ប្រវត្តិច្បាប់រក្សាសិទ្ធ
ប្រវត្តិច្បាប់រក្សាសិទ្ធ
ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃ ច្បាប់រក្សាសិទ្ធិបានចាប់ផ្ដើម ជាមួយអភ័យឯកសិទ្ធិ ដែលត្រូវបានអនុញ្ញាតិអោយផ្តាច់មុខបោះពុម្ពជាសៀវភៅឡើង។ លក្ខន្តិកៈរបស់ម្ចាស់ស្ត្រី អេនី'(Anne)' នៃប្រទេសអង់គ្លេសនៅឆ្នាំ ១៧០៩ មានចំនងជើងពេញថា ជាសកម្មភាពរៀនមួយយ៉ាងក្លាហាន់ ដោយ បន្សល់ទុកនូវអ្នក និពន្ធ ឬអ្នកទិញ នៅលើសៀវភៅដែលបានថតចំលងយកទៅប្រើប្រាស់ នៅកំឡុងពេលនោះ មានការវាយតំលៃជា ការរក្សាសិទ្ធ ដំបូងគេ។ ច្បាប់រក្សាសិទ្ធដំបូងគេ គ្រាប់តែដាក់នៅលើសៀវភៅដែលបានថតចំឡងតែប៉ុន្នោះ។ អស់រយៈពេលជាច្រើន អ្នកប្រើប្រាស់មួយចំនួន ដូចជាការបកប្រែរ អ្នកធ្វើការក្លែងបន្លំ ច្បាប់ដើម ហើយការរក្សាសិទ្ធគ្រប់ដណ្តប់យ៉ាងទូលំទូលាយ នៅក្មុងមជ្ឈដ្ឋានការងារ រួមទាំងមាន ផែនទី ការសំដែង គំនូរ រូបថត ថតចំលងសំលេង រូបភាពមានចលនា និងកម្មវិធីកុំព្យូទ័រមួយចំនួន។ បច្ចុប្បន្នច្បាប់រក្សាសិទ្ធ អន្តរជាតិបានធ្វើអោយមាន បមានីយ៍កម្មទៅតាម អាណាខេត្តមួយចំនួនតាមរយៈការព្រមព្រៀងនៅក្នុងតំបន់និងអន្តរជាតិ ដូចជានៅ ទីក្រុងបឺនBerne ប្រទេសអាឡឹម៉ង់ ហើយនិងនៅអឺរ៉ុបផងដែរ។ ទោះបីជាមានច្បាប់ការរក្សាសិទ្ធយ៉ាងម៉ឹងម៉ាត់យ៉ាងណាក៏ដោយ ។ សាលាក្តីនីមួយៗ បានបំបែកច្បាប់ផ្សេងៗ និងភាពទៀងទាត់សិទ្ធថតចំលង។ សាលាក្តីមួយចំនួនបានរៀបចំសីលធម៌ អភ័យឯកសិទ្ធដល់អ្នកនិពន្ធ អោយដូចជាបង្កើតការងារនោះឡើង។ ច្បាប់រក្សាសិទ្ធជាអភ័យឯកសិទ្ធពិសេស ដែលបានអនុញ្ញាតិអោយ អ្នកនិពន្ធឬ នាយកជាម្ចាស់របស់ការងារខ្លួន រួមទាំងច្បាប់ថតចំលងចែកចា និង តម្រូវការផងដែរ។ ការរក្សាសិទ្ធមិនមែមការពារគំនិតទេ ត្រឹមតែការសំដែងអោយឃើញថាជារបស់គេ ការតែងតាំងទៅជាការស្រេច។ នៅក្នុងសាលាក្តីភាគច្រើន ការតែងតាំងសិទ្ធថតចំលង មិនត្រូវការចុះបញ្ជីឡើយ។ ម្ចាស់ដើមមានសិទ្ធពិសេសក្នុងការគ្រប់គ្រងការថតចំលង និងការចែកចាយផ្សេងៗ ក្នុងពេលជាក់លាក់មួយ បន្ទាប់ពីការងារមួយណាដែលបានដាក់ចូលជាកម្មសិទ្ធសាធារណៈ។ ការប្រើប្រាស់គឺត្រូវស្ថិតនៅ ក្រោមការកំណង់ និងការលើកលែងរបស់អ្នកដែលជាម្ចាស់ឯកសិទ្ធ ដូចជាការប្រើប្រាស់បានសមរម្យ មិនទាមទា អោយមានការសុំអនុញ្ញាតិពី ម្ចាស់ដើមឡើយ ។ រីឯការប្រើប្រាស់ដទៃទៀងទាមទាអោយមានការសុំអនុញ្ញាតិបានត្រឹមត្រូវទើបយកទៅប្រើប្រាស់បាន។
ការរីកចំរើនដំបូង
ច្បាប់អភ័យឯកសិទ្ធ បានចេញមុនគេមកពី ប្រទេស អ៊ីរីឡែន(Ireland) នៅបណ្ណល័យ កាថាច(Cathach) គឺជាមានវ័យចាស់ជាងគេបំផុតនៃការសរសេរសៀវភៅ និងជាគំរូដំបូងគេសំនេរអ៊ីរីស( Irish)។
ច្បាប់នៅប្រទេសបារាំងដំបូង
អត្ថបទដើមៈទំព័រគំរូ:ច្បាប់រក្សាសិទ្ធរបស់ប្រទេសបារាំង
សៀវភៅរបស់បារាំងជំនាន់មុនបានយល់ស្របជាផ្លូវការដោយអ្នកត្រួតពិនិត្យនិងអ្នកនិពន្ធ និងអ្នកបោះពុម្ភដែលបានទទួលអភ័យឯកសិទ្ធដោយព្រះមហាក្សត្រមុន និងបោះពុម្ភជាសាធារណៈ។ អភ័យឯកសិទ្ធ គឺមិនចុះសំរុងនិងគ្នារហូតដល់៦ឆ្នាំទើមបានបង្កើតថ្មីជាផ្លូវការមួយ។ នៅពេលនោះផងដែរត្រូវបានបង្កើតថ្មីនូវដោយព្រះមហាក្សត្របានដាក់ដោយផ្ទាល់ និងមិនប្រាកដ។ នៅឆ្នាំ១៧៦១ មានការប្រជុំមួយ ដែលក្ដៅគគុកដោយ ស្ដេចខោនស៊ីល(Council)បានអោយអភ័យឯកសិទ្ធដល់អ្នកនិពន្ធជាងអ្នកបោះពុម្ភ នូវប្រធានបទអក្សរសាស្រ្តដែលស្រដៀងគ្នាដែលមានការផ្លាស់ប្ដូរកន្លែង នៅប្រទេសអង់គេ្លសអំឡុងពេល ការប្រកួតប្រជែងនៃអ្នកលក់សៀវភៅ[១]។ នៅឆ្នាំ១៧៧៧ អនុក្រុមនៃច្បាប់បានចេញម្ដងទៀតនូវអភ័យឯកសិទ្ធ។ ពេលវេលានៃអភ័យឯកសិទ្ធត្រូវបាន ដាក់នូវរយៈពេលយ៉ាងខ្លីគឺ១០ឆ្នាំរឺសំរាប់ ពេលដែលអ្នកនិពន្ធនៅរស់ប៉ុន្នោះដែលមិនលើសនេះឡើយ។ប្រសិនបើអ្នកនិពន្ធបានទទួលសិទ្ធនិងមិនមានការបង្កើត និងមិនលក់ នូវសៀវភៅគេអាចបោះពុម្ភដោយខ្លួនឯងនិង ចម្លងបន្តរដើម្បីលក់ដោយខ្លួនឯង ហើយឆ្លងកាត់ការអនុញ្ញាតទុកជាកេរ្តិ៍មរតក ដែលមានភាពពេញចិត្តនិងមានសិទ្ធជំទាស់។ ប្រសិនបើការអនុញ្ញាតត្រូវបានដោះស្រាយអោយអ្នកបោះពុម្ភសិទ្ធក្នុងការជំទាស់គឺមានរយៈពេលមុន។ ច្បាប់ហាមឃាត់នៃការផ្លាស់ប្ដូរថ្មីនៃការអនុញ្ញាតគឺមានច្បាប់មួយដែលផុតកំនត់ ដែលមនុស្សខ្លះអាចទទួលកាអនុញ្ញាតធម្មតាដើម្បីបង្កើតនិងចម្លងការងាររបស់ពួកគេ[១]។ ហេតុនេះហើយកម្មសិទ្ធបោះពុម្ភសៀវភៅ ដែលទទួលបានការអនុញ្ញាតត្រូវបានបោះបង់ចោលនូវការរៀបចំ។ បន្ទាប់ពីការផ្លាស់ប្ដូររបស់បារាំងមានការជជែកតវ៉ាយ៉ាងខ្លាំនៅ ខមិដាយ ហ្វ្រេនខៀស(Comédie-Française) ធ្វើអោយមានការតវ៉ាយ៉ាងខ្លាំងអំពីសិទ្ធក្នុងការបង្ហាញនូវវិនាដកម្មបានកើតមានឡើង[១]។ ហើយនៅឆ្នាំ១៧៩១ការប្រជុំអន្តរជាតិបានលុបចោលនូវការអនុញ្ញាតនេះ។ អ្នកគ្រប់គ្នាត្រូវបានបង្កើតនូវល្ខោននិង ការប្រជុំអន្តរជាតិបានប្រកាសថាការងាររបស់អ្នកនិពន្ធខ្លះ ដែលបានស្លាប់ជាង៥ឆ្នាំគឺបានផ្សព្វផ្សាយនូវអ្វីដែលគាត់មាន។ ការប្រជុំអន្តរជាតិបានបង្ហាញថាការផ្សព្វផ្សាយការងាររបស់ពួកគេ ត្រូវបានធ្វើដោយវាជាការផ្សព្វផ្សាយបែបធម្មជាតិហើយវាជាសិទ្ធរបស់ អ្នកនិពន្ធដែលបានរក្សាទុកជាគោលការណ៍ខុសពីធម្មតានេះដើម្បីអោយអ្នកនិពន្ធមានពេលធ្វើការរបស់គាត់។ ឆ្នាំ១៧៩៣មានច្បាប់ថ្មីបានបង្កើតសំរាប់អ្នកនិពន្ធ អ្នកនិពន្ធបទភ្លេង អ្នកវិចិត្រតរ ដែលបានតវាដើម្បីបង្កើតនិងបានបែងចែកការងាររបស់ពួកគេហើយសិទ្ធត្រូវបានពង្រីក សំរាប់ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ពួកគេនិងបន្តបាន១០ឆ្នាំបន្ទាប់ពីគេបានស្លាប់។ ការប្រជុំអន្តរជាតិបានរក្សាទុកច្បាប់នេះយ៉ាងល្អ។និងហៅច្បាប់នេះថា Declaration of the Rights of Geniu ហើយត្រូវបានល្បីជាសេចក្ដីថ្លែងការនៃសិទ្ធរបស់បុរសនិងពលរដ្ឋទាំងអស់(Declaration of the Rights of Man and of the Citizen)។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយសិទ្ធរបស់អ្នកនិពន្ធ គឺបានជាប្រធានបទមួយដែលមានការបែងចែកក្នុងកាចម្លង Bibliothèque Nationale និងនៅស.វទី១៩ អ្នកអត្ថាធិបាយបានចាច្បាប់ នៅឆ្នាំ១៧៩៣ជាutilitarian និងប្រើប្រាស់នៅក្នុងសង្គម[១]។
សិទ្ធនៅសហរដ្ឋអាមេរិច
ច្បាប់នៃAneមិនត្រូវបានដាក់ពាក្យសុំទៅអាណានិគមបារាំងទេ។ សេដ្ឋកិច្ចរបស់សហរដ្ឋអាមេរិចដំបូងគឺមានលក្ខណៈធំសំបើមដែលអាស្រ័យទៅលើការធ្វើស្រែចំការនិងមានតែសិទ្ធឯកជនចំនួន៣ដែលបានកើតឡើងនៅសហរដ្ឋអាមេរិចនៅឆ្នាំ1783។នៅក្នុងច្បាប់ទាំងបីនោះមានពីរដែលបានកំនត់សំរាប់រយៈពេល៧ឆ្នាំនិងផ្សេងពីនោះគឺមានតែរយៈពេល៥ឆ្នាំ។នៅក្នុងឆ្នាំ1783 ការបញ្ចុះបញ្ចូលរបស់អ្នកនិពន្ធអោយមានសមាជនៃទ្វីប(Continental Congress)គឺភាគច្រើនសំរាប់ការសិក្សាបុរសនិងការពារអក្សរសាស្រ្តជាងការមានទេពកោសល្យដែលមិនយកមកប្រើប្រាស់។ប៉ុន្តែអត្ថបទដែលមានការចូលរួមជាច្រើន(Articles of Confederation) អ្នកអនុញ្ញាតច្បាប់នៃសមាជនៃទ្វីបមិនអនុម័ត្តច្បាប់រក្សារសិទ្ធនេះឡើយ។ សមាជនៃទ្វីបបានដាក់សំនើរនេះនៅក្នុងរដ្ឋយ៉ាងប្រញ៉ាប់រហូតដល់ការបោះពុម្ភសៀវភៅថ្មីអំពីច្បាប់នេះដែលរយៈពេលដែលតិចជាង៤០ឆ្នាំចំពោះការប្រកាសដំបូងហើយសំដីរបស់អ្នកនិពន្ធគឺមានអំនាចប្រសិនបើពូកគេនិងរស់នៅជាក្រុមដំបូង និងសៀវភៅសំរាប់ក្រុមដ៏ទៃទៀតគឺមានរយៈពេលតិចជាង៤០ឆ្នាំ។មានរដ្ឋចំនួនបីដែលបានអនុម័ត្តអោយប្រើប្រាស់ច្បាប់រក្សាសិទ្ធនៅឆ្នាំ១៧៨៣ដំបូងគេដែលសមាជនៃទ្វីមបានដាក់ហើយបានបន្តរហូតមកដល់រដ្ឋទទួលយកច្បាប់រក្សាសិទ្ធ(Delaware )។មានរដ្ឋចំនួន៧ដែលឯកភាពនិងច្បាប់Ane និងសមាជនៃទ្វីបហើយក៏បានស្នើសុំអោយមាន៤០ឆ្នាំសំរាប់ពីរក្រុម។ហើយរដ្ឋ៥ដែលនៅសល់ក៏អនុញ្ញាតសំរាប់មួយក្រុមមានរយៈពេល៤០ឆ្នាំនិង២០នឹង២១ឆ្នាំដោយពុំមានការផ្លាស់ប្ដូរថ្មី។ នៅឆ្នាំ១៧៨៧នៅPhiladelphia Convention លោកចេម ម៉ាដិសិន(James Madison)និងលោក ឆាល ខនតេសវឹស(Charles Cotesworth Pinckney) បានផ្ញើរនូវសំនើរគួរតែអនុញ្ញាតអោយសមាជអនុញ្ញាតច្បាប់រក្សាសិទ្ធ។សេចក្ដីស្នើរសុំនេះមានប្រភពមកពីCopyright Clause នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រទេសសហរដ្ឋអាមេរិចដែលអនុញ្ញាតអោយមានច្បាប់រក្សាសិទ្ធនិងអោយប៉ាតង់ដើម្បីបំរើអ្វីដែលល្អគឺដើម្បីអោយមានភាពរីកចំរើនខាងវិទ្យាសាស្រ្តនិងសិល្បៈ។ជាដំបួងនៃច្បាប់រក្សាសិទ្ធគឺច្បាប់រក្សាសិទ្ធនៅឆ្នាំ(Copyright Act of 1790)ជាច្បាប់ដែលដាក់សំរាប់ក្រុមដែលមានរយៈពេល១៤ឆ្នាំប្រសិនបើអ្នកនិពន្ធនៅមានជីវិតសំរាប់ក្រុមដំបូង។ ផ្នែកខាងក្រៅនៃសិទ្ធអនុមត្តច្បាប់ផ្សេងទៀតនោះមិនត្រឹមតែសៀវភៅប៉ុន្នោះទេថែមទាំងផែនទីនិងក្រាបផងដែរ។ជាពិសេសជាងនេះទៀតច្បាប់រក្សសិទ្ធនៅលើផែនទីនិងក្រាបនៅឆ្នាំ1790គឺត្រូវបានចម្លងតាមច្បាប់របស់Ane។ នៅពេលដែលអាចធ្វើការគឺគ្រាន់តែទទួលការការពារនៅក្រោមមាត្រាសហព័ន្ធប្រសិនបើសហពន្ធនោះនៅដំនើការដូចជា ការកត់សំគាល់សិទ្ធធម្មតា និងពេញចិត្ត។ប្រសិនបើវាមិនមែនជាករណីថ្មីៗដែលបានចូលទៅការផ្សព្វផ្សាយជាកម្មសិទ្ធ(public domain)នៅឆ្នាំ១៨៣៤ច្បាប់របស់Supreme Court នៅWheaton v. Peters(ករណីស្រដៀងគ្នាទៅនិងករណីនៅឆ្នាំ 1774 នៅ Donaldson v Beckett in Britain)ដែលអ្នកនិពន្ធមិនអាចផ្សព្វផ្សាយការងាររបស់គេបានដើម្បីគ្រប់គ្រងការផ្សព្វផ្សាយដំបូងដែលអ្នកនិពន្ធមិនអាចផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈបានចំពោះការងារដំបូងរបស់ពួកគេ។
ច្បាប់ជាសកលដំបូង
អត្ថបទដើមៈច្បាប់រក្សាសិទ្ធជាសកល
អានុសញ្ញាផ្សេងត្រូវបានពិភាក្សាយ៉ាងក្ដៅគគុកនៅឆ្នាំ១៨៨៦រហូតដល់បានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ1896 នៅទីក្រុងផារីស(Paris) 1908នៅបិលីន(Berlin) 1928នៅរូម (Rome) 1948នៅប្រេស៊ីល (Brussels), 1967 នៅស្កតហុល(Stockholm) និង 1971នៅផារីស (Paris)។អនុសញ្ញាដែលទាក់ទងនឹងអក្សរសាស្រ្ត និងការងារសិល្បៈ ដូចជាវីដេអូហើយសហពន្ធតំរូវអោយសមាជិកនៃរដ្ឋការពាររាល់អ្វីដែលទាក់ទងនិងអក្សរ នៃវិទ្យាសាស្រ្ត និងសិល្បៈជាកម្មសិទ្ធផ្ទាល់។សហពន្ធផ្សេងនេះតំរូវអោយមានអ្នកកណ្ដាលរួមទាំងគោលការណ៍ផ្សេងៗនៃសកម្មភាពអន្តរជាតិ ដែលសមាជិករដ្ឋនីមួយៗអាចភិភាក្សាដើម្បីអោយប្រជាជនផ្សេងៗបានទទួលសិទ្ធរក្សាសិទ្ធដូចដែលបានអោយមនុស្សពីមុន(អត្ថបទ៣ដល់អត្ថបទ៥)[២]។ ទីស្នាក់ការកណា្ដលផ្សេងទៀតគឺជាគ្រិស្ថានដែលមានស្ដង់ដាតូចមួយនៃច្បាប់អន្តរជាតិដែលសមាជិកនៃរដ្ឋនីមួយបានយល់ស្របអោយមានច្បាប់មូលដ្ឋានដែលជាច្បាប់អន្តរជាតិត្រូវតែមាន។ទោះបីជាសមាជិកនៃរដ្ឋអាចធ្វើអ្ចីក៏ដោយប្រសិនបើពួកគេបង្កើននូវការថែរក្សាច្បាប់រក្សាសិទ្ធផ្ទាល់ខ្លួនក៏ដោយ។ច្បាប់មួយតូចនៅក្នុងច្បាប់រក្សាសិទ្ធដែលសំខាន់គឺជាផ្នែកមួយយ៉ាងតូចនៃជីវិតរបស់អ្នកនិពន្ធបូកនិង៥០ឆ្នាំ។ច្បាប់សំខាន់មួយផ្សេងទៀតដែលបានបង្កើតដោយBerne Conventionដែលជាច្បាប់បានមកដល់ហើយសមស្របនិងការងារនិងមិនពឹងផ្អែកទៅលើគ្រួសារឡើយដូចជាការចុះបញ្ជី(អត្ថបទ៥(២))។នៅក្នុងពេលនោះផងដែរមានប្រទេសជាច្រើនបានចុះបញ្ជីក្នុងច្បាប់នេះហើយនៅពេលដែចក្រភពអង់គ្លេសបានប្រើច្បាប់Copyright Act 1911ជាច្បាប់Berne Conventionហើយត្រូវបានលុបចោលវិញនៅStationers' Hall[២]។ Berne Conventionបានសង្កត់ធ្ងន់ទៅលើច្បាប់របស់អ្នកនិពន្ធជាពិសេសនិងគោលបំនងនៃសហពន្ធគឺថែរក្សាអ្នកនិពន្ធនិងការនិពន្ធរបស់ពួកគេនិងសិល្បៈផ្សេងទៀត(អត្ថបទ១)ជាងការការពារអ្នកបោះពុម្ភនិងតួផ្សេងទៀតដែលទាក់ទងការងារសារធារណៈ។នៅក្នុងឆ្នាំ1928មានការកែប្រែច្បាប់សីលធម៌(ច្បាប់រក្សាសិទ្ធ)lច្បាប់សីលធម៌ដែលបានបញ្ជាក់នៅ(អត្ថបទ១០bis) ដែលអ្នកនិពន្ធត្រូវបានអោយសញ្ញាទទួលស្គាល់រាល់អ្វីៗនិងជទាស់នូវអ្វីដែលការងាររបស់ពួកគេជាអាក្រក់។សិទ្ធនេះបានបន្តររហូតបានក្លាយជាច្បាប់សេដ្ឋិច្ចការការពារផលិតផលការផលិតឡើងវិញដោយមិនអោយបង្កើតដោយអ្នកផ្សេងឡើយ[២]។ ច្បាប់Berne Convention បានដាក់តំកល់នៅការកំនត់ច្បាប់រក្សាសិទ្ធនិងការយល់ព្រមដើម្បីអោយមានការបង្កើតឡើងវិញនូវអក្សរសាស្រ្តនិងការសិល្បៈដោយគ្មានកម្មសិទ្ធផ្ទាល់និងបានអនុញ្ញាត។ការយល់ស្របច្បាស់ជាងនេះទៀតនោះច្បាប់នេះបានចេញជាច្បាប់អន្តរជាតិ ប៉ុន្តែការបង្ហាញនៅអត្ថបទទី៩នៃសហពន្ធ។គេបានហៅផងដែរថាការសាកល្បង៣ជំហ៊ាននៃច្បាប់Bern lការសាកល្បង៣ជំហ៊ានហេតុនេះហើយទើមមានការយល់ព្រម នៅក្នុងករណីពិសេស ដែលតំរូវអោយការផលិតម្ដងទៀតពុំមានការប៉ះទង្គិចជាមួយជាជីវកម្មធម្មតាឡើយនិងមិនប្រកាន់នូវអ្វីដែលច្បាប់បានបង្កើត។សេរីភាពនៃច្បាប់រក្សាសិទ្ធបានផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈនៅក្នុងករណីដែលត្រូវតាមច្បាប់នូវអ្វីដែលពួកគេបានបង្កើត និងធ្វើអោយមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះសំរាប់បង្រៀននិងអត្ថបទថ្មី(អត្ថបទ១០)។[២]
- ↑ ១,០ ១,១ ១,២ ១,៣ Yu, Peter K (2007). Intellectual Property and Information Wealth: Copyright and related rights. Greenwood Publishing Group. pp. 141–142. ល.ស.ប.អ. 9780275988838. http://www.google.com/books?id=tgK9BzcF5WgC&dq=statute+of+anne+copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s.
- ↑ ២,០ ២,១ ២,២ ២,៣ MacQueen, Hector L; Charlotte Waelde and Graeme T Laurie (2007). Contemporary Intellectual Property: Law and Policy. Oxford University Press. pp. 37. ល.ស.ប.អ. 9780199263394. http://www.google.com/books?id=_Iwcn4pT0OoC&dq=contemporary+intellectual+property&source=gbs_navlinks_s.