វិស័យអប់រំនៅកម្ពុជា
- អត្ថបទនេះត្រូវបានកំពុងបកប្រែពីភាសាអង់គ្លេសមកជាភាសាជាតិ ដោយយល់ឃើញថា ទំព័រនេះមានសារសំខាន់ចំពោះអ្នកសិក្សាទាំងអស់គ្នា ជាពិសេសក្មេងៗជំនាន់ក្រោយ ថាតើការអប់រំនេះគឺជាអ្វី? ហើយការអប់រំនេះមានតាំងពីពេលណាមក? ដូច្នេះហើយដើម្បីបានជាប្រយោជន៏ទាំងអស់គ្នានោះ សូមលោកអ្នកជួយត្រូតពិនិត្យអក្ខរាវិរុទ្ធ និងបន្ថែមអត្ថន័យអោយបានគ្រប់គ្រាន់ចំពោះទំព័រនេះផង ដើម្បីអោយអត្ថបទកាន់តែល្អប្រសើរដែលអាចទទូលយកប្រើការបាន។ សូមអរព្រះគុណ និង អរគុណ!
ប្រវត្តិ
ប្រពៃណីការអប់រំនៅប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានចេញពីវត្តអារាម ហើយព្រះសង្ឃគឺជាគ្រូបង្រៀន។ សិស្សភាគច្រើនគឺសុទ្ធតែក្មេងប្រុស ហើយការអប់រំគឺត្រូវបានកំណត់ឲទន្ទេញដដែលៗដូចព្រះសង្ឃទន្ទេញបាលី។ អំឡុងពេលនៃបារាំគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធអប់រំមូលដ្ឋានលើបារាំត្រូវបានផ្តើមជ្រាបចូលជាលំដាប់។ ដំបូងបារាំបានធ្វេសប្រហែសការអប់រំនៅប្រទេសកម្ពុជា។ វិទ្យាល័យចំនូនគត់ដែលសិស្សបានបញ្ចប់ការសិក្សានៅ១៩៣១ ហើយសិស្សត្រឹមតែ ៥០០០០ ទៅ ៦០០០០នាក់ប៉ុណ្ណេះដែលក្មេងៗបានចុះឈ្មោះចូលរៀនក្នុងសាលាបឋបសិក្សាក្នុង ១៩៣៦។ ក្នុងឆ្នាំដែលទទួលបានឯករាជ្យភ្លាមៗ ចំនួនសិស្សបានកើនឡើងយ៉ាងគួរអោយគាត់សំគាល់។ លោក វីហ្គឺរ៉ីបានអោយយោបល់ថា ការអប់រំគ្រប់ប្រភេទត្រូវបានរាប់បញ្ចូលក្នុងដំណោះស្រាយល្អមួយដោយប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់ ហើយអាកប្បកិរិយាដោយមិននឹកដល់ទាំងនោះបានបង្កើតក្រុមដ៏ធំមួយនៃការខ្វះការងារធ្វើមិនបានបញ្ចប់ការសិក្សានៅចុងសតវត្សន៏ឆ្នាំ១៩៦០។
ចាប់ពីមុនសតវត្សន៏ទី២០រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ ប្រព័ន្ធនៃការអប់រំបានប្រតិបត្តិទៅតាមគំរួរបស់បា រាំ។ ប្រព័ន្ធនៃការអប់រំត្រូវបានបែងចែកទៅជា បឋម អនុ វិទ្យាល័យ ហើយនិងកំរិតខ្ពស់។ ការអប់រំក្នុងរបបសាធារណៈប្រជាមានិតកម្ពុជាត្រូវបានស្ថិតនៅក្រោមអំណាចច្បាប់ក្រសួងអប់រំដែលជាអ្នកមើលការខុសត្រូវទាំងស្រុងៈ វាបានធ្វើនិទស្សន៏នៃភាសា ស៊ីឈ្នួល និង ចំនាយលើគ្រូបង្រៀន អោយតែផ្គត់ផ្គង់ និងធ្វើ អធិការកិច្ចដល់សាលា។ នាយករបស់សាលាបឋមសិក្សាម្នាក់ដែលជាអ្នកមានអំណាចគឺត្រូវបានកំណត់ឲទៅតាមបណ្តាលខេត្ត។ គណៈកម្មាធិការវប្បធម៏នៅក្រោមក្រសួងអប់រំគឺទទូលខុសត្រូវចំពោះការបង្កើនឡើននៅភាសាកម្ពុជា។
ការអប់រំជាដំបូងបានចែកជាពីរជុំនៃបីឆ្នាំដូចគ្នាគឺត្រូវបានបញ្ចូលខាងក្រៅប្រពន័្ធអប់រំ និងក្នុងប្រពន្ធ័អប់រំ។ ការសម្រេចជោគជ័យនៃការប្រលងបញ្ចប់បានទទូលវិញ្ញាបនប័ត្របន្ទាប់ពីការវគ្គនីមួយៗ។ វគ្គសិក្សាអប់រំដំបូងស្ថិតលើការគណនានព្ធន្តសាស្រ្ត ប្រវត្តិសាស្រ្ត សីលធម៌ ពលរដ្ឋ ការព្រាង ភូមិសាស្រ្ត សុខវិទ្យា ភាសា ហើយនិង វិទ្យាសាស្ត្រ។ ថែមទាំងបានបញ្ចូលមុខវិជ្ជា អប់រំផ្លូវចិត្ត ហើយនិងការងារហត្ថកម្ម។ ការសិក្សាភាសាបារាំបានចាប់ផ្តើមក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំ។ខ្មែរគឺជាភា សាការអប់រំក្នុងសម័យកាលដំបូង ប៉ុន្តែបារាំគឺត្រូវបានបរើក្នុងសម័យកាលលើទីពីរហើយនិងមានបន្ទាប់មកទៀត។ ដោយមុនឆ្នាំ១៩៧០ ខ្មែរត្រូវបានបន្ថែមយ៉ាងទូលំទួលាយនៅក្នុងបឋមសិក្សា។ នៅក្នុង១៩៨០ សាលាបឋមសិក្សាបានដំណើរការចាប់ពីថ្នាក់ទី១ទៅដល់ថ្នាក់ទី៤។ ដោយមានការសន្មត់តាមទ្រឹស្តីសាលាបឋមសិក្សាមួយបានបម្រើការតាមភូមិនីមួយ។ ការអប់រំអនុវិទ្យាល័យក៏ដូច្នោះដែរគឺត្រូវបានបែងចែកជាពីរជុំ។ បួនឆ្នាំម្តងបានបង្រៀននៅមហាវិទ្យាល័យ យោងតាមរយៈបីឆ្នាំម្តងបានបង្រៀននៅមហាវិទ្យាល័យ លីឈី។ ជំហានដំបូងនៃការអប់រំដំបូង សិស្សានុសិស្សអាចធ្វើការប្រលងថ្នាក់ជាតិ។ បេក្ខជនទទួលបានជោគជ័យថ្នាក់មធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ។ ការអប់រំពីរឆ្នាំដំបូងនៃមធ្យមសិក្សា សិស្សានុសិស្សអាចធ្វើការប្រលងថ្នាក់ជាតិសំរាប់ទទួលសញ្ញាបត្រទីមួយ និង ឆ្នាំចុងក្រោយរបស់ពូកគេ ពូកគេអាចធ្វើការប្រលងវិញ្ញាសារស្រដៀងគ្នាម្តងទៀតសំរាប់ទទួលសញ្ញាបត្រទីពីរម្តងទៀត។ មុខវិជ្ជាសិក្សាបឋមភូមិកូនខ្មែរគឺស្រដៀងគ្នាទៅនឹងបឋមសិក្សានៅបារាំ។ ចាប់ផ្តើមនៅ ១៩៦៧ បីឆ្នាំក្រោយមកសាលាអនុវិទ្យាល័យគឺបានចែកទៅជាបីផ្នែក យោងតាមមុខវិជ្ជាគោល គណិតវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្រ្ត៖ កសិកម្ម និង ជីវវិទ្យា។ នៅចុង ១៩៦០ និង ដើម ១៩៧០ប្រទេសបានប្រកាសការអប់រំបច្ចេកវិទ្យា។ នៅក្នុងរបបសាធារណរដ្ឋកម្ពុជា មធ្យមសិក្សបឋមភូមិបានប្តូរទៅជាប្រាំមួយឆ្នាំ។
ថ្នាក់ឧត្តមសិក្សាត្រូវបានអន់ថយជាងបឋមសិក្សា និង មធ្យមសិក្សា រហូតដល់ចុងសតវត្សន៏ ១៩៥០។ ភាពងាយស្រួលឡើងវិញនៅក្នុងប្រទេសសំរាប់ឧត្តមសិក្សាគឺមុនសតវត្សន៏ឆ្នាំ១៩៦០គឺ វិទ្យាស្ថានជាតិសិក្សា ច្បាប់ នយោបាយ និង សេដ្ឋកិច្ច ដែលបានហ្វឹកហ្វឺនបម្រើពលរដ្ឋ។ នៅចុងសតវត្សន៏ឆ្នាំ១៩៥០ សាលាមានសិស្សានុសិស្សចំនួន២៥០។ ប្រជាជនកម្ពុជានិងអ្នកដែលទទូលបានអាហារូបករណ៏រាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវបានកំរិតសិក្សាសាកលវិទ្យាល័យសហរដ្ឋអាមេរិកចង់ជ្រើសរើស។ សិស្សនិស្សិតបានចូលរួមសិក្សានៅប្រទេសបារាំ ប៉ុន្តែក្រោយទទូលបានឯករាជ្យការកើនឡើងចំនួនសិស្សបានចុះឈ្មោះនៅសាកលវិទ្យាល័យសហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា ចិន ចក្រភព សូវៀត និង សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្ម៉ង់។ ដោយ១៩៧០ សាកលវិទ្យាល័យជាមួយចំនួនសរុបសិស្សចុះឈ្មោះជិត ៩០០០ នាក់ជាកម្ពុជា។ សាកលវិទ្យាល័យភ្នំពេញដែលជាសាកលវិទ្យល័យធំជាងគេបង្អស់មានសិស្សប្រុសជិត ៤៥៧០ នាក់ និងថែមសិស្សស្រីជាង៧៣០ ក្នុងប្រាំបី ផ្នែក មនុស្សសាស្រ្ត វិទ្យាសាស្រ្ត និងបច្ចេកវិទ្យា ច្បាប់និង សេដ្ឋកិច្ច ថ្នាំកែរោគ គិលានុដ្នាន ពាណិជ្ជសាស្រ្ត គរុកោសល និង ឧត្តមគរុកោសល។ សាកលវិទ្យាល័យបានប្រតិបត្តិក្នុងខេត្ត កំពង់ចាម តាកែវ បាត់ដំបង និង ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ សាកលវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្រ្តកសិកម្ម និង សាកលវិទ្យាល័យវិចិត្រសិល្បៈ។ រដ្ឋប្រហារបានបិទសាកលវិទ្យាល័យចំនួនបីខេត្តក្នុង ។
ក្នុងអំឡុងពេលរបបខ្មែរក្រហម ការអប់រំគឺធ្លាក់ចុះនិងធ្លាប់រីកចំរើនបានថយចុះការសសេរនិងការ អប់រំអំឡុងពេលពីរទស្សវត្សន៏ដោយទទួលឯករាជ្យគឺត្រូវបានលុបបំបាត់ប្រពន្ធ័អប់រំចោល។ សាលាត្រូវបានបិទបានអប់រំមនុស្សនិងគ្រូបង្រៀនគឺបានធ្វើជាកូនចៅគេ គ្រប់គ្រង់ដោយគ្រោធគ្រាតនិងអាក្រក់បំផុត ប្រហារជីវិត។ នៅពេលចាប់ផ្តើមនៃសតវត្សន៏១៩៧០ គ្រូបង្រៀនជាង ២ ម៉ឺននាក់បានរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គ្រូបង្រៀនប្រមាណជា៥ ពាន់នាក់គត់ត្រូវបាននៅសល់ ១០ឆ្នាំក្រោយមក។ ឯកសារសូវៀតបានរាយការណ៏ថា ៩០ ភាគរយនៃគ្រូបង្រៀនទាំងអស់ត្រូវបានសំលាប់ក្រោមរបបខ្មែរក្រហម។ សាស្រ្តាចារ្យសាកលវិទ្យាល័យ៥០នាក់ក្នុងចំណោម៧២៥ គ្រូបង្រៀនអនុវិទ្យាល័យ២០៧ ក្នុងចំណោម ២៣០០ នាក់ និង គ្រូបឋម ២៧១៧ ក្នុងចំណោម ២១ ៣១១នាក់បាននៅមានជីវិត។ការអប់រំដែលនៅសល់តិចទួចគឺត្រូវបានប្រមូលផ្តុំដោយបដិវត្តន៏ខ្មែរ ក្មេងជាអ្នកអប់រំមនុស្សចាស់ ប៉ុន្តែការទទួលយកចំណេះគឺមិនទៀងទាត់ ហើយជំនាន់ក្មេងកម្ពុជាទួទាំងប្រទេសសុទ្ធតែជាអក្ខរជន។ បន្ទាប់មកខ្មែរក្រហមត្រូវបានកាន់កាប់អំណាចប្រពន្ធ័អប់រំបានបង្កើតឡើងវិញចាប់ពីគ្មាន អ្វីទាំងអស់។ ភាពមិនចេះអក្សរត្រូវបានកើនឡើងជាង៤០ភាគរយ ហើយក្មេងភាគច្រើនស្ថិត ក្រោមអាយុ១៤ឆ្នាំ បានខ្វះខាតមូលដ្ឋានការអប់រំ។
ការអភិវឌ្ឍន៏នៃប្រព័ន្ធបច្ចុប្បន្ន
ការអប់រំបានចាប់ផ្តើមកំពុងធ្វើការបង្ហាញសារជាថ្មីតាមរយៈគ្រឹះស្ថានសិក្សារបស់របប់សាធារណៈរដ្ឋកម្ពុជា។ ក្នុង១៩៨៦ តាមរយៈគ្រឹះស្ថានសិក្សាសំខានៗនៃគ្រឹះស្ថានឧត្តមសិក្សាត្រូវបានរាយការណ៏ក្នុងរបប់សាធារណៈរដ្ឋកម្ពុជាថា៖ មហាវិទ្យាល័យវេជ្ជវិជ្ជា និង គិលានុប្បដា្ឋន (បានបើកឡើងវិញ១៩៨០សិក្សារយៈពេល៦ឆ្នាំ) មហាវិទ្យាល័យកសិកម្មចំការដូង(បានបើកក្នុង ១៩៨៥) វិទ្យាស្ថានបច្ចេកទេសកម្ពុជា USSR (ដែលរួមបញ្ចូលកម្មវិធីបច្ចេកទេស និងវិស្វកម្មសំណង់ស៊ីវិល) វិទ្យាស្ថានអក្សរសាស្រ្ត(ដែលបង្រៀនដោយសាស្រ្តាចារ្យជនជាតិ វៀនណាម អាល្មង់ រ៉ុស្ស៊ី និង អេស៉្បាញុល់។ វិទ្យាស្ថានពាណិជ្ជកម្ម មជ្ឍមណ្ឌលអប់រំ Pedagogical(មុនឆ្នាំ ១៩៧៩) សាលាគរុវិជ្ជាជាន់ខ្ពស់ និង សាលាវិចិត្រសិល្បៈ។ការសសេរអំពីប្រពន្ធអប់រំក្រោមរបបសាធារណៈរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា វិហ្គឺរីបញ្ចេញទាំងរាជរដ្ឋា ភិបាល និង ប្រជាជនត្រូវបានធ្វើនិទស្សន៏ដើម្បីអបអរសាទរសំរាបការអប់រំ បញ្ជីប្រធានបទបាន គ្របគឺជាចំណងជើងផ្សេងគ្នាពីមុនឆ្នាំសង្រាម។ ប្រហែលជាពេលច្រើនជាងបានសុខចិត្តលះបង់ ដើម្បីភាសាខ្មែរ និង អក្សរសាស្រ្តមុនសង្រាម និងរហូតឆ្នាំ ១៩៨៤-៨៥ ក្នុងនោះដែរ ក៏គ្មានការបង្រៀនភាសាបរទេសដែរ។ គាត់បានគាត់សំគាល់ថា គំរោងសាលមធ្យមសិក្សាមានបួនម៉ោងក្នុងមួយសប្តាហ៏សំរាប់សិក្សាភាសាបរទេសក្នុងស្របតាមប្រទេសរ៉ូស្ស៊ី អាល្មង់ ឬ ក៏ប្រទេស វៀតណាមក៏បាន ប៉ុន្តែគឺថាមិនមានគ្រូបង្រៀនគ្រប់គ្រាន់ទេ។
ម៉ាទីនបានរៀបរាបអំពីប្រព័ន្ធអប់រំក្នុងរបប់សាធារណៈរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជាដូចជាមិនពិតប្រកដ ដែលមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតដិតលើគំរួប្រទេសវៀតណាម ទោះបីជាការបង្ហាញថាបែបណា នោះសំរាប់ការអប់រំបឋមសិក្សា និង មធ្យមសិក្សាត្រូវបានប្តូរទៅជាការបកប្រែផ្ទាល់របស់កម្មវិធីសិក្សប្រទេសវៀតណាម។ នៅក្រោមរបប់សាធារណៈរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ដោយយោងតាម មាទីន សាលាបឋមសិក្សាមានចំនូនប្រាំមួយថា្នក់ កំរិតអនុវិទ្យាល័យមានបីថ្នាក់ និង វិទ្យាល័យមានបីថ្នាក់។ មាទីន បានសរសេរទុកថាក្មេងៗទាំងអស់គូទៅសាលរៀនពីព្រោះការសិក្សាទាំងនៅទីក្រុង និង ជនបទតម្រូវមានការបង់ប្រាក់ខ្លះសំរាប់ការចុះឈ្មោះ។ ប្រជាពលរដ្ឋត្រូវបង់ប្រាក់ចំនួន ២៥ រៀលក្នុងមួយខែដើម្បីផ្ញើកូននៅនិងសាលា និងបង់ចំនួន១៥០ រៀលទៀតសំរាប់មួយខែ។ យោងតាមមាទីនតាមអោយដឹងថាៈ ដំណើរការដើម្បីសិក្សាថ្នាក់ទីបីគឺត្រូវបានថែទាំក្មេងៗ អាព្យាបាលរបស់ពូកគេធ្វើការងារសំរាប់របប និង ត្រូវបានបំព្លឺដោយភស្តុតាងនៃភាពស្មោះត្រង់ របស់ពូកគេដើម្បីរបស់។ នាងបានសរសេរថា ពីកំរិតបឋមសិក្សា កម្មវិធីសិក្សាបានជ្រើសរើសដោយសៀវភៅគឺរដ្ឋាភិបាលបានជាប្រមុខ និង មានការព្រមព្រៀងពីប្រទេសវៀតណាម។ ចាប់តាំងពីការចាប់ផ្តើមកម្មវិធីសិក្សាអនុវិទ្យាល័យ ភាសាវៀតណាមគឺសិក្សាដោយខានមិនបាន។