាជនវៀតណាមរបស់ជាតិ ។ ការដង្ហើយហៅរបស់ល់ន-ណុលរកពួកស្ម័គ្រចិត្ត១០,០០០នាក់ដើម្បីលើកស្ទួយកម្លាំងប្រុសៗក្នុងចំណោមទាហានប្រុសៗ៣០,០០០នាក់ដែលបានបំពាក់គ្រឿងបរិក្ខារខ្សត់ខ្សោយរបស់កម្ពុជា ដោយរៀបចំបានកងទ័ពច្រើនហូហៀរជាមួយពួកអ្នកកំណែនថ្មីបានជាង៧០,០០០នាក់ ។ ពាក្យចចាមអារាមដែលមានច្រើនអំពីការវាយលុកក.ប.វ.ណ.ដែលអាចទៅរួចតម្រង់មកភ្នំពេញខ្លួនឯង ។ រោគផ្ដេសផ្ដាសបានវិវត្ត ហើយនេះវាបានបង្កអោយមានប្រតិកម្មហឹង្សាប្រឆាំងនឹងជនជាតិយួន៤០០,០០០នាក់របស់ប្រទសជាតិនេះ ។

លន់-ណុលសង្ឃឹមថាប្រើប្រាស់ពួកយួនជាចំណាប់ខ្មាំងប្រឆាំងទល់​នឹងសកម្មភាពនានានៃក.ប.វ.ណ./រ.រ.ជ. ហើយពួកយោធាបានផ្ដើមការឡោមព័ទ្ធពួកគេរហូតទៅដល់ការកាន់កាប់ជំរុំនានា ។ នោះគឺជាពេលដែលការសម្លាប់បានចាប់ផ្ដើម ។ នៅតាមទីប្រជុំជននិងភូមិនានាទូទាំងកម្ពុជា ពួកទាហាននិងអសេនិកជន (ជនស៊ីវិល)បានស្រាវជ្រាវពួកអ្នកជិតខាងវៀតណាមរបស់ខ្លួនដើម្បីសម្លាប់ពួកគេចោល ។ ថ្ងៃ១៥មេសា សាកសពនៃពួកយួន៨០០នាក់បានបណ្ដែតហូរចុះទៅក្រោមតាមទន្លេមេគង្គ និងហូរទៅកាន់វៀតណាមខាងត្បូង ។

ពួកយួនខាងត្បូង ខាងជើង និងរ.រ.ជ.បានប្រកាសបរិហារយ៉ាងខ្លាំងក្លានូវសកម្មភាពដ៏អាក្រក់ក្រៃលែងទាំងនេះ ។ ជាការសំខាន់ មិនមានពួកខ្មែរ មិនថាតែសហគមន៍ពុទ្ធសាសនាឡើយ ក៏មិនបានផ្ដន្ទាទោសលើកការសម្លាប់នោះដែរ ។ នៅក្នុងការដោះសារទៅកាន់រដ្ឋាភិបាលសៃហ្គន លន់-ណុលបានថ្លែងថា

វាពិបាកដើម្បីញែករវាងពលរដ្ឋយួនដែលជាវៀតកុងនិងអ្នកដែលមិនមែន​ណាស់ ។ ដូច្នេះវាគឺជាការធម្មតាណាស់ដែលប្រតិកម្មចំពោះកងទ័ពខ្មែរ ដែលពួកគេមានអារម្មណ៍ថាខ្លួនឯងលាក់ពុត គឺពិបាកត្រួតពិនិត្យ ។

រ.រ.ជ.ក. និង រ.រ.រ.ជ.ក.

ពីប៉ីជិង ព្រះសីហនុបានប្រកាសថារដ្ឋាភិបាលនៅភ្នំពេញត្រូវបានរំលាយហើយ ហើយចេតនារបស់ទ្រង់គឺដើម្បីបង្កើត Front Uni National du Kampuchea រឺ NUFK រឺ រ.រ.ជ.ក.(រណសិរ្សរួបរួមជាតិកម្ពុជា) ។ ព្រះសីហនុក្រោយមកបានមានបន្ទូលថា ខ្ញុំជ្រើសរើសមិននៅជាមួយពួកអាមេរិក រឺ ពួកកុម្មុយនិស្ត ព្រោះតែខ្ញុំចាត់ទុកថាមានគ្រោះថ្នាក់ពីរយ៉ាង គឺចក្រពត្តិនិយមអាមេរិក និងកុម្មុយនិស្តអាស៊ី ។ គឺលន់-ណុលដែលតម្រូវអោយខ្ញុំជ្រើសរើសរវាងពួកគេ ។

ពួកវៀតណាមខាងជើងបានប្រតិកម្មតបទៅនឹងការផ្លាស់ប្ដូរនយោបាយ​នៅកម្ពុជាដោយការបញ្ជូនរដ្ឋមន្ត្រីប្រមុខផាម-វ៉ាន់ដុងទៅជួបព្រះសីហនុនៅចិននិងជ្រើសរើសទ្រង់ជាសម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយពួកខ្មែរក្រហម ។ សាឡុត-សក៏បានទាក់ទងដោយពួកវៀតណាម​ដែរ ដែលកាលណោះពួកគេបានផ្ដល់អោយគាត់នូវធនធានអ្វីៗ ដែលគាត់ត្រូវការសម្រាប់កុបកម្មរបស់គាត់ប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ។ សាឡុត-សនិងព្រះសីហនុពិតមែននៅប៉ីជិងក្នុងពេលដូចគ្នាមែន ក៏ប៉ុន្តែពួកមេដឹកនាំវៀតណាម និងចិនមិនដែលផ្ដល់ព័ត៌មានព្រះសីហនុពីវត្តមានរបស់សាឡុត-ស រឹមួយក៏អនុញ្ញាតអោយបុរសទាំងពីរបានជួបគ្នាឡើយ ។ មួយរយៈពេលខ្លីក្រោយមក ព្រះសីហនុបានចេញការអំពាវនាវតាមវិទ្យុ ទៅកាន់ប្រជាជនកម្ពុជាអោយងើបឡើងប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលហើយ​ និងគាំទ្រដល់ពួកខ្មែរក្រហម ។ នៅខែឧសភា១៩៧០ សាឡុត-សនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់ទៅកាន់កម្ពុជាវិញ ហើយដំណើរនៃកុបកម្មបានចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងក្លា ។ បន្ទាប់ពីព្រះសីហនុបានបង្ហាញការគាំទ្ររបស់ទ្រង់ដល់​ពួកខ្មែរក្រហមតាមរយៈការធ្វើទស្សនកិច្ចពួកគេនៅតាមវាលស្រែ ការចូលជួររបស់ពួកគេបានរីកប៉ោងឡើង ចាប់ពីយុទ្ធជន៦,០០០នាក់ដល់៥០,០០០នាក់ ។

សម្ដេចក្រោយមកទៀតបានចងសម្ព័ន្ធព្រះអង្គឯងជាមួយពួកខ្មែរក្រហម ពួកវៀតណាមខាងជើង ពួកបទេសឡាវរបស់ឡាវ និងរ.រ.ជ. ដោយចោលកិត្យានុភាពផ្ទាល់របស់ព្រះអង្គ ហើយនៅពីក្រោយពួកកុម្មុយនិស្ត ថ្ងៃ៥ឧសភា ការបង្កើតឡើងជាជាក់ស្ដែងនៃរ.រ.ជ.ក. និង Gouvernement Royal d'Union Nationale du Kampuchea រឺ រ.រ.រ.ជ.ក. (រាជរដ្ឋាភិបាលរួបរួមជាតិកម្ពុជា) ក៏ត្រូវបានប្រកាសឡើង ។ ព្រះសីហនុបានកាន់តំណែងជាប្រមុខរដ្ឋ ដោយតែងតាំងប៉ែន-នុត ម្នាក់ក្នុងចំណោមពួកអ្នកគាំទ្រ​ដ៏ស្មោះត្រង់បំផុតអោយធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ។

ខៀវ-សំផនត្រូវបានជ្រើសរើសជាឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិ និងជាអគ្គបញ្ជាការនៃកងទ័ពរ.រ.រ.ជ.ក. រឺ RGNUK (ទោះបីប្រតិបត្តិការយោធាជាក់ស្ដែងត្រូវបានដឹកនាំដោយប៉ុល-ពតក៏ដោយ) ។ ហ៊ូ-នឹមបានក្លាយជារដ្ឋមន្ត្រីឃោសនាការ និងហ៊ូ-យុនបានក្ដោបក្ដាប់ការទទួលខុសត្រូវទ្វេដងជារដ្ឋមន្ត្រីមហាផ្ទៃ កំណែទម្រង់រួម និងសហករណ៍ ។ រ.រ.រ.ជ.ក.បានអះអាងថាវាមិនមែនជារដ្ឋាភិបាលនិរទេសដោយហេតុថាខៀវ-សំផន និងពួកកុបករមាននៅខាងក្នុងប្រទេសកម្ពុជានៅឡើយ ។ ព្រះសីហនុនិងពួកស្ម័គ្រស្មោះព្រះអង្គបាននៅចិន យ៉ាងណាៗសម្ដេចបានធ្វើទស្សនកិច្ចទៅកាន់ តំបន់រំដោះ នៃកម្ពុជា រួមមានអង្គរវត្ត នៅខែមីនា១៩៧៣ ។ ទស្សនកិច្ចទាំងនេះត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាសំខាន់សម្រាប់គោលបំណងឃោសនា និងគ្មានឥទ្ធិពលពិតៗលើកិច្ចការនយោបាយឡើយ ។

ចំពោះព្រះសីហនុ នេះបានបង្ហាញជាអាពាហ៍ពិពាហ៍បង្ខិតបង្ខំប្រមើលមើលឃើញរយៈពេលខ្លីដែលត្រូវបានជម្រុញចិត្ត ដោយការស្រេកឃ្លានការសងសឹករបស់ទ្រង់ប្រឆាំងនឹងពួកគេដែលបានក្បត់ទ្រង់ ។ ចំពោះពួកខ្មែរក្រហម វាគឺជាមធ្យោបាយមួយដើម្បីពង្រីកឡើង អោយមានការអំពាវនាវកាន់តែធំឡើងដល់ចលនារបស់ខ្លួន ។ ពួកសិករ បានជម្រុញចិត្តដោយភាពស្មោះត្រង់ភក្ដីភាពទៅនឹងរាជាធិបតេយ្យបានគាំទ្រ​ដល់ហេតុផលរបស់ផ្វាំង្ខរឺFUNK (រណសិរ្សរួបរួមជាតិកម្ពុជា) ។ ការអំពាវនាវផ្ទាល់របស់ព្រះសីហនុ ឥរិយាបថដ៏ល្អប្រសើរទាំងស្រុងនៃកងទ័ពកុម្មុយនិស្ត និងការបាញ់ទម្លាក់គ្រាប់នៃសម្ព័ន្ធមិត្តពេញទី​បានធ្វើអោយកាន់តែងាយស្រួលដល់ការកែនកងទ័ព ។ កិច្ចការនេះត្រូវបានបង្កើតអោយកាន់តែងាយស្រួលបន្ថែម សម្រាប់ពួកកុម្មុយនិស្តបន្ទាប់ពីខែ៩តុលា១៩៧០ ពេលដែលលន់-ណុលបានលុបចោលរាជាធិបតេយ្យសហព័ន្ធនិយមយ៉ាងងាយស្រួល ហើយបានប្រកាសការបង្កើតសាធារណរដ្ឋខ្មែរមជ្ឈការឡើង ។

សង្គ្រាមកំពុងតែរីករាលដាល (១៩៧០–១៩៧១)

ពួកខាងប្រឆាំង

ស្ថានការណ៍បន្តបន្ទាប់នៃរដ្ឋប្រហារ លន់-ណុលមិនបានចាប់ផ្ដើមអោយកម្ពុជាប្រឡូកក្នុងសង្គ្រាមភ្លាមៗទេ ។ គាត់បានអំពាវនាវដល់សហគមន៍អន្តរជាតិនិងសហប្រជាជាតិនៅក្នុងការប៉ុនប៉ងដើម្បីទទួលបានការគាំទ្រដល់រដ្ឋាភិបាលថ្មី និងបានបន្ទាសការរំលោភបំពាននូវ​អព្យាក្រឹតភាពកម្ពុជាដោយកងកម្លាំងបរទេស ជំរុំអ្វីក៏ដោយដែល ពួកគេចាប់តាំងទីឡើង ។ ក្ដីសង្ឃឹមរបស់គាត់សម្រាប់អព្យាក្រឹតនិយម​អោយមានបន្តគ្មានបានជួយជាប្រយោជន៍ដល់គាត់ច្រើនជាងព្រះសីហនុឡើយ ។

តាមប្រតិបត្តិការប្រយុទ្ធនានាបានដឹងភ្លាមៗថា ទាំងសងខាងត្រូវបានប្រកួតខុសគូយ៉ាងអាក្រក់ ។ កងទ័ពរដ្ឋាភិបាល ឥឡូវត្រូវបានដាក់ឈ្មោះជាថ្មីថា Forces Armees Nationales Khemeres រឺ FANK (កងទ័ពជាតិខ្មែរ) និងរាប់ពាន់នាក់ពួកខ្មែរទីក្រុងក្មេងៗបានប្រមែប្រមូល​គ្នាដើម្បីចូលរួមនៅប៉ុន្មានខែបន្តបន្ទាប់ពីការដកព្រះសីហនុចេញ ។ ជាមួយនឹងការកញ្ជ្រោលឡើងនៃការកែនកងទ័ព យ៉ាងណាៗ ក.ជ.ខ.បានពង្រីកសមត្ថភាពរបស់ខ្លួនកាន់តែល្អដើម្បី​ស្រូបទាញមនុស្សថ្មីៗមកទៀត ។ ក្រោយមក ដោយបានប្រាប់សារពត៌មាននូវប្រតិបត្តិការតាមកលយុទ្ធ និងការត្រូវការដើម្បីផ្លាស់ប្ដូរសហេតុភាពប្រយុទ្ធនានា គ្មានពេលគ្រប់គ្រាន់ទេដើម្បីផ្ដល់អោយ​នូវជំនាញដែលត្រូវការទៅដល់បុគ្គលម្នាក់ៗ រឺ អង្គភាព ហើយនិងការខ្វះខាតការហ្វឹកហាត់​ដែលធ្វើអោយមានអន្តរាយដល់អត្ថិភាពរបស់ក.ជ.ខ.រហូតដល់ការដួលរលំរបស់ខ្លួន ។

ឯកសារ:CamGen.jpg

ពួកនាយទាហានកម្ពុជា​ និងពួកឥស្សរជនស.រ. ១៩៧១

កំឡុងសម័យ១៩៧៤–១៩៧៥ កងទ័ពក.ជ.ខ.បានកើនឡើងជាផ្លូវការចាប់ពី១០០,០០០ដល់ទៅប្រហែល២៥០,០០០នាក់ ក៏ប៉ុន្តែមុខជាមានចំនួនក្បែរៗ១៨០,០០០តែប៉ុណ្ណោះទេ ដោយសារបញ្ជីប្រាក់ខែដែលខ្វះខាតដល់ពួកនាយទាហានរបស់ខ្លួន និងដោយសារការរត់ចោលជួរជាច្រើន ។ ជំនួយយោធាស.រ. (អាវុធយុទ្ធភណ្ឌ គ្រឿងផ្គត់ផ្គង់ និងគ្រឿងបរិក្ខា) ត្រូវបានគេប្រមូលឡើងដើម្បក.ជ.ខ.តាមរយៈក្រុមដឹកជញ្ជូនបរិក្ខារយោធាកម្ពុជា (ក.ដ.ប.យ.ក. រឺMEDTC ) ។ ដោយបានអោយអំណាចទាំងស្រុងដល់ពួកនាយទាហាននិងមនុស្ស១១៣នាក់ ក្រុមនេះបានមកដល់ភ្នំពេញនៅឆ្នាំ១៩៧១ ក្រោមបញ្ជាការទាំងស្រុងនៃឧត្តមនាវីឯកCINCPACលោកចនស.ម៉ខ់ខេន, ជែអ ឥរិយាបទនៃរដ្ឋបាលលោកនិខ្សុនអាចត្រូវបានបូកបញ្ចូល​តាមការណែនាំដោយហិនរី-ឃិស្ស៊ីងហ្គឺរទៅកាន់ប្រមុខទីមួយនៃក្រុមសម្ព័ន្ធការ លោកវីរសេនីយឯកចូណាថាន់-លែដ្ដថា: កុំគិតដល់ជ័យជំនះ គ្រាន់តែអោយរស់បានហើយ ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ លោកម៉ខ់ខេនបានដាក់ញត្តិទៅបញ្ចកោណជារឿយៗដើម្បីសុំអាវុធ គ្រឿងបរិក្ខារ និងសេនាធិការចំពោះអ្វីដែលលោកបានបង្ហាញកម្មសិទ្ធិថាជាសង្គ្រាមរបស់ខ្ញុំ ។

មានបញ្ហាផ្សេងៗដទៃទៀត ។ កងទាហាននៃក.ជ.ខ.ជាទូទៅពុករលួយនិងលោភលន់ ។ ដោយការបញ្ចូលនូវពួកទាហានខ្មោចបានបង្កអោយមានការខ្វះខាតបញ្ជីប្រាក់ខែដ៏សន្ធឹក ការផ្ដល់អាហារវិភាគត្រូវបានគេកឹបកេង​ដោយពួកនាយទាហាន ពេលដែលកូនទាហានរបស់ពួកខ្លួនស្រេកឃ្លាន រួចហើយការលក់អាវុធនិងយុទ្ធភ័ណ្ឌទៅកាន់ផ្សារងងឹត (រឺ ទៅកាន់សត្រូវ) គឺជារឿងធម្មតា ។ ភាពអាក្រក់មែនទែននោះ គឺភាពផ្ដេសផ្ដាសខាងកលយុទ្ធចំណោមពួកនាយទាហានក.ជ.ខ.ជាធម្មតាក៏ដូចជាសេចក្ដីលោភលន់របស់ពួកគេដែរ ។លន់-ណុលជារឿយៗបានចៀសវាងពួកអគ្គសេនាធិកា និងបានដឹកនាំប្រតិបត្តិការចុះដល់កម្រិត​កងវរសេនាតូចដែលកាលណោះក៏កំពុងតែហាមឃាត់​ការធ្វើអោយស៊ីគ្នាពិតៗណាមួយរវាងកងប្រដាប់អាវុធ ជើងទឹក និងអាកាស ។

ពួកទាហានសាមញ្ញបានប្រយុទ្ធយ៉ាងក្លាហានលើកដំបូង ក៏ប៉ុន្តែពួកគេត្រូវទទួលបានជាមួយប្រាក់ខែទាបៗ (រួមជាមួយដែលពួកគេត្រូវទិញអាហារ​និងតំហែទាំវេជ្ជសាស្ត្រផ្ទាល់ខ្លួន) កង្វះខាតសព្វាវុធយុទ្ធភណ្ឌ និងគ្រឿងបរិក្ខារចម្រុះនានា ។ ដោយសារប្រព័ន្ធប្រាក់ខែនេះ គ្មានការចែករំលែកដល់គ្រួសាររបស់ពួកគាត់ ដូច្នេះហើយបានបង្ខំអោយប្ដី/កូនរបស់ពួកគាត់ចូលទៅកាន់តំបន់សមរភូមិ ។ បញ្ហាទាំងនេះ (ដែលកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរឡើងបន្តអោយទឹកចិត្តធ្លាក់ចុះ) ក៏ត្រូវកើនឡើងច្រើនលើកហួសហេតុតែប៉ុណ្ណឹង ។

នៅក្នុងការចាប់ផ្តើមឆ្នាំ១៩៧៤ បញ្ជីសារពើភណ្ឌកងទ័ពកម្ពុជារួមមាន កាំភ្លើង២៤១,៦៣០ដើម កាំភ្លើងយន្ត៧,០៧៩ដើម កាំភ្លើងត្បាល់២,៧២៦ដើម កាំភ្លើងផ្លោងគ្រាប់បែក២០,៤៨១ដើម កាំភ្លើងឥតធាក់៣០៤ដើម កាំភ្លើងផ្លោង២៨៩ដើម រថAPCs (រថដឹកពាសដែកផ្ទាល់ខ្លួន)២០២គ្រឿង និងរថដឹកជញ្ជូន៤,៣១៦គ្រឿង ។ កងទ័ពជើងទឹកខ្មែរមាន១៧១កប៉ាល់ កងអាកាសខ្មែរមានយន្តហោះ២១១គ្រឿង រួមមាន T-២៨អាមេរិកខាងជើង៦៤គ្រឿង នាវាកាំភ្លើងឌូហ្គ្លាសAC-៤៧ ១៤គ្រឿង និងឧទ្ធម្ភាគចក្រ៤៤គ្រឿង ។ បុគ្គលិកយោធាស្ថានទូតអាមេរិក– ដែលត្រូវបានគេគិតស្មានថាអោយសម្របសម្រួលកម្មវិធីជំនួយអាវុធ–តែប៉ុណ្ណោះ ជួនកាលក៏បានរកឃើញថាបានពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងការប្រឹក្សាដែលគេហាមប្រាម​និងកិច្ចការប្រយុទ្ធ ។

ដើមឡើយបានរៀចំប្រយុទ្ធតទល់នឹងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ​អំពីសមត្ថភាពដែលមានកំណត់តែប៉ុណ្ណេះទេ – ពួកកងទ័ពប្រជាជនវៀតណាមគឺជាកងទ័ពថ្មើរជើងមួយ​ដ៏ភ្លឺថ្លាល្អបំផុតនៅក្នុងពិភពលោកនៅសម័យនោះ ។ នៅពេលកងទ័ពរបស់ខ្លួនត្រូវបានដណ្ដើមកន្លែងបាន គឺដោយសារពួកស្បែកស្វិត ហើយពួកនោះក៏បានអប់រំបណ្ដុះបណ្ដាលកងទ័ពកសិករ​របស់ពួកខ្មែរក្រហមយ៉ាងតឹងរឹង​ជាមួយនឹងស្នូលនៃពួកមេដឹកនាំមានបទពិសោធន៍របស់ខ្លួន ដែលពួកមេដឹកនាំទាំងនោះ កាលណោះបានទទួលការគ្រាំទ្រពេញទីពីហាណូយ ។ កងកម្លាំងខ្មែរក្រហម ដែលត្រូវបានរៀបចំឡើងវិញនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលឥណ្ឌូចិន​ដែលប្រារព្ធនៅឆុងហួ ចិន នៅខែមេសា១៩៧០ នឹងកើនឡើងចាប់ពី១២–១៥,០០០នៅឆ្នាំ១៩៧០ទៅ ដល់៣៥–៤០,០០០នៅឆ្នាំ១៩៧២ នៅពេលនោះខ្មែរូបនីយកម្មនៃជម្លោះបានអួតថាបានចូលរួម​និងប្រតិបត្តិការប្រយុទ្ធតទល់នឹ​ងពួកសាធារណរដ្ឋត្រូវបានក្ដោបក្ដាប់ទាំងស្រុង​ដោយពួកកុបករ ។

ការវិវត្តនៃកងកម្លាំងទាំងនេះបានចូលរួមជាបីដំណាក់កាល ។ ឆ្នាំ១៩៧០ដល់១៩៧២គឺជាសម័យកាលនៃការរៀបចំនិងការកេណ្ឌទ័ព កំឡុងពេលដែលអង្គភាពខ្មែរក្រហមបានបម្រើជាពួកអ្នកជួយដល់ក.ប.វ.ណ. ។ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧២ដល់ពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ១៩៧៤ ពួកកុបករបានបង្កើតអង្គភាពក្នុងទំហំជាកងវរសេនាតូចនិងកងវរសេនាធំ ។ វាគឺកំឡុងសម័យកាលនេះដែលពួកខ្មែរក្រហមចាប់ផ្ដើមបានញែកព្រះសីហនុ​និងពួកអ្នកគាំទ្ររបស់ព្រះអង្គចេញ​ហើយនិងសមូហភាវកម្មនៃកសិកម្មត្រូវបានចាប់ផ្ដើមនៅតំបន់រំដោះនានា ។ អង្គភាពដែលមានទំហំប៉ុនកងពលដែលកំពុងដាក់នៅសមរភូមិឆ្នាំ១៩៧៤–១៩៧៥ នៅពេលគណបក្សនេះស្ថិតនៅជារបស់ខ្លួន ហើយក៏ចាប់ផ្ដើមរូបបរិវត្តន៍ (ការផ្លាស់ប្ដូរ)ដាច់ខាតនៃប្រទេសនេះ ។

រួមជាមួយការទម្លាក់ព្រះសីហនុ ហាណូយបានព្រួយបារម្ភការប្រមើលមើលឃើញទុកជាមុននូវរបបនិយមលោកខាងលិច​ដែលអាចអនុញ្ញាតអោយពួកអាមេរិកបង្កើតឡើងវត្តមានយោធា​លើផ្នែកសង្ខាងខាងលិចរបស់ពួកគេ ។ ដើម្បីទប់ស្កាត់រឿងនោះពីការកើតឡើង ពួកគេបានចាប់ផ្ដើមការផ្ទេរឋបនភណ្ឌយោធាអោយឆ្ងាយ​ពីតំបន់ព្រំដែននានាទៅទីតាំងកាន់តែជ្រៅនៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជា ។ មជ្ឈមណ្ឌលបញ្ជាការថ្មីត្រូវបង្កើតឡើងនៅទីក្រុងក្រចេះនិងការលៃលកពេលការចល័តដែលល្អប្រសើរ ។ ប្រធានាធិបតីនិច្សុនដែលមានយោបល់ថា:

"យើងត្រូវការការចល័តយ៉ាងអង់អាចនៅកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញថាយើងឈរជាមួយលន់-ណុល...អ្វីមួយជាសញ្ញាសម្គាល់...សម្រាប់តែរបបកម្ពុជាតែមួយគត់​ដែលមានសេចក្ដីក្លាហានឈរខាងលោកខាងលិចនិងអាមេរិក ។"

ការលុកលុយកម្ពុជា

សម្រាប់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីការលុកលុយ សូមមើលយុទ្ធនាការកម្ពុជា។

ថ្ងៃ២៩មេសា១៩៧០ អង្គភាពវៀតណាមខាងត្បូងនិងស.រ. (ផងដែរក៏បានបំភ័យដោយការមើលឃើញទុកជាមុនថាកម្ពុជា​កំពុងតែរាតត្បាយដោយពួកកុម្មុយនិស្ត) បានបណ្ដោយអោយមានយុទ្ធនាការកម្ពុជាដែលមានកំណត់មុខច្រើន​ដែលវ៉ាស៊ីងតោនសង្ឃឹមថានឹងអាចដោះស្រាយបញ្ហាបីផ្សេងទៀត: ទីមួយ វានឹងផ្ដល់អោយខែលមួយសម្រាប់ការដកទ័ពថយរបស់អាមេរិក (ដោយការកម្ទេចប្រព័ន្ធដឹកនាំសាស្ត្រក.ប.វ.ណ.និងការសម្លាប់កងទ័ពសត្រូវ) ទីពីរ វានឹងផ្ដល់អោយមានការសាកល្បងចំពោះនយោបាយនៃវៀតណាមនីយកម្ម ទីបី វានឹងប្រើជាសញ្ញាមួយទៅដល់ហាណូយដែលលោកនិច្សុនចង់បានន័យថាជាធុរកិច្ច ។ ទោះបីជាមានការអបអររបស់លោកនិច្សុនចំពោះតំណែងរបស់លន់-ណុលក៏ដោយ ក៏មេដឹកនាំកម្ពុជាប្រាកដជាមិនត្រូវបានគេអោយការណ៍​នូវការរីកចំរើនជឿនលឿក្នុងការសម្រេចអោយមាន​ការឈ្លានពានប្រទេសរបស់គាត់ឡើយ ។ គាត់បានដឹងអំពីរឿងនឹងតែប៉ុណ្ណឹងទេ បន្ទាប់ពីប្រមុខបេសកកម្មស.រ. ដែលគាត់បានដឹងខ្លួនឯងអំពីរឿងនឹងពីការផ្សព្វផ្សាយតាមវិទ្យុ ។

បឋនភណ្ឌដឹកនាំសាស្ត្រដ៏សន្ធឹកនិងចំនួនការផ្គត់ផ្គង់​ដ៏ច្រើនត្រូវបានគេដឹង និងកម្ទេចចោល ក៏ប៉ុន្តែតាមការរាយការណ៍ពីបញ្ជាការអាមេរិកនៅសៃហ្គនបានផ្សាយចេញ នៅតែមានចំនួនសម្ភារៈកាន់តែច្រើនសន្ធឹកបានត្រៀមរួចរាល់ ហើយត្រូវបានគេរំកិលកាន់តែជ្រៅទៅកាន់ទីជនបទ ។ តាមរយៈឧត្តមសេនីយ៍សាធារណរដ្ឋលោកសាក់-សុតសាខន ការដកទ័ពថយនៃកងកម្លាំងស.រ. បន្ទាប់ពីយុទ្ធនាការតែ៣០ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ បានបង្កើតអោយមានទីចំហដ៏ធំមួយលើខាងសម្ព័ន្ធមិត្ត​ដែលមិនថាតែកងទ័ពកម្ពុជា រឺក៏វៀតណាមខាងត្បូងទេ​ដែលធ្លាប់តែអាចបំពញវាបាន ។

នៅថ្ងៃដែលការលុកលុយបានចាប់ផ្ដើម ពួកយួនខាងជើងបានប្រតិកម្មដោយការចាប់ផ្ដើមការវាយលុក (យុទ្ធនាការ X) ដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់ប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងក.ជ.ខ.ដើម្បីការពារ​និងពង្រីកតំបន់មូលដ្ឋានរបស់ពួកគេនិងប្រព័ន្ធដឹកនាំសាស្ត្រ ។ នៅខែមិថុនា បីខែបន្ទាប់ពីការដកព្រះសីហនុចេញ ពួកគេបានបោសសំអាតកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលចេញមួយភាគបី​នៃផ្ទៃប្រទេសនៅភាគឦសានទាំងស្រុង ។ បន្ទាប់ពីការកម្ចាត់កងកម្លាំងទាំងនោះមក ពួកយួនខាងជើងបានបែរមករកទឹកដីដែលបានឈ្នះថ្មីលើពួកកុបករក្នុងតំបន់វិញ ។ ពួកខ្មែរក្រហម ក៏បានបង្កើតតំបន់រំដោះនានា​នៅប៉ែកខាងត្បូងនិងនិរតីនៃផ្ទៃប្រទេស ដែលជាទីពួកគេបានចាត់ការដោយឯករាជ្យពីពួកយួនខាងជើង ។

ចេនឡា២

សម្រាប់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីប្រធានបទនេះ សូមមើលប្រតិបត្តិការចេនឡា២។

តំបន់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋាភិបាល ខែសីហា១៩៧០

កំឡុងពេលយប់២១មករា១៩៧១ កម្លាំងកម្មង់ដូក.ប.វ.ណ./រ.រ.ជ.១០០នាក់បានវាយប្រហារវាលយន្តហោះពោធិ៍ចិនតុង មូលដ្ឋានសំខាន់នៃកងទ័ពអាកាសសាធារណរដ្ឋ ។ នៅក្នុងសកម្មភាពមួយនេះ ពួកអ្នកវាយឆ្មក់បានកម្ទេចស្ទើរតែទាំងស្រុងសារពើរភណ្ឌ​នៃអាកាសយានរដ្ឋាភិបាល រួមមានយន្តហោះចម្បាំងរបស់រដ្ឋាភិបាលទាំងអស់ ។ នេះប្រហែលធ្លាប់ជាការប្រសិទ្ធពរដោយក្លែងបន្លំមែន យ៉ាងណាៗ ចាប់តាំងពីពេលនោះមកកងទ័ពអាកាសប្រកបទៅដោយយន្តហោះសូវៀតចាស់ៗ (ត្បិតគេលែងប្រើអស់ហើយ) ។ ពួកអាមេរិកភ្លាមៗបានដាក់ជំនួសមកវិញនូវយន្តហោះជាច្រើន​ជាមួយគំរូទំនើបជឿនលឿនបន្ថែមទៀត ។ ការវាយប្រហារបានធ្វើហើយ ក៏ប៉ុន្តែក៏បញ្ឈប់ការវាយលុករបស់ក.ជ.ខ.ដែលបានស្នើសុំដែរ ។ ពីរអាទិត្យក្រោយមក លន់-ណុលបានរងការឈឺចាប់ដែលបណ្ដាលអោយពិការអវយវៈ​ (stroke)និងបានចេញចាកទៅហាវ៉ៃដើម្បីព្យាបាល ។ វាគឺជាស្ត្រូកខ្សោយទេ យ៉ាងណាយ៉ាងណី ក៏លោកឧត្តមសេនីយ៍បានជាសះស្បើយភ្លាមៗ ហើយក៏ត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញបន្ទាប់ពីពីរខែតែប៉ុណ្ណោះ ។

វាមិនទាន់ដល់ថ្ងៃ២០សីហា ដែលក.ជ.ខ.បានផ្ដើមប្រតិបត្តិការចេនឡា២ គឺការវាយលុកលើកទីមួយរបស់ខ្លួននៅឆ្នាំនេះ ។ គោលដៅនៃយុទ្ធនាការគឺដើម្បីបោសសំអាតផ្លូវលេខ៦នៃកងកម្លាំងសត្រូវ​និងដោយហេតុបើកឡើងវិញគមនាគមន៍នានាជាមួយកំពង់ធំ ទីក្រុងធំបំផុតទីពីរនៃសាធារណរដ្ឋ ដែលបានញែកដាច់ពីរដ្ឋធានីអស់រយៈពេលជាងមួយឆ្នាំហើយ ។ ប្រតិបត្តិការដើមឡើយបានជោគជ័យ និងទីក្រុងត្រូវយកបានមកវិញ ។ ពួកក.ប.វ.ណ.និងខ្មែរក្រហមបានវាយប្រហារតបវិញនៅ ខែវិច្ឆិកា និង ធ្នូ ដែលបំផ្លាញកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលជាដំណាក់ៗ ។ មិនដែលមានការរាប់អោយត្រឹមត្រូវនៃការខាតបង់ឡើយ ក៏ប៉ុន្តែការប៉ាន់ស្មានគឺ ជាលំដាប់បុគ្គលិកដប់កងវរសេនាតូច​និងគ្រឿងបរិក្ខារបានបាត់បង់បូករួមទាំងគ្រឿងបរិក្ខារដប់កងវរសេនាតូច​បន្ថែមទៀត ។ លទ្ធផលយុទ្ធសាស្ត្រនៃការបរាជ័យចេនឡា២​គឺថាដើមគំនិតនៃការវាយលុកបានហុចដល់កណ្ដាប់ដៃនៃក.ប.វ.ណ.និងពួកខ្មែរក្រហមទាំងស្រុងវិញ ។

ការត្រដរខ្យល់នៃសាធារណរដ្ឋខ្មែរ (១៩៧២–១៩៧៥)

ការតស៊ូដើម្បីរស់រាន

សម្រាប់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីយុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែក សូមមើលប្រតិបត្តិចែកចាយសេរី។

ចាប់ពី១៩៧២រហូតដល់១៩៧៤ សង្គ្រាមត្រូវប្រព្រឹត្តទៅតាមបណ្ដោយខ្សែគមនាគមន៍នានារបស់ក.ជ.ខ.ខាងជើងនិងខាងត្បូងនៃរដ្ឋធានី ។ ការវាយលុកដែលបានកំណត់ត្រូវផ្ដើម​ដើម្បីរក្សាទំនាក់ទំនងជាមួយតំបន់ដាំដុះស្រូវនៅភាគពាយព្យ និងតាមបណ្ដោយទន្លេមេគង្គនិងផ្លូវជាតិលេខ៥ តំណផ្លូវគោករបស់សាធារណរដ្ឋទៅកាន់វៀតណាមខាងត្បូង ។ យុទ្ធសាស្ត្រនៃពួកខ្មែរក្រហម​គឺកាត់ផ្ដាច់ខ្សែគមនាគមន៍ទាំងនោះបន្តិចម្ដងៗ ហើយគាបយកភ្នំពេញ ។ តាមលទ្ធផល កងកម្លាំងក.ជ.ខ.បានប្រែក្លាយជាបែកជាផ្នែក ញែកចេញពីគ្នា និងមិនអាចខ្ចីការជួយគ្នាទៅវិញទៅមកពីមួយណាផ្សេងទៀតឡើយ ។

វិភាគទានរបស់ស.រ.ដ៏សំខាន់ចំពោះកិច្ចប្រឹងប្រែងរបស់ក.ជ.ខ.បានប្រែមកជាទម្រង់យន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែក និងយន្តអាកាសកលយុទ្ធនៃកងអាកាសស.រ. ។ នៅពេលនោះលោកប្រធានាធិបតីនិច្សុនបានផ្ដើមការលុកលុយនៅឆ្នាំ១៩៧០ កងទ័ពអាមេរិកនិងវៀតណាមខាងត្បូងបានប្រតិបត្តិការក្រោមឆ័ត្រ​នៃការគ្របដណ្ដប់អាកាសដែលត្រូវបានកំណត់ឡើងប្រតិបត្តិការ ចែកចាយសេរី ។ នៅពេលនោះកងទ័ពទាំងនោះត្រូវបានដកចេញ ប្រតិបត្តិការអាកាសបានបន្ត ដោយសំញ៉ែងហាមឃាត់ចលនានិងដឹកនាំសាស្ត្រកងទ័ពក.ប.វ.ណ./រ.រ.ជ. ។ ដោយពិតទៅ (ហើយនិងមិនបានដឹងដល់សមាជនិងសាធារណជនអាមេរិកទេ), ពួកគេត្រូវប្រើប្រាស់ដើម្បីផ្ដល់ជំនួយអាកាសខាងកលយុទ្ធដល់ក.ជ.ខ. ។ តាមអតីតនាយទាហានស.រ.ម្នាក់នៅភ្នំពេញបានរាយការណ៍ តំបន់ក្បែរទន្លេមេគង្គគឺពោរពេញដោយរណ្ដៅគ្រាប់បែកមកតែ ពីការវាយប្រហាររបស់ប-៥២នោះ នៅឆ្នាំ១៩៧៣ រណ្ដៅទាំងនោះមើលទៅដូចជាជ្រលងនានានៃស្ថានព្រះចន្ទ ។"

វត្ថុអនុស្សាវរីយនៅកម្ពុជា: រថក្រោះរ-៥៤មួយសាងដោយសូវៀត

ថ្ងៃ១០មីនា១៩៧២ គ្រាន់តែមុនសភាធម្មនុញ្ញដែលបានដាក់ឈ្មោះថ្មីយល់ព្រមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលបន្ថែមបន្ថយ លន់-ណុលបានប្រកាសថាគាត់នឹងព្យួរការពិភាក្សាបណ្ដោះអាសន្នសិន ។ ក្រោយមកទៀតគាត់បានបង្ខំឆេង-ហេង ដែលជាអគ្គរដ្ឋចាប់តាំងពីការធ្លាក់ខ្លួនរបស់ព្រះសីហនុ អោយប្រគល់អំណាចអោយគាត់ ។ ខួបអនុស្សាវរីយ៍រដ្ឋប្រហារលើកទីពីរ លន់-ណុលបានលាលែងអំណាចជាអគ្គរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែបានទទួលតំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិវិញ ។

ថ្ងៃ០៤មិថុនា លន់-ណុលត្រូវបានគេបោះឆ្នោតជ្រើសរើសជាប្រធានាធិបតីដំបូងគេ​នៃសាធារណរដ្ឋខ្មែរនៅក្នុងការបោះឆ្នោតមិនសុចរិតដោយមានសម្លេងច្រើន ។ តាមក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី (បានផ្ដល់សច្ចាប័នថ្ងៃ៣០មេសា) គណបក្សនយោបាយបង្កើតជាប្រទេសជាតិថ្មី ភ្លាមៗក៏ក្លាយជាប្រភពនៃបក្សនិយមនយោបាយ ។ លោកឧត្តមសេនីយ៍សុតសាខនបានថ្លែងថា: គ្រាប់ពូជប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម ដែលបានបោះចូលទៅក្នុងខ្យល់រួមជាមួយគ្នា​ដូចជាសេចក្ដីប៉ងប្រាថ្នាដោយពួកមេដឹកនាំខ្មែរ ដែលត្រឡប់មករកសាធារណរដ្ឋខ្មែរគ្មានអ្វីសោះ ថែមទាំងបានទិន្នផលតិចតួចទៀត ។

នៅខែមករា១៩៧៣ ក្ដីសង្ឃឹមបានកើតឡើងនៅក្នុងទ្រូងនៃរដ្ឋាភិបាល ទាហាន និងប្រជាជានរបស់សាធារណរដ្ឋ នៅពេលកិច្ចសម្រុះសម្រួលសន្តិភាពប៉ារីសត្រូវបានគេចុះហត្ថលេខា ដែលដាក់បញ្ចប់ការប៉ះទង្គិចគ្នា (សម្រាប់ពេលវេលាដែលកំពុងតែដើរ) នៅវៀតណាមខាងត្បូង និងឡាវ ។ ថ្ងៃ២៩មករា លន់-ណុលបានប្រកាសបទឈប់បាញ់ឯកតោភាគីទូទាំងប្រទេស ។ ប្រតិបត្តិការទម្លាក់គ្រាប់បែកស.រ.ទាំងអស់ត្រូវបានផ្អាកដោយសង្ឃឹមការបានមកនូវឱកាសសន្តិភាពមួយ ។ វាមិនបានដូច្នោះឡើយ ។ ពួកខ្មែរក្រហមមិនខ្វាយខ្វល់មែនទែនលើការប្រកាស ហើយបន្តការប្រយុទ្ធតទៅទៀត ។ នៅខែមីនា សហេតុភាពធ្ងន់ធ្ងរជាច្រើន ការរត់ចោលជួល និងការកេណ្ឌទ័ពធ្លាក់ចុះទាបបានបង្ខំលន់-ណុលបញ្ចូលការកេណ្ឌទាហានថ្មី ហើយនៅខែមេសា កងកម្លាំងកុបកម្មបានបើកការវាយលុកមួយដែលបានរុញច្រានទៅដល់ជាយរដ្ឋធានី ។ កងអាកាសស.រ.បានឆ្លើយតបវិញដោយការផ្ដើម​នូវប្រតិបត្តិការទម្លាក់គ្រាប់បែកយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ ដែលបង្ខំអោយពួកកុម្មុយនិស្តបែរខ្នងត្រឡប់ទៅកាន់ជនបទវិញ បន្ទាប់ពីការបំផ្លាញជាច្រើនដោយការវាយប្រហារតាមអាកាស ។ កងអាកាសទីប្រាំពីររបស់ស.រ.បានប្រកែកដោយលើកហេតុផលថា​ការទម្លាក់គ្រាប់បែកគឺដើម្បីទប់ស្កាត់ការធ្លាក់ភ្នំពេញ​នៅឆ្នាំ១៩៧៣ដោយសម្លាប់១៦,០០០នាក់ចំណោមយុទ្ធជនខ្មែរក្រហម២៥,៥០០នាក់ដែលកំពុងតែឡោមព័ទ្ធទីក្រុង ។

នៅថ្ងៃចុងក្រោយនៃប្រតិបត្តិការ ចែកចាយសេរី (១៥សីហា១៩៧៣) ២៥០,០០០តោននៃគ្រាប់បែកបានទម្លាក់លើសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ៨២,០០០តោននៃគ្រាប់បែកបានប្រឡេះតទៅទៀត​នៅក្នុង៤៥ថ្ងៃចុងក្រោយនៃប្រតិបត្តិការនេះ ។ ចាប់តាំងពីការផ្ដើមប្រតិបត្តិការបញ្ជី នៅឆ្នាំ១៩៦៩ កងអាកាសស.រ.បានទម្លាក់៥៣៩,១២៩តោននៃអាវុធយុទ្ធភណ្ឌលើកម្ពុជា/សាធារណរដ្ឋខ្មែរ ។

ការព្រាងទុកអ្វីមួយនឹងមកដល់

ចុងក្រោយដូចគ្នាឆ្នាំ១៩៧២–១៩៧៣ វាគឺជាជំនឿដែលប្រកាន់ខ្ជាប់ជាសាមញ្ញទៅហើយ ទាំងខាងក្នុងនិងក្រៅកម្ពុជា ដែលថាសង្គ្រាមគឺជាការប៉ះទង្គិចគ្នារបស់បរទេសដ៏ចាំបាច់មួយ​ដែលមិនបានផ្លាស់ប្ដូរជាមូលដ្ឋាន​នូវចរិកលក្ខណៈធម្មជាតិរបស់ប្រជាជនខ្មែរឡើយ ។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៣ មានការដឹងខ្លួនបន្តិចម្ដងក្នុងចំណោមរដ្ឋាភិបាលនិងប្រជាជននៃបក្សនិយម សរុបទៅគ្មានការព្រួយបារម្ភលើសហេតុភាពនានា ហើយការច្រានចោលទាំងស្រុងចំពោះការផ្ដល់នូវការពិភាក្សាសន្តិភាពណាមួយ​ដែលចាប់ផ្ដើមណែនាំថាបក្សនិយមនិងសមត្ថភាពហិង្សារបស់ពួកខ្មែរក្រហម​គឺជ្រាលជ្រៅជាងគ្រប់គ្នាដែលបានរំពឹងទុកទៅទៀត ។

របាយការណ៍នៃគោលនយោបាយព្រៃផ្សៃ​នៃអង្គការភ្លាមៗបានបង្កើតអោយមានមធ្យោបាយរបស់ខ្លួនទៅភ្នំពេញ​និងទៅកាន់ប្រជាជន​ដែលកំពុងប្រាប់ជាមុននូវភាពឆ្កួតឃោរឃៅដែលហៀបនឹងបំផ្លាញប្រទេសជាតិ ។ មានព្រឹត្តិការណ៍នៃការតាំងលំនៅថ្មីដោយបង្ខំនៃភូមិទាំងអស់ ការប្រហារជីវិតនៃនរណាម្នាក់ភ្លាមៗដែលមិនស្ដាប់បង្គាប់ធ្វើតាម រឺក៏សូម្បីសួរសំនួរ ការហាមឃាត់ការប្រតិបត្តិសាសនា ចំពោះពួកសង្ឃព្រះអង្គក៏ត្រូវសម្រាតស្បង់ រឺក៏សម្លាប់ចោល ហើយនិងកន្លែងដែលទម្លាប់រវាងភេទតាមប្រពៃណី​និងសង្គ្រាមត្រូវបានស្បថអោយឈប់ប្រព្រឹត្តិ ។ សង្គ្រាមគឺជារឿងមួយ បែបបទមើលងាយនៅខាងក្នុងដែលពួកខ្មែរក្រហមបានចែកចាយ​សេចក្ដីស្លាប់ទៅខាងក្រៅ ផ្ទុយស្រឡះមែនទែនទៅនឹងចរិកលក្ខណៈរបស់ខ្មែរ គឺផ្សេងគ្នាមែនទែន ។ របាយការណ៍នៃទារុណកម្មនានាបានចាប់ផ្ដើមលេចឡើងកំឡុងពេលដូចគ្នា​នៅខាងក្នុងកងទ័ពវៀតណាមខាងជើងដែលកំពុងតែដកថយពីសមរភូមិកម្ពុជានានា ។ នេះគឺគ្មានការកើតព្រមគ្នាឡើយ ។ ការប្រមូលផ្ដុំនៃកិច្ចប្រឹងប្រែងរបស់ក.ប.វ.ណ.លើវៀតណាមខាងត្បូងដែលបានអនុញ្ញាតអោយពួកខ្មែរក្រហមអនុវត្តលទ្ធិ និងគោលនយោបាយរបស់ខ្លួនដោយគ្មានបានបង្ខាំងតាំងពីលើកដំបូង ។

សម្ដេចនរោត្តម-សីហនុនៃកម្ពុជាកំពុងតែទស្សនកិច្ចរ៉ូម៉ានីកុម្មុយនិស្ត នៅឆ្នាំ១៩៧២ ។

ភាពមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមគឺស្ទើរតែមិនបានដឹងទាំងស្រុងដោយសាធារណជនឡើយ ។ ពួកគេសំដៅដោយពួកជនរួមជាតិសមមិត្តរបស់ពួកថាជា ទ័ពព្រៃ ។ ពីមុន ការមានពិតនៃបក្សកុម្មុយនិស្តគឺជាធាតុមួយនៃរ.រ.រ.ជ.ក.ដែលត្រូវបានគេលាក់កំបាំង ។ នៅខាងក្នុង តំបន់រំដោះនានា គឺជាធម្មតាសំដៅលើអង្គការ ។ កំឡុងឆ្នាំ១៩៧៣ បក្សកុម្មុយនិស្តបានធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងនៃពួកសមាជិក​ដែលនិយមជ្រុលបំផុតរបស់ខ្លួន គឺ ប៉ុល-ពត និងស៊ុន-សេន ដែលជឿថា កម្ពុជាគឺត្រូវដើរទៅតាមរយៈបដិវត្តន៍សង្គមទាំងស្រុង​និងថាគ្រប់យ៉ាងដែលបានដំណើរការទៅមុខវាគឺជាការប្រទេចផ្ដាសា​ហើយត្រូវតែកម្ទេចចោល ។"

ក៏បានលាក់កំបាំងពីការពិនិត្យពិច័យផងដែរ គឺជាបដិបក្ខនិយម​ដែលកំពុងតែកើនឡើងរវាងពួកខ្មែរក្រហម​និងសម្ព័ន្ធមិត្តវៀតណាមខាងជើងរបស់ពួកគេ ។ តំណែងមេដឹកនាំមូលវិវដ្ដនៃបក្សដែលមិនអាចគេចពីការសង្ស័យរៀងរហូត​ដែលហាណូយមានគម្រោងការលើការសាងសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន​ជាមួយវៀតណាមខាងជើងតាមអ្នកជំនាញរបស់ខ្លួន ។ ពួកខ្មែរក្រហមត្រូវបានចងភ្ជាប់ខ្លួនទៅនឹងពួកចិនតាមមនោគមវិជ្ជា ដែលគ្រានោះពួកអ្នកគាំទ្រធំរបស់វៀតណាមខាងជើង គឺសហភាពសូវៀត នៅតែទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលលន់-ណុលថាស្របច្បាប់ ។ បន្ទាប់ពីការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចសម្រុះសម្រួលសន្តិភាពប៉ារីស ក.ប.វ.ណ.បានកាត់ផ្ដាច់ការផ្គត់ផ្គង់សព្វាវុធទៅដល់ពួកខ្មែរក្រហម ដោយសង្ឃឹមដើម្បីបង្ខំពួកគេអោយចូលទៅក្នុងបទឈប់បាញ់ ។ នៅពេលដែលពួកអាមេរិកបានរួចខ្លួនដោយការចុះហត្ថលេខា​នៃកិច្ចសម្រុះសម្រួលដើម្បីបង្វែរអំណាចអាកាសរបស់ខ្លួនទាំងស្រុង​លើពួកខ្មែរក្រហម រឿងនេះផង ក៏ត្រូវបានស្ដីបន្ទោសទៅលើហាណូយដែរ ។ កំឡុងឆ្នាំនោះ ការសង្ស័យនិងអាកប្បកិរិយានានាទាំងនេះ​បាននាំអោយភាពមេដឹកនាំបក្សអនុវត្តបន្សុទ្ធកម្ម​នៅខាងក្នុងជួររបស់ខ្លួន​ ។ ភាគច្រើននៃសមាជិកដែលរៀនសូត្រ​នៅហាណូយក្រោយមកត្រូវបានប្រហាជីវិតជាបន្តបន្ទាប់ដោយប៉ុល-ពត ។

នៅពេលកន្លងទៅ តម្រូវការនៃពួកខ្មែរក្រហមចំពោះការងារបន្តិចបន្តួចនៃសម្ដេចសីហនុបានចុះថយ ។ អង្គការបានបង្ហាញប្រជាជននៃតំបន់ 'រំដោះ' នានា​នៅក្នុងលក្ខ័ណ្ឌទុកចិត្តបាន ដែលបើកចំហអាការៈគាំទ្រចំពោះព្រះសីហនុ​ដែលនឹងហុចជាលទ្ធផលក្នុងការជម្រះបញ្ជីរបស់ខ្លួន ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាសម្ដេចនៅតែពេញចិត្តការការពារដោយពួកចិន ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គបានបង្ហាញខ្លួនជាសាធារណៈ​នៅក្រៅប្រទេសដើម្បីផ្សព្វផ្សាយបុព្វហេតុរបស់ហ្គ្រាំង្ក (GRUNK) ដែលព្រះអង្គត្រូវចរចារជាមួយការមើលងាយស្ទើរតែបើកចំហ​ដោយពួករដ្ឋមន្ត្រីអៀង-សារីនិងខៀវ-សំផន ។ នៅខែមិថុនា សម្ដេចបានប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានអ៊ីតាលី លោកអូរៀណា-ផ្វាល្លាស៊ីថានៅពេលដែលពួកគេ[ពួកខ្មែរក្រហម]បានបឺតជញ្ជក់ខ្ញុំស្ងួតអស់ជាតិហើយ ពួកគេនឹងខ្ជាក់ខ្ញុំចេញដូចជាថ្មឆឺរីអញ្ជឹង ។

នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៣ ពួកអ្នកស្មោះត្រង់នឹងព្រះសីហនុត្រូវបានគេ​ធ្វើវិសុទ្ធកម្មចេញពីពួករដ្ឋមន្ត្រីរ.រ.រ.ជ.ក.ទាំងអស់​និងពួកគាំទ្រសម្ដេចទាំងអស់នៅក្នុងជួរកុបកម្មក៏ត្រូវគេទម្លាក់ចោលដែរ ។ ដោយខ្លីទៅបន្ទាប់ពីគ្រិស្តម៉ាស ពេលនោះពួកកុបករកំពុងរៀបចំបម្រុងសម្រាប់ការវាយលុកចុងក្រោយរបស់ខ្លួន ព្រះសីហនុបាននិយាយជាមួយអ្នកការទូតបារាំងលោកអេធៀន្នេ-ម៉ាណាច់ (Etienne Manac'h) ។ ព្រះអង្គបានមានបន្ទូលថាក្ដីសង្ឃឹមរបស់ទ្រង់សង្គមនិយមកណ្ដាល​ប្រហាក់ប្រហែលទៅ​នឹងរបស់យូហ៊្គោស្លាវីដែលឥឡូវនេះត្រូវបានគេបំភ្លេចចោលទាំងស្រុងហើយ ។ អាល់បានីស្តាលីននិយម ទ្រង់បានមានបន្ទូលថាអាចនឹងក្លាយជាគំរូ ។

ការធ្លាក់ភ្នំពេញ

សម្រាប់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីកម្ពុជាក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្មែរក្រហម សូមមើលកម្ពុជាក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ប៉ុល-ពត។

នៅពេលនោះពួកខ្មែរក្រហមបានផ្ដើមការវាយលុករដូវប្រាំងរបស់ខ្លួន​ដើម្បីកាន់កាប់រដ្ឋធានីកម្ពុជាដែលបានឡោមព័ទ្ធនៅថ្ងៃ១មករា១៩៧៥ សាធារណរដ្ឋបានស្ថិតនៅក្នុងភាពច្របូកច្របល់ ។ សេដ្ឋកិច្ចត្រូវបានគេប្លន់ដណ្ដើម បណ្ដាញដំណឹកជញ្ជូនត្រូវបានកាត់បន្ថយទៅអោយប្រព័ន្ធផ្លូវអាកាស​និងផ្លូវទឹក ទិន្នផលស្រូវត្រូវបានកាត់បន្ថយចុះមកត្រឹមមួយភាគបួន និងការផ្គត់ផ្គង់ត្រីទឹកសាប (ប្រភពនៃមូលជាតិដ៏សំខាន់) បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក ។ ថ្លៃចំណីអាហារកើនឡើង២០ដងជាងកម្រិតថ្លៃមុនសង្គ្រាម និងនិកម្មភាព (ភាពអត់ការងារធ្វើ) មិនត្រូវបានថ្លឹងថ្លែងវាស់ស្ទង់ទៀតទេ ។

ការវាយលុកចុងក្រោយតទល់នឹងភ្នំពេញ ខែមេសា១៩៧៥

ភ្នំពេញ ដែលមានប្រជាជនមុនសង្គ្រាមប្រហែល៦០០,០០០នាក់ គឺបានលើសលប់ដោយពួកជនភៀសខ្លួន (ជាពួកអ្នកដែលបន្តជន់ជោរចាប់ពីបរិវេណការពារដែលលិចលង់ជានិច្ច) ដែលកំពុងកើនឡើងដល់ទំហំមួយក្បែរៗពីរលាននាក់ ។ ពួកអសេនិកជនឥតជំនួយនិងបែកខ្ញែកទាំងនេះគ្មានការងារ​និងខ្វះខាតនៅក្នុងវិធីរកអាហារ ជម្រក រឺ តំហែទាំវេជ្ជសាស្ត្រ ។ ស្ថានភាពរបស់ពួកគេ (ហើយនិងរបស់រដ្ឋាភិបាល) កាន់តែអាក្រក់នៅពេលដែលកងកម្លាំងខ្មែរក្រហម​បានទទួលការគ្រប់គ្រងតាមដងទន្លេមេគង្គបន្តិចម្ដងៗ ។ ចាប់ពីច្រាំងទន្លេ មីននិងការបាញ់កាំភ្លើងរបស់ពួកគេបានកាត់បន្ថយជាទៀងទាត់​នូវក្បួនជញ្ជូនតាមទន្លេដែលនាំយកគ្រឿងផ្គត់ផ្គង់ឧបត្ថម្ភចំណីអាហារ ឥន្ធនៈ និងអាវុធយុទ្ធភណ្ឌដល់ទីក្រុងដែលកំពុងតែផ្ដើមអត់ឃ្លានយ៉ាងយឺតៗ (៩០ភាគរយនៃគ្រឿងផ្គត់ផ្គង់របស់សាធារណរដ្ឋបានរំកិលទៅ​ដោយមធ្យោបាយក្បួនជញ្ជូន) ពីវៀតណាមខាងត្បូង ។ បន្ទាប់មកទន្លេត្រូវបានបិទដោយប្រសិទ្ធិភាព នៅដើមខែកុម្ភៈ ស.រ.បានចាប់ផ្ដើមការលើកជញ្ជូនគ្រឿងផ្គត់ផ្គង់តាមអាកាស ។ នេះបានប្រែទៅជាគ្រោះថ្នាក់កាន់តែខ្លាំងឡើង យ៉ាងណាៗ ដោយសារតែរ៉ូកែតនិងការបាញ់កាំភ្លើងធំពួកកុម្មុយនិស្ត ដែលស្រោចចុះលើប្រលានយន្តហោះនិងទីក្រុងឥតដាច់ ។

ដោយអស់សង្ឃឹម ប៉ុន្តែដោយប្ដេជ្ញាចិត្ត អង្គភាពនៃពួកទាហានសាធារណរដ្ឋនានា ដែលភាគច្រើននៃពួកគេបានអស់នូវអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ ត្រូវបានជីកកប់នៅក្បែររដ្ឋធានី​និងបានប្រយុទ្ធរហូតដល់ពួកគេត្រូវបានលុកលុយពេល​ដែលពួកខ្មែរក្រហមបានរុលមកដល់ ។ នៅចុងសប្ដាហ៍នៃខែមីនា១៩៧៥ កងទ័ពកុម្មុយនិស្តប្រហែល៤០,០០០នាក់បានព័ទ្ធជុំវិញរដ្ឋធានី ហើយបានចាប់ផ្ដើមរៀបចំដើម្បីបញ្ជូន ប្រហារបង្ហើយ ប្រហែលពាក់កណ្ដាលជាកងកម្លាំងសាធារណរដ្ឋដ៏ច្រើន ។

លន់-ណុលបានលាលែងពីតំណែងហើយបានចាកចេញពីប្រទេសនៅថ្ងៃ១មេសា ដោយសង្ឃឹមថាការផ្សះផ្សារដែលបានចរចារអាចនៅតែទៅរួច បើសិនជាគាត់អវត្តមានពីឆាកនយោបាយ ។ លោកសូខាំ-ខូយបានដើរតួជាប្រធានាធិបតីនៃរដ្ឋាភិបាលដែលមានពេលតិចជាង បីអាទិត្យដើម្បីរស់ ។ កិច្ចប្រឹងប្រែងនានាទីចុងក្រោយជាក់លាក់របស់ស.រ.ដើម្បីរៀបចំកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពមួយដែលទាក់ទងនឹង​ព្រះសីហនុបានបញ្ចប់ដោយបរាជ័យ ។ នៅពេលដែលការបោះឆ្នោតមួយនៅក្នុងសមាជស.រ.ដើម្បីអោយមានការធ្វើបន្តទៅទៀតនៃជំនួយអាកាសរបស់អាមេរិកបានបរាជ័យ អហេតុភ័យ​និងការវិនិច្ឆ័យនៃសេចក្ដីវិនាសដែលបានរាលដាលពាសពេញរដ្ឋធានី ។ ស្ថានភាពគឺល្អបំផុតដែលបានពិព័ណ៌នាដោយលោកឧត្តមសេនីយ៍សាក់-សុតសាខន (ឥឡូវនាយអគ្គសេនាធិកាក.ជ.ខ.):

"រូបថតនៃពួកសាធារណរដ្ឋខ្មែរដែលបានចូលមក​ដើម្បីរំលឹកដល់ពេលនោះ គឺជាម្នាក់ក្នុងចំណោមបុរសឈឺ​ដែលនៅរស់តែម្នាក់គត់​ដោយមធ្យោបាយខាងក្រៅនានា ហើយថា ក្នុងលក្ខ័ណ្ឌខ្លួន ការត្រួតពិនិត្យការប្រើប្រាស់ឱសថ ប្រសិទ្ធិភាពយ៉ាងណាៗវាអាចទៅរួច គឺប្រហែលជាគ្មានតម្លៃថែមទៀតទេ ។"

លោកសូខាំ-ខូយ អ្នកស្នងបន្តលោកលន់-ណុលជា ប្រធានាធិបតីនៃសាធារណរដ្ឋខ្មែរមក ដល់ ឡើងជិះ​យូអេសអេសអូគីណាវ៉ានៅ ថ្ងៃ១២មេសា១៩៧៥បន្ទាប់ពីការជម្លៀស​ ខ្លួនចេញពីភ្នំពេញ ។

ថ្ងៃ១២មេសា ដោយសន្និដ្ឋានថាអ្វីទាំងអស់បានចាញ់អស់ហើយ (ហើយដោយគ្មានការជម្រាបអោយដឹងពីរដ្ឋាភិបាលខ្មែរ) ស.រ.បានជម្លៀសបុគ្គលិកស្ថានទូតរបស់ខ្លួនដោយឧទ្ធម្ភាគចក្រកំឡុងប្រតិបត្តិការឥន្ទ្រីដកថយ ។ ពួកអ្នកជម្លៀសខ្លួន២៧៦នាក់រួមមានឯកអគ្គរដ្ឋទូតស.រ.ចន-ហ្គាន់ថឺរ-ឌៀន (John Gunther Dean) បុគ្គលិកទូតអាមេរិកដ៏ទៃទៀត ប្រធានាធិបតីកំពុងដើរតួលោកសូខាំ-ខូយ ពួកឥស្សរជនរដ្ឋភិបាលសាធារណរដ្ឋខ្មែរជើងចាស់ និងគ្រួសាររបស់ពួកគេ និងពួកសមាជិកនៃប្រព័ន្ធឃោសនាព័ត៌មាន ។ ទាំងអស់ ស.រ.៨២នាក់ ខ្មែរ១៥៩នាក់ និងប្រជាជាតិប្រទេសទីបី៣៥នាក់ត្រូវបានជម្លៀសចេញ ។ ទោះបីជាត្រូវបានអញ្ជើញដោយឯកអគ្គរដ្ឋទូតឌៀនដើម្បី​ចូលរួមការជម្លៀសនេះក៏ដោយ (ហើយច្រើនដល់ធ្វើអោយភ្ញាក់ផ្អើលនៃពួកអាមេរិក) ក៏ព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីសុវត្ថិ-សិរិមតៈ ឡុង-បូរ៉េត លន់-ណុន (បងប្អូនរបស់លន់-ណុល) ហើយនិងសមាជិកភាគច្រើននៃគណៈរដ្ឋមន្ត្រីរបស់លន់-ណុលបានបដិសេធសំនើនេះដែរ ។ ពួកគេទាំងអស់បានជ្រើសរើសដើម្បីចែករំលែកគ្រោះកម្មនៃប្រជាជនរបស់ខ្លួន ។ ឈ្មោះរបស់ពួកគេមិនត្រូវបាននៅលើបញ្ជីមរណៈ ហើយភាគច្រើនត្រូវគេជឿជាក់សម្ដីអះអាងពួកខ្មែរក្រហមថា ពួកអតីតមន្ត្រីរដ្ឋការអាចនឹងមិនត្រូវបានសម្លាប់ទេ ក៏ប៉ុន្តែនឹងត្រូវគេស្វាគមនៅក្នុងការជួយកសាងកម្ពុជាថ្មីមួយឡើងវិញ ។ ក្រោយមកទៀត ពួកគេគឺត្រូវបានប្រហារជីវិតទាំងអស់ដោយពួកខ្មែរក្រហម ។

បន្ទាប់ពីពួកអាមេរិក (ហើយនិងសូខាំ-ខូយ)បានចាកចេញទៅ គណៈកម្មាធិការជានខ្ពស់ដែលមានសមាជិកប្រាំពីររូបត្រូវបានដឹកនាំ ដោយលោកឧត្តមសេនីយ៍សាក់-សុតសាខន បានក្ដោបក្ដាប់អំណាចលើសាធារណរដ្ឋដែលកំពុងតែលិចលង់ ។ នៅថ្ងៃ១៥មេសា ការការពារទីក្រុងដ៏មុតមាំចុងក្រោយ​ត្រូវបានយកជ័យជម្នះដោយពួកកុម្មុយនិស្ត ។ នៅប៉ុន្មានម៉ោងទៀបភ្លឺនៃថ្ងៃ១៧មេសា ពួកគណៈកម្មាធិការបានសម្រេចចិត្តផ្លាស់អាសនៈរដ្ឋាភិបាល​ទៅកាន់ខេត្តឧត្តរមានជ័យនៅឯទិសពាយព្យ ។ នៅក្បែរម៉ោង១០:០០ សម្លេងនៃលោកឧត្តមសេនីយ៍ម៉ី-ស៊ីចាន់នៃអគ្គសេនាធិកាក.ជ.ខ.បានផ្សាយតាមវិទ្យុ ដោយចេញបញ្ជាអោយកងកម្លាំងក.ជ.ខ.ទាំងអស់អោយផ្អាកការបាញ់គ្នា ដោយហេតុថា ការចរចារបានជឿនលឿនទៅមុខ ចំពោះការចុះចាញ់នៅឯភ្នំពេញ ។ សង្គ្រាមបានបញ្ចប់ ក៏ប៉ុន្តែសុបិន្តអាក្រក់នៃពួកខ្មែរក្រហមប្រហែល នឹងមកអោយផលជាកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យដែលបានប្រកាសខ្លួនថ្មីឡើង ។ កងទ័ពខ្មែរក្រហមភ្លាមៗបានចាប់ផ្ដើមចាកចោលទីក្រុងរដ្ឋធានីដោយបង្ខំ ដោយការជម្លៀសប្រជាជនទៅកាន់ជនបទ និងសម្លាប់រាប់ពាន់នាក់ជាបន្តៗគ្នា ។ ឆ្នាំសូន្យក៏បានចាប់ផ្ដើមឡើង ។

មើលផងដែរ

• កម្ពុជា
• សាលាក្ដីកម្ពុជា
• ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ
• ខ្មែរក្រហម
• សព្វាវុធក្នុងសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា
• សង្គ្រាមវៀតណាម

ឯកសារយោង

Published government documents

• Military History Institute of Vietnam (2002). Victory in Vietnam: A History of the People's Army of Vietnam, 1954–1975. trans. Pribbenow, Merle. Lawrence KS: University of Kansas Press. ល.ស.ប.អ. 0700611754. 
• Nalty, Bernard C. (2000). Air War Over South Vietnam: 1968–1975. Washington DC: Air Force History and Museums Program. 
• Sutsakhan, Lt. Gen. Sak, The Khmer Republic at War and the Final Collapse. Washington DC: មជ្ឈមណ្ឌលប្រវត្តិសាស្ត្រកងទ័ពសហរដ្ឋ, 1987.

Biographies

• Osborne, Milton (1994). Sihanouk: Prince of Light, Prince of Darkness. Sydney: Allen & Unwin. ល.ស.ប.អ. 1863736425. 

Secondary sources

• Chandler, David P. (1991). The Tragedy of Cambodian History. New Haven CT: Yale University Press. ល.ស.ប.អ. 0300049196. 
• Deac, Wilfred P. (2000). Road to the Killing Fields: the Cambodian War of 1970–1975. College Station TX: Texas A&M University Press. 
• Dougan, Clark; Fulghum, David, et al. (1985). The Fall of the South. Boston: Boston Publishing Company. ល.ស.ប.អ. 0939526166. 
• Isaacs, Arnold; Hardy, Gordon (1988). Pawns of War: Cambodia and Laos. Boston: Boston Publishing Company. ល.ស.ប.អ. 0-939526-24-7. 
• Karnow, Stanley (1983). Vietnam: A History. New York: Viking Press. ល.ស.ប.អ. 0670746045. 
• Kinnard, Douglas, The War Managers. Wayne NJ: Avery Publishing Group, 1988.
• Lipsman, Samuel; Doyle, Edward, et al (1983). Fighting for Time: 1969–1970. Boston: Boston Publishing Company. ល.ស.ប.អ. 0-939526-07-7. 
• Lipsman, Samuel; Weiss, Stephen (1985). The False Peace: 1972–74. Boston: Boston Publishing Company. ល.ស.ប.អ. 0-939526-15-8. 
• Morris, Stephen (1999). Why Vietnam invaded Cambodia : political culture and the causes of war. Stanford CA: Stanford University Press. ល.ស.ប.អ. 0-8047-3049-0. 
• Morrocco, John (1985). Rain of Fire: Air War, 1969–1973. Boston: Boston Publishing Company. ល.ស.ប.អ. 0-939526-14-X. 
• Osborne, Milton (1979). Before Kampuchea: Preludes to Tragedy. Sydney: George Allen & Unwin. ល.ស.ប.អ. 0868612499. 
• Pike Douglas, John Prados, James W. Gibson, Shelby Stanton, Col. Rod Paschall, John Morrocco, and Benjamin F. Schemmer, War in the Shadows. Boston: Boston Publishing Company, 1991.
• Ponchaud, Francois, Cambodia: Year Zero. New York: Holt, Rinehart, and Winston, 1981.
• Shaw, John M. (2005). The Cambodian Campaign: the 1970 offensive and America's Vietnam War. Lawrence KS: University of Kansas Press. ល.ស.ប.អ. 0700614052. 
• Shawcross, William (1979). Sideshow: Kissinger, Nixon and the Destruction of Cambodia. University of Michigan. ល.ស.ប.អ. 0671230700. 
• Snepp, Frank (1977). Decent Interval: An Insider's Account of Saigon's Indecent End Told by the CIA's Chief Strategy Analyst in Vietnam. New York: Random House. ល.ស.ប.អ. 0394407431. 
• Tully, John (2005). A short history of Cambodia: from empire to survival. Singapore: Allen & Unwin. ល.ស.ប.អ. 1-74114-763-8. 

តំណភ្ជាប់ខាងក្រៅ

• U.S. and Vietnamese Involvement in Cambodian Civil War from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives