Rhys ap Gruffudd (Llansadwrn)
| Rhys ap Gruffudd | |
|---|---|
| Ganwyd | 13 g  |
| Bu farw | 10 Mai 1356, 10 Mai 1356 |
| Galwedigaeth | gwladweinydd |
- Mae hon yn erthygl am yr uchelwr o Lansadwrn. Am yr Arglwydd Rhys, gweler Rhys ap Gruffudd. Gweler hefyd Rhys ap Gruffudd (gwahaniaethu).
Syr Rhys ap Gruffudd o Lansadwrn (c. 1283-1356) oedd un o uchelwyr blaenaf de-orllewin Cymru ar ddiwedd y 13eg a dechrau'r 14g.[1]
Bywgraffiad
[golygu | golygu cod]Mab i Ruffudd ap Hywel, cefnder y swyddog grymus Gruffudd Llwyd, oedd Syr Rhys, ac felly'n ddisgynnydd uniongyrchol yn y bedwaredd genhedlaeth i Ednyfed Fychan, distain Llywelyn Fawr. Yn y cyfnod 1310-1340 bu'n dal amryw o swyddi a theitlau yng ngwasanaeth brenin Lloegr yn y dde-orllewin, a chwaraeodd ran bwysig yn y gwaith o recriwtio Cymry lleol ar gyfer rhyfeloedd brenhinoedd Lloegr yn Ffrainc a llefydd eraill. Arweiniodd Syr Rhys filwyr o'r de-orllewin i ryfela yn yr Alban a Ffrainc. Roedd yn un o arweinwyr y Cymru ym Mrwydr Crécy yn 1346, ac efallai mai ar ôl y frwydr yma y'i gwnaed yn farchog. Rhoddwyd march du iddo gan y Tywysog Du yn Normandi yn 1349. I bob pwrpas, Syr Rhys oedd llywodraethwr de-orllewin Cymru yn hanner cyntaf y 14g. Cafodd ei apwyntio'n Ddirpwy Ustus Tywysogaeth De Cymru deirgwaith.[2]
Roedd ganddo diroedd bras yn ardal Dyffryn Teifi ac Ystrad Tywi ac ystad yn Llanrhystud. Mae'n bosibl mai ef a adeiladodd blasdy Abermarlais.[2]
Roedd yn noddwr i'r bardd a gramadegydd o glerigwr Einion Offeiriad (c.1300-1349); mae lle i gredu mai er anrhydedd i Rys y lluniodd Einion ei ramadeg barddol enwog. Canodd awdl iddo yn ogystal.[3]