Wikipedia - Benutzerbeiträge [de]

Holocaust in den Niederlanden

2013-06-24T09:30:33Z

Webnetprof: /* Specifieke Nederlandse omstandigheden */ Joods verzet

De '''Holocaust in Nederland''' was de uitvoering in [[Nederland]] van de doelstelling van [[nazi-Duitsland]] om de [[Endlösung der Judenfrage|uitroeiing]] van de ([[Europa (continent)|Europese]]) [[Joden]] te bewerkstelligen.

Een van de kernpunten van de [[nationaalsocialisme|nationaalsocialistische]] [[ideologie]] was de in het [[Duits]] geheten ''Endlösung der Judenfrage'', vaak ook wel [[Holocaust]] of [[Holocaust|Shoah]] genoemd. Van de circa 140.000 [[Joden]] in Nederland werden er tussen de 104.000 en 110.000 vermoord, ongeveer 75 procent in totaal.<ref>Voor het aantal van 110.000 zie o.a. [http://www.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Rechtsherstel/joden.html NRC Handelsblad] en [http://www.dbnl.org/tekst/rand002insc01_01/rand002insc01_01_0058.htm Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren] en voor het aantal 104.000 [http://www.museum.nl/index.cfm/museum/hollandsche-schouwburg Museum.nl] en [http://www.jhm.nl/pers.aspx?ID=16&markeer=thou Joods Historisch Museum]. Een exact getal valt niet te noemen, het blijft een schatting maar er zijn zeker meer dan 102.000 Joden vermoord. Een onbekend aantal Nederlandse Joden is na aankomst bij concentratiekampen zonder enige registratie direct vergast. Er zijn geen exacte gegevens van het aantal dat buiten de concentratiekampen zijn omgebracht, het betreft een aantal duizend.</ref>
Dit is een hoog percentage in vergelijking met andere landen waar de Joden werden vervolgd en het allerhoogste percentage in West-Europa: in [[België]] en [[Frankrijk]] werd hooguit 40 procent bereikt. De [[geschiedschrijving]] van de Holocaust tracht onder meer te verklaren waarom in Nederland verhoudingsgewijs veel Joden zijn omgekomen.

== Inleiding ==
[[Adolf Hitler|Hitler]] met zijn [[nazi]]'s streefden twee belangrijke doelen na. In de eerste plaats was de aandacht gericht op heerschappij over het Europese continent en de [[nazificatie]] ervan. Daarnaast was het doel van de nazi's om ideologisch ongewenste personen zoals Joden, [[zigeuner]]s, '[[economisch]] onwaardigen', [[homoseksualiteit|homoseksuelen]]{{Bron?|onderbouwing met grondige bron nodig dat homoseksuelen in Nederland (al dan niet systematisch) werden vervolgd puur vanwege homoseksualiteit.|2011|10|08}}, [[Polen]], [[Slavische volkeren|Slaven]], enz. uit het beoogde leefgebied van het Germaanse ras te verwijderen. Dat was nodig om ''[[Lebensraum]]'' te scheppen voor het Germaanse ras en om het Germaanse ras bloedzuiver te houden. Reeds in ''[[mein Kampf]]'' had Hitler deze doelstellingen genoemd en vanuit de [[rassentheorie]] onderbouwd. Deze ''verwijdering'' van inferieur geachte groeperingen werd de voedingsbodem voor de uiteindelijke poging tot daadwerkelijke vernietiging van alle Europese Joden.

De vernietiging van de Joden werd in Europees verband grondig aangepakt. Ook in Nederland werden allerlei [[anti-Joodse maatregelen]] van kracht. Uiteindelijk lukte het de [[Bezetting (militair)|bezetter]] om circa 101.800 Nederlandse Joden te vermoorden. De Joden werden daartoe [[deportatie|gedeporteerd]] naar Polen om daar [[gaskamer|vergast]] te worden. De massale [[deportatie]]s begonnen in de zomer van [[1942]]. De weg daarheen werd uiterst behoedzaam en zorgvuldig gebaand. 

== Tijdlijn van anti-Joodse maatregelen en gerelateerde gebeurtenissen ==
De Duitsers hebben de vernietiging van de Joden met grote nauwkeurigheid (''[[Gründlichkeit]]'') aangepakt. De bezetter in Nederland is behoudens de [[februaristaking]] van [[1941]], eigenlijk nergens op noemenswaardige tegenstand gestuit. In Frankrijk en België lag dit anders. Dit wordt vaak verklaard met de grote [[gezagsgetrouwheid]] die van oudsher in Nederland heerste en het feit dat men al meer dan ruim een eeuw geen [[Bezetting (militair)|bezetting]] meer had gekend en daar dus niet op voorbereid was, zoals dat wel het geval was in België, dat reeds tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] door de Duitsers bezet was geweest.

Er kwam een reeks van maatregelen die uiteindelijk uitmondden in een [[operatie (project)|operatie]] waarbij Joden, zonder veel [[maatschappelijke onrust]], naar Polen konden worden afgevoerd. De volgende lijn werd zichtbaar:
*1 juli 1940: Joden mochten niet langer deelnemen aan de [[luchtbescherming]].
*Op [[30 september]] [[1940]] krijgen de lagere overheden informatie over de vraag wie er nu precies als 'Jood' moet worden aangemerkt. Iemand met drie of vier Joodse grootouders wordt als ''Volljude'' (voljood) aangemerkt.
*10 januari 1941: De [[Nederlandse Bioscoopbond]] ontzegt Joden de toegang tot [[bioscoop|bioscopen]].
*Op [[10 januari]] [[1941]] krijgen de Joden de plicht om zich te laten registreren. In navolging van de praktijk in Duitsland wil de bezetter ook in Nederland een zogenoemde ''Judenkarterei'', een centraal register met alle Joodse Nederlanders daarin opgenomen. Ook wie slechts één joodse voorouder heeft gehad, dient zich te melden. Zij moeten daartoe zelf één gulden te betalen. Er werden uiteindelijk 157.000 formulieren in [[Den Haag]] ontvangen. Geen enkel plaatselijk bureau heeft de oproep gesaboteerd of vertraagd.
*9 februari 1941: De Weerbaarheidsafdeling veroorzaakt rellen in de [[Jodenbuurt (Amsterdam)|Jodenbuurt te Amsterdam]].
*Op 13 februari 1941 werd op bevel van de bezetter de [[Joodse Raad]] opgericht. Als enig toegestane Joodse blad werd door de Raad Het Joodsche Weekblad uitgegeven, wekelijks van 11 april 1941 t/m 28 september 1943. Het blad bevatte onder meer de Duitse geboden en verboden gericht op de Joden. De Raad werd ervoor verantwoordelijk gesteld dat de Joden zich hieraan hielden.
*15 februari 1941: De besturen van 8 Groningse studentenverenigingen richten een brief tot de Duitse gevolmachtigde voor de provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]] naar aanleiding van de invoering van een 'numerus clausus' (beperking van het aantal) voor Joodse studenten. Deze brief - aan de gemachtigde persoonlijk afgegeven - houdt onder meer in, ''dat de verenigingen hierin een directe aantasting van de Nederlandse traditie (van) vrijheid van studie zonder onderscheid van ras of geloof (zien). Daarenboven menen wij, dat deze maatregelen in strijd zijn met het Volkenrecht. ...Daarom komen wij met kracht op tegen deze bovengenoemde onrechtmatigheid.'' De besturen verzoeken hun leden dringend na dit duidelijke protest verdere demonstraties achterwege te laten.
*22 februari 1941: Eerste Duitse [[razzia]]'s op Joden in Amsterdam. Deze duren twee dagen.
*25 februari 1941: Uit protest tegen twee razzia's wordt in [[Amsterdam]] de [[februaristaking]] georganiseerd. De staking wordt hard neergeslagen: er vallen hierbij negen doden en vierentwintig zwaargewonden.
*12 maart 1941: Verordening tot verwijdering van Joden uit het Nederlandse bedrijfsleven.
*1 april 1941: Bordjes met de tekst ''"Voor Joden verboden"'' in Nederlandse cafés verplicht.
*1 mei 1941:In Nederland mogen Joden niet meer in schouwburgen en bioscopen komen, uitgezonderd de zgn. joodse theaters. Daar mogen geen ariërs komen.
*26 mei 1941: Alle Nederlandse orkesten zijn gecontroleerd en Joodse musici zijn van deelname eraan uitgesloten.
*4 juni 1941: In Nederland worden badplaatsen, plantsoenen enz. verboden voor Joden.
*11 juni 1941: In Den Haag en Amsterdam vinden razzia's op Joden plaats.
*8 augustus 1941: Joods geld moet worden gestort bij de [[Lippmann, Rosenthal & Co. (Sarphatistraat)|Lippmann, Rosenthal & Co.]] in Amsterdam.
*1 september 1941: Joodse leerlingen worden van niet-Joodse scholen verwijderd.
*Op [[5 september]] [[1941]] kan de Rijksinspectie van het Bevolkingsregister in de persoon van [[Jacobus Lambertus Lentz]] aan de bezetter melden dat er in Nederland circa 140.000 'voljoden' zijn. Daarnaast zijn er nog halfjoden en kwartjoden. De centrale registratie is een feit.
*december 1941: Niet-Nederlandse Joden zijn verplicht een "verzoek om emigratie" in te dienen, met verstrekking van veel gegevens, los van daadwerkelijke mogelijkheden tot emigratie.
*20 januari 1942: [[Wannseeconferentie]] in de gelijknamige villawijk [[Berlin-Wannsee]], over de ''[[Endlösung der Judenfrage]]''. Secretaris is [[Adolf Eichmann]].
*Op [[23 januari]] [[1942]] geeft de bezetter de opdracht dat Joden een '''J''' in hun persoonsbewijs moeten ontvangen.
*1 februari 1942: De eerste groep Nederlandse Joden gaan naar de [[Joodse werkkampen]] van de [[werkverruiming]].
*1 april 1942: Begin wegvoering Joodse patiënten uit Nederlandse ziekenhuizen.
*16 april 1942: Handelaren in de [[Diamantbeurs (Amsterdam)|Amsterdamse Diamantbeurs]] worden gedwongen hun diamantvoorraad bij de Duitsers in te leveren.
*17 april 1942: Bij een controle in de Amsterdamse Diamantbeurs worden de handelaren gecontroleerd en achtergebleven diamanten ingenomen door de Crisis Controledienst. De gebeurtenis werd vastgelegd door de fotograaf [[Bart de Kok]].
*mei 1942: Veel joden van buiten Amsterdam moeten naar Amsterdam verhuizen en worden ingekwartierd bij andere Joden (deze moeten dat dulden).
*9 mei 1942: Alle Nederlandse joden moeten een [[Jodenster]] dragen.
*30 juni 1942: Joden moeten tussen 20 en 6 uur in hun woningen zijn. Zij mogen ook niet meer mee als passagier in de [[Amsterdamse tram]].
*Vanaf [[14 juli]] [[1942]] werden Joden systematisch afgevoerd via kamp [[Kamp Westerbork|Westerbork]], zogenaamd om te gaan werken in een werkkamp in Duitsland (werkverruiming / [[Arbeitseinsatz]]). In het begin werden mensen aangeschreven met het bevel zich te melden. Er werd gedreigd dat als men niet kwam opdagen men naar een [[concentratiekamp]] zou worden gestuurd (dit werd als nog veel erger beschouwd dan te moeten werken in een werkkamp; [[Mauthausen (concentratiekamp)|concentratiekamp Mauthausen]] was toen al berucht). Later werden mensen niet meer opgeroepen maar gelijk gearresteerd. Ook zijn er massale nachtelijke [[razzia]]'s geweest in [[Amsterdam-Zuid]] en [[Amsterdam-Centrum]].
*15 juli 1942: Eerste groep Nederlandse Joden worden van Westerbork naar Auschwitz getransporteerd.
*september 1942: Joden mogen niet meer op bankjes op straten en pleinen zitten.
*2 oktober 1942: Joodse werkkampen worden in Nederland leeggehaald, 14.000 personen worden gedeporteerd.
*januari 1943: Vondelingen worden aangemerkt als Jood.
*26 mei 1943: Razzia's in Amsterdam. Er worden ca. 3000 Joden opgepakt.
*20 juni 1943: Opnieuw razzia's in Amsterdam. Dit keer worden er 5700 Joden opgepakt.

De [[Verenigd Koninkrijk|Britse]] onderzoeker [[Bob Moore]] wijst er in zijn studie ''[[Slachtoffers en overlevenden]]'' (p. 114) op dat in Frankrijk en België de maatregelen tegen de Joden met tamelijk veel weerstand en maatschappelijke onrust gepaard gingen. Daardoor heeft de bezetter de te deporteren aantallen Joden voor die landen naar beneden bijgesteld. Voor Nederland kon er echter nog wel wat bij:
:''Daar stond tegenover dat het identificeren en isoleren van Joden in Nederland weinig of geen problemen gaf, zodat het waarschijnlijk in staat werd geacht een groter aantal Joden te leveren dan oorspronkelijk was begroot.''

== Specifieke Nederlandse omstandigheden ==
In totaal zijn circa 110.000 Joden uit Nederland gedeporteerd, waarvan circa 5.000 de concentratiekampen hebben overleefd.<ref>Zie [http://www.hollandscheschouwburg.nl/site_nl/deportatie/kader.html Hollandsche Schouwburg]</ref> Daarnaast zijn een paar duizend Nederlandse Joden omgekomen door moord en ontberingen buiten de werk- en concentratiekampen. Ook heeft een onbekend aantal zelfmoord gepleegd om deportatie te ontkomen. Daarmee heeft de bezetting een tol geëist van ongeveer driekwart van alle Joodse inwoners in mei 1940. Dit is naar verhouding een hoog aantal slachtoffers in West-Europa. In Luxemburg was het even hoog, in Duitsland en Oostenrijk was het hoger, nl. 84% en in Tsjechië 90% volgens Lucy Dawidowicz in haar 'The War Aaginst the Jews'.

Enkele theorieën waarom in Nederland zich dit aantal heeft kunnen voordoen, zijn onder meer:
*Er is geen enkele aanslag of overval gepleegd op transporttreinen voor Joden om hen te bevrijden;
*Pas na de [[april-meistaking]] in 1943 kwam het verzet echt op gang, maar toen was het voor de meeste Joden al te laat
*Het Duitse bezettingsregime bestond was een burgerlijk regime, waar de nazi-uitgangspunten zoals Jodenvervolkging hoog in aanzien stonden; dit werd uitgeveord door Oostenrijkse nazi’s zoals Reichskommissar [[Arthur Syess-Inquart]] en vooral SS-generaal [[Hanns Rauter]];
*De efficiëntie en de traditioneel hoge graad van organisatie en registratie van de Nederlandse overheden, die bijvoorbeeld van allen die zichzelf als Jood beschouwden, de religie had geregistreerd;
*Het dichtbevolkte land en merendeels vlakke landschap, zonder gebergte en zonder uitgestrekte bossen, maakte het Joden moeilijk om zich te verbergen;
*Het overgrote deel van de Nederlandse Joden was woonachtig in [[Amsterdam]], een kwart in de andere grote steden, waardoor zij als gevolg van hun concentratie een gemakkelijk doelwit voor vervolging vormden;
*De Joodse leiders voelden zich genoodzaakt tot een beleid van samenwerking met hun vervolgers;
*Doordat de Joden door de Duitsers uit het openbare leven werden verbannen, raakten zij afgesneden van de morele en fysieke ondersteuning door de verzuilde instellingen uit het maatschappelijke middenveldBron?;
*Slechts 1 op de 7 Joden heeft geprobeerd een onderduikadres te vindenBron?;
*Nederland had een van de modernste bevolkingsregisters in de wereld waar voor de oorlog al bijna iedere Nederlander met naam, adres en religie vermeld stond.
*De [[Joodsche Raad]] in Amsterdam werkte verzet onder de Joden zelf tegen.Andere Joodsche Raden zagend ata nders, zoals die in Enschede. Niettemin hadden Joden een groot aandeel in het [[Joods_verzet_tegen_de_nazi%27s#Nederland| gewapende verzet]], o.m. vanwege het relatief grote aantal Joden dat socialist of communist was. Bekend waren o.m. [[Sally Dormits]] en de leiding van de [[CPN]], zoals [[Paul de Groot]]..

Daarnaast geeft [[Nanda van der Zee]] in haar boek "''Om erger te voorkomen''" nog andere verklaringen:

*Het ongrondwettige maar ook onvrijwillige vertrek van [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] en de regering naar Londen maakte dat er plaats kwam voor een civiel Duits gezag onder de [[antisemitisme|antisemiet]] [[Seyss-Inquart]];
*De symbolische en actieve rol van de vorstin in het verzet tegen Jodenvervolging, zoals de in eigen land gebleven vorsten van bijvoorbeeld [[Denemarken]] en [[België]] betrachtten, werd zodoende onmogelijk;
*Koningin Wilhelmina heeft, door de [[Joden]] in haar radiospeeches vrijwel nooit te noemen, geen gebruik gemaakt van de grote propagandamogelijkheden van [[Radio Oranje]].

===Yad Vashem===
Daar staat naast, dat Nederlanders relatief de meeste onderscheiding van Yad Vashem hebben ontvangen voor het redden van Joden: 1 op de 1.800 Nederlanders ontving er een van [[Yad Vashem]] <ref>^ http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3126447/2012/01/18/Een-op-1-800-Nederlanders-redde-Joden.dhtml</ref>. In totaal kregen 5.200 Nederlanders en drie Nederlandse organisaties deze onderscheiding. De meest succesvolle redster van Joden was [[Truus Wijsmuller-Meijer]], die ongeveer 10.000 Joodse kinderen uit Duitsland en Oostenrijk wist te redden en overgaf aan de organisatie van [[Kindertransporte]]. Zij was vooral; actief in de periode 1938-1940.

Er is geen ander land waar zoveel organisaties of groepen onderscheiden werden. Dit zijn:
* alle deelnemers aan de [[Februaristaking]]
* de gehele bevolking van het Drenthse dorp [[Nieuwlande]], onder leiding van verzetsleider [[Johannes Post]]
* de [[NV]], de illegale organisatie die 600 Joodse kinderen redde, onder meer uit het Joods crèche tegenover de [[Hollandsche Schouwburg]]..

==Literatuur==
Voor Nederland is de uitroeiing van de Joden verschillende malen beschreven. Ook zijn verschillende detailstudies over de uitroeiing van de Joden in Nederland verschenen.

===Algemene overzichtswerken===
* [[1950]] - [[Abel J. Herzberg]]: ''Kroniek der Jodenvervolging 1940-1945''. (Amsterdam: Querido, 1985 (1950)).
* [[1965]] - [[Jacques Presser]]: ''[[Ondergang|Ondergang: De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945]]''. (2 delen; Den Haag: Staatsuitgeverij/Martinus Nijhoff, 1985 (1965)).
* [[1978]] - [[Loe de Jong]]: ''[[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]], Deel 8: Gevangenen en Gedeporteerden''. (Den Haag: Staatsuitgeverij/Martinus Nijhoff, 1978).
* [[1993]] - Ds. J.M. Snoek: ''De Nederlandse kerken en de joden, 1940-1945''. ISBN 90-242-0949-8 (nu ook op het NL gedeelte van de [[project Gutenberg]]-site te vinden onder het nr. '''17139''' of via de auteur/titellijsten).
* [[1998]] - Bob Moore: ''Slachtoffers en overlevenden, De nazi-vervolging van de joden in Nederland''. (Amsterdam: Bert Bakker, 1998).
* [[2006]] - Ies Vuijsje, ''Tegen beter weten in: zelfbedrog en ontkenning in de Nederlandse geschiedschrijving van de jodenvervolging''. (Amsterdam: Uitgeverij augustus, 2006).
* [[2011]] - Pim Griffioen en Ron Zeller, ''Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en België, 1940-1945: overeenkomsten, verschillen, oorzaken.'' (Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2011).

===Detailstudies===
* [[1999]] - [[Gerard Aalders]]: ''Roof, De ontvreemding van joods bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog''.

===Persoonlijke getuigenissen en verhalen===
* [[Anne Frank]]: ''Het dagboek van Anne Frank''
* [[Clara Asscher-Pinkhof]]: ''Danseres zonder benen'' en ''Sterrenkinderen''
* [[Marga Minco]]: ''Het bittere kruid ''
* [[Jona Oberski]]: ''Kinderjaren''

==Canon van Amsterdam==
* Moord op de Joden is venster nummer 41 van de [[Canon van Amsterdam]].

==Zie ook==
* [[Nederland in de Tweede Wereldoorlog]]
* [[Holocaust in België]]
* [[Antisemitisme]]
* [[Antiziganisme]]

== Externe links ==
* [http://www.annefrank.nl/ontdekking/ Beeldverhaal over de Jodenvervolging in Nederland]
* [http://www.joodsmonument.nl Site met veel gegevens over Nederlandse slachtoffers]
* [http://www.dbnl.org/tekst/pres003onde01_01/index.htm Pressers ''Ondergang'' online beschikbaar bij de ''Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren'']
* [http://www.groene.nl/1997/20/rz_nanda.html Artikel op de site van De Groene Amsterdammer, over het boek ''Om erger te voorkomen'' van Nanda van der Zee over de Jodenvervolging en de dubieuze rol van Wilhelmina hierin.]
* [http://www.joodsmonument.nl/ ''Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland'' met als doel het levend houden van de herinnering aan alle Joden in Nederland die de tijdens de Shoah zijn omgekomen, en nabestaanden en overige belangstellenden in staat stellen meer te weten te komen over de slachtoffers van de Shoah.]

{{Appendix}}

[[Categorie:Canon van Amsterdam]]
[[Categorie:Gebeurtenis in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog|Holocaust in Nederland]]
[[Categorie:Holocaust|Holocaust in Nederland]]

Holocaust in den Niederlanden

2013-06-24T09:17:52Z

Webnetprof: /* Specifieke Nederlandse omstandigheden */ i

De '''Holocaust in Nederland''' was de uitvoering in [[Nederland]] van de doelstelling van [[nazi-Duitsland]] om de [[Endlösung der Judenfrage|uitroeiing]] van de ([[Europa (continent)|Europese]]) [[Joden]] te bewerkstelligen.

Een van de kernpunten van de [[nationaalsocialisme|nationaalsocialistische]] [[ideologie]] was de in het [[Duits]] geheten ''Endlösung der Judenfrage'', vaak ook wel [[Holocaust]] of [[Holocaust|Shoah]] genoemd. Van de circa 140.000 [[Joden]] in Nederland werden er tussen de 104.000 en 110.000 vermoord, ongeveer 75 procent in totaal.<ref>Voor het aantal van 110.000 zie o.a. [http://www.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Rechtsherstel/joden.html NRC Handelsblad] en [http://www.dbnl.org/tekst/rand002insc01_01/rand002insc01_01_0058.htm Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren] en voor het aantal 104.000 [http://www.museum.nl/index.cfm/museum/hollandsche-schouwburg Museum.nl] en [http://www.jhm.nl/pers.aspx?ID=16&markeer=thou Joods Historisch Museum]. Een exact getal valt niet te noemen, het blijft een schatting maar er zijn zeker meer dan 102.000 Joden vermoord. Een onbekend aantal Nederlandse Joden is na aankomst bij concentratiekampen zonder enige registratie direct vergast. Er zijn geen exacte gegevens van het aantal dat buiten de concentratiekampen zijn omgebracht, het betreft een aantal duizend.</ref>
Dit is een hoog percentage in vergelijking met andere landen waar de Joden werden vervolgd en het allerhoogste percentage in West-Europa: in [[België]] en [[Frankrijk]] werd hooguit 40 procent bereikt. De [[geschiedschrijving]] van de Holocaust tracht onder meer te verklaren waarom in Nederland verhoudingsgewijs veel Joden zijn omgekomen.

== Inleiding ==
[[Adolf Hitler|Hitler]] met zijn [[nazi]]'s streefden twee belangrijke doelen na. In de eerste plaats was de aandacht gericht op heerschappij over het Europese continent en de [[nazificatie]] ervan. Daarnaast was het doel van de nazi's om ideologisch ongewenste personen zoals Joden, [[zigeuner]]s, '[[economisch]] onwaardigen', [[homoseksualiteit|homoseksuelen]]{{Bron?|onderbouwing met grondige bron nodig dat homoseksuelen in Nederland (al dan niet systematisch) werden vervolgd puur vanwege homoseksualiteit.|2011|10|08}}, [[Polen]], [[Slavische volkeren|Slaven]], enz. uit het beoogde leefgebied van het Germaanse ras te verwijderen. Dat was nodig om ''[[Lebensraum]]'' te scheppen voor het Germaanse ras en om het Germaanse ras bloedzuiver te houden. Reeds in ''[[mein Kampf]]'' had Hitler deze doelstellingen genoemd en vanuit de [[rassentheorie]] onderbouwd. Deze ''verwijdering'' van inferieur geachte groeperingen werd de voedingsbodem voor de uiteindelijke poging tot daadwerkelijke vernietiging van alle Europese Joden.

De vernietiging van de Joden werd in Europees verband grondig aangepakt. Ook in Nederland werden allerlei [[anti-Joodse maatregelen]] van kracht. Uiteindelijk lukte het de [[Bezetting (militair)|bezetter]] om circa 101.800 Nederlandse Joden te vermoorden. De Joden werden daartoe [[deportatie|gedeporteerd]] naar Polen om daar [[gaskamer|vergast]] te worden. De massale [[deportatie]]s begonnen in de zomer van [[1942]]. De weg daarheen werd uiterst behoedzaam en zorgvuldig gebaand. 

== Tijdlijn van anti-Joodse maatregelen en gerelateerde gebeurtenissen ==
De Duitsers hebben de vernietiging van de Joden met grote nauwkeurigheid (''[[Gründlichkeit]]'') aangepakt. De bezetter in Nederland is behoudens de [[februaristaking]] van [[1941]], eigenlijk nergens op noemenswaardige tegenstand gestuit. In Frankrijk en België lag dit anders. Dit wordt vaak verklaard met de grote [[gezagsgetrouwheid]] die van oudsher in Nederland heerste en het feit dat men al meer dan ruim een eeuw geen [[Bezetting (militair)|bezetting]] meer had gekend en daar dus niet op voorbereid was, zoals dat wel het geval was in België, dat reeds tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] door de Duitsers bezet was geweest.

Er kwam een reeks van maatregelen die uiteindelijk uitmondden in een [[operatie (project)|operatie]] waarbij Joden, zonder veel [[maatschappelijke onrust]], naar Polen konden worden afgevoerd. De volgende lijn werd zichtbaar:
*1 juli 1940: Joden mochten niet langer deelnemen aan de [[luchtbescherming]].
*Op [[30 september]] [[1940]] krijgen de lagere overheden informatie over de vraag wie er nu precies als 'Jood' moet worden aangemerkt. Iemand met drie of vier Joodse grootouders wordt als ''Volljude'' (voljood) aangemerkt.
*10 januari 1941: De [[Nederlandse Bioscoopbond]] ontzegt Joden de toegang tot [[bioscoop|bioscopen]].
*Op [[10 januari]] [[1941]] krijgen de Joden de plicht om zich te laten registreren. In navolging van de praktijk in Duitsland wil de bezetter ook in Nederland een zogenoemde ''Judenkarterei'', een centraal register met alle Joodse Nederlanders daarin opgenomen. Ook wie slechts één joodse voorouder heeft gehad, dient zich te melden. Zij moeten daartoe zelf één gulden te betalen. Er werden uiteindelijk 157.000 formulieren in [[Den Haag]] ontvangen. Geen enkel plaatselijk bureau heeft de oproep gesaboteerd of vertraagd.
*9 februari 1941: De Weerbaarheidsafdeling veroorzaakt rellen in de [[Jodenbuurt (Amsterdam)|Jodenbuurt te Amsterdam]].
*Op 13 februari 1941 werd op bevel van de bezetter de [[Joodse Raad]] opgericht. Als enig toegestane Joodse blad werd door de Raad Het Joodsche Weekblad uitgegeven, wekelijks van 11 april 1941 t/m 28 september 1943. Het blad bevatte onder meer de Duitse geboden en verboden gericht op de Joden. De Raad werd ervoor verantwoordelijk gesteld dat de Joden zich hieraan hielden.
*15 februari 1941: De besturen van 8 Groningse studentenverenigingen richten een brief tot de Duitse gevolmachtigde voor de provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]] naar aanleiding van de invoering van een 'numerus clausus' (beperking van het aantal) voor Joodse studenten. Deze brief - aan de gemachtigde persoonlijk afgegeven - houdt onder meer in, ''dat de verenigingen hierin een directe aantasting van de Nederlandse traditie (van) vrijheid van studie zonder onderscheid van ras of geloof (zien). Daarenboven menen wij, dat deze maatregelen in strijd zijn met het Volkenrecht. ...Daarom komen wij met kracht op tegen deze bovengenoemde onrechtmatigheid.'' De besturen verzoeken hun leden dringend na dit duidelijke protest verdere demonstraties achterwege te laten.
*22 februari 1941: Eerste Duitse [[razzia]]'s op Joden in Amsterdam. Deze duren twee dagen.
*25 februari 1941: Uit protest tegen twee razzia's wordt in [[Amsterdam]] de [[februaristaking]] georganiseerd. De staking wordt hard neergeslagen: er vallen hierbij negen doden en vierentwintig zwaargewonden.
*12 maart 1941: Verordening tot verwijdering van Joden uit het Nederlandse bedrijfsleven.
*1 april 1941: Bordjes met de tekst ''"Voor Joden verboden"'' in Nederlandse cafés verplicht.
*1 mei 1941:In Nederland mogen Joden niet meer in schouwburgen en bioscopen komen, uitgezonderd de zgn. joodse theaters. Daar mogen geen ariërs komen.
*26 mei 1941: Alle Nederlandse orkesten zijn gecontroleerd en Joodse musici zijn van deelname eraan uitgesloten.
*4 juni 1941: In Nederland worden badplaatsen, plantsoenen enz. verboden voor Joden.
*11 juni 1941: In Den Haag en Amsterdam vinden razzia's op Joden plaats.
*8 augustus 1941: Joods geld moet worden gestort bij de [[Lippmann, Rosenthal & Co. (Sarphatistraat)|Lippmann, Rosenthal & Co.]] in Amsterdam.
*1 september 1941: Joodse leerlingen worden van niet-Joodse scholen verwijderd.
*Op [[5 september]] [[1941]] kan de Rijksinspectie van het Bevolkingsregister in de persoon van [[Jacobus Lambertus Lentz]] aan de bezetter melden dat er in Nederland circa 140.000 'voljoden' zijn. Daarnaast zijn er nog halfjoden en kwartjoden. De centrale registratie is een feit.
*december 1941: Niet-Nederlandse Joden zijn verplicht een "verzoek om emigratie" in te dienen, met verstrekking van veel gegevens, los van daadwerkelijke mogelijkheden tot emigratie.
*20 januari 1942: [[Wannseeconferentie]] in de gelijknamige villawijk [[Berlin-Wannsee]], over de ''[[Endlösung der Judenfrage]]''. Secretaris is [[Adolf Eichmann]].
*Op [[23 januari]] [[1942]] geeft de bezetter de opdracht dat Joden een '''J''' in hun persoonsbewijs moeten ontvangen.
*1 februari 1942: De eerste groep Nederlandse Joden gaan naar de [[Joodse werkkampen]] van de [[werkverruiming]].
*1 april 1942: Begin wegvoering Joodse patiënten uit Nederlandse ziekenhuizen.
*16 april 1942: Handelaren in de [[Diamantbeurs (Amsterdam)|Amsterdamse Diamantbeurs]] worden gedwongen hun diamantvoorraad bij de Duitsers in te leveren.
*17 april 1942: Bij een controle in de Amsterdamse Diamantbeurs worden de handelaren gecontroleerd en achtergebleven diamanten ingenomen door de Crisis Controledienst. De gebeurtenis werd vastgelegd door de fotograaf [[Bart de Kok]].
*mei 1942: Veel joden van buiten Amsterdam moeten naar Amsterdam verhuizen en worden ingekwartierd bij andere Joden (deze moeten dat dulden).
*9 mei 1942: Alle Nederlandse joden moeten een [[Jodenster]] dragen.
*30 juni 1942: Joden moeten tussen 20 en 6 uur in hun woningen zijn. Zij mogen ook niet meer mee als passagier in de [[Amsterdamse tram]].
*Vanaf [[14 juli]] [[1942]] werden Joden systematisch afgevoerd via kamp [[Kamp Westerbork|Westerbork]], zogenaamd om te gaan werken in een werkkamp in Duitsland (werkverruiming / [[Arbeitseinsatz]]). In het begin werden mensen aangeschreven met het bevel zich te melden. Er werd gedreigd dat als men niet kwam opdagen men naar een [[concentratiekamp]] zou worden gestuurd (dit werd als nog veel erger beschouwd dan te moeten werken in een werkkamp; [[Mauthausen (concentratiekamp)|concentratiekamp Mauthausen]] was toen al berucht). Later werden mensen niet meer opgeroepen maar gelijk gearresteerd. Ook zijn er massale nachtelijke [[razzia]]'s geweest in [[Amsterdam-Zuid]] en [[Amsterdam-Centrum]].
*15 juli 1942: Eerste groep Nederlandse Joden worden van Westerbork naar Auschwitz getransporteerd.
*september 1942: Joden mogen niet meer op bankjes op straten en pleinen zitten.
*2 oktober 1942: Joodse werkkampen worden in Nederland leeggehaald, 14.000 personen worden gedeporteerd.
*januari 1943: Vondelingen worden aangemerkt als Jood.
*26 mei 1943: Razzia's in Amsterdam. Er worden ca. 3000 Joden opgepakt.
*20 juni 1943: Opnieuw razzia's in Amsterdam. Dit keer worden er 5700 Joden opgepakt.

De [[Verenigd Koninkrijk|Britse]] onderzoeker [[Bob Moore]] wijst er in zijn studie ''[[Slachtoffers en overlevenden]]'' (p. 114) op dat in Frankrijk en België de maatregelen tegen de Joden met tamelijk veel weerstand en maatschappelijke onrust gepaard gingen. Daardoor heeft de bezetter de te deporteren aantallen Joden voor die landen naar beneden bijgesteld. Voor Nederland kon er echter nog wel wat bij:
:''Daar stond tegenover dat het identificeren en isoleren van Joden in Nederland weinig of geen problemen gaf, zodat het waarschijnlijk in staat werd geacht een groter aantal Joden te leveren dan oorspronkelijk was begroot.''

== Specifieke Nederlandse omstandigheden ==
In totaal zijn circa 110.000 Joden uit Nederland gedeporteerd, waarvan circa 5.000 de concentratiekampen hebben overleefd.<ref>Zie [http://www.hollandscheschouwburg.nl/site_nl/deportatie/kader.html Hollandsche Schouwburg]</ref> Daarnaast zijn een paar duizend Nederlandse Joden omgekomen door moord en ontberingen buiten de werk- en concentratiekampen. Ook heeft een onbekend aantal zelfmoord gepleegd om deportatie te ontkomen. Daarmee heeft de bezetting een tol geëist van ongeveer driekwart van alle Joodse inwoners in mei 1940. Dit is naar verhouding een hoog aantal slachtoffers in West-Europa. In Luxemburg was het even hoog, in Duitsland en Oostenrijk was het hoger, nl. 84% en in Tsjechië 90% volgens Lucy Dawidowicz in haar 'The War Aaginst the Jews'.

Enkele theorieën waarom in Nederland zich dit aantal heeft kunnen voordoen, zijn onder meer:
*Er is geen enkele aanslag of overval gepleegd op transporttreinen voor Joden om hen te bevrijden;
*Pas na de [[april-meistaking]] in 1943 kwam het verzet echt op gang, maar toen was het voor de meeste Joden al te laat
*Het Duitse bezettingsregime bestond was een burgerlijk regime, waar de nazi-uitgangspunten zoals Jodenvervolkging hoog in aanzien stonden; dit werd uitgeveord door Oostenrijkse nazi’s zoals Reichskommissar [[Arthur Syess-Inquart]] en vooral SS-generaal [[Hanns Rauter]];
*De efficiëntie en de traditioneel hoge graad van organisatie en registratie van de Nederlandse overheden, die bijvoorbeeld van allen die zichzelf als Jood beschouwden, de religie had geregistreerd;
*Het dichtbevolkte land en merendeels vlakke landschap, zonder gebergte en zonder uitgestrekte bossen, maakte het Joden moeilijk om zich te verbergen;
*Het overgrote deel van de Nederlandse Joden was woonachtig in [[Amsterdam]], een kwart in de andere grote steden, waardoor zij als gevolg van hun concentratie een gemakkelijk doelwit voor vervolging vormden;
*De Joodse leiders voelden zich genoodzaakt tot een beleid van samenwerking met hun vervolgers;
*Doordat de Joden door de Duitsers uit het openbare leven werden verbannen, raakten zij afgesneden van de morele en fysieke ondersteuning door de verzuilde instellingen uit het maatschappelijke middenveldBron?;
*Slechts 1 op de 7 Joden heeft geprobeerd een onderduikadres te vindenBron?;
*Nederland had een van de modernste bevolkingsregisters in de wereld waar voor de oorlog al bijna iedere Nederlander met naam, adres en religie vermeld stond.
*De [[Joodsche Raad]] werkte verzet onder de Joden zelf tegen. Niettemin hadden Joden een groot aandeel in het gewapende verzet.

Daarnaast geeft [[Nanda van der Zee]] in haar boek "''Om erger te voorkomen''" nog andere verklaringen:

*Het ongrondwettige maar ook onvrijwillige vertrek van [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] en de regering naar Londen maakte dat er plaats kwam voor een civiel Duits gezag onder de [[antisemitisme|antisemiet]] [[Seyss-Inquart]];
*De symbolische en actieve rol van de vorstin in het verzet tegen Jodenvervolging, zoals de in eigen land gebleven vorsten van bijvoorbeeld [[Denemarken]] en [[België]] betrachtten, werd zodoende onmogelijk;
*Koningin Wilhelmina heeft, door de [[Joden]] in haar radiospeeches vrijwel nooit te noemen, geen gebruik gemaakt van de grote propagandamogelijkheden van [[Radio Oranje]].

===Yad Vashem===
Daar staat naast, dat Nederlanders relatief de meeste onderscheiding van Yad Vashem hebben ontcvangen voor het redden van Joden: 1 op de 1.800 Nederlanders ontving er een van [[Yad Vashem]] <ref>^ http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3126447/2012/01/18/Een-op-1-800-Nederlanders-redde-Joden.dhtml</ref>. In totaal kregen 5.200 Nederlanders en drie Nederlandse organisaties deze onderscheiding. De meest succesvolle redster van Joden was [[Truus Wijsmuller-Meijer]], die ongeveer 10.000 Joodse kinderen uit Duitsland en Oostenrijk wist te redden en overgaf aan de organisatie van [[Kindertransporte]].

Er is geen ander land waar zoveel organisaties onderscheiden werden.
Dit zijn:
* de deelnemers aan de [[Februaristaking]]
* de gehele bevolking van het Drenthse dorp [[Nieuwlande]], onder leiding van verzetsleider [[Johannes Post]]
* de [[NV]], de illegale organisatie die 600 Joodse kinderen redde, onder meer uit het Joods crèche tegenover de [[Hollandsche Schouwburg]]..

==Literatuur==
Voor Nederland is de uitroeiing van de Joden verschillende malen beschreven. Ook zijn verschillende detailstudies over de uitroeiing van de Joden in Nederland verschenen.

===Algemene overzichtswerken===
* [[1950]] - [[Abel J. Herzberg]]: ''Kroniek der Jodenvervolging 1940-1945''. (Amsterdam: Querido, 1985 (1950)).
* [[1965]] - [[Jacques Presser]]: ''[[Ondergang|Ondergang: De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945]]''. (2 delen; Den Haag: Staatsuitgeverij/Martinus Nijhoff, 1985 (1965)).
* [[1978]] - [[Loe de Jong]]: ''[[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]], Deel 8: Gevangenen en Gedeporteerden''. (Den Haag: Staatsuitgeverij/Martinus Nijhoff, 1978).
* [[1993]] - Ds. J.M. Snoek: ''De Nederlandse kerken en de joden, 1940-1945''. ISBN 90-242-0949-8 (nu ook op het NL gedeelte van de [[project Gutenberg]]-site te vinden onder het nr. '''17139''' of via de auteur/titellijsten).
* [[1998]] - Bob Moore: ''Slachtoffers en overlevenden, De nazi-vervolging van de joden in Nederland''. (Amsterdam: Bert Bakker, 1998).
* [[2006]] - Ies Vuijsje, ''Tegen beter weten in: zelfbedrog en ontkenning in de Nederlandse geschiedschrijving van de jodenvervolging''. (Amsterdam: Uitgeverij augustus, 2006).
* [[2011]] - Pim Griffioen en Ron Zeller, ''Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en België, 1940-1945: overeenkomsten, verschillen, oorzaken.'' (Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2011).

===Detailstudies===
* [[1999]] - [[Gerard Aalders]]: ''Roof, De ontvreemding van joods bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog''.

===Persoonlijke getuigenissen en verhalen===
* [[Anne Frank]]: ''Het dagboek van Anne Frank''
* [[Clara Asscher-Pinkhof]]: ''Danseres zonder benen'' en ''Sterrenkinderen''
* [[Marga Minco]]: ''Het bittere kruid ''
* [[Jona Oberski]]: ''Kinderjaren''

==Canon van Amsterdam==
* Moord op de Joden is venster nummer 41 van de [[Canon van Amsterdam]].

==Zie ook==
* [[Nederland in de Tweede Wereldoorlog]]
* [[Holocaust in België]]
* [[Antisemitisme]]
* [[Antiziganisme]]

== Externe links ==
* [http://www.annefrank.nl/ontdekking/ Beeldverhaal over de Jodenvervolging in Nederland]
* [http://www.joodsmonument.nl Site met veel gegevens over Nederlandse slachtoffers]
* [http://www.dbnl.org/tekst/pres003onde01_01/index.htm Pressers ''Ondergang'' online beschikbaar bij de ''Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren'']
* [http://www.groene.nl/1997/20/rz_nanda.html Artikel op de site van De Groene Amsterdammer, over het boek ''Om erger te voorkomen'' van Nanda van der Zee over de Jodenvervolging en de dubieuze rol van Wilhelmina hierin.]
* [http://www.joodsmonument.nl/ ''Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland'' met als doel het levend houden van de herinnering aan alle Joden in Nederland die de tijdens de Shoah zijn omgekomen, en nabestaanden en overige belangstellenden in staat stellen meer te weten te komen over de slachtoffers van de Shoah.]

{{Appendix}}

[[Categorie:Canon van Amsterdam]]
[[Categorie:Gebeurtenis in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog|Holocaust in Nederland]]
[[Categorie:Holocaust|Holocaust in Nederland]]

Holocaust in den Niederlanden

2013-06-24T09:16:58Z

Webnetprof: /* Specifieke Nederlandse omstandigheden */

De '''Holocaust in Nederland''' was de uitvoering in [[Nederland]] van de doelstelling van [[nazi-Duitsland]] om de [[Endlösung der Judenfrage|uitroeiing]] van de ([[Europa (continent)|Europese]]) [[Joden]] te bewerkstelligen.

Een van de kernpunten van de [[nationaalsocialisme|nationaalsocialistische]] [[ideologie]] was de in het [[Duits]] geheten ''Endlösung der Judenfrage'', vaak ook wel [[Holocaust]] of [[Holocaust|Shoah]] genoemd. Van de circa 140.000 [[Joden]] in Nederland werden er tussen de 104.000 en 110.000 vermoord, ongeveer 75 procent in totaal.<ref>Voor het aantal van 110.000 zie o.a. [http://www.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Rechtsherstel/joden.html NRC Handelsblad] en [http://www.dbnl.org/tekst/rand002insc01_01/rand002insc01_01_0058.htm Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren] en voor het aantal 104.000 [http://www.museum.nl/index.cfm/museum/hollandsche-schouwburg Museum.nl] en [http://www.jhm.nl/pers.aspx?ID=16&markeer=thou Joods Historisch Museum]. Een exact getal valt niet te noemen, het blijft een schatting maar er zijn zeker meer dan 102.000 Joden vermoord. Een onbekend aantal Nederlandse Joden is na aankomst bij concentratiekampen zonder enige registratie direct vergast. Er zijn geen exacte gegevens van het aantal dat buiten de concentratiekampen zijn omgebracht, het betreft een aantal duizend.</ref>
Dit is een hoog percentage in vergelijking met andere landen waar de Joden werden vervolgd en het allerhoogste percentage in West-Europa: in [[België]] en [[Frankrijk]] werd hooguit 40 procent bereikt. De [[geschiedschrijving]] van de Holocaust tracht onder meer te verklaren waarom in Nederland verhoudingsgewijs veel Joden zijn omgekomen.

== Inleiding ==
[[Adolf Hitler|Hitler]] met zijn [[nazi]]'s streefden twee belangrijke doelen na. In de eerste plaats was de aandacht gericht op heerschappij over het Europese continent en de [[nazificatie]] ervan. Daarnaast was het doel van de nazi's om ideologisch ongewenste personen zoals Joden, [[zigeuner]]s, '[[economisch]] onwaardigen', [[homoseksualiteit|homoseksuelen]]{{Bron?|onderbouwing met grondige bron nodig dat homoseksuelen in Nederland (al dan niet systematisch) werden vervolgd puur vanwege homoseksualiteit.|2011|10|08}}, [[Polen]], [[Slavische volkeren|Slaven]], enz. uit het beoogde leefgebied van het Germaanse ras te verwijderen. Dat was nodig om ''[[Lebensraum]]'' te scheppen voor het Germaanse ras en om het Germaanse ras bloedzuiver te houden. Reeds in ''[[mein Kampf]]'' had Hitler deze doelstellingen genoemd en vanuit de [[rassentheorie]] onderbouwd. Deze ''verwijdering'' van inferieur geachte groeperingen werd de voedingsbodem voor de uiteindelijke poging tot daadwerkelijke vernietiging van alle Europese Joden.

De vernietiging van de Joden werd in Europees verband grondig aangepakt. Ook in Nederland werden allerlei [[anti-Joodse maatregelen]] van kracht. Uiteindelijk lukte het de [[Bezetting (militair)|bezetter]] om circa 101.800 Nederlandse Joden te vermoorden. De Joden werden daartoe [[deportatie|gedeporteerd]] naar Polen om daar [[gaskamer|vergast]] te worden. De massale [[deportatie]]s begonnen in de zomer van [[1942]]. De weg daarheen werd uiterst behoedzaam en zorgvuldig gebaand. 

== Tijdlijn van anti-Joodse maatregelen en gerelateerde gebeurtenissen ==
De Duitsers hebben de vernietiging van de Joden met grote nauwkeurigheid (''[[Gründlichkeit]]'') aangepakt. De bezetter in Nederland is behoudens de [[februaristaking]] van [[1941]], eigenlijk nergens op noemenswaardige tegenstand gestuit. In Frankrijk en België lag dit anders. Dit wordt vaak verklaard met de grote [[gezagsgetrouwheid]] die van oudsher in Nederland heerste en het feit dat men al meer dan ruim een eeuw geen [[Bezetting (militair)|bezetting]] meer had gekend en daar dus niet op voorbereid was, zoals dat wel het geval was in België, dat reeds tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] door de Duitsers bezet was geweest.

Er kwam een reeks van maatregelen die uiteindelijk uitmondden in een [[operatie (project)|operatie]] waarbij Joden, zonder veel [[maatschappelijke onrust]], naar Polen konden worden afgevoerd. De volgende lijn werd zichtbaar:
*1 juli 1940: Joden mochten niet langer deelnemen aan de [[luchtbescherming]].
*Op [[30 september]] [[1940]] krijgen de lagere overheden informatie over de vraag wie er nu precies als 'Jood' moet worden aangemerkt. Iemand met drie of vier Joodse grootouders wordt als ''Volljude'' (voljood) aangemerkt.
*10 januari 1941: De [[Nederlandse Bioscoopbond]] ontzegt Joden de toegang tot [[bioscoop|bioscopen]].
*Op [[10 januari]] [[1941]] krijgen de Joden de plicht om zich te laten registreren. In navolging van de praktijk in Duitsland wil de bezetter ook in Nederland een zogenoemde ''Judenkarterei'', een centraal register met alle Joodse Nederlanders daarin opgenomen. Ook wie slechts één joodse voorouder heeft gehad, dient zich te melden. Zij moeten daartoe zelf één gulden te betalen. Er werden uiteindelijk 157.000 formulieren in [[Den Haag]] ontvangen. Geen enkel plaatselijk bureau heeft de oproep gesaboteerd of vertraagd.
*9 februari 1941: De Weerbaarheidsafdeling veroorzaakt rellen in de [[Jodenbuurt (Amsterdam)|Jodenbuurt te Amsterdam]].
*Op 13 februari 1941 werd op bevel van de bezetter de [[Joodse Raad]] opgericht. Als enig toegestane Joodse blad werd door de Raad Het Joodsche Weekblad uitgegeven, wekelijks van 11 april 1941 t/m 28 september 1943. Het blad bevatte onder meer de Duitse geboden en verboden gericht op de Joden. De Raad werd ervoor verantwoordelijk gesteld dat de Joden zich hieraan hielden.
*15 februari 1941: De besturen van 8 Groningse studentenverenigingen richten een brief tot de Duitse gevolmachtigde voor de provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]] naar aanleiding van de invoering van een 'numerus clausus' (beperking van het aantal) voor Joodse studenten. Deze brief - aan de gemachtigde persoonlijk afgegeven - houdt onder meer in, ''dat de verenigingen hierin een directe aantasting van de Nederlandse traditie (van) vrijheid van studie zonder onderscheid van ras of geloof (zien). Daarenboven menen wij, dat deze maatregelen in strijd zijn met het Volkenrecht. ...Daarom komen wij met kracht op tegen deze bovengenoemde onrechtmatigheid.'' De besturen verzoeken hun leden dringend na dit duidelijke protest verdere demonstraties achterwege te laten.
*22 februari 1941: Eerste Duitse [[razzia]]'s op Joden in Amsterdam. Deze duren twee dagen.
*25 februari 1941: Uit protest tegen twee razzia's wordt in [[Amsterdam]] de [[februaristaking]] georganiseerd. De staking wordt hard neergeslagen: er vallen hierbij negen doden en vierentwintig zwaargewonden.
*12 maart 1941: Verordening tot verwijdering van Joden uit het Nederlandse bedrijfsleven.
*1 april 1941: Bordjes met de tekst ''"Voor Joden verboden"'' in Nederlandse cafés verplicht.
*1 mei 1941:In Nederland mogen Joden niet meer in schouwburgen en bioscopen komen, uitgezonderd de zgn. joodse theaters. Daar mogen geen ariërs komen.
*26 mei 1941: Alle Nederlandse orkesten zijn gecontroleerd en Joodse musici zijn van deelname eraan uitgesloten.
*4 juni 1941: In Nederland worden badplaatsen, plantsoenen enz. verboden voor Joden.
*11 juni 1941: In Den Haag en Amsterdam vinden razzia's op Joden plaats.
*8 augustus 1941: Joods geld moet worden gestort bij de [[Lippmann, Rosenthal & Co. (Sarphatistraat)|Lippmann, Rosenthal & Co.]] in Amsterdam.
*1 september 1941: Joodse leerlingen worden van niet-Joodse scholen verwijderd.
*Op [[5 september]] [[1941]] kan de Rijksinspectie van het Bevolkingsregister in de persoon van [[Jacobus Lambertus Lentz]] aan de bezetter melden dat er in Nederland circa 140.000 'voljoden' zijn. Daarnaast zijn er nog halfjoden en kwartjoden. De centrale registratie is een feit.
*december 1941: Niet-Nederlandse Joden zijn verplicht een "verzoek om emigratie" in te dienen, met verstrekking van veel gegevens, los van daadwerkelijke mogelijkheden tot emigratie.
*20 januari 1942: [[Wannseeconferentie]] in de gelijknamige villawijk [[Berlin-Wannsee]], over de ''[[Endlösung der Judenfrage]]''. Secretaris is [[Adolf Eichmann]].
*Op [[23 januari]] [[1942]] geeft de bezetter de opdracht dat Joden een '''J''' in hun persoonsbewijs moeten ontvangen.
*1 februari 1942: De eerste groep Nederlandse Joden gaan naar de [[Joodse werkkampen]] van de [[werkverruiming]].
*1 april 1942: Begin wegvoering Joodse patiënten uit Nederlandse ziekenhuizen.
*16 april 1942: Handelaren in de [[Diamantbeurs (Amsterdam)|Amsterdamse Diamantbeurs]] worden gedwongen hun diamantvoorraad bij de Duitsers in te leveren.
*17 april 1942: Bij een controle in de Amsterdamse Diamantbeurs worden de handelaren gecontroleerd en achtergebleven diamanten ingenomen door de Crisis Controledienst. De gebeurtenis werd vastgelegd door de fotograaf [[Bart de Kok]].
*mei 1942: Veel joden van buiten Amsterdam moeten naar Amsterdam verhuizen en worden ingekwartierd bij andere Joden (deze moeten dat dulden).
*9 mei 1942: Alle Nederlandse joden moeten een [[Jodenster]] dragen.
*30 juni 1942: Joden moeten tussen 20 en 6 uur in hun woningen zijn. Zij mogen ook niet meer mee als passagier in de [[Amsterdamse tram]].
*Vanaf [[14 juli]] [[1942]] werden Joden systematisch afgevoerd via kamp [[Kamp Westerbork|Westerbork]], zogenaamd om te gaan werken in een werkkamp in Duitsland (werkverruiming / [[Arbeitseinsatz]]). In het begin werden mensen aangeschreven met het bevel zich te melden. Er werd gedreigd dat als men niet kwam opdagen men naar een [[concentratiekamp]] zou worden gestuurd (dit werd als nog veel erger beschouwd dan te moeten werken in een werkkamp; [[Mauthausen (concentratiekamp)|concentratiekamp Mauthausen]] was toen al berucht). Later werden mensen niet meer opgeroepen maar gelijk gearresteerd. Ook zijn er massale nachtelijke [[razzia]]'s geweest in [[Amsterdam-Zuid]] en [[Amsterdam-Centrum]].
*15 juli 1942: Eerste groep Nederlandse Joden worden van Westerbork naar Auschwitz getransporteerd.
*september 1942: Joden mogen niet meer op bankjes op straten en pleinen zitten.
*2 oktober 1942: Joodse werkkampen worden in Nederland leeggehaald, 14.000 personen worden gedeporteerd.
*januari 1943: Vondelingen worden aangemerkt als Jood.
*26 mei 1943: Razzia's in Amsterdam. Er worden ca. 3000 Joden opgepakt.
*20 juni 1943: Opnieuw razzia's in Amsterdam. Dit keer worden er 5700 Joden opgepakt.

De [[Verenigd Koninkrijk|Britse]] onderzoeker [[Bob Moore]] wijst er in zijn studie ''[[Slachtoffers en overlevenden]]'' (p. 114) op dat in Frankrijk en België de maatregelen tegen de Joden met tamelijk veel weerstand en maatschappelijke onrust gepaard gingen. Daardoor heeft de bezetter de te deporteren aantallen Joden voor die landen naar beneden bijgesteld. Voor Nederland kon er echter nog wel wat bij:
:''Daar stond tegenover dat het identificeren en isoleren van Joden in Nederland weinig of geen problemen gaf, zodat het waarschijnlijk in staat werd geacht een groter aantal Joden te leveren dan oorspronkelijk was begroot.''

== Specifieke Nederlandse omstandigheden ==
In totaal zijn circa 110.000 Joden uit Nederland gedeporteerd, waarvan circa 5.000 de concentratiekampen hebben overleefd.<ref>Zie [http://www.hollandscheschouwburg.nl/site_nl/deportatie/kader.html Hollandsche Schouwburg]</ref> Daarnaast zijn een paar duizend Nederlandse Joden omgekomen door moord en ontberingen buiten de werk- en concentratiekampen. Ook heeft een onbekend aantal zelfmoord gepleegd om deportatie te ontkomen. Daarmee heeft de bezetting een tol geëist van ongeveer driekwart van alle Joodse inwoners in mei 1940. Dit is naar verhouding een hoog aantal slachtoffers in West-Europa. In Luxemburg was het even hoog, in Duitsland en Oostenrijk was het hoger, nl. 84% en in Tsjechië 90% volgens Lucy Dawidowicz in haar 'The War Aaginst the Jews'.

Enkele theorieën waarom in Nederland zich dit aantal heeft kunnen voordoen, zijn onder meer:
*Er is geen enkele aanslag of overval gepleegd op transporttreinen voor Joden om hen te bevrijden;
*Pas na de [[april-meistaking]] in 1943 kwam het verzet echt op gang, maar toen was het voor de meeste Joden al te laat
*Het Duitse bezettingsregime bestond was een burgerlijk regime, waar de nazi-uitgangspunten zoals Jodenvervolkging hoog in aanzien stonden; dit werd uitgeveord door Oostenrijkse nazi’s zoals Reichskommissar [[Arthur Syess-Inquart]] en vooral SS-generaal [[Hanns Rauter]];
*De efficiëntie en de traditioneel hoge graad van organisatie en registratie van de Nederlandse overheden, die bijvoorbeeld van allen die zichzelf als Jood beschouwden, de religie had geregistreerd;
*Het dichtbevolkte land en merendeels vlakke landschap, zonder gebergte en zonder uitgestrekte bossen, maakte het Joden moeilijk om zich te verbergen;
*Het overgrote deel van de Nederlandse Joden was woonachtig in [[Amsterdam]], een kwart in de andere grote steden, waardoor zij als gevolg van hun concentratie een gemakkelijk doelwit voor vervolging vormden;
*De Joodse leiders voelden zich genoodzaakt tot een beleid van samenwerking met hun vervolgers;
*Doordat de Joden door de Duitsers uit het openbare leven werden verbannen, raakten zij afgesneden van de morele en fysieke ondersteuning door de verzuilde instellingen uit het maatschappelijke middenveldBron?;
*Slechts 1 op de 7 Joden heeft geprobeerd een onderduikadres te vindenBron?;
*Nederland had een van de modernste bevolkingsregisters in de wereld waar voor de oorlog al bijna iedere Nederlander met naam, adres en religie vermeld stond.
*De [[Joodsche Raad]] werkte verzet onder de Joden zelf tegen. Niettemin hadden Joden een groot aandeel in het gewapende verzet.

Daarnaast geeft [[Nanda van der Zee]] in haar boek "''Om erger te voorkomen''" nog andere verklaringen:

*Het ongrondwettige maar ook onvrijwillige vertrek van [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] en de regering naar Londen maakte dat er plaats kwam voor een civiel Duits gezag onder de [[antisemitisme|antisemiet]] [[Seyss-Inquart]];
*De symbolische en actieve rol van de vorstin in het verzet tegen Jodenvervolging, zoals de in eigen land gebleven vorsten van bijvoorbeeld [[Denemarken]] en [[België]] betrachtten, werd zodoende onmogelijk;
*Koningin Wilhelmina heeft, door de [[Joden]] in haar radiospeeches vrijwel nooit te noemen, geen gebruik gemaakt van de grote propagandamogelijkheden van [[Radio Oranje]].

===Yad Vashem===
Daar staat naast, dat Nederlanders relatief de meeste onderscheiding van Yad Vashem hebben ontcvangen voor het redden van Joden: 1 op de 1.800 Nederlanders ontving er een van [[Yad Vashem]] <ref>^ http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3126447/2012/01/18/Een-op-1-800-Nederlanders-redde-Joden.dhtml</ref>. In totaal kregen 5.200 Nederlanders en drie Nederlandse organisaties deze onderscheiding. De meest succesvolle redster van Joden was [[Truus Wijsmuller-Meijer]], die ongeveer 10.000 Joodse kinderen uit Duitsland en Oostenrijk wist te redden en overgaf aan de organisatie van [[Kindertransporte]].

Er is geen ander land waar zoveel organisaties onderscheiden werden.
Dit zijn:
* de deelnemers aan de [[Februaristaking]]
* de gehele bevolking van het Drenthse dorp [[Nieuwlande]], onder leiding van verzetsleider [[Johannes Post]]
* de [[NV]], de illegale organisatie die 600 Joodse kinderen redde, onder meer uit het Joods crèche tegenover de [[Hollandsche Schouiwburg]]..

==Literatuur==
Voor Nederland is de uitroeiing van de Joden verschillende malen beschreven. Ook zijn verschillende detailstudies over de uitroeiing van de Joden in Nederland verschenen.

===Algemene overzichtswerken===
* [[1950]] - [[Abel J. Herzberg]]: ''Kroniek der Jodenvervolging 1940-1945''. (Amsterdam: Querido, 1985 (1950)).
* [[1965]] - [[Jacques Presser]]: ''[[Ondergang|Ondergang: De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945]]''. (2 delen; Den Haag: Staatsuitgeverij/Martinus Nijhoff, 1985 (1965)).
* [[1978]] - [[Loe de Jong]]: ''[[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]], Deel 8: Gevangenen en Gedeporteerden''. (Den Haag: Staatsuitgeverij/Martinus Nijhoff, 1978).
* [[1993]] - Ds. J.M. Snoek: ''De Nederlandse kerken en de joden, 1940-1945''. ISBN 90-242-0949-8 (nu ook op het NL gedeelte van de [[project Gutenberg]]-site te vinden onder het nr. '''17139''' of via de auteur/titellijsten).
* [[1998]] - Bob Moore: ''Slachtoffers en overlevenden, De nazi-vervolging van de joden in Nederland''. (Amsterdam: Bert Bakker, 1998).
* [[2006]] - Ies Vuijsje, ''Tegen beter weten in: zelfbedrog en ontkenning in de Nederlandse geschiedschrijving van de jodenvervolging''. (Amsterdam: Uitgeverij augustus, 2006).
* [[2011]] - Pim Griffioen en Ron Zeller, ''Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en België, 1940-1945: overeenkomsten, verschillen, oorzaken.'' (Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2011).

===Detailstudies===
* [[1999]] - [[Gerard Aalders]]: ''Roof, De ontvreemding van joods bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog''.

===Persoonlijke getuigenissen en verhalen===
* [[Anne Frank]]: ''Het dagboek van Anne Frank''
* [[Clara Asscher-Pinkhof]]: ''Danseres zonder benen'' en ''Sterrenkinderen''
* [[Marga Minco]]: ''Het bittere kruid ''
* [[Jona Oberski]]: ''Kinderjaren''

==Canon van Amsterdam==
* Moord op de Joden is venster nummer 41 van de [[Canon van Amsterdam]].

==Zie ook==
* [[Nederland in de Tweede Wereldoorlog]]
* [[Holocaust in België]]
* [[Antisemitisme]]
* [[Antiziganisme]]

== Externe links ==
* [http://www.annefrank.nl/ontdekking/ Beeldverhaal over de Jodenvervolging in Nederland]
* [http://www.joodsmonument.nl Site met veel gegevens over Nederlandse slachtoffers]
* [http://www.dbnl.org/tekst/pres003onde01_01/index.htm Pressers ''Ondergang'' online beschikbaar bij de ''Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren'']
* [http://www.groene.nl/1997/20/rz_nanda.html Artikel op de site van De Groene Amsterdammer, over het boek ''Om erger te voorkomen'' van Nanda van der Zee over de Jodenvervolging en de dubieuze rol van Wilhelmina hierin.]
* [http://www.joodsmonument.nl/ ''Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland'' met als doel het levend houden van de herinnering aan alle Joden in Nederland die de tijdens de Shoah zijn omgekomen, en nabestaanden en overige belangstellenden in staat stellen meer te weten te komen over de slachtoffers van de Shoah.]

{{Appendix}}

[[Categorie:Canon van Amsterdam]]
[[Categorie:Gebeurtenis in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog|Holocaust in Nederland]]
[[Categorie:Holocaust|Holocaust in Nederland]]

Holocaust in den Niederlanden

2013-06-24T09:15:43Z

Webnetprof: /* Specifieke Nederlandse omstandigheden */

De '''Holocaust in Nederland''' was de uitvoering in [[Nederland]] van de doelstelling van [[nazi-Duitsland]] om de [[Endlösung der Judenfrage|uitroeiing]] van de ([[Europa (continent)|Europese]]) [[Joden]] te bewerkstelligen.

Een van de kernpunten van de [[nationaalsocialisme|nationaalsocialistische]] [[ideologie]] was de in het [[Duits]] geheten ''Endlösung der Judenfrage'', vaak ook wel [[Holocaust]] of [[Holocaust|Shoah]] genoemd. Van de circa 140.000 [[Joden]] in Nederland werden er tussen de 104.000 en 110.000 vermoord, ongeveer 75 procent in totaal.<ref>Voor het aantal van 110.000 zie o.a. [http://www.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Rechtsherstel/joden.html NRC Handelsblad] en [http://www.dbnl.org/tekst/rand002insc01_01/rand002insc01_01_0058.htm Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren] en voor het aantal 104.000 [http://www.museum.nl/index.cfm/museum/hollandsche-schouwburg Museum.nl] en [http://www.jhm.nl/pers.aspx?ID=16&markeer=thou Joods Historisch Museum]. Een exact getal valt niet te noemen, het blijft een schatting maar er zijn zeker meer dan 102.000 Joden vermoord. Een onbekend aantal Nederlandse Joden is na aankomst bij concentratiekampen zonder enige registratie direct vergast. Er zijn geen exacte gegevens van het aantal dat buiten de concentratiekampen zijn omgebracht, het betreft een aantal duizend.</ref>
Dit is een hoog percentage in vergelijking met andere landen waar de Joden werden vervolgd en het allerhoogste percentage in West-Europa: in [[België]] en [[Frankrijk]] werd hooguit 40 procent bereikt. De [[geschiedschrijving]] van de Holocaust tracht onder meer te verklaren waarom in Nederland verhoudingsgewijs veel Joden zijn omgekomen.

== Inleiding ==
[[Adolf Hitler|Hitler]] met zijn [[nazi]]'s streefden twee belangrijke doelen na. In de eerste plaats was de aandacht gericht op heerschappij over het Europese continent en de [[nazificatie]] ervan. Daarnaast was het doel van de nazi's om ideologisch ongewenste personen zoals Joden, [[zigeuner]]s, '[[economisch]] onwaardigen', [[homoseksualiteit|homoseksuelen]]{{Bron?|onderbouwing met grondige bron nodig dat homoseksuelen in Nederland (al dan niet systematisch) werden vervolgd puur vanwege homoseksualiteit.|2011|10|08}}, [[Polen]], [[Slavische volkeren|Slaven]], enz. uit het beoogde leefgebied van het Germaanse ras te verwijderen. Dat was nodig om ''[[Lebensraum]]'' te scheppen voor het Germaanse ras en om het Germaanse ras bloedzuiver te houden. Reeds in ''[[mein Kampf]]'' had Hitler deze doelstellingen genoemd en vanuit de [[rassentheorie]] onderbouwd. Deze ''verwijdering'' van inferieur geachte groeperingen werd de voedingsbodem voor de uiteindelijke poging tot daadwerkelijke vernietiging van alle Europese Joden.

De vernietiging van de Joden werd in Europees verband grondig aangepakt. Ook in Nederland werden allerlei [[anti-Joodse maatregelen]] van kracht. Uiteindelijk lukte het de [[Bezetting (militair)|bezetter]] om circa 101.800 Nederlandse Joden te vermoorden. De Joden werden daartoe [[deportatie|gedeporteerd]] naar Polen om daar [[gaskamer|vergast]] te worden. De massale [[deportatie]]s begonnen in de zomer van [[1942]]. De weg daarheen werd uiterst behoedzaam en zorgvuldig gebaand. 

== Tijdlijn van anti-Joodse maatregelen en gerelateerde gebeurtenissen ==
De Duitsers hebben de vernietiging van de Joden met grote nauwkeurigheid (''[[Gründlichkeit]]'') aangepakt. De bezetter in Nederland is behoudens de [[februaristaking]] van [[1941]], eigenlijk nergens op noemenswaardige tegenstand gestuit. In Frankrijk en België lag dit anders. Dit wordt vaak verklaard met de grote [[gezagsgetrouwheid]] die van oudsher in Nederland heerste en het feit dat men al meer dan ruim een eeuw geen [[Bezetting (militair)|bezetting]] meer had gekend en daar dus niet op voorbereid was, zoals dat wel het geval was in België, dat reeds tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] door de Duitsers bezet was geweest.

Er kwam een reeks van maatregelen die uiteindelijk uitmondden in een [[operatie (project)|operatie]] waarbij Joden, zonder veel [[maatschappelijke onrust]], naar Polen konden worden afgevoerd. De volgende lijn werd zichtbaar:
*1 juli 1940: Joden mochten niet langer deelnemen aan de [[luchtbescherming]].
*Op [[30 september]] [[1940]] krijgen de lagere overheden informatie over de vraag wie er nu precies als 'Jood' moet worden aangemerkt. Iemand met drie of vier Joodse grootouders wordt als ''Volljude'' (voljood) aangemerkt.
*10 januari 1941: De [[Nederlandse Bioscoopbond]] ontzegt Joden de toegang tot [[bioscoop|bioscopen]].
*Op [[10 januari]] [[1941]] krijgen de Joden de plicht om zich te laten registreren. In navolging van de praktijk in Duitsland wil de bezetter ook in Nederland een zogenoemde ''Judenkarterei'', een centraal register met alle Joodse Nederlanders daarin opgenomen. Ook wie slechts één joodse voorouder heeft gehad, dient zich te melden. Zij moeten daartoe zelf één gulden te betalen. Er werden uiteindelijk 157.000 formulieren in [[Den Haag]] ontvangen. Geen enkel plaatselijk bureau heeft de oproep gesaboteerd of vertraagd.
*9 februari 1941: De Weerbaarheidsafdeling veroorzaakt rellen in de [[Jodenbuurt (Amsterdam)|Jodenbuurt te Amsterdam]].
*Op 13 februari 1941 werd op bevel van de bezetter de [[Joodse Raad]] opgericht. Als enig toegestane Joodse blad werd door de Raad Het Joodsche Weekblad uitgegeven, wekelijks van 11 april 1941 t/m 28 september 1943. Het blad bevatte onder meer de Duitse geboden en verboden gericht op de Joden. De Raad werd ervoor verantwoordelijk gesteld dat de Joden zich hieraan hielden.
*15 februari 1941: De besturen van 8 Groningse studentenverenigingen richten een brief tot de Duitse gevolmachtigde voor de provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]] naar aanleiding van de invoering van een 'numerus clausus' (beperking van het aantal) voor Joodse studenten. Deze brief - aan de gemachtigde persoonlijk afgegeven - houdt onder meer in, ''dat de verenigingen hierin een directe aantasting van de Nederlandse traditie (van) vrijheid van studie zonder onderscheid van ras of geloof (zien). Daarenboven menen wij, dat deze maatregelen in strijd zijn met het Volkenrecht. ...Daarom komen wij met kracht op tegen deze bovengenoemde onrechtmatigheid.'' De besturen verzoeken hun leden dringend na dit duidelijke protest verdere demonstraties achterwege te laten.
*22 februari 1941: Eerste Duitse [[razzia]]'s op Joden in Amsterdam. Deze duren twee dagen.
*25 februari 1941: Uit protest tegen twee razzia's wordt in [[Amsterdam]] de [[februaristaking]] georganiseerd. De staking wordt hard neergeslagen: er vallen hierbij negen doden en vierentwintig zwaargewonden.
*12 maart 1941: Verordening tot verwijdering van Joden uit het Nederlandse bedrijfsleven.
*1 april 1941: Bordjes met de tekst ''"Voor Joden verboden"'' in Nederlandse cafés verplicht.
*1 mei 1941:In Nederland mogen Joden niet meer in schouwburgen en bioscopen komen, uitgezonderd de zgn. joodse theaters. Daar mogen geen ariërs komen.
*26 mei 1941: Alle Nederlandse orkesten zijn gecontroleerd en Joodse musici zijn van deelname eraan uitgesloten.
*4 juni 1941: In Nederland worden badplaatsen, plantsoenen enz. verboden voor Joden.
*11 juni 1941: In Den Haag en Amsterdam vinden razzia's op Joden plaats.
*8 augustus 1941: Joods geld moet worden gestort bij de [[Lippmann, Rosenthal & Co. (Sarphatistraat)|Lippmann, Rosenthal & Co.]] in Amsterdam.
*1 september 1941: Joodse leerlingen worden van niet-Joodse scholen verwijderd.
*Op [[5 september]] [[1941]] kan de Rijksinspectie van het Bevolkingsregister in de persoon van [[Jacobus Lambertus Lentz]] aan de bezetter melden dat er in Nederland circa 140.000 'voljoden' zijn. Daarnaast zijn er nog halfjoden en kwartjoden. De centrale registratie is een feit.
*december 1941: Niet-Nederlandse Joden zijn verplicht een "verzoek om emigratie" in te dienen, met verstrekking van veel gegevens, los van daadwerkelijke mogelijkheden tot emigratie.
*20 januari 1942: [[Wannseeconferentie]] in de gelijknamige villawijk [[Berlin-Wannsee]], over de ''[[Endlösung der Judenfrage]]''. Secretaris is [[Adolf Eichmann]].
*Op [[23 januari]] [[1942]] geeft de bezetter de opdracht dat Joden een '''J''' in hun persoonsbewijs moeten ontvangen.
*1 februari 1942: De eerste groep Nederlandse Joden gaan naar de [[Joodse werkkampen]] van de [[werkverruiming]].
*1 april 1942: Begin wegvoering Joodse patiënten uit Nederlandse ziekenhuizen.
*16 april 1942: Handelaren in de [[Diamantbeurs (Amsterdam)|Amsterdamse Diamantbeurs]] worden gedwongen hun diamantvoorraad bij de Duitsers in te leveren.
*17 april 1942: Bij een controle in de Amsterdamse Diamantbeurs worden de handelaren gecontroleerd en achtergebleven diamanten ingenomen door de Crisis Controledienst. De gebeurtenis werd vastgelegd door de fotograaf [[Bart de Kok]].
*mei 1942: Veel joden van buiten Amsterdam moeten naar Amsterdam verhuizen en worden ingekwartierd bij andere Joden (deze moeten dat dulden).
*9 mei 1942: Alle Nederlandse joden moeten een [[Jodenster]] dragen.
*30 juni 1942: Joden moeten tussen 20 en 6 uur in hun woningen zijn. Zij mogen ook niet meer mee als passagier in de [[Amsterdamse tram]].
*Vanaf [[14 juli]] [[1942]] werden Joden systematisch afgevoerd via kamp [[Kamp Westerbork|Westerbork]], zogenaamd om te gaan werken in een werkkamp in Duitsland (werkverruiming / [[Arbeitseinsatz]]). In het begin werden mensen aangeschreven met het bevel zich te melden. Er werd gedreigd dat als men niet kwam opdagen men naar een [[concentratiekamp]] zou worden gestuurd (dit werd als nog veel erger beschouwd dan te moeten werken in een werkkamp; [[Mauthausen (concentratiekamp)|concentratiekamp Mauthausen]] was toen al berucht). Later werden mensen niet meer opgeroepen maar gelijk gearresteerd. Ook zijn er massale nachtelijke [[razzia]]'s geweest in [[Amsterdam-Zuid]] en [[Amsterdam-Centrum]].
*15 juli 1942: Eerste groep Nederlandse Joden worden van Westerbork naar Auschwitz getransporteerd.
*september 1942: Joden mogen niet meer op bankjes op straten en pleinen zitten.
*2 oktober 1942: Joodse werkkampen worden in Nederland leeggehaald, 14.000 personen worden gedeporteerd.
*januari 1943: Vondelingen worden aangemerkt als Jood.
*26 mei 1943: Razzia's in Amsterdam. Er worden ca. 3000 Joden opgepakt.
*20 juni 1943: Opnieuw razzia's in Amsterdam. Dit keer worden er 5700 Joden opgepakt.

De [[Verenigd Koninkrijk|Britse]] onderzoeker [[Bob Moore]] wijst er in zijn studie ''[[Slachtoffers en overlevenden]]'' (p. 114) op dat in Frankrijk en België de maatregelen tegen de Joden met tamelijk veel weerstand en maatschappelijke onrust gepaard gingen. Daardoor heeft de bezetter de te deporteren aantallen Joden voor die landen naar beneden bijgesteld. Voor Nederland kon er echter nog wel wat bij:
:''Daar stond tegenover dat het identificeren en isoleren van Joden in Nederland weinig of geen problemen gaf, zodat het waarschijnlijk in staat werd geacht een groter aantal Joden te leveren dan oorspronkelijk was begroot.''

== Specifieke Nederlandse omstandigheden ==
In totaal zijn circa 110.000 Joden uit Nederland gedeporteerd, waarvan circa 5.000 de concentratiekampen hebben overleefd.<ref>Zie [http://www.hollandscheschouwburg.nl/site_nl/deportatie/kader.html Hollandsche Schouwburg]</ref> Daarnaast zijn een paar duizend Nederlandse Joden omgekomen door moord en ontberingen buiten de werk- en concentratiekampen. Ook heeft een onbekend aantal zelfmoord gepleegd om deportatie te ontkomen. Daarmee heeft de bezetting een tol geëist van ongeveer driekwart van alle Joodse inwoners in mei 1940. Dit is naar verhouding een hoog aantal slachtoffers in West-Europa. In Luxemburg was het even hoog, in Duitsland en Oostenrijk was het hoger, nl. 84% en in Tsjechië 90% volgens Lucy Dawidowicz in haar 'The War Aaginst the Jews'.

Enkele theorieën waarom in Nederland zich dit aantal heeft kunnen voordoen, zijn onder meer:
*Er is geen enkele aanslag of overval gepleegd op transporttreinen voor Joden om hen te bevrijden;
*Pas na de [[april-meistaking]] in 1943 kwam het verzet echt op gang, maar toen was het voor de meeste Joden al te laat
*Het Duitse bezettingsregime bestond was een burgerlijk regime, waar de nazi-uitgangspunten zoals Jodenvervolkging hoog in aanzien stonden; dit werd uitgeveord door Oostenrijkse nazi’s zoals Reichskommissar [[Arthur Syess-Inquart]] en vooral SS-generaal [[Hanns Rauter]];
*De efficiëntie en de traditioneel hoge graad van organisatie en registratie van de Nederlandse overheden, die bijvoorbeeld van allen die zichzelf als Jood beschouwden, de religie had geregistreerd;
*Het dichtbevolkte land en merendeels vlakke landschap, zonder gebergte en zonder uitgestrekte bossen, maakte het Joden moeilijk om zich te verbergen;
*Het overgrote deel van de Nederlandse Joden was woonachtig in [[Amsterdam]], een kwart in de andere grote steden, waardoor zij als gevolg van hun concentratie een gemakkelijk doelwit voor vervolging vormden;
*De Joodse leiders voelden zich genoodzaakt tot een beleid van samenwerking met hun vervolgers;
*Doordat de Joden door de Duitsers uit het openbare leven werden verbannen, raakten zij afgesneden van de morele en fysieke ondersteuning door de verzuilde instellingen uit het maatschappelijke middenveldBron?;
*Slechts 1 op de 7 Joden heeft geprobeerd een onderduikadres te vindenBron?;
*Nederland had een van de modernste bevolkingsregisters in de wereld waar voor de oorlog al bijna iedere Nederlander met naam, adres en religie vermeld stond.
*De [[Joodsche Raad]] werkte verzet onder de Joden zelf tegen. Niettemin hadden Joden een groot aandeel in het gewapende verzet.

Daarnaast geeft [[Nanda van der Zee]] in haar boek "''Om erger te voorkomen''" nog andere verklaringen:

*Het ongrondwettige maar ook onvrijwillige vertrek van [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] en de regering naar Londen maakte dat er plaats kwam voor een civiel Duits gezag onder de [[antisemitisme|antisemiet]] [[Seyss-Inquart]];
*De symbolische en actieve rol van de vorstin in het verzet tegen Jodenvervolging, zoals de in eigen land gebleven vorsten van bijvoorbeeld [[Denemarken]] en [[België]] betrachtten, werd zodoende onmogelijk;
*Koningin Wilhelmina heeft, door de [[Joden]] in haar radiospeeches vrijwel nooit te noemen, geen gebruik gemaakt van de grote propagandamogelijkheden van [[Radio Oranje]].

Daar staat naast, dat Nederlanders relatief de meeste onderscheiding van Yad Vashem hebben ontcvangen voor het redden van Joden: 1 op de 1.800 Nederlanders ontving er een van [[Yad Vashem]] <ref>^ http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3126447/2012/01/18/Een-op-1-800-Nederlanders-redde-Joden.dhtml</ref>. In totaal kregen 5.200 Nederlanders en drie Nederlandse organisaties deze onderscheiding. De meest succesvolle redster van Joden was [[Truus Wijsmuller-Meijer]], die ongeveer 10.000 Joodse kinderen uit Duitsland en Oostenrijk wist te redden en overgaf aan de organisatie van [[Kindertransporte]].

Er is geen ander land waar zoveel organisaties onderscheiden werden.
Dit zijn:
* de deelnemers aan de [[Februaristaking]]
* de gehele bevolking van het Drenthse dorp [[Nieuwlande]], onder leiding van verzetsleider [[Johannes Post]]
* de [[NV]], de illegale organisatie die 600 Joodse kinderen redde, onder meer uit het Joods crèche tegenover de [[Hollandsche Schouiwburg]]..

==Literatuur==
Voor Nederland is de uitroeiing van de Joden verschillende malen beschreven. Ook zijn verschillende detailstudies over de uitroeiing van de Joden in Nederland verschenen.

===Algemene overzichtswerken===
* [[1950]] - [[Abel J. Herzberg]]: ''Kroniek der Jodenvervolging 1940-1945''. (Amsterdam: Querido, 1985 (1950)).
* [[1965]] - [[Jacques Presser]]: ''[[Ondergang|Ondergang: De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945]]''. (2 delen; Den Haag: Staatsuitgeverij/Martinus Nijhoff, 1985 (1965)).
* [[1978]] - [[Loe de Jong]]: ''[[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]], Deel 8: Gevangenen en Gedeporteerden''. (Den Haag: Staatsuitgeverij/Martinus Nijhoff, 1978).
* [[1993]] - Ds. J.M. Snoek: ''De Nederlandse kerken en de joden, 1940-1945''. ISBN 90-242-0949-8 (nu ook op het NL gedeelte van de [[project Gutenberg]]-site te vinden onder het nr. '''17139''' of via de auteur/titellijsten).
* [[1998]] - Bob Moore: ''Slachtoffers en overlevenden, De nazi-vervolging van de joden in Nederland''. (Amsterdam: Bert Bakker, 1998).
* [[2006]] - Ies Vuijsje, ''Tegen beter weten in: zelfbedrog en ontkenning in de Nederlandse geschiedschrijving van de jodenvervolging''. (Amsterdam: Uitgeverij augustus, 2006).
* [[2011]] - Pim Griffioen en Ron Zeller, ''Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en België, 1940-1945: overeenkomsten, verschillen, oorzaken.'' (Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2011).

===Detailstudies===
* [[1999]] - [[Gerard Aalders]]: ''Roof, De ontvreemding van joods bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog''.

===Persoonlijke getuigenissen en verhalen===
* [[Anne Frank]]: ''Het dagboek van Anne Frank''
* [[Clara Asscher-Pinkhof]]: ''Danseres zonder benen'' en ''Sterrenkinderen''
* [[Marga Minco]]: ''Het bittere kruid ''
* [[Jona Oberski]]: ''Kinderjaren''

==Canon van Amsterdam==
* Moord op de Joden is venster nummer 41 van de [[Canon van Amsterdam]].

==Zie ook==
* [[Nederland in de Tweede Wereldoorlog]]
* [[Holocaust in België]]
* [[Antisemitisme]]
* [[Antiziganisme]]

== Externe links ==
* [http://www.annefrank.nl/ontdekking/ Beeldverhaal over de Jodenvervolging in Nederland]
* [http://www.joodsmonument.nl Site met veel gegevens over Nederlandse slachtoffers]
* [http://www.dbnl.org/tekst/pres003onde01_01/index.htm Pressers ''Ondergang'' online beschikbaar bij de ''Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren'']
* [http://www.groene.nl/1997/20/rz_nanda.html Artikel op de site van De Groene Amsterdammer, over het boek ''Om erger te voorkomen'' van Nanda van der Zee over de Jodenvervolging en de dubieuze rol van Wilhelmina hierin.]
* [http://www.joodsmonument.nl/ ''Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland'' met als doel het levend houden van de herinnering aan alle Joden in Nederland die de tijdens de Shoah zijn omgekomen, en nabestaanden en overige belangstellenden in staat stellen meer te weten te komen over de slachtoffers van de Shoah.]

{{Appendix}}

[[Categorie:Canon van Amsterdam]]
[[Categorie:Gebeurtenis in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog|Holocaust in Nederland]]
[[Categorie:Holocaust|Holocaust in Nederland]]

Waalsdorpervlakte

2012-09-30T11:05:26Z

Webnetprof: blokzijl

[[Bestand:Nationale herdenkingsdag 1949, stille tocht naar de Waalsdorpervlakte Weeknummer 49-18 - Open Beelden - 26688.ogv|thumb|300px|thumbtime=4|Nederlands bioscoopjournaal over de herdenking op de Waalsdorpervlakte in mei 1949]]
Op de '''Waalsdorpervlakte''' in het duingebied [[Meijendel]] bij [[Den Haag]] zijn tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] meer dan 250 mensen (het precieze aantal is niet bekend) ter dood gebracht door de Duitse bezetter. De Waalsdorpervlakte is een van de belangrijkste Nederlandse herdenkingsplaatsen van de oorlog.

==Geschiedenis==
Het gebied maakte oorspronkelijk deel uit van een uitgestrekte strandvlakte en kreeg door zandverstuivingen in onder meer de 13e en 14e eeuw zijn huidige aanblik. De vroegste bewoners waarvan archeologen sporen hebben aangetroffen zijn half-[[nomade|nomadische]] jagers in de late [[Bronstijd]]. In de [[Romeinen in Nederland|Romeinse]] tijd en [[middeleeuwen]] waren er op de vlakte meer permanente nederzettingen en landbouwactiviteiten te vinden. In de 18e eeuw deed de Waalsdorpervlakte dienst als militair oefenterrein.

De sterke associatie met de [[Tweede Wereldoorlog]] kreeg het gebied toen het tijdens de bezettingsjaren door de Duitsers werd gebruikt als fusilladeplaats : verzetsstrijders uit een nabijgelegen gevangenis, die het ''[[Oranjehotel]]'' werd genoemd, werden door de Duitsers op de Waalsdorpervlakte ter dood gebracht. Na de oorlog werden hier belamngrijke [[collaborateurs]] gefusilleerd, als eerste nazi-propagandist [[Max Blokzijl]] op [[16 maart]] [[1946]], en [[Anton Mussert]], leider van de [[Nationaal-Socialistische Beweging|NSB]], hier gefusilleerd op [[7 mei]] [[1946]].

==Monument==
[[Bestand:Waalsdorpervlakte.JPG|thumb|Bourdonklok op de Waalsdorpervlakte]]
Op de Waalsdorpervlakte bevindt zich een [[monument (gedenkteken)|monument]] dat eigenlijk tweeledig is: het monument zelf, bestaande uit een eenvoudige betonnen rand met de tekst '1940 - 1945'; achter het monument staan vier fusilladekruisen. Op de betonnen rand is een tegel met de tekst: 
:'''Hier brachten vele landgenoten het offer van hun leven voor uw vrijheid. Betreed deze plaats met gepaste eerbied'.''

Op [[4 mei]] wordt tegen de betonnen rand de Nederlandse vlag gevormd, vroeger met bloemen, de laatste jaren met geverfde dennenappels. Aan weerszijden van het monument worden fakkels geplaatst en er staat een erewacht van 6 personen.

Het andere deel van het monument bestaat uit de [[klokkenstoel|Bourdonklok]], die onder een rede van minister-president [[Pieter Sjoerds Gerbrandy|Gerbrandy]] als geschenk van de burgers van Den Haag op 30 april 1959 aan de gemeente 's-Gravenhage werd overgedragen. Hij werd meteen in gebruik genomen en vormt sindsdien een belangrijk onderdeel van de Dodenherdenking: de klanken van deze klok blijven immers bij velen nog lang nagalmen. Op de rand van de klok staat een tekst van [[Rudolph Pabus Cleveringa (1894-1980)|prof.mr. R.P. Cleveringa]]: 
:''Ik luid tot roem en volging van die hun leven gaven tot wering van onrecht, tot winning der vrijheid en tot waring en verheffing van al Neerlands geestelijk goed.''

== Herdenking==
[[Bestand:Herdenking Waalsdorpervlakte 2009.JPG|thumb|Bloemen op de Waalsdorpervlakte]]

Op 4 mei wordt er over de Waalsdorpervlakte een zogenaamde Stille Tocht gelopen. Deze stoet vormt zich vanaf het verlengde van de Oude Waalsdorperweg. Het voorste deel van de stoet is gereserveerd voor nabestaanden van de op de Waalsdorpervlakte gefusilleerde Verzetsstrijders en genodigden van de Stichting Nationale Herdenking. Daarachter volgen de belangstellenden.
Op de Waalsdorpervlakte luidt de Bourdonklok tot even voor 20.00 uur. Na het Signaal Taptoe volgen twee minuten stilte. Daarna klinkt het [[Wilhelmus]]. De deelnemers aan de Stille Tocht lopen vervolgens langs het monument en kunnen bloemen en kransen neerleggen. De Bourdonklok wordt weer geluid totdat de laatste belangstellende het monument heeft gepasseerd.

De organisatie van deze herdenking is in handen van de leden van de Vereniging Erepeloton Waalsdorp.

De dodenherdenking op de Waalsdorpervlakte werd tot en met 1986 door de [[Nederlandse Omroep Stichting|NOS]] uitgezonden op televisie. Sinds 1995 zendt [[RTL Nederland|RTL]] de herdenking uit.

== Gefusilleerd==
{{Zie ook|Zie ook [[Nederlanders gefusilleerd tijdens de Duitse bezetting]].}}
Op de Waalsdorpervlakte werden onder anderen gefusilleerd:

{| class="wikitable"
|-
! Datum !! Aantal!!Publieke reden !!Verzetsgroep !! Namen
|-
| 3 maart 1941 || 1 || Beheer van ijssalon waar knokploegen bijeenkwamen|| || [[Ernst Cahn]]
|-
| 13 maart 1941 || 15|| Lidmaatschap van verzetsgroep De Geuzen|| [[Geuzen (Tweede Wereldoorlog)|De Geuzen]] ||[[Jan Wernard van den Bergh]], [[George den Boon]], [[Reijer Bastiaan van der Borden]], [[Nicolaas Arie van der Burg]], [[Jacob van der Ende]], [[Albertus Johannes de Haas]], [[Bernardus IJzerdraat]], [[Leendert Keesmaat]], [[Arij Kop]], [[Dirk Kouwenhoven]], [[Jan Kijne]], [[Leendert Langstraat]], [[Frans Rietveld]], [[Johannes Jacobus Smit]], [[Hendrik Wielenga]]
|-
| 13 maart 1941 ||3 || Organisatie van de [[Februaristaking]]|| CPN|| Hermanus Mattheus Hendricus Coenradi, Joseph Eijl, Eduard Carel Frederik Hellendoorn
|-
| 19 september 1941|| 5 || Hulp aan Britse piloten || ||Bastiaan Arie Barendregt, Joris de Heus, Pieter Wouter Kruijthoff, Arie van Steensel, Arie van der Stel
|-
| 30 september 1941|| 1 || Neerschieten van Duitse spoorwegbeambte|| ||[[Johannes Bierhuys]]
|-
| 8 oktober 1941|| 1 || Wapenbezit || [[Het Parool]] || [[Arie Teunis Addicks]]
|-
| 24 januari 1942 || 2 || || || [[Johannes Klingen]], [[Hendricus Machiel Cornelis Schoenmaker]]
|-
| 27 januari 1942 || 1 || || [[Communistische Partij van Nederland|CPN]] ||[[Jan Jongebreur]]
|-
| 12 februari 1942 || 4 || || || Willem Johannes Bakkeren, [[Fokke Bleeker]], Marinus Hendricus Gerardus Dubelaar, Jan Kwak
|-
| 23 februari 1942 || 3 || || Vrij Nederland || [[Marinus Louis Bolk]], [[Gerardus Cats]], [[Arie Jan Willem Stoppelenburg]]
|-
| 24 april 1942 || 1 || || CPN ||Dirk de Korte
|-
| 21 maart 1942 || 1 || || || Herman Leonard Lucas
|-
| 13 juni 1942 || 3 || || || Adrianus Johannes Buijens, Willem Hienekamp, Jacob Tobias Poppers
|-
| 2 juli 1942 || 1 || || || Marcelis van Bemmel
|-
| 24 juli 1942 || 3 || || || Abraham Pots, Petrus Albertus van Dieren, Cornelis Nicolaas de Vries
|-
| 27 juli 1942 || 1 || || || August Theodorus van Batum
|-
| 30 juli 1942 || 1 || || CPN || Arie de Haan
|-
| 19 augustus 1942 || 2 || || ||François van de Berghe, Elias Broches
|-
| 21 september 1942 || 3 || Overval op distributiekantoor || || Jan Pieter Catoen, Levie de Groot, Heiman Herman Meijer
|-
| 2 oktober 1942 || 4 || CPN|| ||Klaas den Braven, Franciscus Adolf Kolder, Leendert Roodenburg, Gerard Schuurman
|-
|| 20 oktober 1942 || 6 || Spionage, verboden wapenbezit, bevoordeling van de vijand en landloperij ||Oranjegarde ||Alexander Hermanus van den Berg, Franz Ernst van Kampen, Gerrit David van der Linden, Adrianus Jacobus Wilhelmus Simonis, John Frederik Zeldenrust
|-
|| 4 november 1942 || 1 || || || Richard Alexander Henri Lambert Voitus van Hamme
|-
| 10 november 1942 || 1 || || CPN || Andries Adrianus Rost
|-
| 20 november 1942 || 1 || || ||Cornelis Willem van Holst Pellekaan
|-
| 1 december 1942 || 1 || Wapenbezit || CPN ||Gerardus Marie Theodorus Putter
|-
| 12 januari 1943 || 1 || Dodelijke aanslag || ||Bob Hellenberg
|-
| 18 januari 1943 || 1 || || || Benedictus Hyman Hijmans
|-
| 22 januari 1943 || 1 || || Vrij Nederland ||Joannes Hendricus Amandus Kievit
|-
|15 februari 1943 || 2 || Hollandia-Kattenburg || CPN || Bernard Luza, Mijer Konijn
|-
| 18 februari 1943 || 2 || || CPN || Cornelis van den Berg, Hendrik Adriaan Johannes Breeman
|-
| 24 februari 1943 || 2 || || CPN ||Pieter Franciscus van der Kam, Hendrik Molenkamp
|-
| 10 april 1943 || 1 || || CPN ||Simon Bertus Schuit
|-
| 3 mei 1943 || 1 || April-Meistaking || ||Hendrikus Wilhelmus Bouwman
|-
| 29 juni 1943 || 2 || Doodslaan van NSB'er || || Jan Willem Haije, Klaas Muller
|-
| 30 juni 1943 || 3 || Brandstichting in opslagplaats Wehrmacht || CPN|| Gerard van der Laan, Dominicus Hendrik Cornelis Middendorp, Evert Ruivenkamp
|-
| 2 juli 1943 || 2 || Bomaanslagen in Kalverstraat in Amsterdam || CPN ||Douwinus Johannes Janse, Karel Jacobus Walet
|-
| 2 juli 1943 || 1 || Wapenbezit || || Eliazer Pachter
|-
| 5 augustus 1943 ||1 || Brandstichting in opslagplaats Wehrmacht || CPN ||Jan van Kalsbeek
|-
| 10 augustus 1943 || 7 || ||CPN ||Cornelis Aarnouts, Nicolaas Johannes Bergsma, Hendrikus Godfroid, Johan Hinrik Janzen, Bernardus Gerardus Mulder, Jelle Posthuma, Cornelis Schuurman
|-
| 10 augustus 1943 || 1 || || || Maarten Slort
|-
| 23 september 1943 || 2 || || CPN ||Jacob Boekman, Adrianus Reinardus Nas
|-
| 9 oktober 1943 || 2 || || CPN ||Jan Dieters, [[Louis Jansen (verzetsstrijder)|Louis Jansen]]
|-
| 10 november 1943 || 2 || || || Arnold Oswald Knipscheer, Cornelis van Westen
|-
| 7 december 1943 || 1 || Poging naar Engeland te gaan || || Curt Christian Heinrich Peters
|-
| 4 januari 1944 || 1 || || || Christiaan de Jong
|-
| 7 januari 1944 ||1 || CS6 || CPN ||[[Jan Verleun]]
|-
| 7 januari 1944 || 3 || Overval op Arbeidsbureau || ||Hermanus Matthias Kok, Jan Ludema, Krijn Vreugdenhil
|-
| 12 januari 1944 || 1 ||CS6 || CPN ||[[Marinus Spronk]]
|-
| 13 januari 1944 ||5 || || CPN ||Maarten van Baarle, [[Nicolaas Beuzemaker]], Remmert Huibert van Mil, Maarten Pronk, [[Kees Schalker|Cornelis Johannes Pieter Schalker]]
|-
| 13 januari 1944 ||3 || || ||Arthur Franciscus de Clerck, Deodatus Edmond Phielmondus de Clerck
|-
| 24 januari 1944 || 1 || || || [[Kees Dutilh]]
|-
|9 februari 1944 || 1 || Wapenbezit || || Max Werkendam
|-
| 29 februari 1944 || 20 || || [[Oranje Vrijbuiters]] || Roger Henri René Abma, Andries van Beek, Leo Fischer, Antonius Josephus Rudolphus Hegge, Cornelis Heij, Leonardus Cornelis Heij, Johannes Holswilder, Christiaan Kerkhof, Karel Keizer, Hans van Koetsveld, Heinz Loewenstein, Jacobus Alexander Martens, Egbertus Maria Meulenkamp, Hubert Johan van Oorschot, Klaas Postma, Herman Frans van Roon, Thomas Franciscus Hendrikus Spoelstra, Pieter Verhage.
|-
| 7 maart 1944 || 1 || || || Friedrich Wilhelm Schäfer
|-
| 11 maart 1944 || 1 || || || Hendrik Jan Muetgeert
|-
| 22 maart 1944 || 1 || || || Petrus Johannes Maria Vloet
|-
| 30 maart 1944 || 1 || || || Jan Frederik Dalemans
|-
| 13 april 1944 ||1 || ||CPN ||Karel Matheus Schipper
|-
| 14 april 1944 || 10 || || || [[Gerrit Jan van den Berg]], [[Hendrik Drogt]], [[Jan Hoberg]], [[Fokke Jagersma]], [[Gerard Jansen (verzetsstrijder)|Gerard Jansen]], [[Johannes Kippers]], [[Jacob Kraal]], [[Willem Lengton]], [[Jan Rijkmans|Jan Daniël Rijkmans]], [[Wiepke Harm Timersma]]
|-
| 24 april 1944 || 1 || || ||Tjalling Bakker
|-
| 24 april 1944 || 2 || || || Johannes Meijer, Hendrik de Vries
|-
| 11 mei 1944 ||2 || || Vrij Nederland || [[Henk Hos|Hendrik Pieter Hos]] , Thies Jan Jansen
|-
| 20 mei 1944 || 6 || ||CPN || Johan Hissink, [[Johannes Hoogendoorn]], Willem Jorritsma, Abraham de Kriek, Petrus Gerardus Frederik Snelleman, [[Jan van der Zwaag]]
|-
| 20 mei 1944 ||1 || ||Trouw ||Dirk Eliza Wierenga
|-
| 20 mei 1944 ||6 || ||CPN || Wouter Jaspers, Anton Kranenburg, Gerrit Joseph Roukens, Izaak Hendrik Ruppert, Cornelis Antonius Spitters, Jan Zeeuw
|-
| 31 juli 1944 || 1 || || CPN || [[Jan Postma (CPN)|Jan Postma]]
|-
| 5 augustus 1944 || 1 || || || Wilhelm Herman Gerard Giesen
|-
| 5 september 1944 || 1 || || || Robert Bloemendal
|-
| 9 september 1944 || 1 || || || Simon Koning
|-
| 28 oktober 1944 || 6 || || || Hendrik de Bont, Hendrik Coenraad Buning, Stefanus Jacobus Driesprong, Albertus Dirk Kleisen, Vilmos Obermeijer, Franz Gerhardus Frederik Pril
|-
| 28 oktober 1944 || 2 || ||OD ||Pieter Cristiaan Colthoff, Antoon Frederik Wiegel
|-
| 28 oktober 1944 || 1 || || Voor God en Koning || Nicolaas Corstanje
|-
| 28 oktober 1944 || 1 || || [[Raad van Verzet|RVV]] || Pieter Cornelis Jacobus Marie Smits
|-
| 2 november 1944 || 1 || || ||Franciscus Aloysius Henricus Keve
|-
| 6 november 1944 || 8 || ||LKP || Bernard Cramer, Arnold Drughorn, [[Boy Ecury|Segundo Jorge Adelberto Ecury]], Hendrikus Martinus Jan Gottlieb, Willem Hanegraaf, Frank Rijk van Ommeren
|-
| 6 november 1944 || 1 || || [[Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers|LO]] ||[[Jan van der Sloot]]
|-
| 6 november 1944 || 1 || || || Pieter Arnoud Fentener van Vlisingen
|-
| 8 november 1944 ||1 || || || Bastiaan van der Waal
|-
| 9 november 1944 || 2 || ||Trouw || Bastiaan Dingeman van Duin, Jan Adrianus 't Hart
|-
| 9 november 1944 || 4 || || || Ids Haagma, Frans Nicolaas Ludwig, Frans Bernard de Ruijter, Jacob Arij Verolme
|-
| 13 november 1944 || 1 || || RVV ||Gijsbert Jansen
|-
| 13 november 1944 || 2 || || || Anne Willem Arie Koopman, Paulus Visser, Hendrik Theodoor Zwaan
|-
| 19 november 1944 || 4 || || ||Jan la Graauw, Johannes la Graauw, Jacobus Adrianus van Spronsen, Johannes van Spronsen
|-
| november 1944 || 1 || || || Christiaan Johan Eenstroom
|-
| november 1944 || 1 || Spionage || || [[Hanso Schotanus à Steringa Idzerda]]
|-
| 17 februari 1945 || 2 || || || [[Jan Dirk van Bilderbeek]], [[Dirk Theodorus Geerlings]]
|-
| 17 februari 1945 || 1 || || Het Parool|| [[Hugo van Lennep]]
|-
| 8 maart 1945 || 29 || Represaille voor [[aanslag op Hanns Rauter]]||ruim tien Trouw|| Petrus Aarssen, Richard Barmé, Geurt Bosch, Jan Bronmeijer, Ellerius Pieter Busscher, Hendrikus Franciscus Grijpink, Willem Hermanus Arij Johannes Hartman, Marinus Johannes Henkes, Andries de Jonge, Dirk Koele, Johannes Nicolaas Koernap, Antonie Adriaan van Mansum, Wilhelmus Cornelis Meere, Hendrik Albertus Minderman, Johannes Adolf Obert, Adrianus Petrus van Oosten, Gerardus Oudshoorn, Gerardus Bernardus Reijns, Petrus Franciscus Samuels, Nicolaas Hendrik van der Schaft, Gerardus Johannes Franciscus Sletering, Willem Johannes Spang, Jacob Willem Adriaan Stuyver, Frederik Teunisse, Klaas Leendert Timmer, Jacob Tromp, Bernardus Hendrik Jan Veldhoven, Johannes Gerardus Vet, Hermanus Windsant
|-
| 8 maart 1945 || 4 || Represaille voor aanslag op Hanns Rauter || LKP ||Carl Wilhelm Alexander Bischoff, Cornelis Helder, Cornelis Jue, Frans Pieter Sluik
|-
| 8 maart 1945 || 2 || Represaille voor aanslag op Hanns Rauter || OD ||Hugo Anne Cornelis Denier van der Gon, Heinrich Ernst Oudwater
|-
|8 maart 1945 || 1 || Represaille voor aanslag op Hanns Rauter ||BBO|| Willem Frederik Hoogewerff
|-
| 8 maart 1945 || 1 || Represaille voor aanslag op Hanns Rauter ||groep Albrecht|| [[Frederik Johannes Hoogewooning]]
|-
| 8 maart 1945 ||1 || Represaille voor aanslag op Hanns Rauter || ||Charles Godefroid Kranz
|}

[[Bestand:Rauterkruis.jpg|thumb|Rauterkruis]]
Na de oorlog werd op deze plek een aantal veroordeelde oorlogsmisdadigers ter dood gebracht, onder wie:
*16 maart 1946: [[Max Blokzijl]]
*7 mei 1946: [[Anton Mussert]]
*25 maart 1949: [[Hanns Albin Rauter]]
*26 januari 1950: [[Anton van der Waals]]
*21 maart 1952: [[Andries Pieters]] en [[Wilhelm Artur Albrecht]]

== Externe links ==
*[http://www.waalsdorpervlakte.nl/ Officiële website]
*[http://www.geuzenverzet.nl/ Geuzenverzet]

{{Commonscat|Waalsdorpervlakte}}
{{Coördinaten|52_6_56.2_N_4_20_12.36_E_scale:3125|52° 6' 56" N 4° 20' 12" E}}

[[Categorie:Verzetsmonument]]
[[Categorie:Tweede Wereldoorlog-monument in Nederland]]
[[Categorie:Plaats in de Tweede Wereldoorlog in Nederland]]
[[Categorie:Geschiedenis van Den Haag]]
[[Categorie:Monument in Den Haag]]
[[Categorie:Duin]]

[[en:Waalsdorpervlakte]]
[[fy:Waalsdorperflakte]]

Tante Truus

2011-10-18T13:10:11Z

Webnetprof: Ref

[[Bild:Wijsmuller-Meyer.jpg|thumb|right|150px|Bronzebüste von ''Tante Truus'' an der Bachplein in [[Amsterdam]]]]
'''Geertruida Wijsmuller-Meijer''', bekannt geworden als '''''Tante Truus''''' (* [[21. April]] [[1896]] in [[Alkmaar]], [[Niederlande]]; † [[30. August]] [[1978]] [[Amsterdam]]) rettete während der [[Zeit des Nationalsozialismus]] mit ihren [[Kindertransport]]en laut [[Yad Vashem]]<ref>http://www1.yadvashem.org/yv/en/education/conference/2004/39.pdf</ref> 10.000 von jüdischen und „nicht-arischen“ Kindern.

== Leben ==
Über die Privatperson der Geertruida Wijsmuller ist wenig überliefert.

Geertruida, die kurz ''Truus'' gerufen wurde, heiratete einen Bankier, J.F. Wijsmuller. Die Ehe blieb kinderlos.

Berichtet wird von ihr, dass sie eine resolute und nicht auf den Mund gefallene, dabei bescheidene und unprätentiöse Frau gewesen sei, die nichts und niemand fürchtete und unter ihrer rauhen Schale ein besonders weiches Herz für Kinder trug. So verpasste man ihr auch gleich zwei Beinamen: ''Tante Truus'' und ''Die Dampfwalze''.

In den 1930er Jahren begann Wijsmuller für das ''Niederländische Komitee für jüdische Belange'' (Comité voor Bijzondere Joodse Belangen) zu arbeiten und beschäftigte sich zunächst mit Lebensmittel- und Medikamententransporten in verschiedene notleidende Gebiete Europas. Sie arbeitete zusammen mit die berliner Rabinnenehefrau Recha Freier<ref>http://www1.yadvashem.org/yv/en/education/conference/2004/39.pdf</ref> zum Rettung jüdische Kinder.

Nachdem sich die Situation der jüdischen und nicht-arischen Bevölkerung in Nazi-Deutschland immer mehr zuspitzte, reiste sie ab November 1938 mehrfach nach [[Wien]] und ließ nicht locker, bis sie von [[Adolf Eichmann]] empfangen wurde, der zu dieser Zeit die „[[Zentralstelle für jüdische Auswanderung in Wien|Zentralstelle für jüdische Auswanderung]]“ leitete und von dem sie schließlich Anfang Dezember die Zusage erhielt, dass innerhalb von fünf Tagen 600 Kinder nach England ausreisen dürften, wenn sie den Transport in dieser Zeitspanne würde organisieren können. Als ihr dies erstaunlicherweise gelang und am 11. Dezember 1938 der [[Kindertransport]] über die Niederlande nach Großbritannien stattfinden konnte, folgten weitere, und schließlich waren mehr als 10.000 Kinder aus Deutschland, Österreich und der Tschechoslowakei nach England gebracht, bis die Aktion am 1. September 1939 - dem Beginn des Zweiten Weltkriegs - ihr Ende fand. Dann hatte sie schon 74 Transporte organisiert<ref>Dr. L. de Jong, 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweeede Wereldoorlog', Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, Staatsuitgeverij, Amsterdam/Den Haag, 1969, Teil 1, pp. 489.</ref>

Aber auch während des Krieges fuhr sie fort, Juden und anderen Verfolgten zu helfen. Sie unternahm Reisen nach Skandinavien, Belgien und Frankreich, organisierte Ausreisen, schützte Verfolgte und betätigte sich an Hilfsaktionen.

Nach dem Krieg wurde sie Mitglied in der niederländischen ''Volkspartei für Freiheit und Demokratie'' VVD ([[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie]]) und war von 1945 bis 1966 Mitglied im [[Gemeinderat (Niederlande)|Gemeinderat]] von [[Amsterdam]]. Dabei engagierte sie sich vorrangig im Bereich der Behindertenarbeit und machte sich insbesondere für die Einrichtung von Arbeitsplätzen für Behinderte stark.

1950 erschien ihr Buch „Geen tijd voor tranen“ (Keine Zeit für Tränen – nicht auf deutsch erschienen), das die Geschichte der Kindertransporte und ihrer Hilfstätigkeit im Krieg schildert.

Sowohl für ihre unerschrockene Rettungstätigkeit während des Zweiten Weltkriegs als auch ihre politischen Aktivitäten in der Nachkriegszeit erhielt sie verschiedene Auszeichnungen, wurde „Officier in de Orde von Oranje-Nassau“ und [[Ehrenbürger]]in von Amsterdam; von der französischen Regierung empfing sie den ''Reconnaissance'' und von Israelischen den [[Gerechter unter den Völkern]]<ref>http://www1.yadvashem.org/yv/en/education/conference/2004/39.pdf Gerechter unter den Völkern</ref>.

Als Andenken an ihr Werk wurde 1980 in [[Almere]] die Vereinigung Truus Wijsmuller gegründet, eine Stiftung für geistig behinderte Kinder und Jugendliche. 1978 wurde in der Amsterdamer ''Bachplein'' ihre Bronzebüste aufgestellt<ref>http://4en5mei.nl/oorlogsmonumenten/zoeken/monument-detail/_rp_main_elementId/1_10284</ref>. In vielen niederländischen Orten sind Straßen, Plätze und Wege nach ihr benannt.

== Werk ==
* T. Wijsmuller-Meijer: ''Geen tijd voor tranen'' („Keine Zeit für Tränen“), Van Kampen & Zoon, Amsterdam, 1964. Vergriffen.

== Einzelnachweise und Anmerkungen ==
<references>

== Literatur ==

* B. van der Weijde/H.M. van der Weijde-Oudenaarden: ''Vrouwen op een bordje'' („Frauennamen auf Straßenschildern“), 1993. Vergriffen.
* Mies Bouhuys, Boris Klatser: ''Om nooit te vergeten - Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog'' („Gegen das Vergessen - Amsterdammer Gedenksteine und -tafeln zur Erinnerung an den Zweiten Weltkrieg“), Produktie Uitgeverij Thoth, 1995. ISBN 90-6868-124-9

== Weblinks ==
* [http://www.uni-essen.de/Ev-Theologie/courses/course-stuff/kinderD5.htm Universität Essen, Fachgebiet evangelische Theologie: ''Bericht über Wijsmullers Treffen mit Adolf Eichmann und weitere Hintergrundinformationen über die Kindertransport''e]
* [http://www.niod.nl/ ''Nederlands Instituut voor Oorlogs Documentatie'' (Niederländisches Institut für Kriegsdokumentation)]

{{DEFAULTSORT:Tante Truus}}
[[Kategorie:Gerechter unter den Völkern]]
[[Kategorie:Träger des Ordens von Oranien-Nassau (Offizier)]]
[[Kategorie:Niederländer]]
[[Kategorie:Geboren 1896]]
[[Kategorie:Gestorben 1978]]
[[Kategorie:Frau]]

{{Personendaten
|NAME=Tante Truus
|ALTERNATIVNAMEN=Wijsmuller-Meyer, Geertruida (wirklicher Name)
|KURZBESCHREIBUNG=niederländische Frau, rettete im Dritten Reich mit Kindertransporten tausende von jüdischen und „nicht-arischen“ Kindern
|GEBURTSDATUM=21. April 1896
|GEBURTSORT=[[Alkmaar]]
|STERBEDATUM=30. August 1978
|STERBEORT=[[Amsterdam]]
}}

[[he:חרטראודה וייסמילר-מאייר]]
[[nl:Truus Wijsmuller-Meijer]]

Tante Truus

2011-10-18T13:06:36Z

Webnetprof: Ref

[[Bild:Wijsmuller-Meyer.jpg|thumb|right|150px|Bronzebüste von ''Tante Truus'' an der Bachplein in [[Amsterdam]]]]
'''Geertruida Wijsmuller-Meijer''', bekannt geworden als '''''Tante Truus''''' (* [[21. April]] [[1896]] in [[Alkmaar]], [[Niederlande]]; † [[30. August]] [[1978]] [[Amsterdam]]) rettete während der [[Zeit des Nationalsozialismus]] mit ihren [[Kindertransport]]en laut [[Yad Vashem]]<ref>http://www1.yadvashem.org/yv/en/education/conference/2004/39.pdf</ref> 10.000 von jüdischen und „nicht-arischen“ Kindern.

== Leben ==
Über die Privatperson der Geertruida Wijsmuller ist wenig überliefert.

Geertruida, die kurz ''Truus'' gerufen wurde, heiratete einen Bankier, J.F. Wijsmuller. Die Ehe blieb kinderlos.

Berichtet wird von ihr, dass sie eine resolute und nicht auf den Mund gefallene, dabei bescheidene und unprätentiöse Frau gewesen sei, die nichts und niemand fürchtete und unter ihrer rauhen Schale ein besonders weiches Herz für Kinder trug. So verpasste man ihr auch gleich zwei Beinamen: ''Tante Truus'' und ''Die Dampfwalze''.

In den 1930er Jahren begann Wijsmuller für das ''Niederländische Komitee für jüdische Belange'' (Comité voor Bijzondere Joodse Belangen) zu arbeiten und beschäftigte sich zunächst mit Lebensmittel- und Medikamententransporten in verschiedene notleidende Gebiete Europas. Sie arbeitete zusammen mit die berliner Rabinnenehefrau Recha Freier<ref>http://www1.yadvashem.org/yv/en/education/conference/2004/39.pdf</ref> zum Rettung jüdische Kinder.

Nachdem sich die Situation der jüdischen und nicht-arischen Bevölkerung in Nazi-Deutschland immer mehr zuspitzte, reiste sie ab November 1938 mehrfach nach [[Wien]] und ließ nicht locker, bis sie von [[Adolf Eichmann]] empfangen wurde, der zu dieser Zeit die „[[Zentralstelle für jüdische Auswanderung in Wien|Zentralstelle für jüdische Auswanderung]]“ leitete und von dem sie schließlich Anfang Dezember die Zusage erhielt, dass innerhalb von fünf Tagen 600 Kinder nach England ausreisen dürften, wenn sie den Transport in dieser Zeitspanne würde organisieren können. Als ihr dies erstaunlicherweise gelang und am 11. Dezember 1938 der [[Kindertransport]] über die Niederlande nach Großbritannien stattfinden konnte, folgten weitere, und schließlich waren mehr als 10.000 Kinder aus Deutschland, Österreich und der Tschechoslowakei nach England gebracht, bis die Aktion am 1. September 1939 - dem Beginn des Zweiten Weltkriegs - ihr Ende fand. Dann hatte sie schon 74 Transporte organisiert<ref>Dr. L. de Jong, 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweeede Wereldoorlog', Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, Staatsuitgeverij, Amsterdam/Den Haag, 1969, Teil 1, pp. 489.</ref>

Aber auch während des Krieges fuhr sie fort, Juden und anderen Verfolgten zu helfen. Sie unternahm Reisen nach Skandinavien, Belgien und Frankreich, organisierte Ausreisen, schützte Verfolgte und betätigte sich an Hilfsaktionen.

Nach dem Krieg wurde sie Mitglied in der niederländischen ''Volkspartei für Freiheit und Demokratie'' VVD ([[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie]]) und war von 1945 bis 1966 Mitglied im [[Gemeinderat (Niederlande)|Gemeinderat]] von [[Amsterdam]]. Dabei engagierte sie sich vorrangig im Bereich der Behindertenarbeit und machte sich insbesondere für die Einrichtung von Arbeitsplätzen für Behinderte stark.

1950 erschien ihr Buch „Geen tijd voor tranen“ (Keine Zeit für Tränen – nicht auf deutsch erschienen), das die Geschichte der Kindertransporte und ihrer Hilfstätigkeit im Krieg schildert.

Sowohl für ihre unerschrockene Rettungstätigkeit während des Zweiten Weltkriegs als auch ihre politischen Aktivitäten in der Nachkriegszeit erhielt sie verschiedene Auszeichnungen, wurde „Officier in de Orde von Oranje-Nassau“ und [[Ehrenbürger]]in von Amsterdam; von der französischen Regierung empfing sie den ''Reconnaissance''.

Als Andenken an ihr Werk wurde 1980 in [[Almere]] die Vereinigung Truus Wijsmuller gegründet, eine Stiftung für geistig behinderte Kinder und Jugendliche. 1978 wurde in der Amsterdamer ''Bachplein'' ihre Bronzebüste aufgestellt<ref>http://4en5mei.nl/oorlogsmonumenten/zoeken/monument-detail/_rp_main_elementId/1_10284</ref>. In vielen niederländischen Orten sind Straßen, Plätze und Wege nach ihr benannt.

== Werk ==
* T. Wijsmuller-Meijer: ''Geen tijd voor tranen'' („Keine Zeit für Tränen“), Van Kampen & Zoon, Amsterdam, 1964. Vergriffen.

== Einzelnachweise und Anmerkungen ==
<references>

== Literatur ==

* B. van der Weijde/H.M. van der Weijde-Oudenaarden: ''Vrouwen op een bordje'' („Frauennamen auf Straßenschildern“), 1993. Vergriffen.
* Mies Bouhuys, Boris Klatser: ''Om nooit te vergeten - Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog'' („Gegen das Vergessen - Amsterdammer Gedenksteine und -tafeln zur Erinnerung an den Zweiten Weltkrieg“), Produktie Uitgeverij Thoth, 1995. ISBN 90-6868-124-9

== Weblinks ==
* [http://www.uni-essen.de/Ev-Theologie/courses/course-stuff/kinderD5.htm Universität Essen, Fachgebiet evangelische Theologie: ''Bericht über Wijsmullers Treffen mit Adolf Eichmann und weitere Hintergrundinformationen über die Kindertransport''e]
* [http://www.niod.nl/ ''Nederlands Instituut voor Oorlogs Documentatie'' (Niederländisches Institut für Kriegsdokumentation)]

{{DEFAULTSORT:Tante Truus}}
[[Kategorie:Gerechter unter den Völkern]]
[[Kategorie:Träger des Ordens von Oranien-Nassau (Offizier)]]
[[Kategorie:Niederländer]]
[[Kategorie:Geboren 1896]]
[[Kategorie:Gestorben 1978]]
[[Kategorie:Frau]]

{{Personendaten
|NAME=Tante Truus
|ALTERNATIVNAMEN=Wijsmuller-Meyer, Geertruida (wirklicher Name)
|KURZBESCHREIBUNG=niederländische Frau, rettete im Dritten Reich mit Kindertransporten tausende von jüdischen und „nicht-arischen“ Kindern
|GEBURTSDATUM=21. April 1896
|GEBURTSORT=[[Alkmaar]]
|STERBEDATUM=30. August 1978
|STERBEORT=[[Amsterdam]]
}}

[[he:חרטראודה וייסמילר-מאייר]]
[[nl:Truus Wijsmuller-Meijer]]

Tante Truus

2011-10-18T13:03:44Z

Webnetprof: Anzahl & Refs

[[Bild:Wijsmuller-Meyer.jpg|thumb|right|150px|Bronzebüste von ''Tante Truus'' an der Bachplein in [[Amsterdam]]]]
'''Geertruida Wijsmuller-Meijer''', bekannt geworden als '''''Tante Truus''''' (* [[21. April]] [[1896]] in [[Alkmaar]], [[Niederlande]]; † [[30. August]] [[1978]] [[Amsterdam]]) rettete während der [[Zeit des Nationalsozialismus]] mit ihren [[Kindertransport]]en laut [[Yad Vashem]]<ref>http://www1.yadvashem.org/yv/en/education/conference/2004/39.pdf</ref> 10.000 von jüdischen und „nicht-arischen“ Kindern.

== Leben ==
Über die Privatperson der Geertruida Wijsmuller ist wenig überliefert.

Geertruida, die kurz ''Truus'' gerufen wurde, heiratete einen Bankier, J.F. Wijsmuller. Die Ehe blieb kinderlos.

Berichtet wird von ihr, dass sie eine resolute und nicht auf den Mund gefallene, dabei bescheidene und unprätentiöse Frau gewesen sei, die nichts und niemand fürchtete und unter ihrer rauhen Schale ein besonders weiches Herz für Kinder trug. So verpasste man ihr auch gleich zwei Beinamen: ''Tante Truus'' und ''Die Dampfwalze''.

In den 1930er Jahren begann Wijsmuller für das ''Niederländische Komitee für jüdische Belange'' (Comité voor Bijzondere Joodse Belangen) zu arbeiten und beschäftigte sich zunächst mit Lebensmittel- und Medikamententransporten in verschiedene notleidende Gebiete Europas. Sie arbeitete zusammen mit die berliner Rabinnenehefrau Recha Freier<ref>http://www1.yadvashem.org/yv/en/education/conference/2004/39.pdf</ref> zum Rettung jüdische Kinder.

Nachdem sich die Situation der jüdischen und nicht-arischen Bevölkerung in Nazi-Deutschland immer mehr zuspitzte, reiste sie ab November 1938 mehrfach nach [[Wien]] und ließ nicht locker, bis sie von [[Adolf Eichmann]] empfangen wurde, der zu dieser Zeit die „[[Zentralstelle für jüdische Auswanderung in Wien|Zentralstelle für jüdische Auswanderung]]“ leitete und von dem sie schließlich Anfang Dezember die Zusage erhielt, dass innerhalb von fünf Tagen 600 Kinder nach England ausreisen dürften, wenn sie den Transport in dieser Zeitspanne würde organisieren können. Als ihr dies erstaunlicherweise gelang und am 11. Dezember 1938 der [[Kindertransport]] über die Niederlande nach Großbritannien stattfinden konnte, folgten weitere, und schließlich waren mehr als 10.000 Kinder aus Deutschland, Österreich und der Tschechoslowakei nach England gebracht, bis die Aktion am 1. September 1939 - dem Beginn des Zweiten Weltkriegs - ihr Ende fand. Dann hatte sie schon 74 Transporte organisiert<ref>Dr. L. de Jong, 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweeede Wereldoorlog', Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, Staatsuitgeverij, Amsterdam/Den Haag, 1969, Teil 1, pp. 489.</ref>

Aber auch während des Krieges fuhr sie fort, Juden und anderen Verfolgten zu helfen. Sie unternahm Reisen nach Skandinavien, Belgien und Frankreich, organisierte Ausreisen, schützte Verfolgte und betätigte sich an Hilfsaktionen.

Nach dem Krieg wurde sie Mitglied in der niederländischen ''Volkspartei für Freiheit und Demokratie'' VVD ([[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie]]) und war von 1945 bis 1966 Mitglied im [[Gemeinderat (Niederlande)|Gemeinderat]] von [[Amsterdam]]. Dabei engagierte sie sich vorrangig im Bereich der Behindertenarbeit und machte sich insbesondere für die Einrichtung von Arbeitsplätzen für Behinderte stark.

1950 erschien ihr Buch „Geen tijd voor tranen“ (Keine Zeit für Tränen – nicht auf deutsch erschienen), das die Geschichte der Kindertransporte und ihrer Hilfstätigkeit im Krieg schildert.

Sowohl für ihre unerschrockene Rettungstätigkeit während des Zweiten Weltkriegs als auch ihre politischen Aktivitäten in der Nachkriegszeit erhielt sie verschiedene Auszeichnungen, wurde „Officier in de Orde von Oranje-Nassau“ und [[Ehrenbürger]]in von Amsterdam; von der französischen Regierung empfing sie den ''Reconnaissance''.

Als Andenken an ihr Werk wurde 1980 in [[Almere]] die Vereinigung Truus Wijsmuller gegründet, eine Stiftung für geistig behinderte Kinder und Jugendliche. 1965 wurde in der Amsterdamer ''Bachplein'' ihre Bronzebüste aufgestellt. In vielen niederländischen Orten sind Straßen, Plätze und Wege nach ihr benannt.

== Werk ==
* T. Wijsmuller-Meijer: ''Geen tijd voor tranen'' („Keine Zeit für Tränen“), Van Kampen & Zoon, Amsterdam, 1964. Vergriffen.

== Einzelnachweise und Anmerkungen ==
<references>

== Literatur ==

* B. van der Weijde/H.M. van der Weijde-Oudenaarden: ''Vrouwen op een bordje'' („Frauennamen auf Straßenschildern“), 1993. Vergriffen.
* Mies Bouhuys, Boris Klatser: ''Om nooit te vergeten - Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog'' („Gegen das Vergessen - Amsterdammer Gedenksteine und -tafeln zur Erinnerung an den Zweiten Weltkrieg“), Produktie Uitgeverij Thoth, 1995. ISBN 90-6868-124-9

== Weblinks ==
* [http://www.uni-essen.de/Ev-Theologie/courses/course-stuff/kinderD5.htm Universität Essen, Fachgebiet evangelische Theologie: ''Bericht über Wijsmullers Treffen mit Adolf Eichmann und weitere Hintergrundinformationen über die Kindertransport''e]
* [http://www.niod.nl/ ''Nederlands Instituut voor Oorlogs Documentatie'' (Niederländisches Institut für Kriegsdokumentation)]

{{DEFAULTSORT:Tante Truus}}
[[Kategorie:Gerechter unter den Völkern]]
[[Kategorie:Träger des Ordens von Oranien-Nassau (Offizier)]]
[[Kategorie:Niederländer]]
[[Kategorie:Geboren 1896]]
[[Kategorie:Gestorben 1978]]
[[Kategorie:Frau]]

{{Personendaten
|NAME=Tante Truus
|ALTERNATIVNAMEN=Wijsmuller-Meyer, Geertruida (wirklicher Name)
|KURZBESCHREIBUNG=niederländische Frau, rettete im Dritten Reich mit Kindertransporten tausende von jüdischen und „nicht-arischen“ Kindern
|GEBURTSDATUM=21. April 1896
|GEBURTSORT=[[Alkmaar]]
|STERBEDATUM=30. August 1978
|STERBEORT=[[Amsterdam]]
}}

[[he:חרטראודה וייסמילר-מאייר]]
[[nl:Truus Wijsmuller-Meijer]]

Geuzen

2011-01-27T13:17:26Z

Webnetprof: /* Het lied der achttien doden */ spelling

De '''Geuzen''' vormden een [[Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog|verzetsgroep]] in de [[Tweede Wereldoorlog]]. De groep ontstond al in mei 1940 onder leiding van de [[Schiedam|Schiedammer]] [[Bernardus IJzerdraat|Bernard IJzerdraat]].

Het Nederlandse verzet stond nog in de kinderschoenen. De groep kwam openlijk uit voor haar mening en nam waarschijnlijk niet genoeg voorzichtigheid in acht. Nog geen jaar na het ontstaan van de Geuzen of het '''Geuzenverzet''' vielen achttien Geuzen door verraad in handen van de [[nazi|nazi's]]. Drie minderjarige Geuzen werden vrijgelaten; voor hen in de plaats werden drie [[Februaristaking|Februaristakers]] naast de vijftien overgebleven Geuzen geëxecuteerd op [[13 maart]] [[1941]] op de [[Waalsdorpervlakte]].

==De achttien dooden==
Het [[gedicht]] ''[[De achttien dooden]]'' van [[Jan Campert]] is geschreven naar aanleiding van de executie van de Geuzen op 13 maart 1941. De eerste strofe beschrijft de laatste uren van de achttien slachtoffers.
Onder de geëxecuteerde Geuzen waren: [[Arij Kop]], [[Jan Kijne]], [[Leendert Keesmaat]], [[Dirk Kouwenhoven]], [[Frans Rietveld]] en [[Hendrik Wielenga]] (zie de complete namenlijst bij bovengenoemd gedicht).
Eén Geuzenlid, [[Sjaak Boezeman]], was overigens al aan de gevolgen van marteling overleden.

==Stichting Geuzenverzet 1940-1945==
De Stichting Geuzenverzet 1940-1945 reikt jaarlijks de [[Geuzenpenning]] te [[Vlaardingen]] uit aan "personen en/of instellingen die zich op bijzondere wijze hebben ingezet voor de democratie of tegen dictatuur, discriminatie of racisme".

==Monumenten==
Op zowel de begraafplaats Emaus te Vlaardingen als op de [[Geuzenmonument|Markt te Vlaardingen]] is er een monument te vinden voor de Geuzen. Zes van de vijftien gedode Geuzen liggen bij het monument op de begraafplaats Emaus begraven. Enkele anderen vonden hun rustplaats op [[Ereveld Loenen]]. Het Vlaardingse monument op de Markt stelt een aarzelende, maar voortstrijdende en dappere man voor. Even voor het beeld staan zijn twee benen, abrupt afgehakt. Zij symboliseren het abrupte einde van het leven van de gedode Geuzen. Een oversteekplaats van achttien zwarte rechthoeken naar het oude cachot onder het stadhuis, daar waar de Geuzen werden opgesloten in 1941, symboliseren de achttien doden.

==Psalm 43==
Op het geuzengraf van begraafplaats Emaus Vlaardingen staat een regel uit Psalm 43:4 ''Dan ga ik op tot Gods altaren''. Dit zongen de geuzen vlak voor ze op de Waalsdorpervlakte werden gefusilleerd. Dit weten we door [[Bill Minco]] hij behoorde eerst tot de achttien veroordeelden maar kreeg vanwege zijn jonge leeftijd met nog twee andere een alternatieve straf opgelegd door [[Friedrich Christiansen]]. Drie Februaristakers kwamen hiervoor in de plaats.

==Literatuur==
* Harry Paape, ''De Geuzen, de eerste verzetsgroep 40-45''
* [[Bill Minco]], ''Koude voeten, begenadigd tot levenslang''

==Externe link==
* [http://www.geuzenverzet.nl/ De website van de Stichting Geuzenverzet], tevens bron
* http://www.verzet.org/content/view/1469/69/

[[Categorie:Nederlandse verzetsgroep in de Tweede Wereldoorlog]]

Batavia (Niederländisch-Indien)

2009-02-20T23:34:06Z

Webnetprof: /* De geschiedenis van de stad */

[[Afbeelding:Batavia 1897.jpg|thumb|200px|right|Plattegrond van Batavia anno 1897]]
'''Batavia''' was de naam van de [[hoofdstad]] van de Nederlandse [[kolonie (staatkundig)|kolonie]] '[[Nederlands-Indië]]'. Tegenwoordig heet de stad [[Jakarta]].

In de beginperiode van de [[Verenigde Oostindische Compagnie]] (VOC) lag de nadruk vooral op de handel in [[specerij]]en, deze specerijen waren vooral afkomstig van het eiland [[Celebes]] en de eilandengroep De [[Molukken]]. Later verschoof de handel meer naar de handel in [[koffie]] en [[thee (drank)|thee]]. Deze producten kwamen van andere eilanden zoals [[Java (eiland)|Java]] en [[Sumatra]].

== De geschiedenis van de stad ==
[[Afbeelding:Andries Beeckman - The Castle of Batavia.jpg|thumb|200px|Het kasteel van Batavia, gezien vanaf West Kali Besar. (Schilderij van [[Andries Beeckman]], circa 1656-58)]]
Batavia heette oorspronkelijk [[Sunda Kelapa (stad)|Sunda Kelapa]]. De stad werd later door [[Fatahillah]] veroverd, die de stad hernoemde in ''Jayakarta'' (of ''Djajakarta'' of ''Jacatra''), op [[22 juni]] [[1527]], nog steeds de officiële wordingsdatum van de stad.

[[Jan Pieterszoon Coen]] veroverde de stad in [[1619]] op de bewoners. Hij liet hier het nieuwe fort en de stad van de VOC bouwen. Aanvankelijk wilde hij dit Nieuw-Hoorn noemen (naar zijn geboorteplaats [[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]]), maar de [[Heeren Zeventien]], de hoogste bestuurders van de VOC, besloten anders, en noemden het Batavia.

De [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]] kreeg in [[1610]] toestemming voor een handelskantoor, dat gevestigd werd op de andere oever van de rivier tegenover Jacatra. In [[1618]] werd de handelspost versterkt hetgeen een conflict met de plaatselijke vorst, de Bantammers en de Engelsen opleverde. De hierdoor ontstane belegering werd op [[30 mei]] [[1619]] door [[Jan Pieterszoon Coen]], die met versterkingen uit de Molukken arriveerde, gebroken. Hierdoor werd de VOC, zonder dat zij dat wilde, heerser van het grondgebied van Jacatra. Aan de oostzijde van de Ciliwung werd een vierkant kasteel gebouwd met op de hoeken grote uitspringende bastions.

Ten zuiden van het kasteel werd een kleine ommuurde stad gebouwd. Na de belegering in 1628/9 werd de Ciliwung gekanaliseerd en ontstond een stad volgens de toentertijd geldende denkbeelden in de Republiek die vooral verspreid werden door [[Simon Stevin]] (1548-1620). Ook werd een typisch Hollands grachtenstelsel aangelegd.

De stad groeide gestaag. Vanaf [[1667]] werden bamboe huizen binnen de stad verboden. Ook werd omstreeks die tijd het houden van vee in de stad verboden.

Het gebied buiten de stad bleef nog lang onveilig. Pas toen in [[1684]] vrede werd gesloten met Bantam kwam de ontginning van de Ommelanden goed op gang. Omdat de stad steeds meer mensen aantrok ontstonden er diverse voorsteden buiten de stadsmuren. Langzamerhand werd de grond rond Batavia in cultuur gebracht. Naast vele buitenhuizen kwam ook de landbouw op gang. Met name de Chinezen maakten een aanvang met de verbouw van suikerriet waarvan suiker en [[Arak (Verre Oosten)|arak]] werden gemaakt.

Door de grote houtkap (onder andere voor de raffinage van suiker) ontstond veel erosie en slibden de grachten in de binnenstad snel dicht.
Ondanks baggerwerkzaamheden werden de stadsgrachten stinkende modderpoelen en een broedplaats voor de malariamug. In de achttiende eeuw werd Batavia steeds vaker getroffen door epidemieën. Uiteindelijk zou de oude stad rond [[1810]] definitief worden ontmanteld.

Er had zich inmiddels, op enige afstand ten zuiden van de oude stad, een nieuw centrum gevormd, een villawijk genaamd [[Weltevreden]]. Hier bevond zich ook het enorme "Koningsplein", thans "Medan Merdeka" (Vrijheidsplein) genaamd.

== Bevolking ==
Batavia was gesticht om te fungeren als stapelmarkt en bestuurlijk centrum. Een vestigingskolonie was niet het doel van de VOC. Coen wilde echter een stad vormen met trouwe en nijvere inwoners die zorgden voor de productie en aanvoer van levensmiddelen en die bij de verdediging konden worden ingezet. De migratie van Nederlandse gezinnen wilde echter niet lukken. Er ontstond een gemengde samenleving. Nederlandse mannen kregen kinderen van Aziatische vrouwen. Hun kinderen werden [[Mesties|mestiezen]] genoemd.

Omdat de VOC alle handel zelf in handen wilde hebben werden vrijburgers zoveel mogelijk geweerd. Batavia was derhalve onaantrekkelijk voor personen die buiten de VOC-dienst rijk wilden worden.

Het merendeel van de bewoners was van Aziatische afkomst. Ook werden uit [[India]] en Arakan ([[Myanmar|Birma]]) vele duizenden [[slavernij|slaven]] aangevoerd. Later kwamen de slaven ook uit [[Bali (Indonesië)|Bali]] en [[Celebes]]. Om opstanden te voorkomen mochten geen Javanen als slaven worden aangesteld.

Door [[Indonesische Chinezen]] naar Batavia te lokken (soms ook met dwang) ontstond er een grote Chinese bevolkingsgroep die bestond uit zowel kooplieden als arbeiders. Deze groep was zeer bepalend voor de ontwikkeling van de stad.

Ook ontstond een grote groep [[Mardijkers]] (Portugees sprekende Aziatische christenen die door de Portugezen als slaven gebruikt waren). Zij waren door de VOC krijgsgevangen gemaakt in de vele botsingen met de Portugezen.
Lange tijd (tot in de late 18e eeuw) zou het Portugees van de Mardijkers de dominerende taal in de stad zijn, nog vóór Nederlands en Maleis.

Daarnaast treffen we in Batavia mensen uit alle delen van de archipel aan, alsmede handelsgemeenschappen van Indiase moslims en Hindoes (Moren en Gentieven) en Maleiers.

Aanvankelijk leven alle bevolkingsgroepen door elkaar heen. Als snel ontstonden echter buurten met bevolkingsgroepen van dezelfde afkomst.

Uit angst voor een opstand werden de stadsmuren zo gebouwd dat de bolwerken ook de straten in de stad konden bestrijken. Enkel de Chinezen en mardijkers werden door de VOC vertrouwd. In [[1656]] moesten alle Javanen, als gevolg van vijandelijkheden met Bantam, zich buiten de muren vestigen.

In [[1688]] werd de volledige segregatie van de Indonesische bevolking een feit. Iedere groep moest zich in de Ommelanden in kampongs, vestigen onder eigen hoofdmannen. Alle inwoners kregen een loodje of tjap, een loden identiteitsplaatje dat gemerkt was met het teken van de betreffende bevolkingsgroep. Later werd het loodje vervangen door een perkament. Er mocht ook niet zonder toestemming buiten de eigen bevolkingsgroep worden getrouwd.

Ofschoon de Chinezen het meest vertrouwd werden zorgden juist zij voor de meeste moeilijkheden. Chinese bendes maakten de Ommelanden onveilig en in [[1740]] deden zij een aanval op de stad. Toen de Nederlanders bij enkele Chinezen in de stad wapens vonden leidde dit tot een slachting onder de Chinezen. Later kregen de Chinezen een eigen kampong ten zuiden van de stad en mochten zij ook weer in de stad wonen.

In de [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]]-periode telde Batavia ruim 50.000 inwoners. In de tweede helft van de 19e eeuw groeide Batavia uit tot een stad van ruim 100.000 inwoners en aan het eind van de koloniale periode werd het aantal van 1 miljoen inwoners bereikt. De "Europeanen" (inclusief de daarmee juridisch gelijkgestelde "Indo-Europeanen" (mestiezen)) vormden toen nog maar enkele procenten van de totale bevolking.

== Stadshuizen en landhuizen ==
[[Afbeelding:Batavia - Townhall 1770.jpg|thumb|250px|Stadhuis van Batavia, 1770 (Schilderij van [[Johannes Rach]])]]
Batavia leek in vele opzichten op een Hollandse stad. Wel waren de huizen enigszins aan de tropische omstandigheden aangepast. Zo waren er overhangende dakranden ter bescherming tegen de zon en werden er veel bijgebouwen gebouwd om de slaven te huisvesten.

De rijken lieten grote buitenverblijven bouwen. Eerst in Hollandse stijl maar later meer in een Indische of Javaanse stijl. Geen verdiepingsvloeren en diepe galerijen overwelfd door een reusachtig puntvormig dak. Hierdoor was de ventilatie optimaal.

== Vrouwen van Batavia ==
Er waren weinig Hollandse vrouwen in Batavia. Mannen hadden vaak omgang met Aziatische vrouwen zonder met hen te trouwen want dan konden zij niet meer terug naar de Republiek. Hierdoor ontstond een mengcultuur in Batavia (Mestizocultuur).

Zonen mochten vaak in Europa gaan studeren. Dochters moesten in de Oost blijven, zij trouwden vaak al op zeer jonge leeftijd met VOC-dienaren. Omdat de vrouwen altijd in Batavia bleven waren zij de spil in het sociale netwerk. Zij waren gewend om om te gaan met slaven en slavinnen en spraken ook hun taal, veelal Portugees en Maleis. Als de mannen later hun vrouw over lieten komen uit Nederland, werden deze bijvrouwen verstoten. Vaak moesten zij ook afstand doen van hun kinderen. Deze vrouwen werden 'snaar' genoemd.

== Pracht en praal ==
Er was sprake van een hoge mate van pronkzucht van de Bataviase high society. Op aandringen van de Heeren Zeventien kwamen, in navolging op de Republiek, ook in Batavia weeldewetten tot stand die het weeldevertoon in de perken moest houden. Dit zou immers ten koste van de VOC gaan. De leiding in Batavia trok zich echter niet veel aan van deze wetten. In [[1754]] werd deze zaak door gouverneur-generaal Jacob Mossel strenger aangepakt. Van elke rang werd vastgelegd wat het uiterlijk vertoon mocht zijn (grootte van het rijtuig, aantal paarden ervoor, de juwelen, borduursels van de kleding en dergelijke). Onder invloed van de gelijkheidsidealen werden zij in [[1795]] weer afgeschaft.

== Slaven ==
Nederlandse en Mestizo vrouwen hadden de gewoonte zich op straat te laten volgen door een groot aantal mooi uitgedoste slaven. Ook hierin werden door Mossel drastische beperkingen aangebracht.

In de achttiende eeuw was meer dan 60% van de bevolking slaaf. Zij hadden meestal huishoudelijke taken. De arbeids- en leefomstandigheden waren over het algemeen redelijk. Er waren wetten die hen beschermden tegen een al te wreed optreden van hun meesters. Christelijke slaven kregen na de dood van hun meester de vrijheid. Sommige slaven mochten ook met een eigen ambacht of winkel geld verdienen om zich vrij te kopen.

Ondanks de relatief redelijke omstandigheden vluchtten regelmatig slaven naar de Ommelanden waar ze met grote bendes de omgeving onveilig maakten.

== De Moderne Tijd (1880-1942) ==
[[Afbeelding:Batavia harbour canal.jpg|thumb|Havenkanaal van Batavia, circa 1870]]
Batavia heeft lang bestaan en even zovele (sociale) ontwikkelingen doorgemaakt als de Nederlandse steden. Toen aan het eind van 1800 de technische vooruitgang met [[stoomboot|stoomboten]] en een verkorte route door het [[Suez-kanaal]] Indië dichterbij bracht; de wereldbehoefte aan grondstoffen sterk steeg én het monopolie van de [[Nederlandsche Handel-Maatschappij]] als opvolger van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]] werd opgeheven, veranderde haar samenleving sterk. Batavia werd de draaischijf hierin, waardoor zij een grote haven kreeg in [[Tjandjong Priok]], de eerste spoorlijn in [[1873]] naar [[Buitenzorg]], een elektrische tram in 1899 etc. Zelfs de eerste elektrische trein in het Koninkrijk reed hier in [[1899]]. Ook scholen, ziekenhuizen, fabrieken, kantoren van handelsfirma's en [[PTT (Nederland)|postkantoren]] werden rond 1900 overal in de stad gesticht. Gelijke tred hield de binnenkomst van Nederlanders (bijgenaamd [[totok]]s), waardoor de samenleving steeds meer op een Nederlandse stad ging lijken, in toevallig de tropen. Vooral in de jaren 1920-1940 ging het hard, de bevolking nam fors toe (ook door de toestroom vanuit het platteland) en nieuwe wijken voor de armere Indonesiërs werden aangelegd maar ook villawijken als [[Menteng]] en [[Gondangdia]]. Het oude Batavia met zijn grachten en vestingmuren, dat al eerder verlaten was voor het gezondere [[Weltevreden (Batavia)|Weltevreden]], beleefde een nieuwe opbloei toen de handelsfirma's hier terugkeerden.
De snelle opkomst van de auto (veel sneller dan in Nederland) zorgde ervoor dat de straten niet meer stoffig of modderig waren, maar juist geasfalteerd. In een zeer korte periode veranderde de stad van uiterlijk, waarbij toch de VOC-werf, de VOC-pakhuizen, herenhuizen en het oude stadhuis in stand bleven

== Burgemeesters ==
Sinds instelling van het ambt in 1916:
*Mr. G.J. Bisschop
*Prof. Ir. H. van Breen
*Mr. A. Meijroos
*Ir. E.A. Voorneman (tot in 1942)

== Trivia ==
* Het gemeentelijk bouwbureau heette Burgerlijke Openbare Werken (B.O.W.), in de volksmond werd dit ''Batavia Onder Water'', aangezien ze de jaarlijkse afvoer van de Moessonregens niet de baas kon (en het is nog steeds niet opgelost).
* Indien de grote passagiersschepen aangekomen waren trokken vele mensen naar de haven (Tandjong Priok) toe, om de mensen (nieuwelingen=baroes) te bekijken; bij vertrek gebeurde dit ook maar vooral om lekker aan boord in luxe te eten en vooral te drinken, totdat het schip ging vertrekken en men als uitwuiver weer van boord moest.
* Een populair liedje in de jaren rond 1925 was dat van de ''Hoera, Hoera voor de Meisjes van Batavia''; inmiddels zijn ze hoogbejaard of niet meer in leven.

== Republiek Indonesië ==
Batavia bleef in Nederlandse handen tot [[1942]], het jaar dat Nederlands-Indië bezet werd door Japanse troepen. Batavia werd toen weer [[Jakarta|Djakarta]].

Anno [[2005]] is Jakarta een stad van 8,5 miljoen inwoners (agglomeratie ruim 17 miljoen) en de hoofdstad en regeringszetel van de Republiek [[Indonesië]].

Hoewel de naam Batavia niet meer wordt gebruikt als de naam van de hoofdstad van Indonesië, leeft de naam voort als ''[[Betawi]]''. Deze naam die een verbastering is en de lokale uitspraak van Batavia weergeeft, wordt gebezigd om de oorspronkelijke bevolking van deze stad en hun taal aan te duiden. Daarnaast wordt de naam Batavia er nog volop gebruikt. Voorbeelden zijn Batavia Air, Café Batavia en Hotel Batavia.

{{bron|bronvermelding=
* F. de Haan, ''Oud Batavia'' Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen 1919.
*J.M.E. Worms (red.), ''Oriëntatiecursus cultuurwetenschappen. Java en de VOC'' (Open Universiteit, Heerlen 1992), ISBN 9035810325
*Hendrik E. Niemeijer, [[2005]], ''Batavia : een koloniale samenleving in de zeventiende eeuw'', Balans, ISBN 90-5018-723-4
* R.P.G.A. Voskuil, ''Batavia beeld van een stad'' Asia Maior 1997 ISBN 9074861113
* M.E. de Vletter, R.P.G.A. Voskuil e.a. ''Batavia/Djakarta/Jakarta Beeld van een metamorfose'' Asia Maior 1997 ISBN 907486109
}}

== Externe link ==
*[http://www.kitlv.nl Etsen en Foto's van Batavia]
*[http://www.ngw.nl/int/ind/batavia.htm Wapen(s) van Batavia]

{{Koloniën van de Republiek der Verenigde Nederlanden}}

[[Categorie:Historische stad]]
[[Categorie:Nederlands-Indië]]
[[Categorie:VOC]]
[[Categorie:Geschiedenis van Jakarta]]

[[af:Batavia]]
[[en:History of Jakarta]]
[[fr:Batavia (Indes néerlandaises)]]
[[id:Batavia]]
[[ko:바타비아]]
[[ms:Batavia]]

Liste jüdischer Friedhöfe in den Niederlanden

2009-02-11T10:52:09Z

Webnetprof: enkele links

In [[Nederland]] bevinden zich vele [[Joodse begraafplaats|Joodse begraafplaatsen]]. In deze lijst wordt getracht een zo compleet mogelijk overzicht van al deze plaatsen weer te geven. Voorwaarde is dat er op de begraafplaats in kwestie nog ten minste één grafsteen aanwezig is. [[Overleg:Lijst van Joodse begraafplaatsen in Nederland|Zie ook de overlegpagina]].

==Drenthe==
[[Image:Joodse begraafplaats Veenhuizen.jpg|thumb|200px|De enig overgebleven grafsteen op de Joodse begraafplaats van Veenhuizen]]
* [[Joodse begraafplaats (Assen)|Assen]]
* [[Joodse begraafplaats (Beilen)|Beilen]]
* [[Joodse begraafplaats (Borger)|Borger]]
* [[Joodse begraafplaats (Coevorden)|Coevorden]]
* [[Joodse begraafplaats (Dalen)|Dalen]]
* [[Joodse begraafplaats (Dwingeloo)|Dwingeloo]]
* [[Joodse begraafplaats (Emmen)|Emmen]]
* [[Joodse begraafplaats (Gees)|Gees]]
* [[Joodse begraafplaats (Hoogeveen)|Hoogeveen]]
* [[Joodse begraafplaats (Meppel)|Meppel]]
* [[Joodse begraafplaats (Sleen)|Sleen]]
* [[Joodse begraafplaats (Smilde)|Smilde]]
* [[Joodse begraafplaats (Veenhuizen)|Veenhuizen]]
* [[Joodse begraafplaats (Veenoord)|Veenoord]]
* [[Joodse begraafplaats (Zuidlaren)|Zuidlaren]]

==Flevoland==
* [[Joodse begraafplaats (Almere)|Almere]] (de enige van deze provincie)

==Friesland==
* [[Bolsward]], 2 begraafplaatsen: één Joods deel op de algemene begraafplaats en één bij de Stadswal.
* Gorredijk
* [[Harlingen]], Joods deel op de algemene begraafplaats. Een eigen begraafplaats aan de Willemskade is geruimd.
* Heereveen
* [[Hindeloopen]]
* [[Leeuwarden]], 3 begraafplaatsen: Oldenhoof, Groeneweg en Spanjaardslaan
* Lemmer, 2 begraafplaatsen
* Noordwolde, 3 bewaarde grafstenen
* [[Sneek]], 2 begraafplaatsen: één Joods deel op de algemene begraafplaats en één bij het Burg. De Hooppark.
* Workum

==Gelderland==
[[Afbeelding:Graf Mozes Caen in Nijmegen.JPG|thumb|200px|Het graf van Mozes Caen en zijn vrouw Bertha Schlichter. Zij zijn begraven in Nijmegen.]]
* Asperen
* Barneveld
* Beesd
* [[Borculo]], Van Coeverdenstraat. Niet langer actief in gebruik als begraafplaats.
* Bronkhorst/Steenderen
* Buren
* Culemborg <ref>[http://www.voetvanoudheusden.nl/PDFs/Joodse_begraafplaats.pdf Joodse begraafplaats Culemborg]</ref>
* Geldermalsen
* Herwijen
* [[Joodse begraafplaats (Nijmegen)|Nijmegen]], Kwakkenbergweg. Toegang uitsluitend voor nabestaanden. Vrije toegang tijdens [[Open Monumentendagen]].
* Wageningen

==Groningen==
[[Image:Joodse begraafplaats Ter Apel.jpg|thumb|200px|De joodse begraafplaats van Ter Apel]]
* [[Joodse begraafplaats (Ter Apel)|Ter Apel]]
* Appingendam
* Bellingwolde
* Bourtange
* Delfzijl
* Grijpskerk
* Groningen <ref> [http://www.begraafplaats.org/historie/groningen_3_joodse_begraafplaatsen.htm/ Joodse begraafplaats Groningen]</ref>, 2 begraafplaatsen: Iepenlaan en Moesstraat
* [[Joodse begraafplaats (Kolham)|Kolham]]
* Leek
* [[Joodse begraafplaats (Leens)|Leens]]
* Loppersum
* Nieuweschans
* Oude Pekela
* Stadskanaal
* Uithuizen
* Veendam
* Vlagtwedde
* [[Joodse begraafplaats (Warffum)|Warffum]]
* [[Joodse begraafplaats (Winsum)|Winsum]]
* Winschoten

==Limburg==
[[Afbeelding:Joodse begraafplaats Schimert (1).jpg|thumb|200px| De Joodse begraafplaats in het Ravensbos te Schimmert]]
[[Image:Joodse begraafplaats Heerlen, Akerstraat.jpg|thumb|200px|De nieuwe Joodse begraafplaats te Heerlen]]
* [[Joodse begraafplaats (Beek)|Beek]], Putbroekerweg. Niet toegankelijk (afgesloten).
* [[Joodse begraafplaats (Eijsden)|Eijsden]], Cramignonstraat (grote begraafplaats waar ook veel Belgische Joden begraven zijn). Afgesloten, maar er staat vermeld waar een sleutel te verkrijgen is.
* [[Joodse begraafplaats (Gennep)|Gennep]], Davidlaan. Niet toegankelijk (afgesloten).
* [[Joodse begraafplaats (Grevenbicht)|Grevenbicht]], H.-Kruisstraat. Vrij toegankelijk.
* [[Joodse begraafplaats (Gulpen)|Gulpen]], Rijksweg. Vrij toegankelijk
* [[Joodse begraafplaatsen (Heerlen)|Heerlen]], Akerstraat. Toegang tijdens openingsuren.
* [[Joodse begraafplaatsen (Heerlen)|Heerlen]], Stationsstraat. Niet toegankelijk, privé bezit.
* [[Joodse begraafplaats (Maastricht)|Maastricht]], Tongerseweg (de grootste van Limburg). Toegang tijdens openingsuren.
* [[Joodse begraafplaats (Meerssen)|Meerssen (Rothem)]], Tussen de Bruggen. Niet toegankelijk (afgesloten).
* [[Begraafplaats Nabij de Kapel in ‘t Zand|Roermond]], twee stuks, beide gelegen op de Begraafplaats Nabij de Kapel in ‘t Zand. Toegang tijdens openingsuren
* [[Joodse begraafplaats (Schimmert)|Schimmert (Haasdal)]], Kleverstraat/ Kleverbergweg. Vrij toegankelijk.
* [[Joodse begraafplaats (Sittard)|Sittard]], algemene begraafplaats Vrangendael. Toegang tijdens openingsuren.
* [[Joodse begraafplaats (Urmond)|Urmond]], Kloosterpad. Vrij toegankelijk.
* [[Joodse begraafplaats (Vaals)|Vaals]], Tentstraat. Vrij toegankelijk.
* [[Joodse begraafplaatsen (Valkenburg)|Valkenburg]], Dwingel. Van zeer dichtbij te bekijken, maar het terrein is niet te betreden ('''gevaarlijk!''').
* [[Joodse begraafplaatsen (Valkenburg)|Valkenburg]], Cauberg. Toegang tijdens openingsuren.
* [[Joodse begraafplaatsen (Venlo)|Venlo]], Kerkhofsweg. Afgesloten; men is de sleutel verloren, maar je mag over het hekje stappen.
* [[Joodse begraafplaatsen (Venlo)|Venlo]], Ganzenstraat. Afgesloten, maar er staat vermeld waar een sleutel te verkrijgen is.

==Noord-Brabant==
* [[Bergen op Zoom]]
* [[Cuijk]]
* [[Joodse begraafplaats (Eindhoven)|Eindhoven]], Marconilaan/Groenewoudseweg (stadsdeel [[Woensel]], bij station Beukenlaan).
* [[Geffen]]
* [[Grave]]
* [[Heesbeen]]
* [[Klundert]]
* [[Joodse begraafplaats (Oirschot)|Oirschot]], aan De Kloosters.
* [[Oisterwijk]]
* [[Oosterhout]]
* [[Oss]]
* [[Joodse begraafplaats (Oudenbosch)|Oudenbosch]]
* [[Putte (Kempen)|Putte]]
* [[Tilburg]]
* [[Vierlingsbeek]]
* [[Vught]]
* [[Werkendam]]
* [[Wijbosch]]

==Noord-Holland==
[[Afbeelding:Bethhaim2.jpg|right|thumb|200px|Beth Haim Ouderkerk aan de Amstel]]
* Alkmaar, Westerweg
* [[Joodse begraafplaatsen (Amsterdam)|Amsterdam-Diemen]], Oud Diemerlaan - Diemen
* [[Joodse begraafplaatsen (Amsterdam)|Amsterdam-Hoofddorp]] ([[Gan Hasjalom]])
* [[Joodse begraafplaatsen (Amsterdam)|Amsterdam-Muiden]], Googweg - Muiden <ref>[http://de.wikipedia.org/wiki/J%C3%BCdischer_Friedhof_Muiderberg Joodse begraafplaats Muiden: artikel op de Duitse Wikipedia]</ref>
* [[Joodse begraafplaatsen (Amsterdam)|Amsterdam-Ouderkerk aan de Amstel]] ([[Beth Haim]]), Kerkstraat - Ouderkerk aan de Amstel <ref>[http://de.wikipedia.org/wiki/Beth_Haim_(Ouderkerk_aan_de_Amstel) Joodse begraafplaats Ouderkerk aan de Amstel: artikel op de Duitse Wikipedia]</ref>
* [[Joodse begraafplaatsen (Amsterdam)|Amsterdam-Zeeburg]], Flevopark - Amsterdam
* Joodse begraafplaats [[Bussum]], Amersfoortse Straatweg - Bussum <ref>[http://www.tgooi.info/bussum/joodsebegraafplaats.php Regio Gooi en Vechtstreek]</ref>
* Edam
* Enkhuizen
* 's Graveland
* Haarlem
* Den Helder
* [[Hilversum]]
* Medemblik
* Monnickendam
* Zaandam

''De Joodse begraafplaatsen in '''Hoorn''' en '''Naarden''' zijn geruimd.''

==Overijssel==
[[Image:Joodse Begraafplaats Zwolle Kuyerhuislaan.JPG|thumb|right|200px|Grafstenen op de Joodse begraafplaats van Zwolle]]
* Blokzijl
* Dalfsen
* Dedemsvaart
* Delden (aangelegd vóór 1771)
* Deldeneresch
* Denekamp
* [[Joodse begraafplaats (Den Ham)|Den Ham]], Israelitische begraafplaats, Vroomshoopseweg. Vrij toegankelijk
* [[Joodse begraafplaats (Deventer)|Deventer]], Diepenveenseweg. Niet toegankelijk
* [[Jodenbergje (Hardenberg)|Hardenberg]], Jodenbergje, 't Holt
* [[Joodse begraafplaats (Hardenberg)|Hardenberg]], Mulopad. In gebruik genomen nadat de bovenstaande vol was.
* [[Joodse begraafplaats (Hellendoorn)|Hellendoorn]], Ommerweg
* Kampen
* Ommen, Dr. A.C. van Raaltestraat
* [[Joodse begraafplaats (Raalte)|Raalte]], Oude Molenweg
* [[Joodse begraafplaats (Rijssen)|Rijssen]], Arend Baanstraat
* [[Joodse begraafplaats (Zwolle)|Zwolle]], Kuypershuislaan. Niet toegankelijk (afgesloten)

==Utrecht==
* [[Amersfoort]], Soesterweg. Toegankelijk op verzoek. <ref>[http://kafka.antifa.net/amersfoort.htm Antifascistische Onderzoeksgroep Kafka]</ref>
* Rhenen
* Veenendaal
* Wijk bij Duurstede

==Zeeland==
* Goes
* Middelburg
* Vlissingen
* Zierikzee <ref> [http://www.devriesprins.nl/zier/ Joodse begraafplaats Zierikzee]</ref>

==Zuid-Holland==
[[Afbeelding:Joodse begraafplaats.jpg|thumb|right|200px| Joodse begraafplaats Den Haag tijdens de restauratie van de muur]]
* Dirksland
* Gorinchem
* [[Joodse begraafplaats (Den Haag)|Den Haag]]
* [[Joodse begraafplaatsen (Rotterdam)|Rotterdam]]
* Schoonhoven
* Zuidland, deze begraafplaats aan de Kerkweg bevat slechts enkele graven.
{{bron|bronvermelding=
'''Voetnoten:'''
{{references}}
'''Overige bronnen:'''
* [http://www.jhm.nl/nederland.aspx Een overzicht van alle Joodse gemeenten in Nederland. Van hieruit vindt u ook meer informatie over de begraafplaatsen]}}

[[Categorie:Joodse begraafplaats in Nederland| ]]
[[Categorie:Joodse begraafplaats]]

Kloosterburen

2006-07-06T17:26:34Z

Webnetprof: voor

'''Kloosterburen''' is een plaats in de gemeente [[De Marne]], provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]], [[Nederland]].

Vóór [[1990]] was het tevens de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. In dat jaar is het met de gemeenten [[Eenrum]], [[Leens]] en [[Ulrum]] samengevoegd tot de gemeente Ulrum, later De Marne.

Kloosterburen is één van de [[Rooms-Katholiek|katholieke]] [[enclave]]s op het [[Hogeland]] dat voor de rest gereformeerd of hervormd is. Het is de enige plaats in Groningen met een eigen [[carnaval]]svereniging. De katholieke Sint-Willibrordkerk dateert uit 1868 en werd ontworpen door [[P.J.H. Cuypers]].

Grootgrondbezitters in de plaats waren onder meer de Feddema's, wier boerderij Feddemaheerd ligt aan de Feddemaweg in het gehucht [[Kleine Huisjes]]. Deze fraaie oude boerderij is sinds 1981 niet meer in het bezit van de familie. Het woonhuis is van 1765, de schuur van 1977. Het land van deze boerderij behoorde tot 1594 aan het Oldenklooster. Een bekende afstammeling van de familie is de Emmy-winnaar en Aziëkenner [[Raymond Feddema]] (1950-2004).

[[Categorie:De Marne]]
[[Categorie:Plaats in Groningen]]
[[Categorie:Voormalige gemeente in Groningen]]

Marie Joseph Brusse

2006-07-03T14:37:13Z

Webnetprof: links

'''Marie Joseph Brusse (M.J. Brusse)''' (1873-1941), Nederlands journalist en schrijver. Hij schreef tientallen jaren lang dagelijks reportages en feuilletons voor de (toenmalige) [[NRC]].

Veel van Brusses stukken werden in boekvorm uitgegeven. Een bestseller was zijn boek over de Rotterdamse hoeren- en zeeliedenbuurt, ''Het rosse leven en sterven van de Zandstraat''. Hij genoot ook als auteur veel bekendheid door het kinderboek ''Boefje''.

Hij is de vader van onder meer de akteur [[Kees Brusse]] en de journalisten [[Jan Brusse]] en [[Peter Brusse]].

Naar hem is vernoemd op een inititiatief van het [[Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten]] de M.J. Brusse-prijs, die eens in de twee jaar wordt uitgereikt. Aan de prijs is een geldbedrag van 5000 euro verbonden. De jury voor 2004/05 bestond uit de oprichters van het Fonds BJP, [[Hans Maarten van den Brink]], [[Emile Fallaux]] en [[Geert Mak]]. Winaar 2004/5 was [[Jeroen Smit]] voor zijn boek ‘Het drama Ahold’.

Marie Joseph Brusse

2006-07-03T14:36:34Z

Webnetprof: typootje

'''Marie Joseph Brusse (M.J. Brusse)''' (1873-1941), Nederlands journalist en schrijver. Hij schreef tientallen jaren lang dagelijks reportages en feuilletons voor de (toenmalige) [[NRC]].

Veel van Brusses stukken werden in boekvorm uitgegeven. Een bestseller was zijn boek over de Rotterdamse hoeren- en zeeliedenbuurt, ''Het rosse leven en sterven van de Zandstraat''. Hij genoot ook als auteur veel bekendheid door het kinderboek ''Boefje''.

Hij is de vader van onder meer de akteur [[Kees Brusse]] en de journalisten [[Jan Brusse]] en [[Peter Brusse]].

Naar hem is vernoemd op een inititiatief van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten de M.J. Brusse-prijs, die eens in de twee jaar wordt uitgereikt. Aan de prijs is een geldbedrag van 5000 euro verbonden. De jury voor 2004/05 bestond uit de oprichters van het Fonds BJP, Hans Maarten van den Brink, Emile Fallaux en Geert Mak. Winaar 2004/5 was [[Jeroen Smit]] voor zijn boek ‘Het drama Ahold’.

Marie Joseph Brusse

2006-07-03T14:35:16Z

Webnetprof: titel aangepast

'''Marie Joseph Brusse (M.J. Brusse)''' (1873-1941), Nederlands journalist en schrijver. Hij schreef tientallen jaren lang dagelijks reportages en feuilletons voor de (toenmalige) [[NRC]].

Veel van Brusses stukken werden in boekvorm uitgegeven. Een bestseller was zijn boek over de Rotterdamse hoeren- en zeeliedenbuurt, ''Het rosse leven en sterven van de Zandstraat''. Hij genoot ook als auteur veel bekendheid door het kinderboek ''Boefje''.

Hij is de vader van onder meer de akteur [[Cees Brusse]] en de journalisten [[Jan Brusse]] en [[Peter Brusse]].

Naar hem is vernoemd op een inititiatief van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten de M.J. Brusse-prijs, die eens in de twee jaar wordt uitgereikt. Aan de prijs is een geldbedrag van 5000 euro verbonden. De jury voor 2004/05 bestond uit de oprichters van het Fonds BJP, Hans Maarten van den Brink, Emile Fallaux en Geert Mak. Winaar 2004/5 was [[Jeroen Smit]] voor zijn boek ‘Het drama Ahold’.

Marie Joseph Brusse

2006-07-03T14:34:44Z

Webnetprof:

'''Marie Joseph Brusse''' (1873-1941), Nederlands journalist en schrijver. Hij schreef tientallen jaren lang dagelijks reportages en feuilletons voor de (toenmalige) [[NRC]].

Veel van Brusses stukken werden in boekvorm uitgegeven. Een bestseller was zijn boek over de Rotterdamse hoeren- en zeeliedenbuurt, ''Het rosse leven en sterven van de Zandstraat''. Hij genoot ook als auteur veel bekendheid door het kinderboek ''Boefje''.

Hij is de vader van onder meer de akteur [[Cees Brusse]] en de journalisten [[Jan Brusse]] en [[Peter Brusse]].

Naar hem is vernoemd op een inititiatief van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten de M.J. Brusse-prijs, die eens in de twee jaar wordt uitgereikt. Aan de prijs is een geldbedrag van 5000 euro verbonden. De jury voor 2004/05 bestond uit de oprichters van het Fonds BJP, Hans Maarten van den Brink, Emile Fallaux en Geert Mak. Winaar 2004/5 was [[Jeroen Smit]] voor zijn boek ‘Het drama Ahold’.

Kloosterburen

2006-06-24T12:58:02Z

Webnetprof: details

'''Kloosterburen''' is een plaats in de gemeente [[De Marne]], provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]], [[Nederland]].

Voor [[1990]] was het tevens de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. In dat jaar is het met de gemeenten [[Eenrum]], [[Leens]] en [[Ulrum]] samengevoegd tot de gemeente Ulrum, later De Marne.

Kloosterburen is één van de [[Rooms-Katholiek|katholieke]] [[enclave]]s op het [[Hogeland]] dat voor de rest gereformeerd of hervormd is. Het is de enige plaats in Groningen met een eigen [[carnaval]]svereniging. De katholieke Sint-Willibrordkerk dateert uit 1868 en werd ontworpen door [[P.J.H. Cuypers]].

Grootgrondbezitters in de plaats waren onder meer de Feddema's, wier boerderij Feddemaheerd ligt aan de Feddemaweg in het gehucht [[Kleine Huisjes]]. Deze fraaie oude boerderij is sinds 1981 niet meer in het bezit van de familie. Het woonhuis is van 1765, de schuur van 1977. Het land van deze boerderij behoorde tot 1594 aan het Oldenklooster. Een bekende afstammeling van de familie is de Emmy-winnaar en Aziëkenner [[Raymond Feddema]] (1950-2004).

[[Categorie:De Marne]]
[[Categorie:Plaats in Groningen]]
[[Categorie:Voormalige gemeente in Groningen]]

Kloosterburen

2006-06-21T20:44:00Z

Webnetprof: Feddema's

'''Kloosterburen''' is een plaats in de gemeente [[De Marne]], provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]], [[Nederland]].

Voor [[1990]] was het tevens de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. In dat jaar is het met de gemeenten [[Eenrum]], [[Leens]] en [[Ulrum]] samengevoegd tot de gemeente Ulrum, later De Marne.

Kloosterburen is één van de [[Rooms-Katholiek|katholieke]] [[enclave]]s op het [[Hogeland]] dat voor de rest gereformeerd of hervormd is. Het is de enige plaats in Groningen met een eigen [[carnaval]]svereniging. De katholieke Sint-Willibrordkerk dateert uit 1868 en werd ontworpen door [[P.J.H. Cuypers]].

Grootgrondbezitters in de plaats waren de Feddema's, wier boerderij Feddemaheerd ligt aan de Feddemaweg. Deze fraaie oude boerderij is sinds 1981 niet meer in het bezit van de familie. Het woonhuis is van 1765, de schuur van 1977. Het land van deze boerderij behoorde tot 1594 aan het Oldenklooster. Een bekende afstammeling van de familie is de Emmy-winnaar en politicoloog [[Raymond Feddema]] (1950-2004).

[[Categorie:De Marne]]
[[Categorie:Plaats in Groningen]]
[[Categorie:Voormalige gemeente in Groningen]]

Nederlandse Bachvereniging

2006-03-30T10:28:44Z

Webnetprof: /* Links */

De '''Nederlandse Bachvereniging''' is een organisatie die het uitvoeren van werken van [[J.S. Bach]] en andere barokcomponisten bevordert, vooral in Nederland. Haar bekendste uitvoering is die van Bachs [[Matthäus Passion]], sinds 1922 in de Grote Kerk in [[Naarden]]. Dit werk wordt door de Bachvereniging voor Pasen meermalen uitgevoerd en deze concerten zijn bij het Nederlandse publiek uitzonderlijk geliefd: ze trekken jaarlijks meer dan 12.000 belangstellenden. Artistiek leider, tevens chef-dirigent van De Nederlandse Bachvereniging, is [[Jos van Veldhoven]].

Formeel werd de Bachvereniging op 13 september 1921 in het leven geroepen. [[Johan Schoonderbeek]] was een van de medeoprichters van de Bachvereniging en tevens de eerste directeur en dirigent. Hij was werkzaam bij de Koninklijke Oratorium Vereniging Excelsior in Den Haag, waar hij reeds de Matthäus Passion dirigeerde. later kwam de befaamde [[Anthon van der Horst]] (zie verderop).

De Bachvereniging geeft ongeveer vijftig concerten per jaar, met voornamelijk werken van Johann Sebastian Bach en zijn tijdgenoten en voorgangers.
De programmering is divers, variërend van de grote barokwerken tot minder bekende werken uit de 17e eeuw. Het ensemble kan uitvoeringen met verschillende bezettingen van zowel kerkelijke als wereldlijke koor- en orkestmuziek tot stand brengen. Sinds 1983 werkt de Bachvereniging met een eigen koor en orkest, beide bestaande uit ongeveer twintig musici, die allen gespecialiseerd zijn in 17e-en 18e-eeuws repertoire.

==Programmering, artistieke leiding en solisten==

De programmering van de Bachvereniging onderscheidt zich door de afwisseling van bekend met onbekend repertoire, van grote componisten met onbekenden. Regelmatig brengt de Bachvereniging 'nieuwe' oude muziek, onbekende stukken die sinds hun ontstaan zelden of nooit zijn uitgevoerd.

De artistieke leiding is in handen van Jos van Veldhoven, die als chef-dirigent ongeveer de helft van de jaarlijkse projecten dirigeert. Voor de overige projecten worden gastdirigenten gevraagd zoals [[Gustav Leonhardt]], [[Paul McCreesh]], [[Johannes Leertouwer]], [[Philippe Herreweghe]], [[René Jacobs]], [[Frans Brüggen]], [[Iván Fischer]] en [[Masaaki Suzuki]].

De solisten, meestal van internationaal niveau, zijn net als de instrumentalisten gespecialiseerd in de muziek van de 17e en 18e eeuw. De orkestmusici bespelen authentieke instrumenten. De Bachvereniging heeft een flexibele bezetting, die steeds aan het repertoire wordt aangepast. De Nederlandse Bachvereniging treedt op in concertzalen en historische kerken door heel Nederland en in het buitenland.

==Matthäus in Naarden==

Op Goede Vrijdag 14 april 1922, ’s middags om twee uur, ving de allereerste uitvoering aan van de Matthäus Passion in de Grote Kerk van Naarden onder de eerste dirigent, [[Johan Schoonderbeek]]. Het stuk werd overigens niet compleet ten gehore gebracht.

De opvoering in Naarden werd een traditie. Het gebeurde in een tijd dat de bekende dirigent [[Willem Mengelberg]] in Amsterdam furore maakte met zijn meer romantische en flink gecoupeerde uitvoeringen van de Matthäus Passion in het [[Concertgebouw]], met koren van wel 450 mensen. De eerste daad van de Nederlandse Bachvereniging was dan ook juist de vrijwel complete versie ten gehore te brengen.

De Matthäus in Naarden zou in de loop der jaren steeds meer de ontwikkelingen in de oude-muziekpraktijk volgen. Maar aanvankelijk waren de verschillen tussen Amsterdam (Mengelberg) en Naarden (dirigent [[Anthon van der Horst]]) niet zo groot omdat gebruik werd gemaakt van dezelfde musici ([[Concertgebouworkest]]) en solisten. Vanaf 2005 streeft de huidige dirigent naar een nog oorspronkelijker en beperkter bezette uitvoering.

==Anthon van der Horst==

De dirigent en befaamde organist dr. [[Anthon van der Horst]] heeft ook als dirigent een grote invloed in Nederland en daarbuiten heeft gehad. De jaarlijkse uitvoeringen van de Matthäus-Passion en de Hohe Messe van Bach in Naarden, die Van der Horst sedert 1931 tot vlak voor zijn dood met de Bachvereniging gaf, trokken ook veel huitenlands publiek. Van der Horst trachtte steeds intensiever in het wezen van deze muziek thuis te raken, en dirigeerde Bachs meesterwerken bijvoorbeeld uit een facsimile van het oorspronkelijke handschrift om zich zo heel direct met de componist verbonden te weten. Door deze aanpak kwam Van der Horst met zijn Naardense Passiontraditie lijnrecht tegenover de meer romantisch geïnterpreteerde Passievertolkingen van Mengelberg te staan. Van der Horst was tevens vele jaren de vaste organist van de Grote Kerk in Naarden.

==Concerten en opnamen==

De meeste concerten van de Bachvereniging vinden plaats in Nederland; daarnaast werden succesvolle tournees gemaakt naar Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal, Duitsland, Polen, Noorwegen, Japan en de Verenigde Staten. Behalve met chef-dirigent Jos van Veldhoven werkt het ensemble samen met vooraanstaande oude muziek-specialisten zoals Gustav Leonhardt, Paul McCreesh, Marcus Creed en Masaaki Suzuki.

De Nederlandse Bachvereniging en Jos van Veldhoven maakten cd-opnamen van o.a. Bachs Matthäus Passion en van de Grote Orgelmis met organist Leo van Doeselaar. In samenwerking met Museum Catharijneconvent verschenen geïllustreerde uitgaven van het Weihnachtsoratorium en de Johannes Passion. Het nieuwste deel in deze cd-serie, de Hohe Messe, is in voorbereiding en verschijnt in het voorjaar van 2007.

==Recente ontwikkelingen==

In november 2005 ontving De Nederlandse Bachvereniging vanwege de uitvoeringen en randprogrammering in het Orpheusjaar (2004/2005) de VSCD Klassieke Muziekprijs in de categorie “meest indrukwekkende prestatie van een orkest of groot ensemble”.

Dirigent en artistiek leider Jos van Veldhoven wil verder werken van Bach niet langer met koor en groot orkest uitvoeren. Bach zoals Bach bedoeld heeft, is zijn nieuwe credo - met mogelijk grote gevolgen voor de Bachvereniging. Bach moet voortaan met vier ''ripienisten'' uitgevoerd worden: een vocaal ensemble dat de koren en de koralen zingt. Soms wordt dit aangevuld met vier solisten (één voor iedere stem) die met de ripienisten meezingen en de solopartijen voor hun rekening nemen. De Johannes Passion is al op deze manier uitgevoerd. Na 2005 zal er geen andersklinkende Bach meer worden uitgevoerd. Uitzondering is de Matthäus: die klonk in 2005 nog als vanouds, maar dat was bedoeld als de laatste keer.

==Educatief project==

De Bachvereniging tracht, met flink succes, ook middelbare scholen in Nederland te interesseren voor de Matthäus Passion van Bach. Honderden leerlingen en docenten doen mee aan het educatief project ’Oog in oog met de Matthäus Passion’. Met gastlessen, repetitiebezoek, een interactieve cd-rom en website bereiden leerlingen binnen het voortgezet onderwijs zich voor op de finale van het project: een bezoek aan een Matthäus Passion. Dit project startte in 2003 kleinschalig, maar is binnen enkele jaren uitgegroeid tot landelijk niveau met verschillende orkesten en koren. Het project eindigt in de periode voor Pasen met uitvoeringen in heel Nederland.

==Muziekgenres==

De Bachvereniging brengt onder meer:

* J.S.Bach: passies, cantates, missen, motetten, orkestmuziek,
* werken van de Bach-familie,
* werken van de overige Duitstalige Barokcomponisten: [[Händel]], [[Haydn]], [[Mozart]], [[Schütz]], Schein, Scheidt, [[Buxtehude]], Kuhnau, Weckmann, [[Telemann]],
* uit andere landen: [[Charpentier]], Carissimi, [[Monteverdi]], Mazzocchi, Grandi, Pfleger, Della Ciaia, [[Sweelinck]], Verrijt, Hacquart, De Koninck, Padbrue, Sancto Josepho, [[Huygens]].

==Links==

* [http://www.bachvereniging.nl/ De Nederlandse Bachvereniging]

[[Categorie:Muziek in Nederland]]
[[Categorie:Bach]]
[[Categorie:Klassieke muziek]]

Nederlandse Bachvereniging

2006-03-29T22:32:13Z

Webnetprof:

De '''Nederlandse Bachvereniging''' is een organisatie die het uitvoeren van werken van [[J.S. Bach]] en andere barokcomponisten bevordert, vooral in Nederland. Haar bekendste uitvoering is die van Bachs [[Matthäus Passion]], sinds 1922 in de Grote Kerk in [[Naarden]]. Dit werk wordt door de Bachvereniging voor Pasen meermalen uitgevoerd en deze concerten zijn bij het Nederlandse publiek uitzonderlijk geliefd: ze trekken jaarlijks meer dan 12.000 belangstellenden. Artistiek leider, tevens chef-dirigent van De Nederlandse Bachvereniging, is Jos van Veldhoven.

Formeel werd de Bachvereniging op 13 september 1921 in het leven geroepen. [[Johan Schoonderbeek]] was een van de medeoprichters van de Bachvereniging en tevens de eerste directeur en dirigent. Hij was werkzaam bij de Koninklijke Oratorium Vereniging Excelsior in Den Haag, waar hij reeds de Matthäus Passion dirigeerde. later kwam de befaamde [[Anthon van der Horst]] (zie verderop).

De Bachvereniging geeft ongeveer vijftig concerten per jaar, met voornamelijk werken van Johann Sebastian Bach en zijn tijdgenoten en voorgangers.
De programmering is divers, variërend van de grote barokwerken tot minder bekende werken uit de 17e eeuw. Het ensemble kan uitvoeringen met verschillende bezettingen van zowel kerkelijke als wereldlijke koor- en orkestmuziek tot stand brengen. Sinds 1983 werkt de Bachvereniging met een eigen koor en orkest, beide bestaande uit ongeveer twintig musici, die allen gespecialiseerd zijn in 17e-en 18e-eeuws repertoire.

==Programmering, artistieke leiding en solisten==

De programmering van de Bachvereniging onderscheidt zich door de afwisseling van bekend met onbekend repertoire, van grote componisten met onbekenden. Regelmatig brengt de Bachvereniging 'nieuwe' oude muziek, onbekende stukken die sinds hun ontstaan zelden of nooit zijn uitgevoerd.

De artistieke leiding is in handen van Jos van Veldhoven, die als chef-dirigent ongeveer de helft van de jaarlijkse projecten dirigeert. Voor de overige projecten worden gastdirigenten gevraagd zoals [[Gustav Leonhardt]], Paul McCreesh, Johannes Leertouwer, Philippe Herreweghe, René Jacobs, [[Frans Brüggen]], Iván Fischer en Masaaki Suzuki.

De solisten, meestal van internationaal niveau, zijn net als de instrumentalisten gespecialiseerd in de muziek van de 17e en 18e eeuw. De orkestmusici bespelen authentieke instrumenten. De Bachvereniging heeft een flexibele bezetting, die steeds aan het repertoire wordt aangepast. De Nederlandse Bachvereniging treedt op in concertzalen en historische kerken door heel Nederland en in het buitenland.

==Matthäus in Naarden==

Op Goede Vrijdag 14 april 1922, ’s middags om twee uur, ving de allereerste uitvoering aan van de Matthäus Passion in de Grote Kerk van Naarden onder de eerste dirigent, Johan Schoonderbeek. Het stuk werd overigens niet compleet ten gehore gebracht.

De opvoering in Naarden werd een traditie. Het gebeurde in een tijd dat de bekende dirigent [[Willem Mengelberg]] in Amsterdam furore maakte met zijn meer romantische en flink gecoupeerde uitvoeringen van de Matthäus Passion in het [[Concertegbouw]], met koren van wel 450 mensen. De eerste daad van de Nederlandse Bachvereniging was dan ook juist de vrijwel complete versie ten gehore te brengen.

De Matthäus in Naarden zou in de loop der jaren steeds meer de ontwikkelingen in de oude-muziekpraktijk volgen. Maar aanvankelijk waren de verschillen tussen Amsterdam (Mengelberg) en Naarden (dirigent [[Anthon van der Horst]]) niet zo groot omdat gebruik werd gemaakt van dezelfde musici (Concertgebouworkest) en solisten. Vanaf 2005 streeft de huidige dirigent naar een nog oorspronkelijker en beperkter bezette uitvoering.

==Anthon van der Horst==

De dirigent en befaamde organist dr. [[Anthon van der Horst]] heeft ook als dirigent een grote invloed in Nederland en daarbuiten heeft gehad. De jaarlijkse uitvoeringen van de Matthäus-Passion en de Hohe Messe van Bach in Naarden, die Van der Horst sedert 1931 tot vlak voor zijn dood met de Bachvereniging gaf, trokken ook veel huitenlands publiek. Van der Horst trachtte steeds intensiever in het wezen van deze muziek thuis te raken, en dirigeerde Bachs meesterwerken bijvoorbeeld uit een facsimile van het oorspronkelijke handschrift om zich zo heel direct met de componist verbonden te weten. Door deze aanpak kwam Van der Horst met zijn Naardense Passiontraditie lijnrecht tegenover de meer romantisch geïnterpreteerde Passievertolkingen van Mengelberg te staan. Van der Horst was tevens vele jaren de vaste organist van de Grote Kerk in Naarden.

==Concerten en opnamen==

De meeste concerten van de Bachvereniging vinden plaats in Nederland; daarnaast werden succesvolle tournees gemaakt naar Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal, Duitsland, Polen, Noorwegen, Japan en de Verenigde Staten. Behalve met chef-dirigent Jos van Veldhoven werkt het ensemble samen met vooraanstaande oude muziek-specialisten zoals Gustav Leonhardt, Paul McCreesh, Marcus Creed en Masaaki Suzuki.

De Nederlandse Bachvereniging en Jos van Veldhoven maakten cd-opnamen van o.a. Bachs Matthäus Passion en van de Grote Orgelmis met organist Leo van Doeselaar. In samenwerking met Museum Catharijneconvent verschenen geïllustreerde uitgaven van het Weihnachtsoratorium en de Johannes Passion. Het nieuwste deel in deze cd-serie, de Hohe Messe, is in voorbereiding en verschijnt in het voorjaar van 2007.

==Recente ontwikkelingen==

In november 2005 ontving De Nederlandse Bachvereniging vanwege de uitvoeringen en randprogrammering in het Orpheusjaar (2004/2005) de VSCD Klassieke Muziekprijs in de categorie “meest indrukwekkende prestatie van een orkest of groot ensemble”.

Dirigent en artistiek leider Jos van Veldhoven wil verder werken van Bach niet langer met koor en groot orkest uitvoeren. Bach zoals Bach bedoeld heeft, is zijn nieuwe credo - met mogelijk grote gevolgen voor de Bachvereniging. Bach moet voortaan met vier ''ripienisten'' uitgevoerd worden: een vocaal ensemble dat de koren en de koralen zingt. Soms wordt dit aangevuld met vier solisten (één voor iedere stem) die met de ripienisten meezingen en de solopartijen voor hun rekening nemen. De Johannes Passion is al op deze manier uitgevoerd. Na 2005 zal er geen andersklinkende Bach meer worden uitgevoerd. Uitzondering is de Matthäus: die klonk in 2005 nog als vanouds, maar dat was bedoeld als de laatste keer.

==Educatief project==

De Bachvereniging tracht, met flink succes, ook middelbare scholen in Nederland te interesseren voor de Matthäus Passion van Bach. Honderden leerlingen en docenten doen mee aan het educatief project ’Oog in oog met de Matthäus Passion’. Met gastlessen, repetitiebezoek, een interactieve cd-rom en website bereiden leerlingen binnen het voortgezet onderwijs zich voor op de finale van het project: een bezoek aan een Matthäus Passion. Dit project startte in 2003 kleinschalig, maar is binnen enkele jaren uitgegroeid tot landelijk niveau met verschillende orkesten en koren. Het project eindigt in de periode voor Pasen met uitvoeringen in heel Nederland.

==Muziekgenres==

De Bachvereniging brengt onder meer:

* J.S.Bach: passies, cantates, missen, motetten, orkestmuziek,
* werken van de Bach-familie,
* werken van de overige Duitstalige Barokcomponisten: [[Händel]], [[Haydn]], [[Mozart]], [[Schütz]], Schein, Scheidt, [[Buxtehude]], Kuhnau, Weckmann, [[Telemann]],
* uit andere landen: [[Charpentier]], Carissimi, [[Monteverdi]], Mazzocchi, Grandi, Pfleger, Della Ciaia, [[Sweelinck]], Verrijt, Hacquart, De Koninck, Padbrue, Sancto Josepho, [[Huygens]].

==Links==

* [http://www.bachvereniging.nl/ de Nederlandse Bachvereniging]