Brontekst bekijken van Postcode

[[Bestand:Postal codes by country.svg|thumb|Landen die postcodes voeren: <br />'''cijfers''': {{Legenda|#87aade|3 cijfers}}{{Legenda|#5f8dd3|4 cijfers}}{{Legenda|#3771c8|5 cijfers}}{{Legenda|#2c5aa0|6 cijfers}}{{Legenda|#214478|7 cijfers}}{{Legenda|#162d50|8 cijfers}}{{Legenda|#0b1728|9 cijfers}}{{Legenda|#070f1a|10 cijfers}}'''alfanumeriek''':{{Legenda|#2ca02c|6 posities}}{{Legenda|#217821|7 posities}}{{Legenda|#165016|8 posities}}{{Legenda|#e0e0e0|''Geen postcode in gebruik''}}]]
Een '''postcode''' is een korte reeks tekens, vaak tussen de vier en negen cijfers (soms ook letters) lang, die in een [[Adres (woonplaats)|postadres]] wordt opgenomen om het [[Postsorteermachine|automatisch sorteren]] van de post (met [[Optical character recognition|optische tekenherkenning]], OCR) gemakkelijker te maken. Elk land dat postcodes kent, hanteert een andere [[grammatica]] – een andere manier om de tekens te combineren.

Niet alle landen kennen postcodes. Zo zijn ze afwezig in verschillende [[Afrika]]anse, [[Oceanië|Oceanische]] en [[Zuid-Amerika]]anse landen.

== Postnummers in België ==
{{Zie hoofdartikel|Postnummers in België}}
In [[1969]] werden de postnummers in [[België (hoofdbetekenis)|België]] ingevoerd. 

De Administratie van de Post (nu [[bpost]]) voerde in [[1969]] "postnummers" in.<ref>De oorspronkelijke lijst werd bekendgemaakt in [https://www.ejustice.just.fgov.be/mopdf/1969/09/05_1.pdf het ''Belgisch Staatsblad'' van 5 september 1969], p. 8308</ref>

De huidige lijst met postnummers geldt sinds 1 oktober 1990.<ref>De huidige lijst werd bekendgemaakt in [https://www.ejustice.just.fgov.be/mopdf/1990/07/27_1.pdf het ''Belgisch Staatsblad'' van 27 juli 1990], p. 14.853-14.867</ref>

Belgische postcodes bestaan uitsluitend uit getallen van vier cijfers, van 1000 tot en met 9992. Hierdoor is de term '''postnummer''' gekend als synoniem voor de postcode. De nummerreeksen zijn regionaal geordend. Deze regio's benaderen grofweg de provincies.
De onderverdeling is als volgt:

* [[Brussels Hoofdstedelijk Gewest]]: 1000-1299
* Provincie [[Waals-Brabant]]: 1300-1499
* Provincie [[Vlaams-Brabant]]: 1500-1999, 3000-3499
* Provincie [[Antwerpen (provincie)|Antwerpen]]: 2000-2999
* Provincie [[Limburg (Vlaanderen)|Limburg]]: 3500-3999
* Provincie [[Luik (provincie)|Luik]]: 4000-4999
* Provincie [[Namen (provincie)|Namen]]: 5000-5999
* Provincie [[Henegouwen]]: 6000-6599,7000-7999
* Provincie [[Luxemburg (provincie)|Luxemburg]]: 6600-6999
* Provincie [[West-Vlaanderen]]: 8000-8999
* Provincie [[Oost-Vlaanderen]]: 9000-9999

Postcodes in België zijn samengesteld op basis van:
* sorteersector (eerste twee cijfers)
* postkantoren (derde cijfer)
* uitgiftekantoren (vierde cijfer)
In een aantal gevallen zal een sorteersector samenvallen met een [[arrondissement]], maar dat is zeker niet altijd zo. Deurne heeft bijvoorbeeld postcode 2100 maar is onderdeel van het arrondissement Antwerpen. En Herentals heeft 2200 als postcode, maar is onderdeel van het arrondissement [[Turnhout]]. Dat een aantal hoofdsteden van arrondissementen een postcode van de vorm xx00 hebben is dan ook toeval.

Grote steden hebben meerdere postnummers voor hun deelgemeenten; soms is zelfs een postnummer gereserveerd voor één bedrijf of organisatie die veel post ontvangt. Zie [[#Bijzondere postcodes|hieronder]].

=== Uitzonderingen voor de stad Brussel ===
Hoewel de hervorming van 1990 een harmonisatie van de postcodes over de gemeentegrenzen heen beoogde, werd een reeks uitzonderingen behouden die al vóór 1990 van kracht waren, met name voor de [[Brussel (stad)|stad Brussel]], die een aantal postcodes van verschillende naburige gemeenten leent.

Zo gebruikt de [[Wijk van de Squares]], een deel van de [[Oostelijke uitbreiding van Brussel|oostelijke uitbreiding van de stad Brussel]] dat in 1853 werd gekocht van de gemeente [[Sint-Joost-ten-Node]], de postcode 1040 (1041) van de gemeente [[Etterbeek]]. De [[Résidence Palace]], in de Europese wijk, draagt ook postnummer 1040 (1041).

Dit is ook het geval voor enkele van de even genummerde gebouwen in de [[Stephensonstraat]], die afgescheiden liggen van de rest van Brussel door de spoorlijnen, en het [[Schaarbeek|Schaarbeeks]] postnummer 1030 (1031) gebruiken. Deze gebouwen bevinden zich tussen het oude en het nieuwe tracé van [[Spoorlijn 161 (België)|spoorlijn 161]], naast het spoorwegknooppunt ten noorden van Schaarbeek, waar de gemeentegrenzen werden aangepast om plaats te bieden aan de volledige spoorweginfrastructuur op Brussels grondgebied.

In de [[Zuidelijke uitbreiding van Brussel|zuidelijke uitbreiding van de stad Brussel]] kregen alle straten in de jaren 1960 de postcode 1000, met uitzondering van de [[Louizalaan]] en de Franklin Rooseveltlaan, de centrale verkeersaders van de uitbreiding, die de postcode 1050 (1051) van de gemeente [[Elsene]] behielden. Een klein deel van de Louizalaan behoort tot de gemeenste [[Sint-Gillis]], maar gebruikt ook nummer 1050 (1052).

Om mogelijke verwarring tussen de verschillende gemeenten te voorkomen, gebruiken de openbare diensten administratieve codes die niet dezelfde zijn als de postcodes, maar die wel door de administratie worden gebruikt voor haar post. De administratieve code van Elsene komt bijvoorbeeld overeen met de postcode 1050, terwijl de Louizalaan de administratieve code 1051 heeft voor het grootste deel in Brussel en 1052 voor het deel dat bij Sint-Gillis hoort. Op dezelfde manier heeft het Brusselse deel van de [[Europese wijk]] de administratieve code 1041<ref>{{Citeer web |url=https://www.brussel.be/inschrijving-buitenlander |titel=Inschrijving buitenlander (aanvraag kaart) {{!}} Stad Brussel |bezochtdatum=2025-03-14 |werk=www.brussel.be |taal=nl |archiefurl=https://web.archive.org/web/20240919153811/https://www.brussel.be/inschrijving-buitenlander |archiefdatum=2024-09-19 |citaat=sommige adressen in 1050 (1051) en 1040 (1041) zijn eveneens gevestigd in de stad Brussel |dodeurl=no }}</ref>.

== Postcodes in Europees Nederland ==
{{Zie hoofdartikel|Postcodes in Nederland}}
In [[1977]] is de postcode in Nederland ingevoerd. Nederlandse postcodes zijn heel specifiek: terwijl in andere landen een heel dorp een enkele postcode kan hebben, beslaat een Nederlandse postcode een gering aantal adressen. Een Nederlandse code bestaat uit vier cijfers en twee letters. De eerste 2 cijfers geven de regio aan, de laatste 2 cijfers de wijk. De twee letters geven de buurt en straat aan. De lettercombinaties [[Sturmabteilung|SA]], [[Sicherheitsdienst|SD]] en [[Schutzstaffel|SS]] worden niet gebruikt. De letters F, I, O, Q, U en Y werden tot [[2005]] niet gebruikt. Met een wijziging in het beleid zijn deze letters wel toegestaan in nieuwe postcodes.

In de regel hebben maximaal circa 25 adressen dezelfde postcode. Veel straten hebben dan ook meer dan een postcode. Samen met het [[huisnummer]] vormt de Nederlandse postcode een unieke code voor elk adres; deze unieke code wordt ook voor andere doelen dan alleen de post gebruikt. Soms kan een enkele postcode meerdere straten beslaan, echter kunnen de bijbehorende huisnummers dan niet dubbel voorkomen.

In sommige steden wordt voor de [[bewegwijzering]] een wijknummering gebruikt die overeenkomt met de laatste een of twee cijfers van de postcode.

In Nederland zijn bestanden te verkrijgen waarbij het [[zwaartepunt]] van de postcode wordt gekoppeld aan de coördinaten in het [[Rijksdriehoeksstelsel]]. Hiermee kunnen weer allerhande gegevens gekoppeld worden met behulp van [[Geografisch informatiesysteem|geografische informatiesystemen]], bijvoorbeeld het aantal bewoners per oppervlakte.

Het numerieke gedeelte van de Nederlandse postcode kan een getal van 1000 tot en met 9999 zijn. In 2010 was het aantal verschillende numerieke waarden 4900. Zie ook de min of meer volledige [[Lijst van postcodes in Nederland|Nederlandse postcodelijst]].
In 1978 werd een postcodeboek gratis onder alle Nederlandse adressen verspreid. In de jaren daarna  verscheen nog geregeld een aanvulling op het postcodeboek voor nieuwe straten. Men kan postcodes op het internet opzoeken.

=== Andere toepassingen ===
De postcode wordt niet alleen gebruikt om het sorteren van post te vergemakkelijken.

De eerste automaten voor [[treinkaartjes]] hadden een numeriek toetsenbord waarop het nummer van het bestemmingsstation moest worden ingevoerd. Dit nummer kwam ongeveer overeen met de postcode. Men hoopte dat het daardoor voor de reiziger gemakkelijk was het nummer te onthouden. Latere automaten hebben een aanraakscherm waarop de eerste letters van de naam van het station kunnen worden ingevoerd.

Moet men op een [[website]] of [[Telefonie|telefoondienst]] aangeven waar men ongeveer woont, dan wordt vaak de postcode gevraagd. Nadat de bezoeker de postcode (alleen cijfers of cijfers en letters) heeft opgegeven, krijgt hij informatie.

==== Voorbeelden van uit postcode herleide gegevens ====
* dichtstbijzijnde [[filiaal]]
* [[frequentie]] van een zender

Veel mensen markeren hun eigendommen met de postcode en het huisnummer, zodat ze bij verlies of [[diefstal]] terugbezorgd kunnen worden. Vooral bij [[fiets]]en is deze wijze van markeren populair – veel handelaren bieden bij aankoop aan de postcode in de zadelbuis te graveren.

== Postcodes in Ierland ==
Bij de invoering van postcodes in [[Ierland (land)|Ierland]] in de jaren negentig was de [[Optical character recognition|OCR-techniek]] al zo vergevorderd, dat postcodes niet meer nodig waren. De [[software]] was inmiddels in staat om het volledige adres te lezen. Desondanks zijn in Ierland postcodes ingevoerd, omdat ze nuttig zijn voor andere organisaties dan de posterijen. Vanaf begin 2015 krijgen de 2,2 miljoen huishoudens in Ierland een uniek nummer van zeven karakters, de zogenoemde Eircode, dat bijvoorbeeld wordt gebruikt door de Ierse Belastingdienst.

== Bijzondere postcodes ==
=== België ===
* De [[NAVO]] heeft nummer 1110, de [[Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie|VRT]] en de [[RTBF]] in [[Brussel (stad)|Brussel]] hebben respectievelijk de postcode 1043 en 1044 voor zichzelf.
* Brieven naar [[Sinterklaas]] mogen verstuurd worden met postcode 0612.<ref>[https://www.bpost.be/nl/sinterklaas Website van Bpost, geraadpleegd op 2021-01-07]</ref>
* De [[Europese Commissie]] (1049), het [[Europees Parlement]] (1047) en de [[Europese Raad]] (1048) hebben elk een eigen postcode.
* De NAVO-legerbasis [[SHAPE]] heeft de eigen postcode 7010.
* Ook een aantal Belgische politieke instellingen hebben een eigen postcode; de [[Kamer van volksvertegenwoordigers]] (1008) de [[Senaat (België)|Senaat]] (1009), het [[Vlaams Parlement]] (1011), Parlement van de Franstalige Gemeenschap (1012).<ref>{{pdf}} [https://www.bpost2.be/zipcodes/files/zipcodes_num_nl_new.pdf Website van bpost, geraadpleegd op 2022-01-14]</ref>

=== Europees Nederland ===
* De postcode met het laagste nummer van Nederland is 1000 AA – de postcode van een blok [[postbus]]sen in het [[postkantoor|hoofdpostkantoor]] van [[Amsterdam]].
* De eerste postcode die een straat aangeeft is 1011 AB. Dat is de [[De Ruijterkade]] nummers 105 tot en met 124 in Amsterdam, ten noorden van het [[station Amsterdam Centraal|Centraal Station]].
* De postcode met het hoogste nummer van Nederland is 9999 XL, van de Akkemaweg in [[Stitswerd]]. Daarna komen nog de postcodes 9999 XX, 9999 ZA en 9999 ZZ, van respectievelijk de Knolweg 1001, 1003 en 1002 in Stitswerd. Die huisnummers komen echter aan die weg niet voor.
* Een postcode waarvan het laatste cijfer een 0 is, is bijna altijd van een postbus. Uitzonderingen hierop zijn 1060 voor [[Osdorp (tuinstad)|Osdorp]], 7610 in [[Almelo]] en 7910 in [[Nieuweroord (Hoogeveen)|Nieuweroord]]. Het omgekeerde gaat niet op: De postcode van een postbus kan elk eindcijfer hebben.

== Bibliografie ==
* Antoon van der Pijll, 2016: ''Het wonderbaarlijke verhaal van de postcode / Hoe de postcode in Nederland 40 jaar werd''

== Zie ook ==
* [[Postcodereeksen]]
* [[Straatnaam]]

== Externe links ==
* [http://www.postnl.nl/postcode-zoeken/ PostNL Postcodezoeker]
* [https://web.archive.org/web/20130403072501/http://www.bpost.be/site/nl/residential/customerservice/search/postal_codes.html BPost Postcodezoeker]

{{Appendix}}
{{Commons|Postal codes}}
{{Woordenboek}}

[[Categorie:Postcode| 1]]