Blaise Pascal
 |
Artikulu hau hobetzeko lanean ari da xirkan lankidea. Hori dela eta, beharbada hutsuneren batzuk izango dira edukian edo formatuan. Mesedez, aldaketa handi bat egin baino lehen, eztabaida ezazu haren lankide orrian edo artikuluaren eztabaida orrian, erredakzioa koordinatzeko. |
Blaise Pascal (Clermont-Ferrand, Auvernia, 1623ko ekainaren 19a - Paris, 1662ko abuztuaren 19a) frantziar filosofo, matematikari eta fisikari eta idazlea izan zen. Haren omenez, Pascal (Pa) izena eman zitzaion Nazioarteko Unitate Sistemako presio unitateari.
Bizitza
Blaise Pascal Auverniako Clermont-Ferrand hirian jaio zen 1623ko ekainaren 19an,[1] goi mailako burges familia batean jaio zen. Ama, Antoinette Begon, 1626an hil zitzaion. 1631. urtean Parisa joan zen bizitzera bere familiarekin.[2]
Aitak zientziarako zuen zaletasunaz eta kezkaz baliatu zen gazte gaztetandik zientzialari taldeekin harremanetan jartzeko. Berehala hasi zen zientziarako zaletasuna nabaritzen eta 11 urte zituela hotsei buruzko lan bat idatzi zuen. 1635ean, Marin Mersenneren taldeko zientzia akademian onartu zuten. 16 urterekin konikei buruzko saiakera bat idatzi zuen; orduko zientzilariek zehatz-mehatz miatu zuten liburua, eta Descartesek adibidez, ez zuen sinetsi hura adin horretako mutikoak egina zenik.[1] 19rekin kalkulatzeko tresna bat asmatu zuen. 1646, 1647 eta 1648. urteetan hutsari buruz egin zituen saioen txostena argitaratu zuen hiru lanetan; horiek guztiek, modu batera edo bestera, Torricelliren esperimentua errepikatzen zuten. 1651. urtean aita hil zitzaion, eta bere arreba komentu batean sartu zen 1652an; orduan, are arreta handiagoz arduratu zen Pascal fisikari eta matematikari buruzko problemen ikerketaz.[2]
1646. urtean Pascal jansenista bihurtu zen. 1654an, eta bere bizia arriskuan jarri zuen istripu batek eraginda beharbada, bizimoduz erabat aldatu zen. Monasterio batera erretiratu zen penitentzia egitera eta, zientzia ikerketak alde batera utzi gabe, moralak hartu zuen bere kezken lehen lekua. Beste bi lagunekin jansenismoa defenditu eta Sorbonako Unibertsitatea eta jesuitak kritikatzen zituzten hemezortzi eskutitz argitaratu zituen (Les Provinciales). Azken urteetan kristautasunaren apologia bat prestatzen egin zituen eginahal handienak. 1662ko abuztuaren 19an hil zen Parisen; hogeita hemeretzi urte besterik ez zuen. 1670ean haren lagunek argitaratu zuten Pensées liburuan jasoak daude bere azken lanaren zati batzuk.[2]
Paskalen ekarpenak
- Hemeretzi urte zituenean, bere aitari laguntzearren batuketak eta kenketak automatikoki burutzen zituen engranajezko lehen kalkulagailua egin zuen. Bere aita funtzionariak soldaduei soldatak ordaintzeko eragiketa asko egin behar izaten zuen eta semearen makinaz kalkuluak erabat erraztu zitzaizkion. Oraingo kutxa erregistratzaileak beraz, Pascalen makinaren seme-alabak direla esan daiteke.[1]
- 1654an argitaratutako Traité du triangle arithmétique liburuan Pascalen hirukia deitutakua agertu zuen: hiruki forma duen zenbaki banaketa da, zenbaki bakoitza goragoko ilaran bere alboan dauden bi zenbakien batura izatea ezaugarritzat duena. Ilara bakoitzeko zenbakiak bat datoz Newtonen binomioko koefizienteekin.[2]
- Pascalek Fermat matematikari eta abokatuarekin gutun-trukea izan zuen, eta bion artean zaldun jokalari eta filosofo batek aurkezten zizkien problemak ebazten zituzten. Zaldunak, jokoan hiru dato botata konbinazio batzuen alde apostu eginda galdu egiten zuen. Bi matematikariak (Fermat eta Pascal) arazoa aztertzen aritu ziren eta bide batez probabilitate-teoria modernoa sortu zuten. Probabilitate-teoriak garrantzi handia izan zuen matematika-arloan (eta zientzian oro har), ziurtasun absolutuaren aldeko erabateko joera nolabait orekatu egin zuelako. Bi mende geroago, beste fisikari-matematikari batek, Maxwellek, materiaren portaerari aplikatu zion teoria hori eta atomoen higidura ikustezin, ziurtasunik gabeko eta aurrikustezinaz egin zituen kontsiderazioak.[1]
- Fluidoen portaera aztertu zuen. Fluido baten gainazalean eragindako presioa ontzian dagoen fluido guztira transmititzen zela eta ontziaren hormekiko elkartzut eragiten zuela aurkitu zuen. Fenomeno honi Pascalen printzipio deitzen zaio eta prentsa hidraulikoaren oinarria da. Ontziaren ertz batean enbolo txiki bati indarra eragiten badiogu, presioa fluido guztira hedatzen da eta ontziaren beste muturrean dagoen enbolo handiagoa altxatu egiten du. Baina enbolo txikian indar txikia eraginda, enbolo handian indar handiagoa eragiten da.[1]
- Torricelliren ideiei jarraituz, atmosferaren pisuaz ere arduratu zen. Atmosferak pisua baldin bazuen, gora igo ahala pisua txikiagoa izango zen, zeren eta goian gero eta aire gutxiago geratuko bait zitzaion. Atmosferaren pisua nola jaisten zen, barometroak erakutsiko zuen. Pascal gaixo kronikoa zen. Noiznahi izaten zituen buruko minak eta liseriketa-arazoak. Ez zen beraz, goimendietara igotzeko gauza, baina bere koinatua bidali zuen Torricellik asmatutako merkuriozko bi barometrorekin Puy de Dôme-ren gailurrera. Koinatuak gutxi gorabehera kilometro t’erdiko altuera lortu zuenean, merkuriozko zutabeetan nibela zazpi zentimetro t’erdi beherago zegoen jadanik. Torricelliren saiakuntza ardo beltza erabiliz errepikatu zuen. Ardoa ura baino arinagoa denez, 18 metro altuko beirazko tutua erabili behar izan zuen.[1]
Erreferentziak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q1290
Multimedia: Blaise Pascal / Q1290