Wys bron van Grumman F-14 Tomcat

{{Infoboks-Vliegtuig
|naam= F-14 Tomcat
|subsjabloon=
|beeld=Lêer:US Navy 051105-F-5480T-015 An F-14D Tomcat, conducts a mission over the Persian Gulf-region.jpg
|byskrif='''<small>'n F-14 Tomcat vlieg op 'n missie oor die Persiese Golf</small>'''
|tipe=Meerdoelige onderskepper
|vervaardiger=Grumman
|ontwerper=Grumman
|eerste vlug=21 Desember 1970
|bekendstelling=
|vrygestel=22 September 1974
|onttrek= 22 September 2006 (VS Vloot)
|status=In gebruik deur Iranse Lugmag
|hoofgebruiker=[[Amerikaanse Vloot]] <small>(histories)</small><br />Iranse Lugmag
|meer gebruikers= 
|vorige gebruikers=Amerikaanse Vloot
|vervaardig=1969-1991
|aantal gebou=712
|programkoste=
|eenheidskoste=VS$ 38 miljoen (1998)
|ontwikkel van=
|variante met eie artikels=
}}
[[Lêer:F-14 final catapult July 2006.jpg|duimnael|regs|320px|Laaste [[katapult]]lansering, 28 Julie 2006]]
Die '''F-14 Tomcat''' is 'n Amerikaanse supersoniese tweesitplek, veranderlike-swiepvlerk meerdoelige [[vegvliegtuig]] wat deur Grumman ontwerp en gebou is nadat 'n kontrak in Januarie 1969 deur die Amerikaanse Kongres toegeken is. Die Tomcat is ontwikkel vir die [[Amerikaanse Vloot]] se Vlootvegter-eksperimentele (VFX) program na die ineenstorting van die F-111B projek. Die F-14 was die eerste van die Amerikaanse tienerreeks vegters, wat ontwerp is deur integrasie van luggevegservaring teen MiG vegters tydens die [[Viëtnamoorlog]].

Die F-14 was toegerus met 'n unieke wapen vir sy tyd: die AWG-9 radargeleidingstelsel gekoppel aan AIM-54 Phoenix lug-tot-lug [[missiele]]. Hiermee kon lugteikens selfs verder as 150 km opgespoor en afgeskiet word. Die AWG-9 is 'n polsdopler multimoderadar wat verskeie lugteikens gelyktydig kan monitor en aanval.

Alhoewel hierdie stelsel reeds in die 1960's ontwerp is en nou een van die oudste lug-tot-lugradargeleidingstelsels is, bewys dit hoe ver dit sy tyd vooruit was. Dit is nog steeds in gebruik, en verskeie toestelle word deur middel van sagteware-opgraderings verseker van 'n operasionele lewe tot in 2015.

Die F-14 was in staat om met hierdie stelsel tot 24 teikens gelyktydig te volg, en tot ses indringers op langafstand af te skiet met die Phoenix-missiele. Vir ander doeleindes is die vliegtuig aangewese op sy AIM-7 Sparrow en [[AIM-9 Sidewinder]] missielwapentuig.

== Geskiedenis ==
Die F-14 het die eerste keer in Desember 1970 gevlieg en het sy eerste ontplooiing in 1974 vir die [[Amerikaanse Vloot]] aan boord van [[USS Enterprise]] (CVN-65) onderneem, ter vervanging van die [[McDonnell Douglas F-4 Phantom II]]. Die F-14 het gedien as die Vloot se primêre maritieme lugsuperioriteitsvegter, vlootverdedigingsonderskepper, en taktiese lugverkenningsplatform in die 1990's. Die "''Low Altitude Navigation and Targeting Infrared for Night''" (LANTIRN) pootstelsel is in die 1990's bygevoeg, en die Tomcat het begin om presisie-grondaanvalsmissies uit te voer.

In die 1980's is F-14s gebruik as grondgebaseerde onderskeppers deur die Islamitiese Republiek van Iran lugmag tydens die [[Iran-Irakse Oorlog]], waar hulle geveg het teen die Irakse vegvliegtuie. Iranse F-14s het na bewering ten minste 160 Irakse vliegtuie tydens die oorlog afgeskiet, terwyl slegs 12 tot 16 Tomcats verloor is; ten minste die helfte van hierdie verliese was as gevolg van ongelukke.

Op 28 Julie 2006 het die Tomcat se laaste katapultlansering, vanaf die [[USS Theodore Roosevelt (CVN-71)|USS Theodore Roosevelt]], plaasgevind en op 22 September 2006 is die laaste amptelike vlug van die F-14D Tomcat by ''Naval Air Station Oceana'' onderneem. Sedertdien is die F-14 finaal uitgefaseer en vervang deur die [[Boeing F/A-18E/F Super Hornet|F/A-18E/F Super Hornet]]. Die F-14 bly in diens van die Islamitiese Republiek van Iran Lugmag, nadat dit na Iran uitgevoer is in 1976.

Die F-14 was van 1972 tot 2006 die ruggraat van alle taakmagte wat lugverdediging en -operasies vanaf [[Vliegdekskip|vliegdekskepe]] van die Amerikaanse Vloot uitgevoer het, en is welbekend aan die publiek deur die film "Top Gun".

== Lewering aan Iran ==
80 F-14A is aan die Lugmag van Iran afgelewer; dit het gebeur ter ondersteuning van die destydse regime van Mohammed Reza Pahlavi. BuNos 160299 - 160378 (F-14A-90/95-GR) is aan Iran verskaf. Die laaste toestel (BuNo 160378) het egter in die VSA agter gebly, nadat die Iranse Revolusie in 1979 die Shah se regime in Iran omvergewerp het.

Toe Iran na die rewolusie bande met die [[Sowjetunie]] aanknoop, was dit die rede vir die Amerikaners om die elektronika van die AWG-9 radarstelsel en die AIM-54 missielstelsel deeglik te hersien, sodat die wapentegnologie wat aan Iran vrygestel is, nutteloos sou word.

Volgens onbevestigde bronne, was 20 van die 79 Iranse F-14's steeds lugwaardig in 1993. Die ander vliegtuie sou vir onderdele gebruik word. Die vliegtydskrif ''Flight International'' van September 1999 het egter aangedui dat Iran deur middel van Russiese hulp en [[tegnologie]] 'n groot aantal F-14 se lugwaardigheid behou het. Die vliegtuig was toegerus met 'n nuwe (Russiese) [[radar]], enjins en 'n glaskajuit. Hierdeur het Iran 'n aansienlike F-14 krag tot in 2008 behou.

== Die operasionele toedeling van Amerikaanse F-14-eskaders == 
Alle vliegtuie was in twee operasionele vleuels verdeel: die ''Pacific Fleet Fighter Wing'' (PFW) en die ''Atlantic Fleet Fighter Wing'' (AFW). Die vleuels is toegeken aan ''Carrier Battle Groups'', vormings van oorlogskepe met 'n sekere patrolliegebied met 'n ''Carrier Vessel'' (CV) - 'n  [[Vliegdekskip|vliegtuigdraer]] - as 'n bevelskip. Die totale getal van al die vliegtuie aan boord van 'n vliegtuigdraer is aangewys as die ''Carrier Vessel Wing'' (CVW). Die eskader]aanwysing van die afsonderlike Tomcat-eenhede was die aanduiding ''Vessel Fightersqn'' (VF).

In vredestyd was ongeveer 40% van alle vliegtuie toegedeel aan CVW's ter see; die res was beskikbaar vir opleiding en instandhouding by ''Naval Air Stations'' (NAS). (NAS is die aanwysing vir 'n vlootbasis.)

=== Toedeling van Tomcats wat deel uitgemaak het van die [[Stille Oseaan]]-vlootgevegsvleuel ter see ===

* CVW-2 op die USS ''Constellation''
* CVW-5 op die USS ''Independence''
* CVW-11 op die USS ''Kitty Hawk'' en die USS ''Carl Vinson''
* CVW-14 op die USS ''Abraham Lincoln''

=== Tuiste van Tomcats behorende tot die Stille Oseaan-vlootgevegsvleuel op land ===
* NAS Miramar en NAS North Island, beide in [[San Diego]], Kalifornië
* NAS Alameda, [[San Francisco]] Kalifornië
* NAS Fallon, Nevada

=== Toedeling van Tomcats behorende tot die [[Atlantiese Oseaan]]-vlootgevegsvleuel ter see ===
* CVW-1 op die [[USS John F. Kennedy (CV-67)|USS ''John F. Kennedy'' (CV-67)]] en die USS ''George Washington''
* CVW-3 op die [[USS Enterprise (CVN-65)|USS ''Enterprise'' (CVN-65)]]
* CVW-7 op die USS ''John C. Stennis''
* CVW-8 op die USS ''Theodore Roosevelt''
* CVW-9 op die [[USS Nimitz|USS ''Nimitz'']]
* CVW-17 op die USS ''Dwight D. Eisenhower''

=== Tuiste van Tomcats behorende tot die Atlantiese Oseaan-vlootgevegsvleuel op land ===
* NAS Oceana, [[Virginië]]
* NAS Pensacola, [[Florida]]
* NAS Willow Grove, [[Pennsilvanië]]
* NAS Key West, Florida

== Tegniese besonderhede ==
{| class="wikitable" style="text-align:center; background:#faf5ff;"
! Item
! Statistiek
|-
| Aantal motore
| 2
|-
| Tipe motor
| Straler met nabrander
|-
| Vervaardiger
| Grumman
|-
| Vlerkspan
| 19,55 m
|-
| Lengte
| 19,10 m
|-
| Hoogte
| 4,88 m
|-
| Maks. opstygmassa
| 33&nbsp;724 kg
|-
| Maksimumsnelheid: 
| [[Mach-getal|Mach 1,2]] (by seevlak)
|-
| Reikafstand
| 3&nbsp;219 km
|-
| Klimvermoë
| 152,4 m/s
|}

== Eksterne skakels ==
* [http://www.anft.net/f-14/ M.A.T.S. F-14 Tomcat naslaanwerk]
* [http://www.f-14association.com/ Tomcat Association]
* [http://www.warbirds.be/web/content.php?article.53 Warbirds] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060529212050/http://www.warbirds.be/web/content.php?article.53 |date=29 Mei 2006 }}

== Sien ook ==
* [[Lys van vegvliegtuie]]

== Bronne ==
* The US War Machine. An encylopedia of American military equipment and strategy. Salamander Books. ISBN 0 86101 016 7
* "Grumman F-14 Tomcat". ''Airplane'', 1993, vol. 2, p. 37, 39.
{{Verwysings}}

{{nl-vertaal|Grumman F-14 Tomcat}}
{{en-vertaal|Grumman F-14 Tomcat}}

[[Kategorie:Vegvliegtuie]]