Brontekst bekijken van Mongoolje

{{streektoale|Noordelik West-Vlams}}
{{Infobox land
|noame= Mongoolje <br/ >
Монгол Улс<br/> [[Ofbeeldienge:Monggol ulus.svg|thumb|50px]]
|woapen= Coat of Arms of Mongolia.svg
|vlagge= Flag of Mongolia.svg  
|koarte=[[Ofbeeldienge:Mongolia (orthographic projection).svg|250px]]
|koartebyschrift=Liggienge in de [[Weireld|weirld]]
|toale=Mongoolsch
|hoofdstad= [[Oelan-Bator]] 
|stoatsvorm=Groendwettlikke Rippebliek
|stoatshoofd=Priziedênt: <br /> = Tsakhiagiin Elbegdorj
|1e minister= Chimediin Saikhanbileg
|ipp=1 566 000
|inw== 3 042 511<ref>{{en}} [http://en.nso.mn/ National Statistical Office of Mongolia]</ref> <small>(2015)</small>
|dichtheid== 1,9
|munte=Tögrög
|tydzone= UTC +8 toe +9<ref> {{en}} [http://www.timeanddate.com/time/change/mongolia/ulaanbaatar Clock changes in Ulaanbaatar, Mongolia, ''timeanddate.com'']</ref>
|landcode=MN
|tillefong=976
|TLD=.mn
|fêestdag= 11 juli
}}
'''Mongoolje''' of '''Mongolië''' (Mongoolsch : ''ᠮᠤᠩᠭᠤᠯ ᠤᠯᠤᠰ''  in Mongoolsch schrifte; ''Монгол'' in Mongoolsch Cyrielliesch schrifte; [[Russisch]]: ''Монго́лия'') is e land in Ôost-Sentroal [[Azië|Oazje]]. 't Is begrensd deur [[Rusland]] no t nôordn en [[China]] no 't zuudn, ôostn en westn. Mongoolje grenst nie an [[Kazachstan|Kazakstan]] mor ligtr dr mor ip 36,76 kielomeetrs vanof. Den [[Hoofdstad|oofstad]] teglykig grotste stad, êrbergt apeupri 45% van de bevôkienge.

==Beschryvienge==
Mê zyn 1 564 116 km2 <ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html Countries by area, ''CIA World Factbook'']</ref> is Mongoolje 't 19ste grotste land in de weirld (achtre [[Iran]]). 't Is e hêel stik grotre of 't vôgnde grotste land, Peeroe. 't Ligt grôotndêels tusschn de bridtegroadn 41° en 52°N (e klêen stiksje ligt te nôordn van 52°), en tusschn de lanktegroadn 87° en 120°E. Vor e gedacht 't ên, 't nôordrlikste punt van Mongoolje ligt apeupri ip dezeifste bridte of [[Berlyn]] ([[Duutsland]]) en [[Amsterdam]] ([[Nederland|Needrland]], binst da 't zuudlikste punt ip dezeifste bridte ligt of [[Rome|Roome]] ([[Itoalië|Ietoalje]]) en Chicago ([[USA]]). 't Westlikste dêel van Mongoolje êt dezeifste lankteliggienge of Kalkuuta ([[Indië|Indje]]), binst dat 't ôostlikste dêel dezeifste lankteliggienge êt of Qinhuangdao (China) and Hangzhou (China), zowêl lik de westlikke bôord van [[Taiwan]]. Aloewêl da Mongoolje gin grenze dêelt mê Kazakstan, is zyn mêest westlik punt mor ip 36,76 km van da land.

Mongoolje is gekend lik " 't Land mê den Êewign Blown Eeml" of " 't Land van de Blown Eeml" (Mongools: "Mönkh khökh tengeriin oron") omda 't mêer of 250 zunnige doagn êt ip e joar <ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20160203003217/http://www.e-mongol.com/mongolia_climate.htm Mongolia Climate - Retrieve the average temperatures and rains in Mongolia & in Ulaan baatar]</ref><ref>{{en}} [http://www.skyscanner.net/news/country-nicknames-top-40-best-nation-aliases Country Nicknames: Top 40 best nation aliases]</ref><ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20141022131450/http://www.bbc.com/travel/feature/20140113-nomadic-trails-in-the-land-of-the-blue-sky Nomadic trails in the land of the blue sky (BBC)]</ref><ref> {{en}} [http://news.nationalgeographic.com/news/2004/07/0719_040719_weepingcamel_2.html Weeping Camel: A Real Mongolian Tear-Jerker (''National Geographic'')]</ref>.

==Eirdrykskunde en kliemoat==
D' [[eirdrykskunde]] van Mongoolje is gevarjeerd, mê de Gobi-Woestyne in 't zuudn en mê koede en bergachtige streekn in 't nôordn en 't westn. E grôot stik van  Mongoolje bestoat uut steppn, mê bebuste gebiedn die 11,2% vormn van 't totoal landippervlakte <ref>{{en}} [http://www.fao.org/docrep/w8302e/w8302e05.htm 2013 : Mongolian Forestry Sector, ''Food and Agriculture Organization of the United Nations'']</ref>, e grotre persêntoazje of de [[Republiek Ierland|Rippebliek Ierland]]  (10%) <ref>{{en}} [http://www.thejournal.ie/ireland-forest-area-577152-Aug2012/ 2012 : Ireland now has the 'second-smallest' forest area in Europe, ''thejournal.ie'']</ref>. 't Oogste punt in Mongoolje is de Khüiten-Spitse in 't massief van Tavan bogd in 't uuterste westn, mêt 'n ogte van 4 374 meetrs. 't Bekkn van 't Uvs-Mêer, gedêeld mê de Rippebliek Tuva in Rusland, is nateurlik [[UNESCO weirelderfgoed|UNESCO Weirlderfgoed]]. 't Grotste stik van 't land is êet in de zoomre en styf koed in de wientre, mê januoari-temprateurn die toe -30°C goan. 'n Uutgestrekt froent van koede, zwoare, lêege lucht kommt binn uut [[Siebeerje]] in de wientre en stoapelt ip in valleejn en lêege bekkns en verôorzakt styf lêege temprateurn binst dat berg-êlliengn veele warmr zyn deur d' effêktn van temprateure-inversje (de temprateure stygt mê d' ogte).

In de wientre is hêel Mongoolje oendr den invloed van 't Siebeeriesch Oogedrukgebied. De plats die mêest lynn oendre da koed weere zyn de provinsjes Uvs (Ulaangom), westlik Khovsgol (Richinlhumbe), ôostlik Zavkhan (Tosontsengel), nôordlik Bulgan (Hutag) en ôostlik Dornod (Khalkhiin Gol). Oelan-Bator is ook styf beïnvloed mo nie zo strieng. De koede wordt mindr erg oj no 't zuudn goat, en de warmste januoari-temprateurn wordn hoalt in de provinsje Omnogovi (Dalanzadgad, Khanbogd) en in de streeke van 't Altajie-Gebergte ip de grenze mê China. 'n Êenig miekrokliemoat is de vruchtboare streeke van beikn en busschn in de sentroal-ôostlikke dêeln van de provinsje Arkhangai (Tsetserleg) en in 't nôordn van de provinsje Ovorkhangai (Arvaikheer) woa da de januoari-temprateurn gemiddeld dezeifste zyn en dikkers oogr of in de warmste woestyne-streekn in 't zuudn en doa boovnip nog glykmoatigr. 't Khangai-Gebergte speelt e zeekre rolle by de vormienge van da miekrokliemoat. In Tsetserleg, de warmste stad in da miekrokliemoat, goat de januoari-nachttemprateure mo zeldn oendre -30°C binst da de januoari-dagtemprateure dikkers 0°C toe 5°C oalt <ref>[https://web.archive.org/web/20140110204130/http://www.icc.mn/aimag/Arkhangai/ 2013 : Arkhangai Meteorological Department, (''Icc.mn'')]</ref><ref>{{en}} [http://www.wunderground.com/history/station/44282/2007/1/11/MonthlyHistory.html?req_city=NA&req_state=NA&req_statename=NA 2013 : Climate History for Tsetserleg, Mongolia, ''Weather Underground'']</ref>.

't Land is oendrworpn an okkazjonêele ardte kliemoatiesche omstandigeedn gekend lik ''zud''. De joarliksche gemiddelde temprateurn in Oelan-Bator is −1,3&nbsp;°C, woadeure da 't de koedstn oofstad is in de weirld <!--<ref name=mong26/>-->. Mongoolje is ooge, koed, en wiendrig. 't Êt 'n ekstrêem kontienentoal kliemoat mê lange, koede wientrs en korte zoomrs, en gedeurnde die latste volt 't mêeste van de joarliksche neerslag. 't Land êt e gemiddlde van 257 wolkelôoze doagn ip e joar, en 't ligt geweunlik in 't middlpunt van e streeke mêt ooge luchtdruk. De neerslag is 't oogste in 't nôordn (gemiddelde van 200 toe 350 mm per joar) en 't lêegste in 't zuudn, da 100 toe 200 mm krygt ip e joar. D' ogste joarliksche neerslag van 622 mm voend platse in de busschn van de provinsje Bulgan dichte by de grenze mê Rusland en de lêegste van 42 mm was in de Gobi-Woestyne (periôode 1961–1990) <!--<ref>{{en}} [http://gis.wwf.mn/index.php/en/national/15-climate-of-mongolia 2013 : Annual average temperature and precipitation of Mongolia, ''Gis.wwf.mn'']</ref>-->. 't Dinne bevôkte uuterste nôordn van de provinsje Bulgan êt e gemiddelde joarliksche neerslag van 600 mm 't gêene wilt zeggn da 't mêer neerslag krygt of Peeking (572 mm) of Berlyn (571 mm).

De noame "Gobi" is Mongoolsch vor e woestyne-steppe, die geweunlik betrekkienge êt ip e kategorie van drooge graslandn mê oenvuldoende vegetoasje vo marmottn te kunn êrbergn mo vuldoende vo keemels te kunn kwêekn. De Mongooln moakn e verschil tusschn Gobi en echte woestyne, oewêl dat da verschil nie oltyd duudlik is vo buutnstoandrs die 't Mongoolsch landschap nie van dichte kenn. Gobi-graslandn zyn têer en wordn gemakklik vernield deur oovrebegroazienge, tgêene vo gevôg êt da d' echte woestynn grotr wordn, stêenachtige woestenynn woa da zeifs Baktriesche keemls nie kunn oovreleevn. De drogte in de Gobi is toe te schryvn an 't effêkt van de reegnschowte die verôorzakt is deur 't Hiemalaja-Gebergte. Voadat da gebergte gevormd was deur de boksienge van d' Iendoo-Ôostroaliesche ploate mê d' Euroaziesche ploate 10 mieljoen joarn geleen, was Mongoolje e wildrig leefgebied vo de mêeste bêestn mo toch e bitje drooge en koede deur de grôote ofstand van de bronn van  eevaporoasje. Fossieln van zêeschildpaddn en mussl zyn gevoenn gewist in de Gobi ofgeziene van de beetre bekende fossieln van dienosowre. Triops (e sôorte kriftn)  (''Lepidurus mongolicus'') wordn nog oltyd gevoenn in de Gobi vandoage de dag. 't Ôostlik dêel van Mongoolje mê doarin de rieviern Onon en Kherlen en 't Buir-Mêer zyn e dêel van 't bekkn van van d' Amoer-Rieviere  da stroomt no de Stille Oseoane. 't Êrbergt sommige uutzoendrlikke sôortn lik den ôostlike moeras-rieviereprik, Dauriesche krifte  (''Cambaroides dauricus'') en Dauriesche peirl-oestr (''Dahurinaia dahurica'') in den Onon en de Kherlen zowêl lik Sibeeriesche  geirnoare (''Exopalaemon modestus'') in 't Buir-Mêer. 

==Provinsjes en distriktn==
{{Koarte van de provinsjes in Mongoolje}}
Mongoolje wordt verdêeld in 21 provinsjes (''ajmags''), die ip undre toer verdêeld zyn in 329 distriktn (''sums'')<ref>{{en}} Givaandondogiin Purevsambuu 2006 : Mongolia, ''Montsame News Agency'', ISBN 978-99929-0-627-9, p.46</ref>. Den oofstad Oelan-Bator is bestierd lik of dat e provinsje zoe zyn. De ''ajmags'' zyn:  Arkhangaj, Bayan-Ölgii, Bajankhongor, Bulgan, Darkhan-Uul, Dornod, Dornogovi, Dundgovi, Govi-Altaj, Govisümber, Khentie, Khovd, Khövsgöl, Ömnögovi, Orkhon, Övörkhangaj, Selenge, Sükhbaatar, Töv, Uvs en Zavkhan.

==Zied ook noa==
*[[Berg Bogd Khan]]
*[[Biosfêer-rizêrvoat Bogd Khan Uul]]
*[[Khentie-Gebergte]]
*[[Koniefeere-busschn van Transbajkal]]

==Verwyziengn==
<references/>
{{Commonscat|Mongolia}}

[[Categorie:Mongoolje| ]]

{{Landn in Azië}}