Caerdydd

Caerdydd
Arwyddair	Deffro! Mae'n Ddydd!
Math	dinas fawr, y ddinas fwyaf, dinas
Enwyd ar ôl	Afon Taf
	LL-Q9309 (cym)-BOT-Twm Crys-C.P.D. Inter Caerdydd.wav
Poblogaeth	383,536
Sefydlwyd	1081 ;
Cylchfa amser	Amser Safonol Greenwich
Gefeilldref/i	Stuttgart, Vigevano, Bari, Naoned, Xiamen, Luhansk, Pernik, Hordaland
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Cymraeg, Saesneg
Daearyddiaeth
Sir	Dinas a Sir Caerdydd
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	140.3 km²
Uwch y môr	41 metr
Gerllaw	Afon Taf, Môr Hafren, Afon Elái
Yn ffinio gyda	Llantrisant
Cyfesurynnau	51.4817°N 3.1792°W
Cod post	CF
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Prifddinas Cymru yw Caerdydd (( ynganiad ); Saesneg: Cardiff); hon yw dinas fwyaf Cymru a'r ddegfed fwyaf yn y Deyrnas Unedig. Daeth yn ddinas yn 1905 ac yn brifddinas Cymru yn 1955. Yma mae canolfan fasnachol fwyaf Cymru ac mae'r rhan fwyaf o sefydliadau cenedlaethol Cymru wedi eu lleoli yma hefyd.

Roedd Caerdydd yn dref fechan tan ddechrau'r 19eg ganrif. Tyfodd yn gyflym gyda dyfodiad y chwyldro diwydiannol ac yn enwedig pan gysylltwyd cymoedd De Cymru â rheilffyrdd fel y gellid allforio glo o borthladd Caerdydd. Yn 1851 roedd poblogaeth Caerdydd yn 20,000 ond erbyn 1911 roedd yn 182,000 ac erbyn 1991 roedd yn 269,000. Yn 1891 roedd Caerdydd yn allforio 708,000 o dunelli o lo: erbyn 1911 roedd yr allforion yn 10 miliwn tunnell.

Roedd porthladd Caerdydd yn cael ei adnabod fel "Tiger Bay", ac ar un adeg hon oedd un o borthladdoedd prysuraf y byd. Ar ôl cyfnod hir o ddirywiad, mae'r ardal wedi cael ei hadnewyddu fel Bae Caerdydd. Gobeithir y daw yn ardal boblogaidd ar gyfer y celfyddydau, bywyd nos ac adloniant. Daw'r twf aruthrol yma ar ôl adeiladu argae ar draws y bae, gan greu llyn enfawr. Roedd hyn yn ddadleuol iawn ar y pryd, ac yr oedd hefyd yn ofid fod y gymuned leol a oedd yn bodoli yn Tiger Bay yn cael ei chwalu. Ym Mae Caerdydd yr ymsefydlodd Cynulliad Cenedlaethol Cymru ac yno mae Canolfan y Mileniwm hefyd, sydd yn gartref i Urdd Gobaith Cymru ac Opera Cenedlaethol Cymru yn ogystal â Stadiwm y Mileniwm.

Enw

Ystyr yr enw Caerdydd yw 'caer (ar lan) afon Taf'. Datblygodd y ffurf honno o'r ffurf gynharach Caerdyf. Mae'r elfen -dyf yn tarddu o ffurf dreigledig gynnar ar enw afon Taf. Mae'n dangos affeithiad i'r llafariad (taf > tyf) dan ddylanwad terfyniad sydd bellach wedi ei golli.^[1]

Hanes

Ymwelodd Gerallt Gymro â Chaerdydd yn ystod ei daith trwy Gymru yn 1188.

Yn ystod pregeth mewn gwasanaeth diolchgarwch yn y capel Wesleaidd ym mis Hydref 1883, rhuthrodd ddyn i fewn yn gweiddi the flood, the flood.. Windsor esplanade destroyed^[2]

Yr iaith Gymraeg

Yn ôl Cyfrifiad 2011, roedd 36,700 o bobl Caerdydd yn gallu siarad Cymraeg.

Economi

Prif: Economi Caerdydd

Fel prifddinas Cymru, economi Caerdydd yw'r brif fan am dwf economi Cymru. Mae'r ddinas wedi'i lleoli ar Goridor yr M4, ac mae ei heconomi a'i hardaloedd cyfagos yn cyfrif am bron 20% o CMC Cymru. Yn y 19g, allforio glo a chynhyrchu dur oedd seiliau economi Caerdydd, gyda phorth y brifddinas yn allforio mwy o lo na Llundain a Lerpwl. Heddiw, mae'r ddinas yn dibynnu ar sectorau adwerthu, gwasanaethau ariannol, y cyfryngau, a thwristiaeth, ac wedi bod yn lleoliad i adfywiad ers hwyr yr 20g yn enwedig yng nghanol dinas Caerdydd a Bae Caerdydd.

Cestyll

Chwaraeon

Mae clwb pêl-droed proffesiynol y ddinas, C.P.D. Dinas Caerdydd (Cardiff City), yn chwarae yn Stadiwm Dinas Caerdydd. Ar hyn o bryd mae'r clwb yn chwarae yn y Bencampwriaeth. Enillodd y clwb Gwpan FA Lloegr yn 1927.

Trafnidiaeth

Mae'r rhwydwaith trafnidiaeth cyhoeddus yn y ddinas yn cael ei redeg gan Fws Caerdydd a Trafnidiaeth Cymru. Mae'r rhwydwaith yn cynnwys wyth rheilffordd, i Faesteg, Bro Morgannwg a Maes Awyr Caerdydd, Treherbert, Merthyr Tudful ac Aberdâr, Coryton, Rhymni, a Bae Caerdydd. Mae gan y ddinas 22 orsaf fel gorsafoedd Caerdydd Canolog a Chaerdydd Heol Y Frenhines, ill dwy yng nghanol y ddinas.

Mae Maes Awyr Rhyngwladol Caerdydd ym Mro Morgannwg.

Pobl o Gaerdydd

Cymunedau Caerdydd


Adamsdown Caerau Castell, Y Cathays Cyncoed Eglwys Newydd, Yr Gabalfa Glan yr Afon Grangetown Hen Laneirwg Llandaf	Llanedern Llanisien Llanrhymni Llys-faen Mynydd Bychan Pen-twyn Pen-tyrch Plasnewydd Pontprennau Radur a Threforgan Rhath, Y	Rhiwbeina Sain Ffagan Sblot, Y Tre-biwt Tredelerch Treganna Trelái Tyllgoed Tongwynlais Trowbridge Ystum Taf

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yng Nghaerdydd ym 1883, 1899, 1938, 1960, 1978 a 2008. Am wybodaeth bellach gweler:

Gefeilldrefi

Yr Almaen - Stuttgart (1955)
Wcráin - Lugansk (1959)
Llydaw - Naoned (1963)
Tsieina - Xiamen (1983)
Norwy - Hordaland (1996)

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

↑ Hywel Wyn Owen a Richard Morgan, Dictionary of the Place-names of Wales. University of Wales Press, 2007, ISBN 1-84323-901-9, t. 70.
↑ Arddangosfa Bae Caerdydd 2008

Dolenni allanol

Cyngor Caerdydd
Prifysgol Caerdydd
Menter Caerdydd Menter Iaith y ddinas
Taith feicio dros yr amgylchedd sydd yn cael ei chynnal yng Nghaerdydd, a thrwy'r byd, bob blwyddyn.

Dinasoedd yng Nghymru
Abertawe \| Bangor \| Caerdydd \| Casnewydd \| Llanelwy \| Tyddewi

[hwo-1] Hywel Wyn Owen a Richard Morgan, Dictionary of the Place-names of Wales. University of Wales Press, 2007, ISBN 1-84323-901-9, t. 70.

[2] Arddangosfa Bae Caerdydd 2008

[1]

[2]