Brontekst bekijken van Plioceen

{{Zijbalk indeling tijdperk Neogeen}}
Het '''Plioceen''' ([[Grieks]]: πλεῖον (''pleion'') = meer; καινός (kainós) = nieuw) is een [[geologisch tijdperk|tijdperk]] in de [[geologische tijdschaal]], dat duurde van 5,333 tot 2,588 miljoen jaar geleden ([[Ma (tijd)|Ma]]). Het Plioceen volgt op het [[Mioceen]] en wordt gevolgd door het [[Pleistoceen]].

Tijdens het Plioceen koelde het klimaat geleidelijk af tot de ijskappen op het noordelijk halfrond begonnen te groeien. Op verschillende continenten bestonden [[mega-fauna]]'s van [[zoogdieren]]. De eerste mensachtigen die tot de [[Hominini]] gerekend worden verschenen tijdens het Plioceen.

== Stratigrafie ==
In oude teksten wordt Plioceen ook wel als Pleioceen gespeld. Het Plioceen werd benoemd door [[Charles Lyell]]. Oorspronkelijk noemde hij de periode 'Older Pliocene'. Lyell's 'Newer Pliocene' werd later hernoemd naar 'Pleistocene'. De naam Pliocene is afgeleid van de Griekse woorden {{Polytonic|πλεῖον}} (''pleion'', "meer") en {{Polytonic|καινός}} (''kainos'', "nieuw") en betekent ongeveer "voortzetting van de huidige tijd", wat vooral betrekking heeft op de hoeveelheid nog levende [[mollusk]]ensoorten die in het Plioceen van de [[Middellandse Zee]] aanwezig is.

Het Plioceen wordt ingedeeld in ten minste twee [[etage (stratigrafie)|etages]]: [[Zanclien]] (onder) en [[Piacenzien]] (boven). Het daarboven liggende [[Gelasien]] werd net als het Zanclien en Piacenzien in Zuid-Europa gedefinieerd. Omdat in Zuid-Europa geen ijskappen lagen trokken de daar werkende stratigrafen het Gelasien bij het Plioceen. Tegelijkertijd werd in Noord-Europa een tweedeling van het Plioceen in [[Brunssumien]] (onder) en [[Reuverien]] (boven) gemaakt, terwijl het begin van het Pleistoceen (overeenkomstig met het Gelasien) in Noord-Europa in de etages [[Pretiglien]] en [[Tiglien]] valt. Bij het opstellen van de officiële geologische tijdschaal van het [[International Commission on Stratigraphy|ICS]] werd de Zuid-Europese indeling boven de Noord-Europese verkozen. Omdat de overgang rond 2,588 miljoen jaar geleden veel ingrijpender was dan de overgang op 1,8 miljoen jaar geleden, lijkt het erop dat de grens tussen het Plioceen en het Pleistoceen (en dus tussen het Neogeen en het Kwartair) bij de eerste grens zal komen te liggen. Daarmee zou het Gelasien de onderste etage van het Pleistoceen worden. Hierover is echter nog geen besluit gevallen.

[[Bestand:Great American Biotic Interchange examples.svg|thumb|250px|Voorbeelden van gemigreerde soorten tijdens de ''[[Great American Biotic Interchange]]''. Blauwe soorten zijn nieuwkomers in Zuid-Amerika met Noord-Amerikaanse voorouders, olijfgroene soorten zijn nieuwkomers in Noord-Amerika met Zuid-Amerikaanse voorouders.]]

== Paleogeografie ==
Een belangrijke ontwikkeling tijdens het Plioceen was het ontstaan van de [[Landengte van Panama]] als gevolg van de convergente beweging van de [[Caribische Plaat]] en de [[Zuid-Amerikaanse Plaat]]. Door het ontstaan van deze landengte raakten [[Noord-Amerika|Noord-]] en [[Zuid-Amerika]] verbonden en sloot de verbinding tussen de [[Atlantische Oceaan|Atlantische]] en [[Grote Oceaan|Grote Oceanen]] zich. Dit had een aantal grote gevolgen. Ten eerste veranderde de [[zeestroming]] in de Atlantische Oceaan. In plaats van met het koude water van de Grote Oceaan te mengen zou het warmere water van de Atlantische Oceaan naar het noorden gaan stromen, waardoor de [[Warme Golfstroom]] ontstond. Vooral West- en Noord-Europa kregen daardoor een warmer en natter klimaat. Aan de andere kant kwam de stroom van koud water uit de poolstreken naar het zuiden op gang, zodat het klimaat in de tropische gebieden rond de Atlantische Oceaan juist afkoelde.

Een ander gevolg was dat er een grootschalige uitwisseling van soorten tussen Noord- en Zuid-Amerika kon plaatsvinden, die de [[Great American Interchange]] genoemd wordt.<ref>Zie voor een overzicht over de Great American Interchange bv. Stanley (1999), pp 546-548</ref> Zuid-Amerika had vanaf het [[Krijt (periode)|Krijt]] geïsoleerd gelegen en een eigen fauna ontwikkeld, gekenmerkt door [[buideldieren]], [[tandarmen]] en unieke groepen hoefdieren. Hoewel enkele Zuid-Amerikaanse geslachten succesvol hun verspreidingsgebied noordwaarts uitbreidden, waren het met name de noordelijke zoogdiergroepen zoals [[Carnivora|roofdieren]], [[evenhoevigen]] en [[tapirs]] die betrokken waren bij de Great American Interchange en zo Zuid-Amerika bereikten.

== Klimaat ==
Tijdens het Plioceen werden klimaten wereldwijd koeler en droger. De overgang van het Mioceen naar het Plioceen wordt op veel plekken ter wereld gekenmerkt door [[discordantie]]s in [[gesteentelaag|gesteentelagen]], waaruit wordt afgeleid dat het [[zeeniveau]] rond de 50 meter daalde. Waarschijnlijk was dit het gevolg van het aangroeien van de [[ijskap]]pen in de poolstreken.<ref>Stanley (1999), p 526</ref>

In [[diepzeekern]]en uit de noordelijke Atlantische en Grote Oceanen vanaf ongeveer 3 miljoen jaar oude lagen [[dropstone]]s gevonden. Dit zijn stenen die met [[ijsberg]]en meegenomen worden en op de zeebodem terechtkomen wanneer de ijsberg smelt. Ze geven aan dat delen van de noordelijke ijszee gedurende het Plioceen met ijs bedekt raakten (zoals ook tegenwoordig het geval is). De aangroei van de ijskappen komt ook tot uiting in een plotselinge verandering in de [[Zuurstofisotopenanalyse|concentraties van zuurstofisotopen]].<ref>Van Andel (1994), p 226</ref>

Gemiddeld werd het klimaat tijdens het Plioceen ongeveer 3&nbsp;°C koeler, maar bleef het nog altijd warmer dan tegenwoordig het geval is. Deze afkoeling en verdroging van het klimaat kan voor het verdwijnen van [[Bos (begroeiing)|bossen]] en het verspreiden van [[grasland]] hebben gezorgd.

== Flora en fauna ==
[[Bestand:SpondylusArticulated.jpg|thumb|[[Stekeloesters|''Spondylus'']].]]
In het '''Plioceen''' leek de [[Wildernis (natuur)|natuur]] al veel op die van tegenwoordig; zo waren er al veel [[Gewervelden|gewervelde dieren]] die nu nog steeds bestaan- [[neushoorns]], [[stekelvarkens van de Oude Wereld|stekelvarkens]], [[leeuw (dier)|leeuwen]], [[luipaard]]en, [[otters]], [[Gieren van de Nieuwe Wereld|gieren]] en [[zebra's]]. Echter, er waren ook [[hominide|andere hominiden]], [[sabeltandkatten]], enkele overlevende geslachten van [[schrikvogels]] en [[mastodont]]en.

Onderzoek van [[Catalina Pimiento|Pimiento]] en collega's uit 2017 laat zien dat er in het Plioceen een uitstervingsgolf plaatsvond onder de grote zeedieren.<ref>{{en}} The Pliocene marine megafauna extinction and its impact on functional diversity. C Pimiento ''et al''. Nature Ecology and Evolution (2017).</ref> Ongeveer 36% van alle grote zeedieren stierf uit, zoals aquatische [[luiaards]] als ''[[Thalassocnus]]'', [[doejongs]] in de westelijke [[Atlantische Oceaan]] en [[Middellandse Zee]] zoals ''[[Metaxytherium]]'', verschillende soorten [[dolfijnen]] en [[walvissen]] zoals de [[Witte dolfijn|beloega]]-achtige ''[[Bohaskaia]]'' en de [[potvis|reuzenpotvis]] ''[[Livyatan]]'', [[pinguïns]], [[zeeschildpadden]] zoals de [[lederschildpad]] ''[[Psephophorus]]'', en grote [[haaien]] zoals de [[megalodon]]. De afname in diversiteit was het grootst voor zeezoogdieren (55%), gevolgd door zeeschildpadden (43%), zeevogels (35%) en haaien (9%). Dit uitsterven van de mariene [[megafauna]] tussen 3,8 en 2,4 miljoen jaar geleden werd waarschijnlijk veroorzaakt door snelle en drastische dalingen van de [[zeespiegel]] ten gevolge van het groeien van de [[poolkap]]pen bij een algemeen afkoelend klimaat leidend tot het abrupt verdwijnen van habitat en biodiversiteit.

== Enkele [[uitsterven|uitgestorven]] dieren uit het Plioceen ==
{{Kolommen
| Kolom1=
;Zoogdieren
* ''[[Australopithecus]]''
* ''[[Deinotherium]]''
* ''[[Gigantopithecus]]''
* ''[[Dinofelis]]''
* ''[[Ancylotherium]]''
* ''[[Odobenocetops]]''
| Kolom2=
;Vissen
* ''[[Megalodon]]''
| Kolom3=
;[[Mollusken]]<br /><small>(ten minste honderden soorten uitgestorven)</small>
* ''[[Astarte trigonata]]''
* ''[[Cerastoderma hostiei]]''
* ''[[Ellobium pyramidale]]''
* ''[[Neptunea angulata]]''
* ''[[Palliolum gerardi]]''
* ''[[Spisula inaequilatera]]''
* ''[[Yoldia semistriata]]''
}}

{{Appendix|1=Bronnen & verwijzingen|2=
'''Voetnoten'''
{{References|2=2}}
'''Literatuur'''
* {{en}}{{aut|Van Andel, T.H.}}; '''1994''': ''New Views on an Old Planet: a History of Global Change'', Cambridge University Press (2e druk), ISBN 0-521-44243-5.
* {{en}}{{aut|Gradstein, F.M.; Ogg, J.G.; Schmitz, M.D. & Ogg, G.M.}}; '''2012''': ''A Geologic Time Scale 2012'', Elsevier, ISBN 0444594256.
* {{en}}{{Aut|[[Charles Lyell|Lyell, C.]]}}, 1830. ''Principles of Geology''. Vol. 1-3. London; 511, 330 en 109 pp.
* {{en}}{{aut|Stanley, S.M.}}; '''1999''': ''Earth System History'', W.H. Freeman & Co, ISBN 0-7167-2882-6.
'''Externe links'''
* [http://www.geologievannederland.nl/tijd/reconstructies-tijdvakken/plioceen ''Plioceen'', www.geologievannederland.nl]
* [http://www.google.co.uk/books?vid=OCLC55341962&id=86d_4T8-qhQC&dq=Principles+of+Geology ''Principles of Geology''] op [[Google Books]]
}}
{{Navigatie tijdvakken geologie}}
{{Commonscat|Pliocene}}

[[Categorie:Chronostratigrafie]]
[[Categorie:Geologisch tijdperk]]
[[Categorie:Plioceen| ]]