Вярэнічы-Стахоўскія

Герб Агоньчык (Павала,
па-польску: Ogonczyk, Powala): у чырвоным полі палова накіраванай дагары сарэбранай стралы (або якара), уваткнутай у палову кальца ў выглядзе вясёлкі, залатога (часам сарэбранага) колеру. Над каронай узьнятыя да неба дзьве жаночыя рукі да плячэй.

Вярэ́нічы-Стахо́ўскія (па-польску: Werenicze-Stachowscy, па-расейску: Веренич-Стаховские) — старажытны беларускі і польскі шляхетны род гербу Агоньчык, вядомы з 15 стагодзьдя на землях былога Турава-Пінскага княства.

Кароткая генэалягічная даведка

Вывад шляхецтва сям'і Вярэнічаў-Стахоўскіх зацьверджаны 22 лістапада 1802 году Менскім Дваранскім Дэпутацкім сходам. У якасьці родапачынальнікаў двух галін роду названыя пінскія шляхцічы 15 стагодзьдзя Зьміцер і Сямён Вярэнічы, якія валодалі землямі ў навакольлях сёл Стахава і Дубой пінскага Павету Вялікага княства Літоўскага на падставе прывілея пінскіх князёў з роду Алелькавічаў..У тым жа годзе род быў запісаны ў VI частцы кнігі радаводаў Менскай губерніі.

Пошук дваранскіх правоў

Яшчэ ў сярэдзіне 17 стагодзьдзя род Вярэнічаў-Стахоўскіх разьдзяліўся на некалькі галінаў, якія выкатыстоўвалі розныя родавыя прозвішчы («прыдомкі») — Грыневіч-Стахоўскіх, Зялевіч-Стахоўскіх (нашчадкі Сямёна Вярэніча), Пашковіч-Стахоўскіх, Гацэвіч-Стахоўскіх і Дзясевіч-Стахоўскіх (нашчадкі Зьмітра Вярэніча), і проста Вярэнічаў.

Пасьля разьдзелу Польшчы і ўваходу тэрыторыі Пінскага павету ў склад Расейскай імпэрыі, розныя прадстаўнікі роду Вярэнічаў-Стахоўскіх, якія жылі ў шляхецкіх ваколіцах ( засця́нках Стахава, Дубой, Відзібор, Плотніца пінскага (зараз гэтыя населеныя пункты ўваходзяць у склад Столінскага раёну. Асобныя прадстаўнікі роду жылі непасрэдна каля Пінска, у ваколіцы Сачкавічаў і ў сяле Ботава. Сяло Ботава заселена шляхтай Вярэнічаў герба «Агоньчык», якая захавала да сярэдзіны 20 стагодзьдзя шмат дакумантаў, у тым ліку і генеалёгію ад свайго родапачынальніка Сямёна Вярэніча-Стахоўскага, які нарадзіўся ў 1636 годзе. Вярэнічы Берасьцейскай вобласьці) Пінскага павету спрабавалі зацвердзіцца ў расейскім дваранстве са спасылкай на дакуманты і прывілеі, якія захоўваюцца ў архівах былога Вялікага княства Літоўскага (у тым ліку і дакуманты Літоўскай Метрыкі). Справа пра дваранства роду Вярэнічаў-Стахоўскіх шматразова разглядаліся Менскім і Жытомірскім Дваранскімі Дэпутацкімі сходамі (рашэньні ад 22 лістапада 1802, 31 кастрычніка 1832, 31 студзеня 1846 і 28 жніўня 1862 году)

Паводле рашэньня Сената Расейскай імпэрыі ад 30 траўня 1866 году і на падставе Найвышэйшага загаду, апублікаванага 23 верасьня 1864 году ў «Зборах узаконеньняў і распараджэньняў ураду, якія выдаваліся Сенатам», не зацьвердзіў род у правах расейскага дваранства, паколькі шмат дакумантаў, прадстаўленых на падставе Граматы Кацярыны II на правы, вольнасьці і перавагі благароднага расейскага дваранства ад 1785 году, будучы прадстаўленымі ў выпісках з актавых кніг Галоўнага Літоўскага Трыбунала і Ашмянскага Земскага Суда, якія падвергліся пад час пажараў зьнішчэньню, ня могуць служыць з-за 7 пункту Найвышэйшага загаду 23 верасьня 1864 г. доказам дваранскага паходжаньня роду Вярэнічаў-Стахоўскіх… <Вярэнічы-Стахоўскія> не выканалі ўмоваў згодна 2 пункта Найвышэшага зьяўленьня 23 верасьня 1864 года. Сенат вырашае роду Вярэнічаў-Стахоўскіх у дваранскай годнасьці адмовіць, а пастановы Менскага Дваранскага Дэпутацкага Сходу ад 22 лістапада 1802, 31 кастрычніка 1832, 31 студзеня 1846 і 28 жніўня 1862 году па гэтай справе адмяніць; пра што Менскаму Дваранскаму Дэпутацкаму Сходу зь вяртаньнем сапраўдных дакумантаў паведаміць загадам.

Згадкі пра род Вярэнічаў

Гістарычныя зьвесткі — вытрымкі з архэаграфічных актаў

• 1490 год - у рашэньні Галоўнага Літоўскага Трыбунала ад 1637 году узгадваецца пра прывілей княгіні Марыі Сямёнаўны (у дакуманце памылкова пазначана Яраслаўны) і яе сына князя Васіля ад 6998 году індыкта восьмага (гэта значыць у 1490 годзе, княгіня Марыя правіла ў Пінскім княстве да сваёй сьмерці ў 1501 годзе. Яе сын Васіль памёр у 1495 годзе і не пакінуў нашчадкаў). Прывілей пацьвярджае права Валошына Вярэніча і яго братоў Паўла ды Ходара на даніну (зямельны надзел) сваёй бабкі ў сяле Тупчыцы (зараз вёска ў Лемешавіцкім сельсавеце Пінскага раёну Берасьцейскай вобласці), якая раней належала Уладзіславу Комару. Згодна радаводу, зацьверджанаму Менскай Дваранскай Дэпутацыяй у 1802 годзе, Павал-Пашко зьяўляецца сынам Зьмітра і пляменьнікам Сямёна Вярэніча.
• 26 красавіка 1514 году пінскі князь Фёдар Іванавіч Боравскі Яраславіч зацьвярджае лей (Прывілей), выдадзены дочкам Антона Зьмітравіча Вярэніча ў пацьвярджэньне іхняга вотчыннага права на землі, падораныя іхняму бацьку ў Стахава, Дубое і Тупчыцах. Антон, відавочна, зьяўляецца адным з сыноў родапачынальніка другой галіны (Зьмітра Вярэніча): з прывілею вынікае, што ў 1514 годзе ягоныя дочкі былі ўжо поўнагадовымі. Арыгінал прывілея не захаваўся. (Пра гэта ўскосна сьведчыць наступны факт: 21 студзеня 1637 году ў пінскім земскім судзе было вынесена рашэньне па справе Рыгора Іванавіча Гацэвіча-Вярэніча-Стахоўскага з шляхцічам Стржалкам пра зьнікненьне прывілея князя Фёдара Яраславіча, які даваў ягонаму продку Антону Зьмітравічу права на Стахава, Дубой і Тупчыцы ад 26 красавіка 1514 году. Прывілей быў перададзены паверанаму Антона Стржалку для перадачы ў суд і згублены падчас суда, а пазьней знойдзены.)
• 1 траўня 1528 году ў Перапіс Войска Літоўскага 1528 году, у асобны сьпіс «пінскай харугвы» ўнесены пінскі шляхціч Вярэніш, які «служыў сам са свайго маёнтку», бо ў яго не было падначаленых людзей. Першы перапіс 1528 году мае назву: «Ухвала на вялікім сойме Віленскім, 1 траўня 1528 году, учыненная з боку абароны земскае, некаторых Паноў-Рад, ураднікаў і ўсіх жыхароў Вялікага княства Літоўскага, якія павінны на службу ваенную сваіх коней ставіць». Перапіс вядомы ў некалькіх экзэмплярах (існуе як найменш шэсьць копій з Перапісу, і чатыры разы яе матэрыялы ўпісаныя ў мясцовые земскія кнігі і кнігу Трыбунала Вялікага Княства ў 17-18 стагодзьдзях), аднак арыгінал Перапісу войска Вялікага Княства 1528 году захоўваецца ў Расейскім Дзяржаўным Архіве Старажытных Актаў (РДАСА) у фондзе 389 («Літоўская метрыка»), № 523. Рукапісы пераплеценыя.
• 26 сакавіка 1543 году — у актавыя кнігі Пінскага гарадзкога суда ўносіцца рашэньне па судовай справе пра Іск Пашко Паўлава і ягоных братоў Ігната і Гаўрыла Вярэнічаў супраць «земяніна» Ваські Лозіча, які атрымаў у спадчыну ад сваёй жонкі Ульляны Лукашэвічавай Вярэніч яе прыданае — частку маёнткаў Дубой і Стахава. З тэкста дакуманта вынікае, што ў 1543 годзе ўнукі Зьмітра (Пашко і Гаўрыл), а таксама праўнук (Ігнат Гаўрылавіч) былі ўже дарослымі; Ульляна Лук'янаўна (дачка Лук'яна Сямёнавіча) памерла незадоўга да гэтага, пасьля чаго трэцяя частка дворышча Вярэнічаў у Дубое і Стахава выйшла са складу ўладаньняў роду Вярэнічаў і перайшла да Ваські Лозіча, за адсутнасьцю нашчадкаў першай і другой чаргі.
• 1554 год — у актавых матэрыялах «Рэвізіі пушчаў і пераходаў зьвяроў у Вялікім княстве Літоўскім з аб'яднаньнем грамат і прывілеяў на уваход ў пушчы і на землі, складзенай старастам мсцібоскім Рыгорам Багданавічам Валовічам» у ліку землеўладальнікаў Пінскага павету названыя Грынь Вярэніч з братам Паўлам, якія жылі ў сваіх старадаўніх маёнтках і служылі ў войску. Як вядома, Грынь — унук Сямёна, а Павал (ці Пашко) - унук Зьмітра. Пра саміх Сямёна і Зьмітра тут нічога не ўзгадваецца, хаця калі б яны жылі ў гэты час, то менавіта яны былі б запісаныя як найстарэйшыя ў сваім родзе або іхнія сыны, але не ўнукі.
• 1559 год — падчас рэвізіі грамат і прывілеяў, якія захоўваліся ў Пінскім гарадзкім замку, сярод «зямян» Стахоўскіх яшчэ раз упамінаецца Павал Вярэніч, але зараз ужо без Грыня. У апісаньні зямельных правоў уладальнікаў Стахава ўказана, што «Павал Вярэніч не покладаў лістоў <гэта значыць, не прад'явіў прывілея або граматы на права валоданьня зямлёй - Заўвага В.В.>, толькі даўнасьць на дворышчы ў Стахава і Дубоі».. Паколькі большую частку кнігі Валовіча складаюць прывілеі, выдадзеныя або пацверджаныя каралевай Бонай, адсутнасьць пацьверджанага прывілея можа сьведчыць пра тое, што Бона не пацьвярджала зямельныя правы Вярэнічаў прывілеем або граматой, па меншай меры на землі ў Дубое і Стахаве. Гэтае гістарычнае сьведчаньне дае падставы сьцьвярджаць, што яны валодалі сваімі дворышчамі і землямі на падставе вотчыннага права, што, у сваю чаргу, значыць, што Фэадальныя правы Вярэнічаў на гэтыя землі паходзяць ад часу праўленьня ў Пінску княгіні Марыі Сямёнаўны і яе сына Васіля (у прамежку 1475—1490).
• 9 ліпеня 1565 году — у другім вайсковым рэестры 1564 году запісана, што шляхціч Грынь Вяруніш зь Пінскага павету паставіў аднаго каня, а ў якасьці ратніка накіраваў на службу свайго сына. (Другі перапіс — 1565 году — часткова таксама знаходзіцца ў матэрыялах Метрыкі ВКЛ. Зь яе ў 1634 годзе была зроблена копія. Менавіта яна і захавалася па сёньняшні дзень у матэрыялах РНБ у Санкт-Пецярбургу. Рукапіс аб'ёмам 122 аркуша мае загаловак: «Реестр полису войска господарского Великого княжства Литовского, которое се пописовало збираты ы пописоваты в Ракове року от нароженя Сына Божого тысеча пятсот шестдесят пятого, месяца ыюлъя девятого дня, за гетманства ы справы его милосты пана Миколая Радывила, воеводы Троцкого, гетмана найвышшого Великого княжства Литовского, старосты мерецкого, державцы лидзского ы сумилиского, а пописовано тое войско через мене, Михала Грыгоръевича Коледу, служебника его королевской милосты».)
• вясна-лета 1567 году - у трэцім вайсковым рэестры 1567 году ёсьць сьведчаньне, што Грынь Вярэніч ставіць ад свайго маёнтка 1 каня. (Трэці перапіс 1567 году — старажытны фаліянт з 912 аркушаў (51 аркуш не запоўнены) - яшчэ ў першых дзесяцігодзьдзях 20 стагодзьдзя захоўваўся ў Нясвіскім архіве Радзівілаў. Напрыканцы 30-х гадоў рукапіс быў перапраўлены ў Варшаву разам з некаторымі іншымі матэрыяламі архіва. Зараз ён захоўваецца ў Галоўным архіве старажытных актаў у Варшаве, АК VII, аддзел захаваньня 83. Назва: «Лета Божего нароженья 1567 року. Попис войска земского Великого князства Литовского, которые збиралися за уфалою сойму Городенского на местцо, через листы короля его милости назначоное, к Молодечну, которому збиранью час был од короля его милости зложон на Семую суботу, недавно прошлую. А почали збирати и пописыватися в Красном Селе перед его милостью паном гетманом паном \ Григорьем Александровичем Ходкевича, паном виленским, гетманом наивышшим Великого князства Литовского, старостою городенским, державцою могилевским, через мене, служебника его милости Стефана Якимовича списано»)
• прамежак часу паміж 1579 і 1635 гадамі — главой роду Вярэнічаў быў сын Грыня, Андрэй зь мянушкай Лізун, што пацьвярджаюць дакуманты пінскіх паборцаў (зборшчыкаў падаткаў) і 6 полісных лістоў, выдазеных Андрэю пінскімі Харунжымі. У 1579 годзе яму павінна было быць каля 20-30 гадоў (пры тым, што памёр ён каля 1635). Значыць, ён нарадзіўся ў саракавыя-пяцідзесятыя гады 16 стагодзьдзя. Да таго ж прапраўнук родапачынальніка Зьмітра — Маісей Міхнавіч у 1601 ужо выконваў урадавыя абавязкі віжа, а ў іншага праўнука Мыся Паўлавіча ў 1608 былі дарослыя дзеці.)

Вядомыя прадстаўнікі роду

• Лявон Вярэніч, беларускі бард
• Андрэй Вярэніч, беларускі мастак-авангардыст

Вонкавыя спасылкі

• Вярэніч-Стахоўскі гэрбу «Аґончык» на старонцы Згуртаваньня Беларускае шляхты. Вэрсія ад 09.12.2007 году.
• Старонка Вярэнічаў-Стахоўскіх. Вэрсія ад 09.12.2007 году.