Bofort dengizi sahifasining manbasini koʻrish

{{bu yaxshi maqola}}
{{Dengiz bilgiqutisi
| name = Bofort dengizi
| image_Ocean = Beaufortzee.PNG
| caption =
| image_bathymetry = 
| caption_bathymetry = 
| pushpin_map =
| location = 
| coords = {{coord|72|N|137|W|type:waterbody_scale:10000000|display=inline, title}}
| type = [[dengiz]]
| inflow =
| outflow =
| catchment =
| basin_countries = [[Kanada]] va [[AQSh]]
| length =
| width =
| area = {{convert|476000|km2|abbr=on}}
| depth = {{convert|124|m|abbr=on}}
| max-depth = {{convert|4683|m|abbr=on}}
| volume ={{convert|22000|km3|acre.ft|abbr=on}}
| frozen =Yil boʻyi
| reference =<ref>R. Stein, ''Arctic Ocean Sediments: Processes, Proxies, and Paleoenvironment'', p. 37</ref><ref name=bse>[http://bse.sci-lib.com/article129176.html Beaufort Sea], [[Great Soviet Encyclopedia]] (in Russian)</ref><ref name=brit>[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/57625/Beaufort-Sea Beaufort Sea], Encyclopædia Britannica on-line</ref>
}}
'''Bofort dengizi''' ({{IPAc-en|ˈ|b|oʊ|f|ər|t}}; {{Lang-fr|Mer de Beaufort}}, Iñupiaq: ''Taġiuq'') — [[Shimoliy Muz okeani|Shimoliy Muz okeanining]] chekka qismida<ref>„{{PAGENAME}}“ ''[[OʻzME]]''. [http://n.ziyouz.com/books/uzbekiston_milliy_ensiklopediyasi/O'zbekiston%20Milliy%20Ensiklopediyasi%20-%20T%20harfi.pdf B-harfi] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20181028024904/http://n.ziyouz.com/books/uzbekiston_milliy_ensiklopediyasi/O%27zbekiston%20Milliy%20Ensiklopediyasi%20-%20T%20harfi.pdf |date=2018-10-28 }} Ikkinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref> joylashgan dengiz<ref name="Wright2001">{{Kitob manbasi |last=John Wright |title=The New York Times Almanac 2002 |url=https://books.google.com/books?id=G81HonU81pAC&pg=PA459 |accessdate=29 November 2010 |date=30 November 2001 |publisher=Psychology Press |isbn=978-1-57958-348-4 |page=459}}</ref>. [[Shimoli-Gʻarbiy hududlar|Shimoli-gʻarbiy hududda]], jumladan [[Yukon]] va [[Alaska|Alyaskaning]] shimoliy qismida hamda [[Kanada Arktika arxipelagi|Kanada Arktika arxipelagidan]] gʻarbda joylashgan. Dengiz [[Gidrografiya|gidrograf]] ser [[Frencis Beaufort]] sharafiga shunday nomlangan. Kanadadagi eng uzun [[Makenzi|Makkenzi daryosi]] Tuktoyaktukdan gʻarbroqda joylashgan Bofort dengizining Kanada bilan tutash boʻlgan qismiga borib quyiladi. Bu hudud dengiz qirgʻogʻidagi bir nechta doimiy aholi punktlaridan biri hisoblanadi.

Ogʻir iqlimi bilan ajralib turadigan dengiz yilning asosiy qismida muzlagan holatda boʻladi. Tarixiy jihatdan, {{Convert|100|km|abbr=on}} ga qadar tor dovon yoʻlidagi muzlar faqatgina avgust-sentyabr oylarida qirgʻoqlari yaqinidagi qismlarigina erigan holatda boʻlgan. Ammo soʻnggi yillarda [[Arktikadagi iqlim oʻzgarishi]] tufayli yoz oxirida muzsiz hudud sezilarli darajada kengaygan. Yaqin vaqtgacha Bofort dengizi Arktika dengiz muzini toʻldirish uchun muhim suv ombori vazifasini oʻtab kelgan<ref>{{Cite journal|last=Wood|first1=Kevin R.|last2=Overland|first2=James E.|last3=Salo|first3=Sigrid A.|last4=Bond|first4=Nicholas A.|last5=Williams|first5=William J.|last6=Dong|first6=Xiquan|date=2013-10-17|title=Is there a ''new normal'' climate in the Beaufort Sea?|url=https://polarresearch.net/index.php/polar/article/view/3089|journal=Polar Research|volume=32|page=19552|language=en|doi=10.3402/polar.v32i0.19552|issn=1751-8369}}</ref>. Dengiz muzi koʻpincha Bofort dengizining asosiy okean oqimi boʻlgan [[Bofort Girasi]]da bir necha yil davomida aylanib, mustahkam va qalin koʻp yillik muz hosil qilgan<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=Disappearing Arctic sea ice |url=https://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a010000/a012400/a012403/iceAgeYearly_05Transcripts.html |qaralgan sana=2020-09-08 |ish=svs.gsfc.nasa.gov}}</ref><ref>{{Veb manbasi |sarlavha=2019 Arctic Report Card: Old, thick ice barely survives in today's Arctic {{!}} NOAA Climate.gov |url=https://www.climate.gov/news-features/featured-images/2019-arctic-report-card-old-thick-ice-barely-survives-today%E2%80%99s-arctic |qaralgan sana=2020-09-08 |ish=www.climate.gov |arxivsana=2024-02-03 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20240203061531/https://www.climate.gov/news-features/featured-images/2019-arctic-report-card-old-thick-ice-barely-survives-today%E2%80%99s-arctic }}</ref>.

Dengiz sohilida taxminan 30 000 yil oldin aholi yashagan degan daʼvolar toʻliq tasdiqlanmagan; hozirda bu hududdagi [[aholi zichligi]] juda past koʻrsatkichga ega. Dengiz shelfida katta miqdordagi [[neft]] va [[Tabiiy gazlar|tabiiy gaz]] zaxiralari mavjudligi aniqlangan, masalan, Amauligak koni shular jumlasidandir. Kon 1950—1980-yillar oraligʻida aniqlangan va oʻsha davrning soʻnggi qismidan boshlab ularni oʻrganish hududdagi insonlarning asosiy mashgʻulotiga aylangan. Anʼanaviy baliqchilik, jumladan, kit va [[Tyulenlar|tyulen]] ovlash faqat mahalliy hududlarda amalga oshiriladi. Mazkur mashgʻulot turi tijorat ahamiyatiga ega emas. Shu sababli dengizga [[Beluxa|beluga kitlarining]] katta koloniyalari doimiy tarzda kelib turadi va ularning koʻpayishiga antropogen omili taʼsir qilmaydi. Oʻz dengiz hududida haddan tashqari koʻp miqdorda baliq ovlashning oldini olish maqsadida AQSh [[2009-yil]] avgust oyida ehtiyotkor tijorat baliqchilikni boshqarish rejasini amalga oshirdi<ref>[http://alaskafisheries.noaa.gov/sustainablefisheries/arctic/ Arctic Fishery Management Plan].</ref>. [[2011-yil]] aprel oyida Kanada hukumati [[Inuvialuit]] bilan okeanlarni boshqarish boʻyicha katta rejani ishlab chiqishda birinchi qadam sifatida oʻzaro kelishuv memorandumini imzoladi<ref>[http://www.cbc.ca/news/canada/north/story/2011/04/15/beaufort-sea-commercial-fishing-ban.html „Beaufort Sea Commercial Fishing Banned“] (CBC News, 15 April 2011).</ref>. Kanada hukumati 2014-yil oktyabr oyida Bofort dengizida hech qanday yangi turdagi tijorat baliq ovlash ishlari, toki Inuvialuitga barqaror zaxiralar holatini koʻrsatmaguncha amalga oshirilmasligini eʼlon qildi<ref>[http://www.ctvnews.ca/politics/no-new-fisheries-in-the-arctic-following-federal-ban-1.2058953 „No new fisheries in the Arctic following federal ban“]</ref>.

Kanada hukumati Bofort dengizining qirgʻoqlarini „dengizdagi qoʻriqlanadigan hududlar“ ([[MPA]]) deb belgilagan. MPA [[Amundsen koʻrfazi]]dagi [[Parry yarim oroli]]ni oʻrab olgan hamda Tarium Niryutait MPA qismi Makkenzi daryosi deltasi va estuariyasi hududida joylashgan<ref>{{Yangiliklar manbasi |title=Canada Designates Its Second and Largest Arctic Marine Protected Area |work=[[HuffPost]] |url=http://www.huffingtonpost.com/entry/canada-arctic-marine-protection_us_5840a87ae4b0c68e048002da}}</ref><ref name="tn_mpa">{{Veb manbasi |url=https://www.dfo-mpo.gc.ca/oceans/mpa-zpm/tarium-niryutait/index-eng.html |sarlavha=Tarium Niryutait Marine Protected Area (TN MPA) |sana=18 September 2019 |nashriyot=Government of Canada |qaralgan sana=17 January 2022}}</ref><ref name="an_mpa">{{Veb manbasi |url=https://www.dfo-mpo.gc.ca/oceans/mpa-zpm/anguniaqvia-niqiqyuam/index-eng.html |sarlavha=Anguniaqvia niqiqyuam Marine Protected Area (MPA) |sana=18 September 2019 |nashriyot=Government of Canada |qaralgan sana=17 January 2022}}</ref>. Himoya qilinadigan hududlar Inuvialuit jamoasi uchun jonivor turlari va yashash joylarini himoya qilish maqsadida ajratib qoʻyilgan.
[[Fayl:NOAA_arctic_spring_1950_corp1104-2.jpg|thumb| Bofort dengizida muzning erishi]]
[[Fayl:Sea_Ice_Retreat_in_the_Beaufort_Sea_-_Flickr_-_NASA_Goddard_Photo_and_Video.jpg|thumb| Bofort dengizidagi dengiz muzining parchalari]]

== Hajmi ==
[[Xalqaro gidrografiya tashkiloti]] Bofort dengizining chegaralarini quyidagicha belgilaydi<ref>{{Veb manbasi |url=https://iho.int/uploads/user/pubs/standards/s-23/S-23_Ed3_1953_EN.pdf |sarlavha=Limits of Oceans and Seas, 3rd edition |yil=1953 |nashriyot=International Hydrographic Organization |qaralgan sana=28 December 2020 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20140407060601/http://www.iho.int/iho_pubs/standard/S-23/S-23_Ed3_1953_EN.pdf |arxivsana=7 April 2014}}</ref>: {{Quote|''Shimolda.'' Point Barrow va Alyaskadan, Lands End, [[Shahzoda Patrik oroli]]gacha boʻlgan hududni ({{Coord|76|16|N|124|08|W|display=inline}});

''Sharqda.'' Lands Enddan [[Shahzoda Patrik oroli]]ning janubi-gʻarbiy qirgʻogʻi orqali Griffiths-Pointgacha, hamda u yerdan [[Banks oroli]]ning shimoli-gʻarbiy chekkasi boʻlgan Cape Prince Alfredga, uning gʻarbiy qirgʻogʻi orqali esa Cape Kelletga, janubi-gʻarbiy nuqta esa [[Baturst burni]]gacha boʻlgan hududni qamrab oladi ({{Coord|70|36|N|127|32|W|display=inline}}).}}

== Chegara qismlari ==
[[Fayl:Arctic_management_area_and_disputed_waters.jpg|left|thumb|350x350px|Sharqdagi xanjar shaklidagi hududga Kanada ham, AQSh ham daʼvo qilib keladi]]
Kanadaning Yukon hududi va AQShning Alyaska shtati chegara qirgʻoqlaridan boshlanuvchi Bofort dengizidagi [[Kanada-AQSh chegarasi|xalqaro chegarada]] xanjar shaklidagi hudud bilan bogʻliq hal qilinmagan nizo mavjud. Kanada dengiz chegarasi gʻarbidagi 141-meridian boʻylab 370 km gacha boʻlgan Alyaska-Yukon quruqlik chegarasidan biroz uzoqlikdagi maydonni, oʻz hududiga qarashli deya daʼvo qiladi<ref name="Rothwell1996">{{Kitob manbasi |title=The Polar Regions and the Development of International Law |url=https://archive.org/details/nlsiu.341.29.rot.13141 |series=Cambridge studies in international and comparative law |last=Donald Rothwell |publisher=Cambridge University Press |year=1996 |isbn=978-0-521-56182-2 |pages=[https://archive.org/details/nlsiu.341.29.rot.13141/page/174 174], 176}}</ref>. Amerika Qoʻshma Shtatlarining fikricha esa, chegara chizigʻi qirgʻoqqa 370 km masofada [[perpendikulyar]] tushib, qirgʻoqdan teng uzoqlikdagi masofada joylashgan<ref name="Rothwell1996" /><ref>[https://web.archive.org/web/20070317162633/http://www.dtic.mil/whs/directives/corres/20051m_062305/United_States_America.doc Summary of claims], Department of Defense, p. 10</ref>. Bu farq taxminan {{Convert|21000|km2|abbr=on}} maydonni tashkil etadi, hamda, koʻp yillar davomida mazkur hududga har ikkala davlat daʼvo qilib kelgan<ref name="bbc">[https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-10834006 US-Canada Arctic border dispute key to maritime riches], BBC News, 2 August 2010</ref>.

Kanadaning joylashuvi va AQSh bilan oʻzaro chegaralar Buyuk Britaniya va [[Rossiya imperiyasi]] oʻrtasidagi [[1825-yilgi Angliya-Rossiya konvensiyasi|Sankt-Peterburg shartnomasida (1825)]] belgilab qoʻyilgan. Kanada ushbu shartnoma boʻyicha [[Buyuk Britaniya]]ning vorisi hisoblanib, shartnomada quyidagicha yozilgan<ref name="Rothwell1996"/>:
{{Quote|text=Demarkatsiya chizigʻi Gʻarbiy uzunlikning 141-darajasi kesishish nuqtasida qirgʻoqqa parallel joylashgan togʻlar choʻqqisiga qadar boradi soʻngra, koʻrsatilgan kesishish nuqtasidagi Meridian chizigʻidan Muz okeaniga qadar choʻzilgan|sign= 3-modda, „Buyuk Britaniya va Rossiya oʻrtasidagi Amerikaning shimoli-gʻarbiy sohilidagi tegishli hududlarning chegaralari va Tinch okeanida navigatsiya toʻgʻrisidagi konvensiya“, 1825-02-16, 75 CTS 95<ref name=Rothwell1996 />}}

Kanada hududi ushbu shartnomaga koʻra, quruqlikdan Bofort dengiziga meridian boʻylab choʻzilishi lozimligi taʼkidlanadi. Amerika Qoʻshma Shtatlari esa bu kengaytmani rad etgan va uning oʻrniga teng masofaga asoslangan chegara chizigʻini taʼkidlaydi. Ammo AQShning pozitsiyasi 1867-yilda shunga oʻxshash shartnoma matni va [[Alyaskani sotish]] shartnomasi boʻyicha shunga oʻxshash talqinni qabul qilgandagi holat bilan biroz farqli hisoblanadi<ref name="Rothwell1996"/>. AQSh ham, Kanada ham [[1958-yil]]dagi [[kontinental shelf toʻgʻrisidagi konvensiya]]ga rioya qilishga rozi; ikkala mamlakat ham chegara [[Xalqaro sud|Xalqaro Sud]] tomonidan belgilab qoʻyilgan talablarni bajarishga tayyor ekanligini maʼlum qilgan. AQSh rasmiylarining taʼkidlashicha, „Teng masofa dengiz chegarasini belgilash uchun kerakli tamoyil boʻlib, bu hududda alohida holatlar yuzaga kelmasa va teng masofalilik boʻlganda adolatli chegaralanish amalga oshirilgan boʻladi“. Kanada rasmiylarining fikricha, teng masofalilik prinsipi adolatli chegara boʻlinishiga olib kelmaydi. Yukon qirgʻogʻi botiq, Alyaska yarim oroli esa qavariq tuzilishga ega. Bu esa oʻz navbatida AQShning mazkur hududga nooʻrin egalik qilishi holatining sezilarli darajada kengayganini namoyish etadi<ref name="JohnstonSaunders1988">{{Kitob manbasi |title=Ocean Boundary Making: Regional Issues and Developments |url=https://archive.org/details/oceanboundarymak0000unse |last=Douglas M. Johnston |publisher=Taylor & Francis |year=1988 |isbn=978-0-7099-1495-2 |pages=[https://archive.org/details/oceanboundarymak0000unse/page/n63 48]–49}}</ref>. [[Kanada Milliy Energetika Kengashi]]ning maʼlumotlariga koʻra<ref name="Rothwell1996" /><ref>[https://web.archive.org/web/20090306044528/http://www.dog.dnr.state.ak.us/oil/products/publications/beaufortsea/bsaw2006/bsmap8.pdf Beaufort Sea Areawide 2006, Tract Map No.8], State of Alaska Department of Natural Resources, Division of oil and gas</ref>, „xanjar hududi“ ichida tabiiy zahiralar mavjudligi sababli bu bahs katta ahamiyatga egadir. Jumladan, bu hududda 20 yil davomida mamlakat ichki isteʼmolini qoplaydigan {{Convert|1700000000|m3|abbr=on}} lik gaz va {{Convert|1000000000|m3|abbr=on}} dan ortiq boʻlgan neft zaxiralari mavjudligi aniqlangan<ref name="bbc"/>. Shu sababli, Kanada bu chegarada „maxsus holatlar“ qoʻllanishi kerak, deb taʼkidlaydi, AQSh esa buni rad etadi<ref name="JohnstonSaunders1988" />. Bu nizo shu nuqtai nazardan AQSh va Kanada oʻrtasidagi [[Meyn qoʻltigʻi|Meyn koʻrfazi]] boʻyicha tortishuvlarning aksi hamdir, bu holatda AQSh „maxsus holatlar“ va Kanada teng masofa tamoyili uchun bahslashganlar<ref name="JohnstonSaunders1988" />. Oxirgi bahsda ikkala argument ham rad etildi va chegara geografik omillarni hisobga olgan holda geometrik tamoyillar asosida chizilgan<ref name="JohnstonSaunders1988" />. Biroq, AQSh ham, Kanada ham bu masalani tezkor hal etishni yoki Xalqaro Sudda arbitraj talab qilishmagan<ref name="Rothwell1996" /> va ikkalasi ayni paytda dengiz muhitini saqlashga qaratilgan bir qancha tadbirlarda hamkorlikda faoliyat yuritishmoqda<ref name="Rothwell1996" /><ref name="JohnstonSaunders1988" />.

2004-yil oxirigacha AQSh suv ostidagi sakkizta yer uchastkasini neftni qidirish va ishlatish uchun ijaraga oldi hamda bu Kanadaning diplomatik noroziligiga sabab boʻldi<ref name="ins">[https://web.archive.org/web/20070224150112/http://www.institutenorth.org/servlet/download?id=35 Sea Changes], Institute of the North</ref>. 2009-yil 20-avgustda Amerika Qoʻshma Shtatlari Savdo vaziri [[Gary Locke]] Alyaska shimolidagi Bofort dengizida, shuningdek, uning atrofidagi bahsli hududlarda baliq ovlash taqiqlanishini eʼlon qilgan<ref name="Fish2009-08-20">{{Yangiliklar manbasi |date=20 August 2009 |title=Secretary of Commerce approves fisheries plan for ArcticSecretary of Commerce approves fisheries plan for Arctic |publisher=World of fishing |url=http://www.worldfishing.net/news/news_story.ehtml?o=3212 |url-status=dead |archive-url=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.worldfishing.net%2Fnews%2Fnews_story.ehtml%3Fo%3D3212&date=2009-09-15 |archive-date=15 September 2009}}</ref><ref name="CanadaCom2009-09-14">{{Yangiliklar manbasi |last=Randy Boswell |date=4 September 2009 |title=Canada protests U.S. Arctic fishing ban |publisher=[[Canada.com]] |url=http://www.canada.com/Canada+protests+Arctic+fishing/1962264/story.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121107035801/http://www.canada.com/Canada+protests+Arctic+fishing/1962264/story.html |archive-date=7 November 2012}}</ref>. 2010-yil iyul oyida [[Ottava]]da AQSh—Kanada muzokaralari boshlandi, keyingi uchrashuv 2011-yilga rejalashtirilgan edi. Hududda qoʻshma geologik tadqiqot boshlangan va bu masala [[Markaziy Razvedka Boshqarmasi|CIA World Factbook]] tomonidan hal qilingan, deb belgilangan. 2010-yil sentyabriga qadar hech qanday rasmiy hujjat eʼlon qilinmagan<ref>{{Veb manbasi |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/oceans/arctic-ocean/ |sarlavha=The World Factbook Arctic Ocean |sana=16-05-2023 |qaralgan sana=03-07-2023 |til=ingliz}}</ref>.

=== Tijoriy maqsadda baliq ovlash moratoriysi ===
2009-yil 20-avgustda Amerika Qoʻshma Shtatlari savdo vaziri [[Gary Locke]] Alyaska shimolidagi „Bofort dengizida baliq ovlashga moratoriy“ eʼlon qilgan<ref name="Fish2009-08-20"/><ref name="CanadaCom2009-09-14"/>. Lockening fikri quyidagicha:

{{Quote|„Iqlim oʻzgarishi oqibatida Arktika dengiz muzlari kamayganligi sababli, Arktika suvlarida tijoriy maqsadda baliq ovlashga qiziqish tobora ortib bormoqda. Biz ushbu nozik ekotizimning umumiy holatiga zarar yetkazmaydigan barqaror baliq ovlash tizimini rejalashtirish imkoniyatiga egamiz. Bu reja tarixda baliq ovlashga ixtisoslashmagan hududlarda tijoriy maqsadlarda baliq ovlashning rivojini tabiat bilan hamohang tarzda kechishini taʼminlaydi.“}}

Hozir bu suvlarda keng tarqalgan tijoriy baliqchilik mavjud emas<ref name="TreadwellTestimony2009-08">{{Yangiliklar manbasi |last=Mead Treadwell |author-link=Mead Treadwell |date=2009-08-20 |title=U.S. strategic interests in the age of an accessible Arctic ... what we need to know and do now |publisher=[[United States Senate]] |url=http://www.arctic.gov/testimony/treaadwell-08-20-09.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100527200900/http://www.arctic.gov/testimony/treaadwell-08-20-09.pdf |archive-date=2010-05-27}}</ref>.

Moratoriy global isish bu hududa tijoriy maqsadda baliq ovlash uchun ochiq qilinishini kutgan holda joriy etilgan. Moratoriy Kanadada koʻplab munozaralarga sabab boʻldi, chunki AQSh moratoriy eʼlon qilgan mintaqada bahsli suvlarning katta xanjar shaklidagi hududi mavjud edi<ref name="CanadaCom2009-09-14"/>. ''[[Canada.com]]'' saytida Randy Boswellning yozishicha, bahsli hudud Bofort dengizining {{Convert|21436|km2|mi2}} maydonni egallagan. Uning aytishiga koʻra, Kanada aprel oyida AQSh moratoriy rejasini birinchi marta eʼlon qilganida, AQShga „[[diplomatik yozishma]]“ topshirgan. Kanadaning Yangi Demokratik partiyasi rahbari [[Jack Layton]] AQShning Bofort dengizidagi bahsli suvlarga moratoriy qoʻyishini „tariximizdagi Kanada hududiga qilingan eng yirik tajovuz“ deb atagan<ref>[http://www.canada.com/technology/Canada+flip+flop+positions+Beaufort+boundary+dispute/2658659/story.html Canada, U. S. flip-flop positions in Beaufort Sea boundary dispute], [[Canada.com]], March 8, 2010</ref>.

== Geografiyasi ==
[[Fayl:BeaufortSeaBathymetry.jpg|thumb|Bofort dengizi hududining topografiyasi.]]
[[Alyaska]]dagi [[Kongakut]] daryosi va [[Yukon]]dagi [[Firth]] daryosi kabi bir qancha daryolar Bofort dengiziga quyiladi. Dengizga suvi quyiladigan asosiy daryo Kanadadagi eng uzun [[Makkenzi]] daryosi boʻlib, dengizning Kanada hududidagi qismiga, [[Tuktoyaktuk]]dan gʻarbroqda quyiladi. [[Sohil]] boʻyidagi shelf maydoni ancha tor, ayniqsa dengizning Alyaska qismidagi [[Point Barrow]] choʻqqisi yaqinida va sharqiy hududidagi koʻplab [[Suv osti vodiylari|suv osti vodiylarini]] oʻz ichiga oladi. U Makkenzi daryosining deltasi yaqiniga borgan sari kengayib boradi, lekin uning kengligi {{Convert|145|km|abbr=on}} dan oshmaydi. Sohil yaqinida chuqurliklar {{Convert|60|m|abbr=on}} dan pastroq, lekin ular shimolga qadar bir necha kilometrgacha ortib boradi, hamda geologik jihatdan okeanlarnikiga oʻxshash ulkan platformaga aylanadi. Dengizda va Makkenzi daryosining deltasida koʻplab kichik orollar mavjud. Bir necha yirik orolchalar Makkenzi daryosining gʻarbiy qismida joylashgan, masalan [[Herschel oroli]] (qirgʻoqdan {{Convert|4|km|abbr=on}} uzoqlikda boʻlib, {{Convert|18|km2|abbr=on}} maydonga ega) va [[Barter oroli]] (qirgʻoqdan {{Convert|0.3|km|abbr=on}} uzoqlikda, {{Convert|13|km2|abbr=on}} maydonga ega) shular jumlasidandir. Sohillari past, maksimal balandligi {{Convert|250|and|750|m|abbr=on}} gacha yetadi. Tuproq butun yil davomida taxminan {{Convert|1|m|abbr=on}} dan past boʻlgan chuqurlikda muzlaydi yoki undan yuzaroq qismlarda [[Abadiy muzloq yer|abadiy muzloq yerlarni]] hosil qiladi. Yozda bu hududlarning faqatgina bir necha oʻn santimetr qismigina eriydi. Binobarin, bu yerda binolarni abadiy muzlikka botgan yogʻoch qoziqlar ustida, yerdan ancha yuqoriroqda bunyod etish kerak<ref name="britM"/>.
[[Fayl:Mackenzie_river_enters_Beaufort_sea.jpg|left|thumb|Makkenzi daryosining Bofort dengiziga quyilish qismi]]

== Gidrologiyasi va iqlimi ==
[[Fayl:Sea_ice_terrain.jpg|thumb|Alyaskaning shimoliy sohilidagi Bofort dengizida dengiz muz bosimi tizmalari (1949-yil bahori).]]
Bofort dengizi yil davomida muzlagan holatda boʻladi, avgust va sentyabr oylari bundan mustasno. Bir vaqtlar qirgʻoq yaqinidagi muz qatlami parchalanib,  suvning kenglik chizigʻi {{Convert|50|–|100|km|abbr=on}} gacha ochilib qolgan. 2000-yillarda, [[Arktikadagi iqlim oʻzgarishi]] sababli, yoz oxirida muzsiz hudud sezilarli darajada kengaygan. 2012-yil sentyabr oyida Arktika dengiz muzining rekord darajadagi erishi kuzatilgan. Bunda muz erishi chegarasi shimolga tomon juda katta hududga siljigan<ref name="nsidc_2012">{{Veb manbasi |url=http://nsidc.org/arcticseaicenews/2012/10/poles-apart-a-record-breaking-summer-and-winter/ |sarlavha=Poles apart: A record-breaking summer and winter |sana=2 October 2012 |nashriyot=[[National Snow and Ice Data Center]] |arxivsana=2 February 2013 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20130202092345/http://nsidc.org/arcticseaicenews/2012/10/poles-apart-a-record-breaking-summer-and-winter/ |iqtibos=Arctic sea ice extent averaged for September 2012 was 3.61 million square kilometers (1.39 million square miles). This was 3.43 million square kilometers (1.32 million square miles) below the 1979 to 2000 average extent. September 2012 ice extent was 690,000 square kilometers (266,000 square miles) less than the previous record low for the month that occurred in 2007.}}</ref><ref name="anderson_2012">{{Veb manbasi |url=http://www.alaskadispatch.com/article/rotting-whale-meat-lures-record-80-polar-bears-kaktovik |sarlavha=Rotting whale meat lures record 80 polar bears to Kaktovik |ism=Ben |muallif=Anderson |sana=23 September 2012 |arxivsana=31 December 2012 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20121231072810/http://www.alaskadispatch.com/article/rotting-whale-meat-lures-record-80-polar-bears-kaktovik |nashriyot=Alaska Dispatch |iqtibos=While the whale carcass is one reason for the polar bear bonanza, scientists wonder if there isn't another reason. Namely, the record retreat of Arctic sea ice from the northeast coast of Alaska into the Beaufort Sea.}}</ref><ref>{{Veb manbasi |url=http://pubs.usgs.gov/fs/2008/3041/ |sarlavha=Pacific Walrus Response to Arctic Sea Ice Losses |ism=By Chadwick V. |muallif=Jay |sana=9 January 2013 |nashriyot=United States Geological Survey |arxivsana=2 February 2013 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20130202041012/http://pubs.usgs.gov/fs/2008/3041/ |iqtibos=The extent of Arctic summer sea ice has decreased sharply over the past several decades (Stroeve and others, 2007).}}</ref><ref name="NASA_2012">{{Veb manbasi |url=http://www.nasa.gov/topics/earth/features/2012-seaicemin.html |sarlavha=Arctic Sea Ice Hits Smallest Extent in Satellite Era |sana=19 September 2012 |nashriyot=National Aeronautics and Space Administration |arxivsana=4 February 2013 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20130204050554/http://www.nasa.gov/topics/earth/features/2012-seaicemin.html |iqtibos=The new record minimum measures almost 300,000 square miles less than the previous lowest extent in the satellite record, set in mid-September 2007, of 1.61 million square miles (4.17 million square kilometers). For comparison, the state of Texas measures around 268,600 square miles.}}</ref>.

Makkenzi daryosidagi muzlar ertaroq, may oyining oxiri — iyun oyining boshlarida eriydi. Ushbu erish oʻrtacha suv oqimini taxminan {{Convert|150000|to|250000|m3/s|abbr=on}} ga qadar oshiradi<ref name="britM"/>.

Bofort dengizining muz qatlamidagi yashirin oʻzgarishlar 2009-yilda aniqlangan. Kuzatuv sunʼiy yoʻldoshlari maʼlumotlariga koʻra, muz maydoni barqaror boʻlib qolsa-da, bu suvning harorati va [[shoʻrlanish]]iga taʼsir koʻrsatmoqda, muzning tuzilishi yaqin vaqt oraligʻida oʻzgarganligi aniqlangan. Chirigan muz deb ataladigan yangi muz qatlami nozikroq va strukturaviy jihatdan ancha zaifdir<ref>[https://www.sciencedaily.com/releases/2010/01/100121164011.htm Ice Is 'Rottenʼ in the Beaufort Sea], ScienceDaily, 23 January 2010</ref>.

Dengiz suvi barqaror haroratga ega va quyidagi tarzda toʻrtta alohida [[suv qatlami|qatlam]]ga boʻlinadi. Eng yuqori qatlam, dengiz sathidan {{Convert|100|m|abbr=on}} balandlikda boʻlib, yozda {{Convert|-1.4|C|1}} va qishda {{Convert|-1.8|C|1}} haroratga ega boʻlgan yer usti suvlari qatlami hisoblanadi. Keyingi qatlam [[Tinch okeani]] va [[Bering dengizi|Bering dengizidan]] [[Bering boʻgʻozi|Bering boʻgʻozi]] orqali keladigan oqimlardan hosil boʻladi, u [[Shimoliy qutb|Shimoliy qutbga]] qadar choʻzilgan. [[Atlantika okeani|Atlantikaning]] eng issiq, chuqur qatlami 0 dan 1 °C (32 dan 34 °F) gacha haroratga ega boʻlsa, pastki qismidagi suv nisbatan sovuqroq −0,4 dan −0,8 °C (31,3 dan 30,6 °F) gacha boʻlgan harorat namoyish etadi. Oʻrtacha shoʻrlanish janubdan shimolga qarab 28‰ va 32‰ orasida oʻzgarib turadi. Odatda havo harorati (Tuktoyaktukda) yanvarda {{Convert|-27|C}} va iyulda {{Convert|11|C}} ni tashkil etadi<ref>{{Veb manbasi |url=https://www.worldatlas.com/seas/beaufort-sea.html |sarlavha=Beaufort Sea geography |qaralgan sana=03-07-2023 |til=english}}</ref>.

Suv oqimlari soat yoʻnalishi boʻyicha [[Bofort Girasi]]ni hosil qiladi, bu esa qirgʻoqlar yaqinida janubi-gʻarbiy va gʻarbiy oqimlar toʻqnashuviga sabab boʻladi<ref>Parsons, pp. 213-214</ref>. Makkenzi daryosi bu aylanishga qisman taʼsir oʻtkazadi va uning boʻgʻziga yaqin hududdagi sharq tomonda kichik oqimlarni paydo qiladi. Daryo har yili [[dolomit]] va [[Kalsiy karbonat|kaltsiy karbonatga]] boy boʻlgan 15 million tonnaga yaqin choʻkindilarni oʻzi bilan olib keladi. Bu konlar dengiz boʻylab yoyilgan hamda loy va shagʻal bilan aralashgan holda boʻladi<ref>{{Veb manbasi |url=https://academic-accelerator.com/encyclopedia/beaufort-sea |sarlavha=Beaufort Sea |qaralgan sana=03-07-2023 |til=ingliz |arxivsana=2023-07-03 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20230703060516/https://academic-accelerator.com/encyclopedia/beaufort-sea }}</ref>.

== Florasi va faunasi ==
Bofort dengizining qirgʻogʻi [[tundra]] bilan qoplangan va quruqlik oraligʻining shimoliy chegarasini belgilaydi. Shimoliy Amerikadagi hududi [[Oq ayiq|oq ayiqning]], Makkenzi daryosi esa kitlar va dengiz qushlarining muhim yashash joyi boʻlib, mazkur hudud hanuzgacha tijoriy oʻtish yoʻllariga aylantirilmagan. Makkenzi daryosining deltasida [[Ondatra|ondatralar]] yashaydigan koʻplab koʻllar va hovuzlar ham mavjud<ref name="britM">[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/354889/Mackenzie-River Mackenzie River], Encyclopædia Britannica on-line</ref>.
[[Fayl:Bearded_Seal_20130804_230751.jpg|left|thumb|Soqolli tyulen]]
Dengizda 80 ga yaqin zooplankton, 70 dan ortiq fitoplankton, 700 ga yaqin poliketalar, bryozoanlar, [[qisqichbaqasimonlar]] va [[mollyuskalar]] yashaydi, ammo sovuq iqlim tufayli ularning umumiy hajmi nisbatan kichik hisoblanadi<ref>Parsons, pp. 214-215</ref>. Asosiy baliq turlariga qutb baliqlari (''Boreogadus saida''), (''Arctogadus glacialis''), [[zaʼfaron treska]] (''Eleginus gracilis''), [[arktika lososi]] (''Salvelinus alpinus''), chum lososi (''Oncorhynchus keta''), [[arktik omul]] (''Coregonus'' ''autumna''), [[koʻl oq baligʻi]](''Coregonus clupeaformis''), [[chiroq baliq]] (''Coregonus nasus''), [[tinch okean seld baligʻi]] (''Clupea pallasii''), [[toʻrt shoxli skulpin]] (''Myoxocephalus quadricornis'', ''Stenodus leucichthys'') va yassi baliq kabilar kiradi<ref>Parsons, pp. 218, 221</ref>.
[[Fayl:Beluga_or_white_whale,_Delphinapterus_leucas_courtship_(6182461448).jpg|left|thumb| Beluga kitlari]]
[[Fayl:Polar_bear_resting_but_alert_ursus_maritimus.jpg|alt=Polar bear at the coast of the Beaufort Sea|left|thumb|Bofort dengizi sohilidagi oq ayiq]]
[[Fayl:EndicottIsland.jpg|thumb|Endicott oroli]]
Dengizning sharqiy qismi beluga kitlarining asosiy yashash joyi boʻlib, ularning soni 39 000 nafarni tashkil etadi. Bu son barqaror boʻlib, hatto koʻpayishi ehtimoli ham mavjud; bu hududga dengizda neft qidirish ishlari ishlari taʼsir qilmaydi. Belugalar yozni qirgʻoq boʻyida va oʻsha paytda muzdan xoli boʻlgan Makkenzi daryosi deltasida oʻtkazadi hamda dengizning boshqa hududlariga koʻchib oʻtadi. Bofort dengizining belugalari Kanada va Alyaskaning boshqa suvlaridagidan farq qilishi aniqlangan. Ammo, koʻpincha qishlash uchun umumiy yashash joyi sifatida Bofort dengizi etirof etiladi<ref>[http://dsp-psd.pwgsc.gc.ca/Collection/CW69-14-170-2004E.pdf COSEWIC Assessment and Update Status Report on the Beluga Whale] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20110511214411/http://dsp-psd.pwgsc.gc.ca/Collection/CW69-14-170-2004E.pdf |date=2011-05-11 }}. Dsp-psd.pwgsc.gc.ca (31 July 2012). Retrieved on 2013-03-21.</ref>.

Bofort dengizining oziq-ovqat zanjiri nisbatan sodda: u [[zooplankton]]ni energiya bilan taʼminlaydigan [[fitoplankton]] va epontik [[Suvoʻtlar|suvoʻtlari]] (dengiz muzining chuqur joylari bilan bogʻliq bir hujayrali suv oʻtlari<ref>{{Cite journal|last=Cota|first1=Glenn F.|title=Photoadaptation of high Arctic ice algae|url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_1985-05-16_315_6016/page/218|journal=Nature|volume=315|issue=6016|page=219|year=1985|doi=10.1038/315219a0|bibcode=1985Natur.315..219C | issn = 0028-0836 }}</ref>) hamda epontik va qirgʻoq amfipodalaridan boshlanadi. Ikkinchisi dengiz qushlari va baliqlar uchun oziq-ovqat boʻlib xizmat qiladigan, birinchi navbatda qutb baliqlari va arktik losos baligʻi hisoblanadi. [[Tyulen|Soqolli tyulen]] va [[morj]] ham [[Bentos|bentik]] umurtqasizlar bilan oziqlanadi. Oziq-ovqat piramidasining tepasida [[oq ayiq|qutb ayigʻi]] joylashgan boʻlib, u asosan tyulenlar bilan oziqlanadi, shuningdek, imkoni boʻlganda har qanday yirik dengiz sutemizuvchilari, masalan, muz dalalarida qolib ketgan oʻlimtik va oʻlgan kitlarni ham isteʼmol qilaveradi<ref name="p215">Parsons, pp. 215-217</ref>.

== Inson faoliyati ==
[[Fayl:State-of-Alaska-Map.png|thumb|300x300px| Trans-Alyaska quvur liniyasi (xaritada qizil rangga boʻyalgan)]]
Umuman Arktika madaniyati kontekstida Bofort qirgʻoqlari boʻylarini anomal ravishda madaniylashtirish xususida tarixiy dalillar mavjud emas. Ammo taxminan 4000 yil oldin Paleo-eskimoslar, masalan Dorset madaniyati, taxminan 1000 yil oldin Tule va nihoyat zamonaviy Inuitlar tomonidan oʻzlashtirilgani haqida tarixiy manbalar mavjud. Ular yoshligidan boshlab baliq ovlash bilan shugʻullanishgan — Arktika baliqlarining suyaklari 4000 yillik aholi punktlari hududida topilgan. Bu yerga kelganlar dastlab koʻchmanchi hayot kechirgan boʻlsalar-da, keyinchalik doimiy aholi punktlarini tashkil qila boshlaganlar. Bugungi kunda bu yerlarda yashovchi mahalliy aholi soni ortib bormoqda, ammo ishsizlik darajasi nisbatan yuqori<ref name="p215">Parsons, pp. 215-217</ref>.
[[Fayl:Northstar_Offshore_Island_Beaufort_Sea.jpg|thumb| Northstar oroli, Prudhoe koʻrfazining shimoli-gʻarbidagi sunʼiy orol, neft va gaz burgʻulash joyidir.]]
1888—1914-yillar oraligʻida Bofort dengizida kitlar juda koʻp miqdorda ovlangan. Kitlar sonining keskin kamayishiga sabab boʻlgan bu amaliyot keyinchalik hukumatning qarorlari tufayli toʻxtab qoldi. Lekin 1990-yillarda kitlarni ovlash ishlari yana boshlandi<ref>Parsons, p. 222</ref>.

Bofort dengizi boʻyidagi yirik aholi punktlari Kanadadagi [[Tuktoyaktuk]] (2009-yilda 930 kishi<ref name="stats">[https://web.archive.org/web/20110722011401/http://www.stats.gov.nt.ca/community-data/community-profiles/Profile%20PDF/Tuktoyaktuk.pdf Tuktoyaktuk — Statistical Profile]. stats.gov.nt.ca</ref>) va Alyaskadagi Prudxo koʻrfazi hisoblanadi. Aslida Prudxo koʻrfazining doimiy aholisi necha kishidan ortmaydi lekin bu yerda joylashgan neft konida shu soha bilan shugʻullanadigan minglab ishchilar istiqomat qiladi, bu koʻrfaz Shimoliy yonbagʻir deb nomlanuvchi qirgʻoq pasttekisligida joylashgan. [[Endicott oroli|Endicott]] va [[Northstar oroli|Northstar]] kabi sunʼiy orollar 1987 va 2001-yillarda qirgʻoqlar yaqinida barpo etilgan. Bu yerdan olingan neft Trans-Alyaska quvur tizimi orqali janubiy [[Valdez (Alaska)|Valdez]] portiga tashiladi<ref>{{Veb manbasi |url=https://www.marinetraffic.com/en/ais/details/ports/19306?name=VALDEZ&country=USA |sarlavha=Port of Valdez}}</ref>.

Mahaliy aholining asosiy yumushi baliq va boshqa dengiz jonivorlarini ovlash hisoblanadi. Baliqchilik bu hududda hech qanday tijorat qiymatiga ega emas, ayniqsa 2009-yilda Bofort dengizining AQShga tegishli qismida tijorat maqsadida baliq ovlashga moratoriy qoʻyilganidan keyin bu yerda yashovchi mahalliy aholi uchun 1920—1960-yillarda daromad manbai hisoblangan Makkenzi daryosi deltasida ondatra ovlash ishlari kamayib ketgan<ref name="britM"/>.

== Neft va gazni qidirish ishlari ==
Bofort dengizi tubida yirik gaz va neft zaxiralari mavjudligi aniqlangan, bu yaqin atrofdagi Makkenzi daryosi va Shimoliy nishablikdagi aniqlangan asosiy zaxiralarning davomi hisoblanadi<ref name="ins"/>. Bu dengiz tubi birinchi marta 1950-yillarda subshelf uglevodorodlarini aniqlash maqsadida oʻrganilgan hamda taxminan {{Convert|250|km3|abbr=on}} neft va qirgʻoq boʻyidagi {{Convert|300000|km3|abbr=on}} maydonni oʻz ichiga olgan tabiiy gaz zaxiralari mavjudligi aniqlangan. Dengizda burgʻulash ishlari 1972-yilda boshlangan. 1980-yillarga kelib 70 ga yaqin quduq qazilgan<ref name="p233" />, 2000-yilga kelib bu son 200 taga yetgan<ref name="dow">Marlan W. Downey, William Andrew Morgan, Jack C. Threet, American Association of Petroleum Geologists [https://books.google.com/books?id=i9jts14tq1gC&pg=PA125 Petroleum provinces of the twenty-first century], AAPG, 2001 {{ISBN|0-89181-355-1}}, p. 125</ref> . Ushbu tadbirlar natijasida 46,5 million m³ ga yaqin dengiz tubi tuproqlari chuqurlashtirildi, shuningdek, tarkibida [[barit]], gil, [[Natriy gidroksid|kaustik soda]] va ogʻir metallardan: [[rux]], [[mis]], [[qoʻrgʻoshin]], [[xrom]], [[kobalt]], [[nikel]], [[kadmiy]] va [[simob]] boʻlgan burgʻulash loylari qazib olingan. Bofort dengizidan 1986-yilda taxminan {{Convert|50400|m3|abbr=on}} neft qazib chiqarilgan<ref name="p233">Parsons, p. 233</ref>.

1971-yilda Makkenzi daryosi deltasida „Taglu gaz koni“ deb nomlangan yirik gaz koni<ref>{{Kitob manbasi |last=Hawkings |first=T.J. |editor=Braunstein |title=Taglu Gas Field, Beaufort Basin, Northwest Territories, in North American Oil and Gas Fields |url=https://archive.org/details/northamericanoil0000unse |date=1976 |publisher=The American Association of Petroleum Geologists |location=Tulsa |isbn=0891813004 |pages=[https://archive.org/details/northamericanoil0000unse/page/n64 51]–71}}</ref>, undan keyin Parson koʻli va Niglintgak koni ochilgan. Bu konlarning taxminiy gaz zaxiralari {{Convert|58600|km3|abbr=on}}, {{Convert|35400|km3|abbr=on}} va {{Convert|13600|km3|abbr=on}} ni tashkil etadi. Bundan tashqari, Makkenzi deltasida Amauligak koni joylashgan. Bu, Bofort dengizining eng yirik neft koni hisoblanadi. Mazkur kon 1984-yilda topilgan va {{Convert|37.3|km3|abbr=on}} neft va {{Convert|38500|km3|abbr=on}} gaz zaxirasiga ega. Bu konlarda ishlarning rivojlanishiga ularning uzoq hududda joylashganligi toʻsqinlik qilmoqda. Bu muammo Trans-Alyaska quvur liniyasini qurish orqali Prudxo koʻrfazi bilan yaqin masofaga ochildi, ammo Makkenzi daryosi atrofidagi konlarda muntazam tijoriy ishlab chiqarish cheklangan<ref name="dow"/>. Masalan, „Amauligak loyihasi“ kon ochilgandan soʻng koʻp oʻtmay boshlangan. 1985-yil sentyabr oyida „Gulf Beaufort“ tankeri {{Convert|50300000|L|oilbbl|0|abbr=on}} xom neftni Yaponiyaga yetkazib berdi, bu Arktika konlaridan joʻnatilgan neftning birinchi joʻnatmasi boʻlgan. Biroq, shundan keyin loyiha toʻxtab qolgan<ref>David L. VanderZwaag, Cynthia Lamson [https://books.google.com/books?id=FbazRimOybEC&pg=PA61 The Challenge of arctic shipping: science, environmental assessment, and human values], McGill-Queenʼs Press — MQUP, 1990 {{ISBN|0-7735-0700-0}}, p. 61</ref>.

2017-yil iyul oyida AQShning Okean energiyasini boshqarish byurosi tomonidan [[Italiya]]ning xalqaro [[Eni]] tashkilotiga Bofort dengizidagi toʻrtta sunʼiy oroldan biri boʻlgan Spy orolida toʻrtta neft qazuv qudugʻini burgʻulashga ruxsat berilgan<ref>{{Yangiliklar manbasi |date=13 July 2017 |title=US approves oil drilling in Alaska waters, prompting fears for marine life |work=The Guardian |agency=Associated Press |url=https://www.theguardian.com/us-news/2017/jul/13/us-approves-oil-drilling-in-alaska-waters-marine-life-fear |access-date=1 January 2018}}</ref>.

== Ommaviy madaniyatda ==
[[Stan Rogers]] oʻzining Kanada xalq qoʻshigʻi „[[Northwest Passage]]“ ({{Tarjima|Shimoli-gʻarbga harakat}}) asarida Bofort dengizi haqida yozgan<ref>{{cite web |last1=Enright |first1=Michael |title=Stan Rogers: Folk Singer, Storyteller, Proud Canadian Part 2 |url=http://www.cbc.ca/radio/rewind/stan-rogers-folk-singer-storyteller-proud-canadian-part-2-1.3239078 |date=July 7, 2016 |website=CBC Rewind with Michael Enright |publisher=Canadian Broadcasting Corporation |access-date=April 8, 2017}}</ref><ref>{{cite episode |title=The Great Canadian Song Contest |series=Morningside |series-link=Morningside (radio program) |first=Peter |last=Gzowski |station=CBC Radio |date=March 3, 1995 }}</ref>.
== Manbalar ==
{{manbalar}}
== Adabiyotlar ==
* {{OʻzME manba
 | maqola  = [[Bofort dengizi]]
 | muallif    = 
 | jild = 2
 | betlar = 
 | ref      = 
}}
* LS Parsons, Uilyam Genri Lir, Kanada Milliy tadqiqot kengashi [https://books.google.com/books?id=QHpklp_F26oC&pg=PA216 Kanada dengiz baliqchiligini boshqarish istiqbollari], NRC Research Press, 1993 yil{{ISBN|0-660-15003-4}}
* {{Книга|ref=Поспелов|автор=Поспелов Е. М.|заглавие=Географические названия мира. Топонимический словарь|год=2002|место=М.|издательство=Русские словари|страниц=512|isbn=5-93259-014-9}}
* {{книга |автор = Mills, William James|часть = Beaufort Sea (Arctic Ocean)|ссылка часть = https://books.google.ca/books?id=PYdBH4dOOM4C&pg=PA71#v=onepage&q&f=false|язык = en|заглавие = Exploring Polar Frontiers: A Historical Encyclopedia|год = 2003|том = 1, A–L|pages = 71—72|isbn = 1-57607-422-6|ref = Mills}}
* {{книга |автор = Marcus Baker|заглавие = Geographic Dictionary of Alaska|ссылка = https://books.google.ca/books?id=HF5LG4tLEHEC&pg=PA91#v=onepage&q&f=false|язык = en|место = Washington, D.C.|издательство = Government Printing Office|год = 1902|серия = United States Geological Survey No. 187|ref = Baker}}
* {{книга |автор = James W. Phillips|заглавие = Alaska-Yukon Place Names|ссылка = https://books.google.ca/books?id=F60sDwAAQBAJ&lpg=PP1&pg=PT32#v=onepage&q=Beaufort%20Sea&f=false|язык = en|издательство = University of Washington Press|год = 1973|isbn = 978-1941890-03-5|ref = Phillips}}

== Qoʻshimcha oʻqish uchun adabiyotlar ==
* {{Cite journal|last=David G. Barber|last2=Ryan Galley|last3=Matthew G. Asplin|last4=Roger De Abreu|last5=Kerri-Ann Warner|last6=Monika Pu?ko|last7=Mukesh Gupta|last8=Simon Prinsenberg|last9=Stéphane Julien|year=2009|title=Perennial pack ice in the southern Beaufort Sea was not as it appeared in the summer of 2009|journal=Geophysical Research Letters|volume=36|issue=24|pages=L24501|doi=10.1029/2009GL041434|bibcode=2009GeoRL..3624501B}}
* {{Kitob manbasi |last=Dawn Russell |chapter=International Ocean Boundary Issues and Management Arrangements |editor=David VanderZwaag |title=Canadian Ocean Law and Policy |location=Toronto |publisher=Butterworths |year=1992 |pages=463–505}}
* {{Cite journal|last=Donat Pharand|title=The Legal Regime of the Arctic: Some Outstanding Issues|url=https://archive.org/details/sim_international-journal_autumn-1984_39_4/page/n51|journal=International Journal|volume=39|issue=4|date=Autumn 1984|pages=742–799|doi=10.2307/40202296|jstor=40202296}}
* {{Cite journal|last=Karin L. Lawson|year=1981|title=Delimiting Continental Shelf Boundaries in the Arctic: The United States—Canada Beaufort Sea Boundary|journal=Virginia International Law Journal|volume=22|pages=221–246}}

== Havolalar ==
{{portal|Okeanlar}}
* ''NASA Yer Observatoriyasidan'' [https://web.archive.org/web/20061001015952/http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/images.php3?img_id=17353 Bofort dengizidagi dengiz muzi]
* [https://web.archive.org/web/20130509075138/http://gfp.usgs.gov/sites/beaufort_sea_asi/index.html CAC (Fuqarolik Ilovalar Qoʻmitasi)/USGS Global Fiducials Program veb-sahifasida ilmiy tavsif va interaktiv xaritani koʻrish moslamasi mavjud boʻlib, yuqori aniqlikdagi vaqt seriyasidagi tasnifi ochilgan tasvirlar mavjud.]
* {{cite web |url = https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/beaufort-sea |title = Beaufort Sea |author = Dunbar M. J., Carmack E. C., and Williams W. J. |website = The Canadian Encyclopedia |lang = en |date = 2015-03-04 |accessdate = 2019-04-23|ref = The Canadian Encyclopedia}}
* {{cite web |url = https://marine-conservation.org/media/shining_sea/place_npacifc_arctic.htm |title = Arctic Ocean - Beaufort Sea |website = Marine Conservation Institute |lang = en |accessdate = 2019-04-23|ref = Marine Conservation Institute}}
* {{cite web |url = http://www.wwf.ca/conservation/arctic/beaufort_sea/ |title = Connected, Protected, Respected: Conserving the Beaufort Sea Ecosystem |publisher = [[Всемирный фонд дикой природы|World Wildlife Fund]] |lang = en |accessdate = 2019-04-23|ref = Connected, Protected, Respected: Conserving the Beaufort Sea Ecosystem}}
* {{cite web |url = https://www.thearcticinstitute.org/an-old-problem-a-new-opportunity-a-case-for-solving-the-beaufort-sea-boundary-dispute/ |title = An old problem, a new opportunity: A case for solving the Beaufort Sea boundary dispute |author = Greg Sharp |website = The Arctic Institute |lang = en |date = 2016-06-17 |accessdate = 2019-04-23|ref = Sharp}}
* {{cite web |url = https://editors.eol.org/eoearth/wiki/Beaufort_Sea_large_marine_ecosystem |deadlink = yes |title = Beaufort Sea large marine ecosystem |website = The Encyclopedia of Earth |author = Mark McGinley |lang = en |date = 2008-05-31 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190424013355/https://editors.eol.org/eoearth/wiki/Beaufort_Sea_large_marine_ecosystem |archivedate = 2019-04-24|ref = McGinley}}
* {{cite web |url = https://www.cbc.ca/news/canada/north/beaufort-sea-s-fish-population-at-risk-due-to-acidification-study-1.3118246 |title = Beaufort Sea's fish population at risk due to acidification: study |author = David Thurton |publisher = CBC |lang = en |date = 2015-06-19 |accessdate = 2019-04-23|ref = Thurton}}
{{OʻzME}}
{{Dengizlar roʻyxati}}{{Tashqi havolalar}}
[[Turkum:Koordinatalar Vikimaʼlumotlarda]]
[[Turkum:Shimoliy Amerika dengizlari]]
[[Turkum:Kanada dengizlari]]
[[Turkum:Arktika okeani dengizlari]]
[[Turkum:Bofort dengizi]]
[[Turkum:AQSH dengizlari]]