Brontekst bekijken van Linux

{{Infobox besturingssysteem
| naam                      = Linux
| logo                      = Tux.svg
| afbeelding                = 
| onderschrift              = 
| ontwikkelaar              = 
| familie                   = [[Unix]]
| bronmodel                 = [[Vrije software en opensourcesoftware|FOSS]]
| kernel_type               = [[Modulaire kernel]]
| licentie                  = [[GNU General Public License|GPL]]
| status                    = Actief
| website                   = https://kernel.org/
| portaal2                  = Vrije software
}}

'''Linux''' is een familie van [[Open source|open-source]]-, [[Unix]]-achtige [[besturingssystemen]] gebaseerd op de [[Linuxkernel]]. De verschillende Linuxvarianten worden [[Linuxdistributie]]s genoemd en zijn meestal gratis verkrijgbaar. De Linuxkernel wordt verspreid onder de [[GNU General Public License]] (GPL). Omdat Linuxdistributies in de regel gebruikmaken van het [[GNU]]-besturingssysteem, de [[standaard-C-bibliotheek]] en voldoen aan de [[POSIX]]-standaard, wordt het geheel ook wel '''GNU/Linux''' genoemd.

== Geschiedenis ==
=== Unix ===
{{Zie hoofdartikel|Unix}}
Het besturingssysteem Unix werd in 1969 door [[Ken Thompson]], [[Dennis Ritchie]], [[Douglas Mcllroy]] en [[Joe Ossanna]] van [[Bell Labs|AT&T Bell Laboratories]] ontwikkeld. Unix werd voor het eerst uitgegeven in 1971, het was toen volledig geschreven in een [[assembleertaal]], een normaal gebruik in die tijd. In 1973 werd Unix – toen heel vooruitstrevend – door [[Dennis Ritchie]] volledig herschreven in de [[programmeertaal]] [[C (programmeertaal)|C]] (met uitzonderingen voor de kernel en I/O). De beschikbaarheid van een besturingssysteem geschreven in een hogere programmeertaal zorgde voor een gemakkelijkere overgang naar verschillende [[Platform (informatica)|computerplatforms]].

Door een juridisch probleem waardoor AT&T de [[broncode]] moest openstellen voor iedereen die het vroeg, groeide Unix vlug en werd het gebruikt door academische instituten en zaken. In 1984 scheidden de wegen van AT&T en Bell Laboratories. Vrij van de juridische problemen die ervoor zorgden dat de licentie voor iedereen vrij te verkrijgen was, begon Bell met het verkopen van Unix als een niet-[[Vrije software|vrij]] product.

=== GNU ===
{{Zie hoofdartikel|GNU}}
In 1984 nam de Amerikaan [[Richard M. Stallman]] het initiatief tot het GNU-project, dat de ontwikkeling behelsde van een compleet, op Unix gelijkend besturingssysteem. Met een groep vrijwilligers, uitmondend in de [[Free Software Foundation]], ging Stallman aan de slag.

Na enkele jaren waren er veel goede en [[vrije software|vrije]] hulp-, ontwikkelings- en toepassingsprogramma's beschikbaar onder de GNU-vlag. Deze onderdelen van het GNU-project, zoals de [[macro (software)|macro]]-verwerker [[m4 (computertaal)|m4]], de [[compiler]] [[GNU Compiler Collection|gcc]] (voor C en andere programmeertalen) en de [[teksteditor]] [[emacs]], werden al snel populair op andere Unix-achtige systemen. Maar de [[kernel]] van het nieuwe systeem (die inmiddels bekendstaat als [[Hurd (kernel)|Hurd]]) was veel moeilijker te ontwerpen dan verwacht en ontbrak nog.

=== Linux ===
[[Bestand:Linus Torvalds talking.jpeg|180px|thumb|Linus Torvalds, Fins informaticus, begon met de ontwikkeling van de Linuxkernel]]
In 1991 wilde de Fin [[Linus Torvalds]], die op de universiteit kennis had gemaakt met Unix, ook een soortgelijk besturingssysteem hebben om thuis te gebruiken. Omdat commerciële pakketten te duur waren, was hij genoodzaakt [[Minix]] te gebruiken. Al snel voldeed dit besturingssysteem niet meer en besloot hij zijn eigen besturingssysteem te maken. Zijn eerste versie was niet echt een bruikbaar besturingssysteem, maar meer een speeltje voor [[hacker]]s en [[softwareontwikkelaar|programmeur]]s. Al snel werden er andere ontwikkelaars aangetrokken tot Linus' project en zo groeide Linux al snel uit tot een volledig productief besturingssysteem.

Linux is in feite geen volledig besturingssysteem, maar omvat alleen de kernel. De kernel zorgt er onder andere voor dat [[software]] en [[hardware]] kunnen samenwerken. Torvalds heeft alleen de kernel gemaakt en heeft als software bestaande GNU-software gebruikt. De kernel werd aangepast zodat de GNU-software hierop kon werken. Daarom wordt het besturingssysteem ook wel GNU/Linux genoemd. In de loop der jaren is er echter steeds meer niet-GNU-software bij gekomen (zoals software onder de [[BSD-licentie]]) en is volgens sommigen de naam GNU/Linux dan ook minder van toepassing. Essentiële onderdelen als [[GNU C Library|glibc]], [[fileutils]] en gcc zijn echter nog steeds GNU. Het volledige systeem wordt meestal kortweg Linux genoemd. Bovendien zijn er systemen (zoals vele [[Embedded system|embedded systemen]]) waar boven op de Linuxkernel geen GNU-tools gebruikt worden, waardoor de naam GNU/Linux dan helemaal niet van toepassing is.

In 1992 en 1993 groeide Linux uit tot een volledig functionele kernel en kreeg het ook steeds meer aandacht. Verschillende bedrijven begonnen eigen distributies te ontwikkelen. In 1994 kwamen de eerste nummers uit van het tijdschrift [[Linux Journal]].

Sinds versie 1.0 van de Linuxkernel in 1994 is uitgekomen, is de kernel sterk verbeterd en stabieler geworden. Linux wordt inmiddels door veel bedrijven verkozen boven andere besturingssystemen en dit vooral in de [[server]]markt.<ref>Volgens een onderzoek van [[International Data Corporation|IDC]] uit 2002 vormde Linux 25% van de besturingssystemen voor nieuwe servers [https://web.archive.org/web/20150926062439/http://www.telegraph.co.uk/technology/?xml=%2Fconnected%2F2004%2F02%2F04%2Fecnconc04.xml&sSheet=%2Fconnected%2F2004%2F02%2F04%2Fixconnrite.html Artikel Telegraph]</ref> Ook voor embedded toepassingen zoals in [[mobiele telefoon]]s is Linux populair en verder draaien 92% van de 500 snelste [[Computer|computers]] ter wereld op Linux. De grootste Linuxgebruiker is [[Google Inc.|Google]], met meer dan 2.500.000 servers.<ref name="bio">{{Citeer boek
| achternaam = Janet
| voornaam = Hope
| auteurlink = 
| medeauteurs = 
| datum = 30-06-2009
| titel = Biobazaar: The Open Source Revolution and Biotechnology
| uitgever = Harvard University Press
| plaats = 
| ISBN = 9780674026353
| NUR = 
| pagina's = 428
| taal = en
| URL = https://books.google.nl/books?id=TXpR0SHRLu8C&pg=PA16&lpg=PA16&dq=google+linux+100000+servers&source=bl&ots=oEG1XTxXHZ&sig=y2C9hxLDNCltKmg5feVvBx9Ffh8&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwiDm8HG69nTAhWIaFAKHaLCDtUQ6AEIKTAB#v=onepage&q=google%20linux%20100000%20servers&f=false
| bezochtdatum = 06-05-2017
}}</ref>

== Basisonderdelen ==
Er is een verschil tussen het besturingssysteem en de kernel. De basisonderdelen van een Linuxsysteem, zoals basistoepassingen, [[Bibliotheek (informatica)|bibliotheken]], compilers en hulpprogramma's, houden zich aan de [[POSIX]]-standaarden. Vaak zijn dit GNU-implementaties, maar ook alternatieven zoals [[BusyBox]] en [[µClibc]] zijn mogelijk. Van de kernel bestaan vele versies, die volgens een bepaald systeem genummerd worden. Meer informatie daarover staat onder Linuxkernel.

Daarnaast heeft Linux op [[desktop]]-[[Personal computer|pc's]] tegenwoordig meestal een [[grafische gebruikersomgeving]], draaiend onder het [[X Window System]]. Er zijn verscheidene van deze met elkaar concurrerende grafische omgevingen, waarvan de populairste [[GNOME]] (van het GNU-project) en [[KDE]] zijn; veel distributies bevatten beide. Onlangs zijn deze omgevingen voorzichtig toenadering tot elkaar gaan zoeken en wordt de samenwerking tussen de onder deze omgevingen draaiende programma's langzaam verbeterd.

== Distributies ==
{{Zie ook|Zie ook het hoofdartikel [[Linuxdistributie]] voor uitgebreide info en een [[Linuxdistributie#Enkele distributies|overzicht]]}}
Om Linux te kunnen installeren op een thuiscomputer of server, kan men gebruikmaken van zogenaamde distributies. Zo'n distributie bestaat uit een verzameling basistoepassingen, bibliotheken en een Linuxkernel, vergezeld van een set installatieprogramma's, het X Window System en meestal een hoop extra programmatuur. Zulke ''distro's'' zijn vaak toegespitst op een bepaald toepassingsdoel. Bij sommige commerciële distributies, zoals bij [[Red Hat Enterprise Linux]] en [[Ubuntu (Linuxdistributie)|Ubuntu]], is er ondersteuning tegen betaling beschikbaar. De distributie is daarentegen meestal gratis: gebruikers kunnen optioneel helpdeskondersteuning en handleidingen aanschaffen.

== Gebruikersgroepen ==
Sommige Linuxgebruikers verenigen zich in GUG's, GLUG's en LUG's, respectievelijk [[GNU Users Group]], GNU/Linux Users Group en [[Linux Users Group]].

== Toepassing ==
Linux werd historisch gezien voornamelijk gebruikt als serversysteem voor bedrijven. Op desktopgebied heeft Linux nog geen sterke positie weten te veroveren: in 2012 had Linux een marktaandeel van 1,18% volgens NetMarketShare.<ref>Door [http://netmarketshare.com/operating-system-market-share.aspx?qprid=8&qpcustomd=0&qptimeframe=W&qpct=3 NetMarketShare - marktaandelen besturingssystemen op de desktop] Marktaandeel live, stand eerste week 2012: 1,39%</ref><ref>Door [https://web.archive.org/web/20090503132122/http://marketshare.hitslink.com/os-market-share.aspx?qprid=9 Net Applications] geschat op basis van browserstatistieken, stand eerste week 2012: 1,29%.</ref> Een belangrijke reden hiervoor is dat de meeste computers met een vooraf geïnstalleerde versie van het Windowsbesturingssysteem verkocht worden. Door deze [[koppelverkoop]] is Windows het vertrouwde besturingssysteem voor de meeste eindgebruikers. Het reeds aanwezige besturingssysteem waarvoor men betaalde bij aankoop zelf vervangen of laten vervangen door een Linuxdistributie die afwijkt van de vertrouwde gebruikerservaring is een stap die slechts weinig eindgebruikers zetten. Een mogelijke reden hiervan was dat Linux niet makkelijk geconfigureerd kan worden bij gebruik van minder gangbare hardwareonderdelen. Inmiddels is dit ook sterk verbeterd.

Op servergebied heeft Linux een uitstekende positie: het marktaandeel is aanzienlijk en vooral voor websites is Linux marktleider.<ref>[https://w3techs.com/technologies/overview/operating_system/all W3Techs, Analyse marktaandeel serverbesturingssystemen medio 2011]</ref> Het Linuxmarktaandeel is echter niet eenvoudig af te leiden vanuit de verkoopcijfers van serverhardware, omdat in de regel Windows geïnstalleerd wordt.<ref>{{en}}[https://therealmadhatter.wordpress.com/2010/11/06/server-operating-system-market-share-lies-lies-and-more-lies/ W3Techs, Verklaring voor complexiteit berekenen Linuxmarktaandeel servermarkt]. [https://web.archive.org/web/20231119005927/https://therealmadhatter.wordpress.com/2010/11/06/server-operating-system-market-share-lies-lies-and-more-lies/ Gearchiveerd] op 19 november 2023.</ref>

De installatie en verwijdering van software wordt in de meeste distributies afgehandeld door speciaal voor dit doeleinde ontwikkelde software: de [[pakketbeheer]]software. Dit stelt een gebruiker in staat om een keuze te maken uit duizenden pakketten die specifiek voor de betreffende distributie geconfigureerd zijn.

Linux wordt veel gebruikt in combinatie met [[Apache (webserver)|Apache]], [[MySQL]] en [[PHP]], en [[Perl (programmeertaal)|Perl]] of [[Python (programmeertaal)|Python]]. Deze combinatie van software wordt [[LAMP]] genoemd en is de basis van veel [[internet]]servers door de eenvoudige verkrijgbaarheid en open structuur.

Omwille van de lage kosten, hoge configureerbaarheid en beschikbaarheid op diverse platformen, wordt Linux ook meer en meer gebruikt op embedded systemen; men spreekt dan van [[embedded Linux]]. Mogelijke toepassingen zijn te vinden binnen [[settopbox]]en voor televisie, mobiele telefoons, [[Routenavigatiesysteem|routenavigatiesystemen]] en [[Mobiel apparaat|mobiele apparaten]] zoals [[Personal digital assistant|pda]]'s. Linux wordt zo een concurrent van [[Symbian]] voor mobiele telefoons, en een alternatief voor [[Windows Mobile]] en [[Palm OS]] op handheld devices. Ook Googles besturingssysteem [[Android (besturingssysteem)|Android]] (voor [[Smartphone|smartphones]] en [[Tabletcomputer|tablets]]) is op Linux gebaseerd. [[Chromebook]], dat op [[Chrome OS]] met Linux-kernel draait, domineert de Amerikaanse onderwijsmarkt. [[Antivirussoftware]] op een Chromebook is niet nodig - Google heeft Chrome OS en Chromebooks ontworpen zodat ze de virussen zoals op Windows praktisch niet kunnen krijgen.<ref>https://cbookreviewguide.com/chromebook-virus-and-antivirus-software/</ref><ref name="Ng">{{cite web|url = https://www.cnet.com/news/how-google-chromebooks-became-the-go-to-laptop-for-security-experts/|title = How Chromebooks became the go-to laptops for security experts|accessdate = 29 March 2018|last = Ng|first = Alfred|work = CNet|date = 28 March 2018|archiefurl=https://web.archive.org/web/20180823150927/https://www.cnet.com/news/how-google-chromebooks-became-the-go-to-laptop-for-security-experts/|archiefdatum=2018-08-23|dodeurl=nee}}</ref>

Ook op [[supercomputer]]s wordt Linux steeds populairder. Op de [[TOP500]]-lijst van supercomputers van juni 2012 draaide 90% van de snelste computers op Linux.<ref>{{en}}[https://www.zdnet.com/blog/open-source/fast-faster-fastest-linux-rules-supercomputing/11263 Marktaandeel Linux in top 500 supercomputers]</ref>

== Vakbladen ==
Bijna elk land kent wel zijn eigen ''Linux Magazine''. Het Nederlandse blad ''Linux Magazine'' wordt uitgegeven door [[Reshift Digital]].

== Zie ook ==
* [[Linux Professional Institute]], een stichting die onafhankelijke certificeringen voor Linuxgerelateerde vaardigheden toekent
* [[Linux van A tot Z]], voor een alfabetische lijst van gerelateerde artikelen
* [[Linuxbestandssysteem]], voor de structuur van het bestandssysteem in Linux
* [[Linuxkernel]], de belangrijkste component van elke Linuxdistributie
* [[Live-cd]], een cd met een besturingssysteem erop, vaak toegepast bij Linuxdistributies
* [[Open source]], de ideologie achter opensourcesoftware
* [[POSIX]], vastgelegde standaarden die Linux probeert te volgen
* [[Security-Enhanced Linux|SELinux]], een extra beveiligingslaag voor Linux
* [[Lijst van Linuxdistributies]], voor een overzicht van verschillende besturingssystemen gebaseerd op de Linuxkernel

== Externe links ==
* {{en}}[http://tldp.org/ The Linux Documentation Project], een website met veel (voornamelijk Engelstalige) documentatie over Linux
* {{en}}[http://distrowatch.com/ DistroWatch], een verzamelwebsite waarop veel Linuxdistributies terug te vinden zijn

{{Appendix}}
{{Commonscat|Linux}}
{{Wikibooks|Linux Systeembeheer}}
{{Gesproken Wikipedia klein|Nl-Linux-article.ogg|23727590}}

[[Categorie:Linux| ]]
[[Categorie:Vrij besturingssysteem]]