Еўна

Еўна
Нараджэнне	1280
Смерць	1344
Род	Гедзімінавічы
Бацька	Комант
Муж	Гедзімін
Дзеці	Альдона, Альгерд, Эльжбета[d], Монтвід[d], Кейстут, Карыят, Нарымонт, Анастасія і Яўнут

Еўна (літ.: *Jaunė — маладая; ? — каля 1344) — жонка вялікага князя літоўскага Гедзіміна (1316—1341).

Біяграфія

Імя жонкі Гедзіміна называе толькі Хроніка Быхаўца, позняя і месцамі сумнеўная крыніца. Гісторыкі сумняюцца ў праўдзівасці імя, але і новыя выданні называюць ім пачынальніцу роду Гедзімінавічаў. Колькасць жонак Гедзіміна наогул дыскусійная, Раўданскі рукапіс (фальсіфікат Тэадора Нарбута) называе трох жонак — Вiду з Курляндыі, Вольгу са Смаленска і «Еўну альбо Еву, таксама княжну рускую, дачку Івана Усеваладавіча, Полацкага князя, брата Вольгі, памерлай жонкі Гедзіміна». Хроніка Быхаўца нічога не кажа пра паходжанне Еўны. Некаторыя гісторыкі думаюць, што ў Гедзіміна былі дзве жонкі, адна з мясцовых паганцаў і Еўна, праваслаўная. Стывен Роўвел лічыць, што ў Гедзіміна была толькі адна жонка, з паганцаў, бо шлюб з польскай або рускай княжной мусілі б засведчыць сучасныя крыніцы. Таксама і на думку Я. Тэнгоўскага, Еўна была літоўскага паходжання і адзінай жонкай Гедзіміна, які ажаніўся з ёю яшчэ да заняцца вялікакняжацкага стальца.

Паводле Хронікі Быхаўца, неўзабаве па смерці Еўны («bo kniahinia Jewna umerla»), браты Альгерд і Кейстут незадаволеныя Яўнутам, пакінутым Гедзімінам пераемнікам, скінулі брата са стальца. Гэты эпізод інтэрпрэтуюць так, быццам Яўнут быў пад апекай маці. Калі інтэрпрэтацыя слушная, гэта сведчыць пра ўплывовасць Еўны.

Імя

Імя Еўнінага сына Яўнута мае той жа корань Jaun-, што і ў адпачатнай форме імя Еўны - *Jaunė. Імя Яўнут (< Jaunutis) утворанае з дапамогай пашыральніка -ut-, які таксама ў імёнах тыпу Кейстут (< Kenstutis), Бірута (< Birutė).

Корань Jaun- ад літоўскага jaunas "малады", далей да індаеўрапейскага *i̯eu- "малады, юны".

У старапрускім іменніку вядомыя мужчынскія імёны Jawne, Jawnutte, Jawne-gede і інш.

У тапанімііі на тэрыторыі цяперашняй Беларусі захавалася таго ж кораня старалітоўскае імя Яўнель (< *Jaun-elis), ад якога назва Яўнелішкі каля Лынтупаў у Пастаўскім раёне.

Літаратура

• Narbutt, Teodor. Dzieje staroźytne narodu Litewskiego. Tom pierwszy. — Wilno. Nakładem i drukiem A. Marcinowskiego. 1835.
• Rowell, C. S. (1994). Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295—1345. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press. С. 88. ISBN 9780521450119 (англ.)
• Еўна // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2010. — Т. 3: Дадатак. А — Я. — С. 216. — 696 с. — ISBN 978-985-11-0487-7 (т. 3), ISBN 985-11-0315-2.