Gweld cod Apocryffa'r Hen Destament

Testunau [[Iddewiaeth|Iddewig]] hynafol nas cynhwysir yn [[y Beibl Hebraeg]], nac yn [[y Beibl]] ymhob enwad [[Cristnogaeth|Cristnogol]], yw '''Apocryffa'r Hen Destament'''. Bathwyd yr enw [[Apocryffa]] ([[Groeg (iaith)|Groeg]]: ''apokryphos'', sef "cudd") gan Sant [[Sierôm]] yn y 5g i ddisgrifio'r llyfrau a gynhwysir yng nghyfieithiad Groeg [[yr Hen Destament]], y Deg a Thrigain, ond nas cynhwysir yn y Beibl Hebraeg.

== Gweithiau isganonaidd ==
Cyfeirir at y testunau a ystyrir yn apocryffaidd gan y [[Protestaniaeth|Protestaniaid]], ond nid gan y [[Yr Eglwys Gatholig Rufeinig|Pabyddion]] a'r [[Eglwys Uniongred Ddwyreiniol|Uniongredwyr]], yn llyfrau isganonaidd,<ref>{{dyf GPC |gair=isganonaidd |dyddiadcyrchiad=13 Medi 2018 }}</ref> ailganonaidd,<ref>{{dyf GPC |gair=ailganonaidd |dyddiadcyrchiad=13 Medi 2018 }}</ref> neu'n ddewteroganonaidd.

=== Trefn y Deg a Thrigain ===
Cynnyrch yr Iddewon [[Oes Helenistaidd|Helenistaidd]] oedd cyfieithiad y Deg a Thrigain. Trosasant testunau [[Hebraeg]], ac ambell ysgrif [[Aramaeg]], i'r iaith [[Hen Roeg (iaith)|Roeg Coine]] yn y 3g CC. Y llyfrau yn y cyfieithiad yma a ystyriwyd yn anghanonaidd gan Iddewon eraill yw [[Llyfr Jwdith]], [[Doethineb Solomon]], [[Llyfr Tobit]], [[Llyfr Eclesiasticus]] (neu Ddoethineb Iesu fab Sirach), [[Llyfr Baruch]], a llyfrau'r Macabeaid ([[Llyfr Cyntaf y Macabeaid|1]] a [[Ail Lyfr y Macabeaid|2]]). Gweithiau hanesyddol neu ffug-hanesion yw Jwdith a Tobit, a [[llên ddoethineb]] yw Doethinebau Solomon a Sirach, yn debyg i [[Llyfr y Diarhebion|Lyfr y Diarhebion]], [[Llyfr Job]], a [[Llyfr y Pregethwr]]. Ychwanegiad at [[Llyfr Jeremeia|Lyfr Jeremeia]] yw Baruch, o safbwynt ysgrifennydd y proffwyd hwnnw. Hanesion yn nhraddodiad llyfrau Samuel ([[Llyfr Cyntaf Samuel|1]] a [[Ail Lyfr Samuel|2]]), y Brenhinoedd ([[Llyfr Cyntaf y Brenhinoedd|1]] a [[Ail Lyfr y Brenhinoedd|2]]), a'r Croniclau ([[Llyfr Cyntaf y Cronicl|1]] a [[Ail Lyfr y Cronicl|2]]) yw llyfrau'r Macabeaid. Cafodd y gweithiau hyn i gyd eu hystyried y tu allan i'r canon Hebraeg gan ysgolheigion Iddewig yn niwedd y 1g OC. Awgrymodd y hanesydd Heinrich Graetz i'r ysgolheigion hynny gytuno ar y canon yng "Nghyngor Jamnia",<ref>Heinrich Graetz, ''Kohelet oder der Salomonische Prediger: Ubersetzt und Kritisch Erläutert'' (Leipzig, 1871), tt. 147–173.</ref> ond gwrthodir y ddamcaniaeth hon gan hanesyddion diweddar.<ref>Jack P. Lewis, "Jamnia Revisited" yn ''The Canon Debate'', golygwyd gan L. M. McDonald a J. A. Sanders (Peabody, Massachusetts: Hendrickson, 2002), tt. 146–162.</ref> Yr enw a roddir yn [[y Talmwd]] ar y gweithiau anghanonaidd hyn yw ''Sefarim Hizonim'' ("Llyfrau Allanol").

=== Canonau Cristnogol ===
Yn ogystal â'r llyfrau apocryffaidd a gynhwysir yng nghyfieithiad y Deg a Thrigain, mae sawl gwaith arall a ystyrir yn Apocryffa'r Hen Destament: llyfrau Esdras ([[Llyfr Cyntaf Esdras|1]] a [[Ail Lyfr Esdras|2]]), [[Yr Ychwanegiadau at Lyfr Esther|yr Ychwanegiadau]] at [[Llyfr Esther|Lyfr Esther]] (Esther 10:4-10), [[Cân y Tri Llanc]] ([[Llyfr Daniel|Daniel]] 3:24-90), [[Swsanna]] (Daniel 13), [[Bel a'r Ddraig]] (Daniel 14), a [[Gweddi Manase]].

Er i Sant Sierôm fwrw amheuaeth ar ddilysrwydd ambell destun apocryffaidd, cafodd y mwyafrif o'r rheiny eu cynnwys yn ei gyfieithiad [[Lladin]] o'r Hen Destament, y [[Fwlgat]]. Yn 1546, dyfarnwyd holl gynnwys y Fwlgat yn ganonaidd gan [[Cyngor Trent|Gyngor Trent]], ac eithrio Trydydd a Phedwerydd Llyfrau'r Macabeaid, Gweddi Manase, [[Llyfr y Salmau|Salm]] 151, a Llyfr Cyntaf ac Ail Lyfr Esdras. Yn [[Cristnogaeth Ddwyreiniol|eglwysi'r dwyrain]], gwrthodwyd pob un o Apocryffa'r Hen Destament ar wahân i Tobit, Jwdith, Doethineb Solomon, ac Eclesiasticus.

=== Beiblau Cymraeg ===
Ym [[Beibl 1588|Meibl 1588]], cyfieithiad yr Esgob [[William Morgan (esgob)|William Morgan]], cynhwysir 14 o lyfrau'r Apocryffa mewn adran ryngdestamentaidd, hynny yw wedi eu hargraffu rhwng yr Hen Destament a'r Testament Newydd. Y rhain yw 1 Esdras, 2 Esdras, Tobit, Judith, Rhan arall o Esther, Doethineb, Ecclesiasticus, Baruch ac Epistol Jeremi, Cân y Tri Llanc, Susanna, Bel a'r Ddraig, Gweddi Manasses, 1 Maccabeaid, a 2 Maccabeaid. Mae [[Yr Apocryffa (Y Beibl Cymraeg Newydd)|Apocryffa'r Beibl Cymraeg Newydd]] yn cynnwys yr holl destunau hyn ond yn cyfri Baruch ac Epistol Jeremi yn ddau lyfr ar wahân, gan ddilyn trefn [[Beibl Saesneg y Brenin Iago]].

== Ffugysgrifeniadau ==
{{prif|Ffugysgrifeniadau}}
Rhoddir yr enw ffugysgrifeniadau (Groeg: ''pseudepigraphos'') ar y testunau nas cynhwysir yn y canon Beiblaidd gan unrhyw o'r prif enwadau, na chan yr Iddewon. Ymhlith y gweithiau hyn mae [[Llyfr y Jiwbilïau]], [[Salmau Solomon]], [[Dyrchafael Eseia]], [[Dyrchafael Moses]], [[Pedwerydd Llyfr y Macabeaid]], [[Llyfr Enoc]], [[Pedwerydd Llyfr Esra]], [[Ystoria Adaf ac Efa y Wreic]], [[Apocalyps Baruch]], [[Llythyr Aristeas]], a [[Testamentau'r Deuddeg Patriarch|Thestamentau'r Deuddeg Patriarch]]. Priodolir y rhain i gyd i awduron a sonir amdanynt yng nghanon yr Hen Destament, ac maent yn dyddio o'r cyfnod rhyngdestamentaidd, a ni cheir ffynonellau Hebraeg nac Aramaeg gwreiddiol ohonynt. Cafwyd hyd i ragor o ffugysgrifeniadau, yn Hebraeg ac Aramaeg, yn [[Sgroliau'r Môr Marw]].

== Gweler hefyd ==
* [[Apocryffa'r Testament Newydd]]

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}

{{Llyfrau'r Beibl}}

[[Categori:Apocryffa'r Hen Destament| ]]
[[Categori:Apocryffa'r Beibl|Hen Destament]]
[[Categori:Testunau Iddewig]]