Brontekst bekijken van Graphics processing unit

[[Bestand:6600GT GPU.jpg|thumb|250px|[[GeForce]] 6600GT (NV43) GPU]]
Een '''graphics processing unit''', '''GPU''' of '''grafische processor''' is een [[Processor (computer)|processor]] die gebruikt wordt voor alle videotaken. Hiermee neemt hij deze taken van de [[Processor (computer)|CPU]] (''Central Processing Unit'') over. De GPU bevindt zich meestal op een [[videokaart]]. Een GPU is dus ook niet hetzelfde als een [[videokaart]], de GPU is de chip die de grafische beelden inlaadt, de videokaart is de verzameling onderdelen waarvan de GPU afhankelijk is zoals [[PCI Express|PCIe]]-connectie en koeling.

De voorloper van de GPU (de ''[[Video Display Controller]]'') werd reeds gebruikt in de jaren 70 en 80. Spelcomputers en pc's zoals de machines van Atari, Commodore en Apple hadden vaak een specifieke chip die bepaalde videobewerkingen kon uitvoeren zonder tussenkomst van de CPU. Deze bewerkingen bleven echter nog vrij beperkt tot vooral [[blitter|bitmaptransformaties]] (een zogenaamde "blitter") of het laten bewegen van een [[Sprite (computer)|sprite]].

De eerste videokaarten voor de IBM PC, tot en met de eerste [[VGA-kaart]]en, waren ook uitgevoerd middels een Video Display Controller en hadden geen ingebouwde bitmaptransformatiehardware. De videokaarten gebaseerd op de IBM chip 8514 waren een van de eerste die dit wel hadden, en waren voornamelijk bedoeld voor het versnellen van [[Computer-aided design|CAD]]-software. Later is het aantal functies op deze [[Geïntegreerde schakeling|chips]] sterk uitgebreid. Zo worden tegenwoordig{{wanneer?||2019|02|14}} niet alleen 2D-functies maar ook 3D-technieken gebruikt in deze chips. Deze hardware had natuurlijk ook specifieke software nodig, meestal onder de vorm van stuurprogramma's, waarbij elke fabrikant zelf de functionaliteiten bepaalde. Ten behoeve van de standaardisatie werden echter standaardfunctionaliteiten vooropgesteld die een videokaart moest kunnen uitvoeren, hetzij via software hetzij via hardware (in het stuurprogramma of in het besturingssysteem). Dit leidde o.a. tot de [[DirectX]]-interface op het [[Microsoft Windows|Windows]]-platform en [[OpenGL]]. Bij elke nieuwe versie van de [[DirectX]]-interface werden meer en meer functies voorzien. Zo werd bij Direct3D 7.0 de 'Transform & Lighting' toegevoegd, die het eerst gebruikt werd in de GeForce grafische kaarten van [[Nvidia]]. Andere fabrikanten volgden later. Deze evolutie is ook sterk verbonden met de ontwikkeling van compressietechnieken voor bewegende beelden zoals [[MPEG]]. Het snel en vloeiend weergeven van dergelijke beelden steunt deels op transformaties die de GPU uitvoert (dit wordt videoversnelling of hardwareversnelling genoemd).

Tegenwoordig{{wanneer?||2019|02|14}} verkiezen de fabrikanten om hun videokaarten met de term "accelerator" aan te duiden, wat duidelijker aangeeft dat de kaart (met een GPU en meestal specifiek videogeheugen) als bedoeling heeft om de pc sneller te maken. Vooral bij de hedendaagse videogames is dit geen overbodige luxe.

== GPU-fabrikanten ==
[[Bestand:Marktanteil GPU-Hersteller.png|thumb|Marktaandeel GPU fabrikanten]]
Veel fabrikanten hebben GPU's geproduceerd onder een groot aantal merknamen. In 2008 waren [[Intel]], [[NVIDIA]] en [[Advanced Micro Devices|AMD]]/[[ATI]] de marktleiders, met respectievelijk 49,4%, 27,8% en 20,6% marktaandeel. Echter, deze aantallen zijn inclusief Intels zeer weinig kostende, minder krachtige geïntegreerde grafische oplossingen. Dat niet meegerekend, beheersten [[NVIDIA]] en [[ATI]] bijna 100% van de markt.<ref>{{Citeer web |url=https://techreport.com/discussions.x/15778 |titel=Q3 Sales Report from Jon Peddie Research via TechReport.com |bezochtdatum=2023-07-18 |archiefdatum=2012-08-17 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20120817090657/http://techreport.com/discussions.x/15778 |dodeurl=ja }}</ref> Daarnaast produceerden S3 Graphics<ref>https://web.archive.org/web/20140111214048/http://www.s3graphics.com/en/products/index.aspx</ref>, VIA Technologies en [[Matrox]]<ref>{{Citeer web |url=http://www.matrox.com/graphics/en/products/graphics_cards |titel=Gearchiveerde kopie |bezochtdatum=7 mei 2010 |archiefdatum=5 februari 2014 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20140205042218/http://www.matrox.com/graphics/en/products/graphics_cards/ |dodeurl=ja }}</ref> ook GPU's, met een gezamenlijk marktaandeel van minder dan 1%.

== GPU-tekort == 
Sinds 2020 is er een tekort aan videokaarten. Dit tekort is veroorzaakt door de toegenomen vraag naar videokaarten gebruikt voor [[cryptocurrency]]-mining en door het algemene chiptekort veroorzaakt door productie- en aanvoerproblemen.

== Zie ook ==
* [[GPU-cluster]]
* [[Scalable Link Interface]]
* [[GPGPU]]
* [[CUDA]]
* [[OpenCL]]

{{Appendix}}
{{Commons|Graphics card}}

[[Categorie:Computerprocessor]]
[[Categorie:Grafische chip]]