Wikipedia - Benutzerbeiträge [de]

Joost Klein

2018-01-30T10:54:26Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Leeuwarden - Koppeling(en) gewijzigd naar Leeuwarden (stad)

{{Infobox artiest
| naam = Joost
| afbeelding = Joost klein-1517174807.jpg
| onderschrift = Joost (links) met een fan
| volledige naam = Joost "Money" Klein
| bijnamen =
| geboren = [[10 november]] [[1997]]
| geboorteplaats = [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]]<ref name="wikker">{{Citeer web|url=https://www.wikker.nl/joostklein-youtuber-over-leven-zonder-ouders/|titel=Joost: “Huil!” YouTuber Over Leven Zonder Ouders|bezochtdatum=2017-10-23|werk=www.wikker.nl|taal=nl}}</ref>
| overleden =
| overlijdensplaats =
| land = {{NL}}
| jaren-actief = 2010- (YouTube) 2016- (muziek)
| genre = [[Rap (muziekstijl)|rap]]
| beroep = [[YouTube]]r, [[muzikant]]
| instrument = Triangel
| zangstem =
| invloed = Jazz
| label = [[Top Notch]]
| gerelateerd = [[Donnie]], [[Mick Spek]], [[Rarri Jackson]]
| website = https://www.youtube.com/user/EenhoornJoost
| allmusic =
| imdb =
| lastfm =
}}
'''Joost''', artiestennaam van '''Joost Klein''' ([[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]], [[10 november]] [[1997]]), is een Nederlands [[muzikant]] en [[YouTube]]r.

Met zijn single "Bitches" bereikte hij een miljoen weergaven op YouTube. Sinds oktober 2017 staat Klein onder contract bij [[Top Notch]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.emerce.nl/wire/miljard-views-top-notch-youtube-kanaal|titel=Miljard views op Top Notch Youtube kanaal - Emerce|bezochtdatum=23 oktober 2017|werk=Emerce|taal=}}</ref> Op 20 oktober 2017 kwam zijn mixtape "Scandinavian Boy" uit.

Klein verschijnt regelmatig op sociale media met collega-artiest [[Donnie]]. Klein is ook te horen op Donnies single "René Froger". Daarnaast bevat de mixtape "Scandinavian Boy" ook één nummer met Donnie, genaamd "Bezem".

Klein maakt YouTubefilmpjes onder de naam ''EenhoornJoost''.<ref name="wikker" /> Met zijn kanaal met deze naam is hij ook bekend geworden. Zijn vader en moeder overleden toen hij respectievelijk twaalf en dertien jaar oud was.<ref>{{Citeer web|url=https://noisey.vice.com/nl/article/ezxaje/vraag-niet-naar-het-beroep-van-eenhoornjoost|titel=Vraag niet naar het beroep van EenhoornJoost|bezochtdatum=23 oktober 2017|werk=noisey.vice.com|taal=nl|auteur=Wouter van Dijk|datum=9 december 2016}}</ref>

{{Appendix}}

{{DEFAULTSORT:Klein, Joost}}
[[Categorie:YouTube]]
[[Categorie:Nederlands vlogger]]
[[Categorie:Nederlands muziekproducent]]

Joint Sigint Cyber Unit

2018-01-27T21:06:34Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: NSA - Koppeling(en) gewijzigd naar National Security Agency

{{Infobox overheidsinstelling
| naam = Joint Sigint Cyber Unit
| afbeelding =
| onderschrift =
| logo =
| type = [[Geheime dienst]]
| opgericht = [[2013]]
| voorganger = [[Nationale Signals Intelligence Organisatie|Nationale Sigint Organisatie]] (NSO)
| opgeheven =
| vervanger =
| jurisdictie = [[Nederland]]
| hoofdkantoor = [[Zoetermeer]]
| budget =
| minister =
| ministerfunctie =
| valt onder = [[AIVD]] en [[MIVD]]
| directeur =
| website =
}}
[[File:Zoetermeer De Leyens AIVD kantoor (1).JPG|thumb|right|260px|Hoofdkwartier van de [[AIVD]] in Zoetermeer, waarin ook het hoofdkantoor van de JSCU gevestigd is]]
De '''Joint Sigint Cyber Unit''' ('''JSCU''') is een gezamenlijk onderdeel van de [[Nederland]]se geheime diensten [[AIVD]] en [[MIVD]] en is gericht op het afluisteren van radio- en satellietverkeer ([[Sigint]]) en het verkrijgen van inlichtingen via [[Cyberspace|cyber]]operaties. De JSCU is begin 2013 opgericht en per 15 juni 2014 operationeel geworden.<ref>''[[NRC Handelsblad]]'', [http://www.nrc.nl/nieuws/2013/11/23/nsa-infected-50000-computer-networks-with-malicious-software/ NSA infected 50,000 computer networks with malicious software]; en papieren editie van 23 november 2013, p. 12</ref><ref>Rijksoverheid.nl: [https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2014/07/03/kamerbrief-over-convenant-joint-sigint-cyber-unit-jscu Kamerbrief en convenant Joint Sigint Cyber Unit (JSCU)], 3 juli 2014</ref>

== Organisatie ==
De oprichting van de JSCU werd sinds eind 2012 voorbereid door een gezamenlijk team van de [[Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst]] (AIVD) en de [[Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst]] (MIVD) onder de naam Project Symbolon.

De Joint Sigint Cyber Unit wordt geleid door een Management Board, waarvan ten minste de directeur-generaal van de AIVD, de directeur van de MIVD en het hoofd van de JSCU lid zijn. Voor aangelegenheden die de unit overstijgen is er de Bestuursraad JSCU, waartoe de secretarissen-generaal van de ministeries van [[Ministerie van Algemene Zaken|Algemene Zaken]], [[Ministerie van Binnenlandse Zaken|Binnenlandse Zaken]] en [[Ministerie van Defensie|Defensie]] behoren. Intern wordt de JSCU geleid door het hoofd van deze unit.<ref name=convenant>[https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2014/07/03/kamerbrief-over-convenant-joint-sigint-cyber-unit-jscu Kamerbrief met convenant Joint Sigint Cyber Unit], 3 juli 2014</ref>

Het hoofdkantoor van de JSCU is gevestigd in het pand van de AIVD in Zoetermeer, waar naar verwachting 350 mensen zullen werken. Andere onderdelen zullen bij de MIVD in Den Haag komen.<ref>[http://blog.cyberwar.nl/2013/09/project-symbolon-completed-dutch-joint.html Project Symbolon completed: the Dutch Joint SIGINT Cyber Unit (JSCU) is born], 24 september 2013</ref> Voor de 100 tot 150 personen van de MIVD die voor de JSCU in het AIVD-gebouw komen te werken, eiste de AIVD opnieuw een [[veiligheidsonderzoek]]. De MIVD accepteerde dat, maar de betreffende militairen, die vaak al toegang tot de hoogste geheimhoudingsniveaus hadden, voelden zich door het wantrouwen van de AIVD dermate geschoffeerd dat zij juridische stappen eisten.<ref>Telegraaf.nl: [http://www.telegraaf.nl/binnenland/22340487/__Spionnen_onder_een_dak__ruzie__.html Spionnen onder één dak: ruzie], 28 februari 2014</ref>

Alle cyberoperaties van de JSCU worden uitgevoerd door een business unit die uit ca. 80 tot 100 personen bestaat. Deze unit omvat teams voor onder meer aftapactiviteiten, Computer Network Defence (CND) en Computer Network Attack (CNA). Het CNA-team bestaat uit [[hackers]] die op offensieve wijze vijandige computernetwerken mogen binnendringen.<ref name="vk2018">Volkskrant.nl: [https://www.volkskrant.nl/tech/hackers-aivd-leverden-cruciaal-bewijs-over-russische-inmenging-in-amerikaanse-verkiezingen~a4561895/ Hackers AIVD leverden cruciaal bewijs over Russische inmenging in Amerikaanse verkiezingen], 25 januari 2018</ref>

== Wettelijk kader ==
Als gezamenlijk onderdeel van de AIVD en MIVD vallen de werkzaamheden van de JSCU onder de [[Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002]] (Wiv). Beide diensten zijn in het convenant inzake de Joint Sigint Cyber Unit van 3 juli 2014 overeengekomen welke taken en bevoegdheden door de JSCU uitgevoerd mogen worden.<ref name=convenant />

=== Taken ===
Op basis van het convenant heeft de JSCU de volgende taken:<ref>Zie ook de vacaturetekst [https://securitytalent.nl/job/it-specialisten-voor-de-joint-sigint-cyber-unit IT-specialisten voor de Joint Sigint Cyber Unit], 29 juli 2015</ref>
* Verwerven van elektronische data, waaronder het met technische middelen afluisteren van communicatie
* Deze gegevens toegankelijk en doorzoekbaar maken en er onderlinge verbanden in leggen
* (Ondersteuning bij de) analyse van data en onderzoek naar cyberdreigingen en 'taalcapaciteit'
* Capaciteit voor afluisteren en cyberoperaties leveren, zo nodig op locatie in of nabij missiegebieden
* Innovatie en kennisontwikkeling op deze gebieden om tijdig te kunnen inspelen op technologische ontwikkelingen

=== Bevoegdheden ===
Op basis van het convenant mag de JSCU voor het vervullen van zijn taken de feitelijke uitvoering verzorgen van de volgende bijzondere bevoegdheden:<ref name=convenant />
* Observeren en volgen van personen (art. 20 Wiv)
* Onder een dekmantel verzamelen van informatie (art. 21 Wiv)
* Computers binnendringen door middel van [[hacken]] (art. 24 Wiv)
* Door middel van een [[telefoontap]] of [[internettap]] ''gericht'' communicatie onderscheppen (art. 25 Wiv)
* ''Ongericht'' radio- en satellietverkeer van of naar andere landen onderscheppen (art. 26 & 27 Wiv)
* Gebruikersgegevens opvragen bij telecommunicatiebedrijven (art. 28 & 29 Wiv)
Voor het uitoefenen van deze bevoegdheden hebben medewerkers toegang tot alle plaatsen die nodig zijn om bijvoorbeeld 'observatie- en registratiemiddelen' aan te brengen (art. 30 Wiv).

De bijzondere bevoegdheden tot het doorzoeken van besloten plaatsen of gesloten voorwerpen, de identiteit van personen vaststellen door voorwerpen te onderzoeken (art. 22 Wiv), het openen van brieven en andere postzendingen (art. 23 Wiv) zijn niet aan de JSCU toegekend.<ref name=convenant />

== Activiteiten ==
Het afluisteren van radio- en satellietverkeer werd tot nu toe gedaan door de [[Nationale Signals Intelligence Organisatie|Nationale Sigint Organisatie]] (NSO), die eveneens in opdracht en onder verantwoordelijkheid van zowel de AIVD als de MIVD werkte en die per 15 juni 2014 in de JSCU is opgegaan.

De 'cybertaak' van de JSCU zal onder meer het vergaren van inlichtingen via [[Cyberspace|cyber]]operaties omvatten, evenals het onderzoeken en voorkomen van dreigingen, aanvallen en spionage gericht tegen Nederlandse [[computernetwerk|computernetwerken]]. Offensieve cyberoperaties zijn echter voorbehouden aan het [[Defensie Cyber Commando]] (DCC). De JSCU zal nauw samenwerken met de [[Geheime dienst#Afluisterdiensten|afluisterdiensten]] van buitenlandse bondgenoten, onder meer voor het analyseren van [[SIGINT]].<ref name=aivd2012>AIVD: [https://www.aivdkennisbank.nl/FbContent.ashx/Downloads/Jaarverslag_2012_AIVD.pdf Jaarverslag 2012], p. 62</ref>

In januari 2018 werd onthuld dat het Computer Network Attack (CNA)-team van de JSCU sinds de zomer van 2014 was geïnfiltreerd in het netwerk van de Russische hackersgroep [[Cozy Bear]], ook wel aangeduid als APT29, en zodoende kon waarnemen hoe deze groep bij de Amerikaanse Democratische Partij, het ministerie van Buitenlandse Zaken en het [[Witte Huis (Washington D.C.)|Witte Huis]] probeerde binnen te dringen. Deze informatie werd vervolgens aan de Amerikaanse geheime diensten [[CIA]] en [[National Security Agency|NSA]] doorgegeven, die daarmee bewijs in handen kregen voor de Russische beïnvloeding van de [[Amerikaanse presidentsverkiezingen 2016]].<ref name="vk2018" />

== Afluisterstations ==
Voor het onderscheppen van draadloze communicatie beschikt de JSCU over twee afluisterstations, die voorheen door de [[Nationale Signals Intelligence Organisatie|NSO]] bediend werden: [[Burum]] voor interceptie van satellietverkeer en [[Eibergen]] voor interceptie van hoogfrequent radioverkeer.

=== Burum ===
[[Bestand:120715 Grondstation Nationale SIGINT Organisatie (NSO) Burum Fr NL.jpg|{{largethumb}}|Het satellietgrondstation op [[It Grutte Ear|It Greate Ear]] bij [[Burum]] (2012)]]
Het afluisterstation voor satellietverkeer is gelegen in [[Burum]] (gemeente [[Kollumerland en Nieuwkruisland|Kollumerland c.a.]]) in Friesland en werd in de loop van 2006 volledig operationeel. De bouw van dit station (officiële naam: Satelliet Grondstation Burum) begon in 2005 en diende ter vervanging van het voormalige grondstation in [[Zoutkamp]] in Noord-Groningen.

Op de zuidoosthoek van het [[Stratos (telecombedrijf)|Stratos]]-terrein, bijgenaamd [[It Grutte Ear]], staan twee grote satellietschotels van 18 meter doorsnee, negen kleinere schotels van 11 meter doorsnee en vier zogeheten 'wafelijzers' met een doorsnee van 4 meter.<ref>[http://www.noorderbreedte.nl/onder.php3?artikel=2730 It Greate Ear in Burum], ''[[Noorderbreedte (tijdschrift)|Noorderbreedte]]'', nr. 6, 2006</ref> Zeven schotels onderscheppen communicatie via Intelsat-satellieten en acht de communicatie via satellieten van [[Inmarsat]].

=== Eibergen ===
Een tweede afluisterstation van de JSCU bevindt zich op de militaire basis Kamp Holterhoek in de plaats [[Eibergen]] in de [[Achterhoek]], waar sinds 1967 door het 898e Verbindingsbataljon radioverkeer uit het voormalige [[Oostblok]] werd afgeluisterd. In 1998 ging dit bataljon samen met de 1e Luchtmacht Verbindingsgroep uit Alphen en een deel van de Marine Inlichtingendienst (het Technisch Informatie Verwerkings Centrum, TIVC) uit Eemnes op in het nieuwe Operationeel Verbindings-Inlichtingen Centrum (OVIC), dat in Eibergen gevestigd werd.<ref>[https://web.archive.org/web/20100521063500/http://www.898vbdbat.nl/geschiedenis.htm 898e Verbindingsbataljon en haar voorgangers]</ref>

In de omgeving van Kamp Holterhoek bevinden zich ten minste drie antennecomplexen om hoogfrequent radioverkeer te onderscheppen. In 2015 werd dit echter bemoeilijkt door de plaatsing van [[windmolen|windmolens]] in de Duitse buurgemeente [[Vreden]], iets waar Defensie om die reden invloed op probeerde uit te oefenen.<ref>''[[De Gelderlander]]'': [http://www.gelderlander.nl/regio/achterhoek/berkelland/afluisteren-in-achterhoek-bemoeilijkt-door-duitse-windmolens-1.4825134 Afluisteren in Achterhoek bemoeilijkt door Duitse windmolens], 25 maart 2015</ref> In hetzelfde jaar werd bekend dat op termijn veel functies in Eibergen zullen moeten verdwijnen als gevolg van de invoering van een 'Breedband Interceptie Systeem'. Dit nieuwe systeem zal echter naar verwachting pas begin 2017 gereed zijn.<ref>VBM: [http://www.vbm.info/overleg/bestuursstaf/item/2150-zorgen-over-personeel-joint-sigint-cyber-unit.html Zorgen over personeel Joint Sigint Cyber Unit], 12 augustus 2015</ref>

== Verwerkingssystemen ==
Over de systemen waarmee de JSCU de uit radio- en satellietverkeer onderschepte data vervolgens verwerkt is in de loop der tijd de volgende informatie naar buiten gekomen:

De [[MIVD]] nam in 2009 een eerste versie van een nieuw informatieverwerkingssysteem in gebruik, waarmee onder meer binnen dertig milliseconden informatie uit miljoenen documenten kon worden gevonden. Later zouden onder andere ook 'expertmeetings, samenwerkingsvormen, ketenbenadering, koppeling van gestructureerde en ongestructureerde informatie' mogelijk moeten worden.<ref>MIVD: [https://www.rijksoverheid.nl/documenten/jaarverslagen/2010/04/29/jaarverslag-mivd-2009 Jaarverslag 2009]</ref> Blijkens de jaarverslagen was de dienst in 2010 en 2011 bezig met de aanschaf van een nieuw 'SIGINT-productie-ondersteuningssysteem', waarvan in 2013 de eerste versie en in 2014 verdere versies beschikbaar zouden komen.<ref>Zie de jaarverslagen van de MIVD over 2010, 2011 en 2012</ref>

In november 2013 werd bekend dat het ministerie van Defensie onder de naam project Argo II voor 17 miljoen euro apparatuur van het Israëlische bedrijf NICE Systems had besteld om vanaf 2014 'informatie uit communicatiemiddelen te verwerken tot inlichtingen'.<ref name=demorgen>DeMorgen.be: [http://www.demorgen.be/buitenland/nederland-bestelt-een-nog-verboden-spionagesysteem-a1737687/ Nederland bestelt een nog verboden spionagesysteem], 9 november 2013.</ref> Het systeem zou zowel door de AIVD als MIVD gebruikt gaan worden en is vooral bedoeld om SIGINT bruikbaar te houden voor 'de wereld van het internetprotocol', aldus het Rijks ICT-dashboard, dat ook vermeldt dat het contract met de leverancier tot en met 2018 loopt.<ref>Rijks ICT-dashboard: [https://www.rijksictdashboard.nl/projecten/160178?p=content&projectid=project&sub=argo-ii ARGO II]</ref>

In de media werd vermoed dat de Nederlandse diensten met de aanschaf van Argo II vooruitliepen op toegang tot kabelcommunicatie, iets wat onder de huidige wet niet is toegestaan.<ref name=demorgen /> Het ministerie van Defensie liet vervolgens op zijn website weten dat Argo II zelf geen data kan onderscheppen of verzamelen en dat het systeem vooralsnog alleen wordt gebruikt om internetverkeer te verwerken dat uit de ether is opgevangen.<ref>Defensie.nl: [https://www.defensie.nl/onderwerpen/militaire-inlichtingen-en-veiligheid/inhoud/inlichtingen-en-veiligheid/gegevens-verwerken-met-argo-ii Gegevens verwerken met ARGO II]</ref>

In het jaarverslag over 2012 liet de [[AIVD]] weten dat zij, ogenschijnlijk parallel aan het project van de MIVD, een systeem hebben ontwikkeld waarmee zeer snel grote hoeveelheden data uit [[SIGINT]] en andere bronnen kan worden opgeslagen en doorzocht. Ook heeft de AIVD applicaties ontwikkeld om deze 'bulk data' te analyseren en specifieke trends daarin in statistieken en rapportages weer te geven.<ref name=aivd2012 />

== Externe links ==
* [http://www.defensie.nl/actueel/nieuws/2014/07/03/aivd-en-mivd-slaan-handen-ineen-tegen-cyberdreigingen AIVD en MIVD slaan handen ineen tegen cyberdreigingen], ministerie van Defensie
* [http://www.defensie.nl/onderwerpen/militaire-inlichtingen-en-veiligheid/inhoud/samenwerking-inlichtingendiensten Samenwerking inlichtingendiensten], ministerie van Defensie

{{Appendix}}
{{Navigatie Signals Intelligence Agencies}}

[[Categorie:Nederlandse geheime dienst]]

Friesischer Nagelkaas

2017-10-28T18:29:38Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: VOC - Koppeling(en) gewijzigd naar Vereenigde Oostindische Compagnie

[[File:Belegen nagelkaas en belegen boerenkaas.jpg|thumb|Belegen nagelkaas en belegen boerenkaas]]
'''Friese nagelkaas''' is een [[kaas]]soort die wordt gemaakt met toevoeging van [[kruidnagel]] en [[komijn]].
Een [[beschermde oorsprongsbenaming|beschermde soort]] is de [[kanternagelkaas]]. Deze oorspronkelijke nagelkaas is gemaakt op basis van magere melk. Friese nagelkaas is een onbeschermde naam die ook voor kazen op basis van volle melk wordt gebruikt.

==Geschiedenis==
Nagelkaas is ontstaan in de tijd van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]]. In Friesland werd kaas gemaakt van magere melk. Deze kaas had weinig smaak en werd daarom voorzien van smaakstof. De kruidnagel maakte door de conserverende werking de kaas geschikt om mee te nemen op lange scheepsreizen dan de vollere Hollandse kazen.<ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2007/11/03/een-laatbloeier-11428122-a831441 Een laatbloeier], NRC, 3 november 2007</ref>

{{Appendix}}
[[Categorie:Nederlandse kaas]]

Joost Klein

2017-10-24T02:24:43Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Leeuwarden - Koppeling(en) gewijzigd naar Leeuwarden (stad)

{{Ne|1=|2=2017|3=10|4=22}}
{{Infobox artiest
| naam = Joost
| afbeelding =
| onderschrift =
| volledige naam = Joost Klein
| geboren = [[10 november]] [[1997]]
| geboorteplaats = Leeuwarden<ref name="wikker">{{Citeer web|url=https://www.wikker.nl/joostklein-youtuber-over-leven-zonder-ouders/|titel=Joost: “Huil!” YouTuber Over Leven Zonder Ouders|bezochtdatum=2017-10-23|werk=www.wikker.nl|taal=nl-nl}}</ref> [[Amsterdam]]
| overleden =
| overlijdensplaats =
| land = {{NL}}
| jaren-actief = 2017-heden
| genre = [[Rap (muziekstijl)|rap]]
| beroep = [[Muzikant]] [[YouTube]]r
| instrument =
| zangstem =
| invloed =
| label = [[Top Notch]]
| gerelateerd = [[Ronnie Flex]], [[Lil Kleine]]
| website = https://www.youtube.com/user/EenhoornJoost
| allmusic =
| imdb =
| lastfm =
}}
'''Joost''', artiestennaam van '''Joost Klein''', ([[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]], [[10 november]] [[1997]]) is een Nederlands [[muzikant]] en [[YouTube]]r. Met zijn single 'Bitches' bereikte hij een mijlpaal van 1 miljoen weergaven op YouTube. Verder maakt hij YouTubefilmpjes onder de naam ''EenhoornJoost''<ref name="wikker" />, waar hij 175.000 abonnees op heeft. Sinds oktober 2017 staat Joost onder contract bij [[Top Notch]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.emerce.nl/wire/miljard-views-top-notch-youtube-kanaal|titel=Miljard views op Top Notch Youtube kanaal - Emerce|bezochtdatum=2017-10-23|werk=Emerce|taal=nl-NL}}</ref> Zijn single ''Scandinavian Boy'' is trending op YouTube. Op de leeftijd van twaalf en dertien jaar overleden respectievelijk zijn vader en zijn moeder.<ref>{{Citeer web|url=https://noisey.vice.com/nl/article/ezxaje/vraag-niet-naar-het-beroep-van-eenhoornjoost|titel=Vraag niet naar het beroep van EenhoornJoost|bezochtdatum=2017-10-23|werk=noisey.vice.com|taal=nl|auteur=Wouter van Dijk|datum=2016-12-09}}</ref>

{{Appendix}}
{{DEFAULTSORT:Klein, Joost}}
[[Categorie:YouTube]]
[[categorie:Vlogger]]

Vrouwen van Ravensbrück

2017-10-18T20:31:24Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Monument - Koppeling(en) gewijzigd naar monument (gedenkteken)

{{Infobox beeld
| titel =
| afbeelding = Amsterdam - Vrouwen van Ravensbrück - 1.jpg
| onderschrift=
| kunstenaar = [[Joost van Santen]], [[Frank Nix]], [[Guido Eckhardt]]
| jaar = 1975
| materiaal =
| hoogte =
| breedte =
| diameter =
| plaats = [[Amsterdam]]
| locatie = [[Museumplein]]
| monumentstatus =
| monumentnummer =
}}
[[File:Herdenking Ravensbrück.webm|{{largethumb}}| Ravensbrückherdenking in 2017 bij het monument bijgewoond door minister [[Jeanine Hennis-Plasschaert]]]]
De '''Vrouwen van Ravensbrück''' is een [[monument (gedenkteken)|monument]] op het [[Museumplein]] in [[Amsterdam]] ter nagedachtenis van de Nederlandse slachtoffers van het voor vrouwen opgezette nazi-[[concentratiekamp]] [[Ravensbrück]] in [[Duitsland]]. Het monument is ontworpen door [[Joost van Santen]], [[Frank Nix]] en [[Guido Eckhardt]]. Het is in 1975 onthuld.<ref>[http://www.ravensbruck.nl/monument/de-opdracht/ De opdracht], Stichting Comité Vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück</ref>

Het monument bestaat uit ijzeren zuilen. Met belichting en geluid wordt aandacht geschonken aan zowel de groep vrouwen die het concentratiekamp overleefd hebben, als degenen die omgekomen zijn. Op het monument staat: {{citaat|Voor haar die tot het uiterste neen bleven zeggen tegen het fascisme}}

In 2002 is een plaquette aangebracht met de tekst<ref>https://www.4en5mei.nl/herdenken-en-vieren/oorlogsmonumenten/monumenten_zoeken/oorlogsmonument/1439</ref>

{{citaat|Ter nagedachtenis aan de 90.000 vrouwen en kinderen en de 20.000 mannen die in het concentratiekamp Ravensbrück zijn omgebracht.}}

== Herdenking ==
Jaarlijks wordt op 13 april bij het monument de bevrijding van het concentratiekamp herdacht.<ref>[https://www.4en5meiamsterdam.nl/nl/page/10655/herdenkingen-vrouwen-van-ravensbruck-en-oorlogsslachtoffers-nieuwmarkt Herdenkingen: Vrouwen van Ravensbrück en oorlogsslachtoffers Nieuwmarkt]</ref>

{{Appendix}}
{{Commonscat|Vrouwen van Ravensbrück 1940-1945}}

[[Categorie:Ravensbrück]]
[[Categorie:Beeld in Amsterdam]]
[[Categorie:Amsterdam-Zuid]]
[[Categorie:Monument in Amsterdam]]

Den Oudsten

2017-09-17T07:28:45Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Assemblage - Koppeling(en) gewijzigd naar assemblage (industrie)

{{Infobox bedrijf
| bedrijfsnaam = Den Oudsten Bussen BV (tot 1945: Den Oudsten & Domburg)
| bedrijfslogo =
| bedrijfslogobreedte =
| afbeelding = HTM Bus.jpg
| onderschrift = Den Oudsten B96 Alliance City ([[Haagse bus]])
| oprichting = 1926
| opheffing = 2001
| oorzaak einde = "gebrek aan orders"
| oprichter = Marinus den Oudsten en Floris Domburg
| eigenaar =
| sleutelfiguren =
| land = {{NL}}
| locatie = Utrechtsestraatweg, [[Woerden]]
| slogan =
| werknemers =
| leden =
| actieve leden =
| beheerd vermogen =
| producten = [[Autobus]]sen, [[touringcar]]s
| sector =
| omzet =
| winst =
| marktkapitalisatie =
| website =
| overig =
}}
'''Den Oudsten Bussen BV''' was een [[Nederland]]se [[autobus]][[fabriek]] aan de Utrechtsestraatweg te [[Woerden]], die in 1926 werd opgericht door Marinus den Oudsten en Floris Domburg en werd in 2001 wegens het ontbreken van voldoende orders gesloten.

== Geschiedenis ==
=== Eerste jaren ===
Tot in de [[Nederland in de Tweede Wereldoorlog|Tweede Wereldoorlog]] heette deze [[carrosserie]]fabriek ''Den Oudsten & Domburg''. In de jaren dertig bouwde deze fabriek vele bussen voor Nederlandse bedrijven, waaronder grote aantallen [[Opel]]- en [[Bedford (vrachtwagenmerk)|Bedford]]-bussen voor de toenmalige [[Vervoerbedrijf GVU|GEBRU]] ter vervanging van de [[Gemeentetram Utrecht|stadstram]] in [[Utrecht (stad)|Utrecht]]. Na de [[Bevrijding van de Duitse bezetting in Nederland|bevrijding]] gingen de beide firmanten uit elkaar. In 1947 startte Floris Domburg in het nabijgelegen [[Montfoort]] het bedrijf [[Domburg (carrosseriebouwer)|Carrosseriebouw Domburg]], dat tot in de jaren zeventig eveneens veel bussen heeft gebouwd, vooral [[touringcar]]s.

=== Na de oorlog ===
[[Bestand:00000034interieurzuidooster6778.JPG|{{largethumb}}|Interieur van een Den Oudsten-bus uit 1962]]
Den Oudsten ging als [[familiebedrijf]] verder en leverde in de jaren vijftig en zestig vele [[streekbus]]carrosserieën op [[chassis]] van onder meer [[British Leyland|Leyland]], [[DAF (fabrikant)|DAF]], [[Scania (motorvoertuigenmerk)|Scania Vabis]], [[Guy Motors|Guy]] en [[AB Volvo|Volvo]] aan grote klanten als de [[Gelderse TramWegen|GTW]], de participanten in de [[De Twee Provinciën (vervoermaatschappij)|TP]] en de [[dochteronderneming]]en van de [[Nederlandse Spoorwegen|NS]]. Daarnaast heeft Den Oudsten ook veel touringcars geleverd.

De eerste vier bussen met [[zelfdragende carrosserie]] leverde Den Oudsten al in 1956 aan NS-dochter [[Stoomtram Walcheren|Streekvervoer Walcheren]]. Deze bussen met de [[merknaam]] ''Leyhol Special LHS-Den Oudsten'' waren opgebouwd met Leyland-componenten. Ook de ''Woerden 12S''-[[stadsbus]] uit 1962-1963 voor [[Leiden]], op een aangepast DAF-chassis met de motor achterin, was een eigen bustype van Den Oudsten. De beide [[prototype]]n verhuisden van Leiden naar [[Eindhoven]], waar ze zo goed bevielen dat er in 1965-1966 nog 16 exemplaren werden aangeschaft met een markante, door Den Oudsten ontworpen voorruitconstructie. Bussen die daarmee waren uitgerust, kregen al gauw de [[bijnaam]] ''Duikboot'', ontleend aan een film over [[Jules Verne]]s [[Kapitein Nemo]]. Diens onderzeeër [[Nautilus (onderzeeboot)|''Nautilus'']] had aan de voorkant een grote glazen zichtkoepel waardoor de stuurman onder de boot kon kijken. Zo'n opvallende, naar voren stekende voorruit had dit Den Oudsten-model ook. Er zijn tussen 1962 en 1967 tientallen "duikboten" geleverd op Leyland-chassis aan vooral [[Gelderse Tramwegen|GTW]], [[Vervoerbedrijf GVU|GEVU]] en [[Gemeentelijk Vervoerbedrijf Groningen|GVG]], maar ook vijftien stuks als [[zelfdragend]]e bus met de merknaam ''Leyland-Den Oudsten LO'' aan de NS-dochters [[Groninger Autobusdienst Onderneming|GADO]], [[Groningsch-Drentsch Snelvervoer|GDS]] en [[Rotterdamsche Tramweg Maatschappij|RTM]].

Voor de gezamenlijke NS-dochters bouwde men in 1964-1967 ook 80 enigszins gemodificeerde exemplaren van de zelfdragende [[bolramer-streekbus]]. In 1968 bouwde Den Oudsten totaal 40 standaardstadsbussen in opdracht van de [[Commissie Standaardisering Autobusmaterieel]] (CSA), die het Den Oudsten-product wilde vergelijken met dat van [[Hainje]]. Van deze serie gingen er 10 stuks naar elk van de bedrijven [[HTM Personenvervoer|HTM]], [[RET (Rotterdam)|RET]], GEVU en [[GVB (Amsterdam)|GVB]].

=== Expansie ===
Na het verdwijnen van de busdivisie van [[Werkspoor]] in 1962 en van [[Verheul (constructeur)|Verheul]] in 1970 bleef Den Oudsten over als de voornaamste leverancier van bussen voor het Nederlandse [[streekvervoer]]. Den Oudsten was in de jaren zeventig en tachtig, en deels ook nog in de jaren negentig, voornamelijk bekend als de bouwer van verreweg de meeste - 4706 - exemplaren van de [[standaardstreekbus]]. Die waren meestal gebouwd op [[DAF MB200]]-chassis of als zelfdragende Leyland-Den Oudsten LOB. De opvolger werd de [[Den Oudsten B88]]. Tientallen jaren bestond het wagenpark van vrijwel elk Nederlands streekvervoerbedrijf in meerderheid uit Den Oudsten-bussen. Ook enkele [[buspachter]]s van de [[België|Belgische]] [[Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen|NMVB]] en de opvolgers daarvan, de [[Vlaamse Vervoermaatschappij "De Lijn"]] en de [[Wallonië|Waalse]] [[Société régionale wallonne du transport|TEC]], hebben een aantal Den Oudsten-bussen in hun wagenpark gehad.

In 1980 werd de busbouwer [[Van Rooijen]] in [[Montfoort]] overgenomen, die vooralsnog onder eigen naam bleef produceren. In 1986 kocht een van de toenmalige directeuren van het familiebedrijf, Jan den Oudsten, de [[Canada|Canadese]] busbouwer Flyer Industries en hernoemde die in [[New Flyer Industries]] ([[:en:New Flyer Industries|en]]). Dit bedrijf, dat nog steeds succesvol opereert op de [[Verenigde Staten van Amerika|Amerikaanse]] en Canadese markt, stond formeel los van Den Oudsten Bussen BV, maar deelde daarmee wel het [[beeldmerk|bedrijfslogo]]. In 1997-98 heeft de Woerdense fabriek de [[assemblage (industrie)|assemblage]] verricht van ongeveer 100 bussen van New Flyer, bestemd voor de Amerikaanse markt. Met een ander Canadees bedrijf, [[Nova Bus]] ([[:en:Nova Bus|en]]), werkte Den Oudsten samen bij de ontwikkeling van [[lagevloerbus]]sen.

=== Laatste jaren ===
[[Bestand:Den Oudsten Alliance Back.jpg|{{largethumb}}|Achterzijde van een Den Oudsten Alliance]]
In 1990 werd familiebedrijf Den Oudsten verkocht aan [[United Bus]], waarvan ook [[VDL Bus Chassis|DAF Bus]] en [[VDL Bova|BOVA]] deel uitmaakten. United Bus was geen succes en in 1993 werd Den Oudsten meegesleept in het [[faillissement]] van het moederbedrijf. Den Oudsten kon een [[doorstart (financieel)|doorstart]] maken, doordat Jan den Oudsten de boedel had teruggekocht. De bussen werden toen ook geleverd naar Duitsland, België, Griekenland, Palestina en Zweden. Nergens kreeg Den Oudsten vaste voet en het bleef bij die enkele levering.

In de jaren negentig kwam Den Oudsten met de succesvolle ''[[Den Oudsten Alliance|Alliance]]''-serie, waaronder de ''[[Den Oudsten B96|B96 Alliance City]]''. De Alliance-bussen konden vanaf 1990 geleverd worden als zelfdragende bus met een [[dieselmotor|motor]] van DAF, Volvo of [[MAN AG|MAN]]. Er waren naast de zelfdragende Alliance ook versies leverbaar op chassis van b.v. [[VDL Bus Chassis|DAF/VDL]], Volvo of [[Iveco]], meestal met [[heckmotor]], maar naar keuze ook met [[underfloor motor]].

Rond de eeuwwisseling werd in samenwerking met [[Fokker (bedrijf)|Fokker Space]] en [[Duvedec]] gewerkt aan de ontwikkeling van de [[innovatie]]ve busconcepten ''[[Den Oudsten X97|X97]]'', ''[[Den Oudsten X98|X98]]'' en ''[[Den Oudsten Avance|Avance]]'', maar tot serieproductie is het niet meer gekomen. Doordat de vervoerbedrijven steeds meer bussen bij buitenlandse busbouwers gingen inkopen, kwam het bedrijf rond de eeuwwisseling opnieuw in financieel zwaar weer terecht. Den Oudsten had wel enig succes met [[uitvoer (handel)|export]] van bussen, maar dat woog niet op tegen de inzakkende thuismarkt. In 2001 hield Den Oudsten wegens ontbreken van voldoende orders op te bestaan.

Techno Service Nederland (TSN), een dochteronderneming van [[Connexxion]], heeft de onderdelenvoorraad en technische kennis overgenomen om de Den Oudsten-bussen op de weg te kunnen houden. De Den Oudsten-stadsbussen in [[Arnhem]] ([[Breng]]) en Den Haag ([[HTM Personenvervoer|HTM]]) zijn eind 2012 buiten dienst gesteld. In Arnhem betrof het de laatste twee Volvo/Den Oudsten-[[trolleybus]]sen uit 1990. Zij hebben 22 jaar dienstgedaan. In Nederland zijn nu alleen bij de [[RET (Rotterdam)|RET]] nog een aantal Den Oudsten bussen uit 2001 en 2002 aanwezig als calamiteitenvloot.

Diverse Nederlandse streekbussen werden na een arbeidzaam leven geëxporteerd naar het buitenland. In 2008 reden er bijvoorbeeld nog veel Den Oudsten-bussen in [[Cuba (land)|Cuba]] en [[Georgië]].

== Portretten van Den Oudsten-producten ==
{{Clearleft}}
<gallery widths="150" heights="150">
00000025zuidooster6778in2011.JPG|[[DAF (fabrikant)|DAF TB102]]/Den Oudsten-streekbus 1962, [[Zuidooster]].
HOVM HBM Citosa7639.jpg|[[British Leyland|Leyland]]-Den Oudsten [[bolramer-streekbus]] 1967, [[Citosa]]-kleuren. Eigendom van het [[Haags Bus Museum]].
GDS 22.JPG|Leyland-Den Oudsten bus, model ''"duikboot"'' 1967, [[Groningsch-Drentsch Snelvervoer|GDS]].
09170015zo5518.JPG|Leyland-Den Oudsten semi-[[touringcar]], Zuidooster
Gado8899.jpg|[[DAF MB200]]/Den Oudsten [[standaardstreekbus]], [[Groninger Autobusdienst Onderneming|GADO]]
00000018henrinefkens55.JPG|Leyland/Den Oudsten-stadsbus van [[Amersfoort]]
Opvallende_bestemming_bba.JPG|DAF MB200/Den Oudsten standaardstreekbus, [[BBA (openbaar vervoer)|BBA]]
NMVB 965295.JPG|Leyland/Den Oudsten bus van [[Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen|NMVB]]-pachter STACA.
Cxx 0156-III.jpg|Den Oudsten B79T van het [[Arnhems trolleybusnet]]
Pieper 49.JPG|Den Oudsten B79-M380/[[Mercedes Benz]] van [[Pieper (busonderneming)|Pieper]] te [[Nieuw-Schoonebeek]]
NoordNed 6725-III.JPG|Den Oudsten B86 van [[Noordned]]
Lijn51.jpg|[[Den Oudsten B88]], [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]]
RNK 832 (S).JPG|Den Oudsten B93 van [[Göteborg (stad)|Göteborgs Spårvägar]].
Den Oudsten Alliance Front.jpg|[[Den Oudsten Alliance|Den Oudsten B95 Alliance Intercity]] ([[Connexxion]]-variant).
Stadsbus Zwolle.jpg|[[Den Oudsten Alliance|Den Oudsten B96 Alliance City]], stadsdienst [[Zwolle]].
Den Oudsten 944 (2).jpg|[[Den Oudsten Alliance|Den Oudsten B96 Alliance City]], Verkeersschool v/d Laan (Oud RET 944)
</gallery>

== Typen ==
* [[Den Oudsten B79]]
* [[Den Oudsten B85/B86]]
* [[Den Oudsten B88]]
* [[Den Oudsten Alliance]] (B89, B90, B91, B93, B95, [[Den Oudsten B96|B96]])
* [[Den Oudsten X97]]
* [[Den Oudsten X98]]
* [[Den Oudsten Avance]] (B99)

== Museumbussen ==
Verschillende Den Oudsten-bussen zijn bij museumbusstichtingen terechtgekomen. Zo bezit de [[Stichting Veteraan Autobussen]] meerdere Den Oudsten-bussen, waaronder het laatste gebouwde exemplaar op het DAF MB200-chassis, [[Verenigde Autobus Diensten VAD|VAD]] 3931 en een van de laatste [[gelede bus]]sen op het DAF MBG205-chassis, [[BBA (openbaar vervoer)|BBA]] 881.

Het [[Haags Bus Museum]] bezit meerdere Den Oudsten-bussen, zoals een [[bolramer-streekbus]], een [[Den Oudsten B96]] [[lagevloerbus]] en een [[gelede bus]] van het type B93.

Het [[Nationaal Bus Museum]] in Hoogezand heeft ook Den Oudsten-bussen in haar collectie. De [[Groningsch-Drentsch Snelvervoer|GDS]] 22 Leyland-Den Oudsten, [[GADO]] 2783 Leyland-Den Oudsten semi-tour en omgebouwd tot Cabriobus, [[Drentse Vervoer Maatschappij|DVM]] 57 (5684) Leyland-Den Oudsten, [[Friese Autobus Maatschappij|FRAM]] 2692 Leyland-Den Oudsten, [[Drentse Vervoer Maatschappij|DVM]] 305 (2732) Leyland-Den Oudsten, [[Friese Autobus Maatschappij|FRAM]] 1671 Leyland-Den Oudsten, [[Veluwse Auto Dienst|VAD]] 1759 Leyland-Den Oudsten, [[Gelderse Vervoer Maatschappij|GSM]] 8797 DAF MB200-Den Oudsten, [[Vervoermaatschappij De Noord-Westhoek]] 36 DAF MB200-Den Oudsten en [[GVU]] 519 VOLVO-Den Oudsten B88 (gelede bus).

{{Navigatie Den Oudsten}}
{{Commonscat|Den Oudsten vehicles|Den Oudsten}}

[[Categorie:Busbouwer|Oudsten]]
[[Categorie:Nederlands bedrijf|Oudsten]]

Benutzer:Lutheraner/Theologische Universiteit Kampen (Broederweg)

2017-07-27T20:05:20Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Ad de Bruijne - Koppeling(en) gewijzigd naar Ad de Bruijne (theoloog)

{{Infobox universiteit
| naam = Theologische Universiteit Kampen
| afbeelding = Theologische-Universiteit_Broederweg-15_Kampen_Nederland.JPG
| onderschrift = Theologische Universiteit aan de [[Broederweg (Kampen)|Broederweg]] 15
| afkorting = TU Kampen
| buitenlandse naam = Theological University Kampen
| latijnse naam =
| motto =
| stad = [[Kampen (stad)|Kampen]]
| land = [[Nederland]]
| oprichting = [[1854]]
| type = [[Theologie]]
| rector =
| studenten =
| staf =
| lid van = [[Gereformeerde Kerken vrijgemaakt]]
| website = http://www.tukampen.nl/
}}

[[Bestand:poortjebibliotheek.jpg|thumb|200px|Het [[Linnenweverspoortje]] uit [[1665]] vormt de toegang tot de universiteitsbibliotheek.]]

De '''Theologische Universiteit Kampen''' is de [[theologie|theologische]] opleiding die uitgaat van de [[Gereformeerde Kerken vrijgemaakt]]. Deze wordt ook wel aangeduid met het achtervoegsel "([[Broederweg (Kampen)|Broederweg]])", naar de straatnaam waar deze universiteit in [[Kampen (stad)|Kampen]] gelegen is, of "Kampen II". Dit was ter onderscheiding van de andere theologische universiteit in dezelfde plaats: de [[Theologische Universiteit Kampen (Oudestraat)]] of "Kampen I", die van 2007 tot de sluiting in 2012 officieel [[Protestantse Theologische Universiteit vestiging Kampen]] heette.

== Geschiedenis ==
In [[1854]] stichtte de [[synode]] van [[Zwolle (Overijssel)|Zwolle]] van de [[Christelijke Afgescheiden Gemeenten|Christelijke Afgescheiden Gereformeerde Kerk]] de ''Theologische School'' te Kampen. De eerste docenten die werden benoemd waren A. Brummelkamp, Hel. de Cock, T.F. de Haan en S. van Velzen. In [[1882]] werden de docenten [[Herman Bavinck]], L. Lindeboom en D.K. Wielenga benoemd.

In [[1892]] vond de 'vereniging' plaats met de [[Nederduits Gereformeerde Kerk (Dolerende)|Nederduits Gereformeerde Kerken]] tot de [[Gereformeerde Kerken in Nederland|Gereformeerde Kerken]], waardoor deze kerk twee theologische opleidingen heeft: de school in Kampen en de [[Vrije Universiteit Amsterdam]] (faculteit Godsgeleerdheid). In [[1939]] werd de naam van Theologische School veranderd in ''Theologische Hogeschool.''

In [[1902]] besloot de synode van Arnhem tot samensmelting van de Theologische School met de Theologische Faculteit van de Vrije Universiteit te Amsterdam. Ter wille van de minderheid (die het beding: “dat de Kerk geroepen is eene eigene inrichting te hebben tot opleiding harer Leeraren, ten minste wat de Godgeleerde Vorming van dezen betreft” van 1892 geschonden zag) werd het besluit niet uitgevoerd. Daarop vertrokken de hoogleraren dr. H. Bavinck en P. Biesterveld met vele studenten naar de Vrije Universiteit.

De synode van Amsterdam wijzigde in [[1936]] de naam in: de Theologische Hogeschool van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Het ‘promotierecht’ werd echter door de generale synode niet erkend.

De schorsing en afzetting van [[Klaas Schilder|prof. dr. K. Schilder]] en de schorsing van emeritus-hoogleraar [[Seakle Greijdanus|dr. S. Greijdanus]] in [[1944]] onder de beschuldiging van openbare scheurmaking (art. 80 K.O.) leidde binnen de [[Gereformeerde Kerken in Nederland]] tot een afsplitsing van de [[Gereformeerde Kerken vrijgemaakt]]. De vrijgemaakten (Schilder en Greijdanus voorop) waren het niet eens over bepaalde leeruitspraken over doop en genadeverbond die de [[Gereformeerde Kerken in Nederland|gereformeerde]] [[synode]] in 1942 had uitgevaardigd.

Na deze [[Vrijmaking|Vrijmaking van 1944]] bleef de Amsterdamse Vrije Universiteit in handen van de Gereformeerde Kerken in Nederland, en werd de Theologische Hogeschool gesplitst in de ''Theologische Hogeschool Kampen (Oudestraat)'' voor de Gereformeerde Kerken in Nederland, en de ''Theologische Hogeschool Kampen (Broederweg)'' voor de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. De hoogleraren Greijdanus en Schilder en de lector dr. R.J. Dam behielden hun aanstelling aan de Theologische Hogeschool aan de Broederweg. Het jaar daarop vulde de eerste (voorlopige) generale synode na de Vrijmaking de aan de hogeschool ontstane vacatures op en erkende haar promotierecht.

In [[1969]] besloot de synode tot uitbreiding van het aantal hoogleraren. Een afzonderlijke leerstoel voor Ethiek werd gesticht.

Aanwijzing (‘erkenning’) van de hogeschool als instelling van wetenschappelijk theologisch onderwijs (Koninklijk Besluit van 8 maart 1975, Stb. 109) verkreeg de hogeschool in [[1975]].

In [[1987]] wijzigde de synode van Spakenburg-Noord de naam in: de Theologische Universiteit van De Gereformeerde Kerken in Nederland.

In mei 2012 presenteerde de raad van toezicht van de TU een rapport waarin de wens wordt geuit onderdak te zoeken in een grotere universiteitsstad waar al een universitaire theologieopleiding is. De [[Rijksuniversiteit Groningen]] en de [[Vrije Universiteit Amsterdam]] werden als opties genoemd. Er zijn anno 2016 plannen om de TU op te laten gaan in de nog op te richten [[Gereformeerde Theologische Universiteit]]. Over de vestigingsplaats van deze nieuwe universiteit is nog geen beslissing genomen. Kampen wordt genoemd, maar de voorkeur lijkt uit te gaan naar Utrecht.

== Schooldag ==
Ieder jaar op de eerste maandag van september vindt de opening van het academisch jaar plaats. Later deze maand is de jaarlijkse ''Schooldag'', een [[open dag]]. Tot 2008 vond deze altijd plaats op de laatste woensdag van september; sinds 2009 is het de laatste zaterdag van september geworden. Bijzonder hierbij is dat hier niet alleen veel studenten, medewerkers en hun familie komen, maar ook velen van de achterban (in 2007 ongeveer 5000 mensen).

== Hoogleraren ==
* [[Ad de Bruijne (theoloog)|Ad de Bruijne]], Ethiek (sinds 2008)
* [[George Harinck]], Nederlandse kerkgeschiedenis (sinds 2003) ([[bijzonder hoogleraar]])
* [[Rob van Houwelingen]], Nieuwe Testament (sinds 2002)
* [[Gert Kwakkel]], Oude Testament (sinds 1994)
* [[Roel Kuiper]], buitengewoon hoogleraar ‘Christelijke identiteit in maatschappelijke praktijken' (sinds 2014)
* [[Theo Boer]], bijzonder hoogleraar op de Lindeboom Leerstoel Ethiek van de Zorg (sinds 2014)
* [[Stefan Paas]], missiologie (sinds 2014)
* [[Erik de Boer]], Kerkgeschiedenis na 1800, Kerkrecht, Gemeenteopbouw (sinds 2015)

''Emeritus hoogleraren:''
* [[Jakob van Bruggen]], Nieuwe Testament (1967-2001)
* [[Jochem Douma]], Ethiek (1970-1997)
* [[Barend Kamphuis]], Systematische theologie (1988-2015)
* [[Frank van der Pol]], Kerkgeschiedenis vóór 1800, Symboliek (1991-2015)
* [[Kees de Ruijter]], Praktische theologie, Homiletiek (1993-2014)
* [[Mees te Velde]], Kerkgeschiedenis na 1800, Kerkrecht, Gemeenteopbouw (1989-2015)

''Bekende voormalig hoogleraren:''
* [[Klaas Schilder]] (1933/1944-1952)
* [[Jaap Kamphuis]] (1959-1987)

== Externe links ==
* [http://www.tukampen.nl Theologische Universiteit Kampen (Broederweg)]
* [http://www.nvao.net/beoordeelde-opleidingen/institute-detail/1173 accreditatie] opleidingen door de [[NVAO]]

{{Navigatie universiteiten Nederland}}

[[Categorie:Theologische Universiteit Kampen| ]]
[[Categorie:Rijksmonument in Kampen]]

Eerste Divisie „7 December”

2017-05-04T07:38:09Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Oranjekazerne - Koppeling(en) gewijzigd naar Oranjekazerne (Schaarsbergen)

[[Bestand:Expeditionaire macht.jpg|thumb|''Embleem Eerste Divisie "7 December".'']]
[[Bestand:Daf-Ziekenauto-7-December-Divisie.jpg|300px|thumb|''Vier soldaten van de 7 December Divisie tillen een gewonde soldaat uit een ziekenwagen (midden voor sergeant J. du Croix, andere personen onbekend).'']]
[[Bestand:05-12-2008-herdenking-7-december-divisie.jpg|thumb|300px|''Herdenking van de gesneuvelden van de 7 December Divisie op de Oranjekazerne in Schaarsbergen, vrijdag 5 december 2008.'']]

De '''Eerste Divisie "7 December"''' was een expeditionaire Nederlandse legermacht die in [[1946]] naar [[de Oost]] gezonden werd om in [[Nederlands-Indië|Indië]] de rust, orde en veiligheid te herstellen.

==Militaire inzet en mandaat 1946-1950==
De Eerste [[Divisie (landmacht)|Divisie]] "[[7 December]]" was vernoemd naar de rede van [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] in [[Londen]] op [[7 december]] [[1942]], waarin zij de contouren schetste van de naoorlogse relatie tussen Nederland en de overzeese gebiedsdelen: ''Ik stel mij voor, zonder vooruit te loopen op de adviezen der rijksconferentie, dat zij zich richten zullen op een Rijksverband, waarin Nederland, Indonesië, Suriname en Curaçao tezamen deel zullen hebben, terwijl zij ieder op zichzelf, de eigen inwendige aangelegenheden in zelfstandigheid en steunend op eigen kracht, doch met den wil elkander bij te staan, zullen behartigen. Daarbij zal voor verschil van behandeling op grond van ras of landaard geen plaats zijn, doch zullen slechts de persoonlijke bekwaamheid der burgers en de behoeften van de verschillende bevolkingsgroepen den doorslag geven voor het beleid der Regering.''

De dienstplichtig militairen van de 7 December Divisie - veelal geboren in 1925 - werd voorgehouden dat zij een bijdrage zouden gaan leveren aan het herstel van het Nederlands gezag en daarmee aan de totstandkoming van de autonome staat [[Indonesië]] binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. De militaire inzet werd door de Nederlandse regering eufemistisch omschreven als [[Politionele acties|politionele actie]]. In de jaren 1946-1950 hebben in totaal 18.544 Nederlandse militairen in Indonesië gediend als onderdeel van de 7 December Divisie: 880 officieren, 1.300 onderofficieren en 16.364 korporaals en soldaten. De kwartiermakers van de 7 December Divisie vertrokken op 1 september 1946, de meeste militairen volgden vanaf eind september en in de loop van oktober. Eind november 1949 keerden de eerste militairen met het troepentransportschip Volendam weer terug in Nederland. De terugkeer van de 7 December Divisie werd voltooid en afgerond in januari 1950. De meeste militairen hadden er toen ruim drie jaar tropendienst opzitten.

Eerste [[Commandant Landstrijdkrachten|commandant]] van de 7 December Divisie was [[generaal-majoor]] Henri Julius Jan Willem Dürst Britt (1894-1963). Op 2 september 1949 droeg hij het commando over aan generaal-majoor Eduard Engles (1895-1959), die het commando vervolgens tot 25 april 1950 heeft gevoerd.

==Latere militaire inzet==
In 1958-1959 werd de Eerste Divisie "7 December" omgevormd tot een parate legereenheid die in [[NAVO]]-verband op elk moment snel moest kunnen worden ingezet. Na de val van het [[IJzeren Gordijn]] is de divisie ingezet bij vredesmissies in [[Bosnië en Herzegovina|Bosnië]] en [[Afghanistan]] welke plaatsvonden onder mandaat van de [[Verenigde Naties]]. De Eerste Divisie "7 December" ging in 1995 samen met een [[Duitsland|Duitse]] divisie op in het [[Eerste Duits-Nederlandse Legerkorps]]. Per 1 januari 2004 werd de Eerste Divisie "7 December" opgeheven en werd de naam "7 december" toegekend aan de [[Luchtmobiele Brigade]].

==Embleem==
Het [[Symbool|embleem]] van de Eerste Divisie "7 December" bestond uit het stadswapen van [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]] - een zwaard met lauwerkrans op rode ondergrond - waaraan waren toegevoegd de letters EM van Expeditionaire Macht. Het embleem is oorspronkelijk ontworpen voor een op te richten expeditionaire legermacht voor de strijd tegen [[Japan]]. Na de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 werd deze expeditionaire macht - en daarmee ook het embleem - overbodig. Het embleem werd opnieuw ingevoerd bij legerorder 1946/289 voor de op te richten legermacht die in Indië orde op zaken moest gaan stellen. Eind jaren vijftig werd aan de letters EM in het embleem een nieuwe betekenis toegekend, namelijk die van Elk Moment (paraat). Na de opheffing van de Eerste Divisie "7 December" gingen de letters EM onderdeel uitmaken van het embleem van de [[Luchtmobiele Brigade]], terwijl het zwaard met lauwerkrans werden opgenomen in het embleem van de 101 Gevechtssteunbrigade (2004). Laatstgenoemde brigade werd in 2009 samengevoegd met 1 Logistiekebrigade tot het [[Operationeel Ondersteuningscommando Land]] (OOCL). In het embleem van het OCCL is alleen nog het zwaard terug te vinden uit het embleem van de 7 December Divisie.

==Monument==
Volgens gegevens van het Ministerie van Defensie sneuvelden in Indonesië 683 militairen van de Eerste Divisie "7 December". De meesten liggen begraven op het [[ereveld Menteng Pulo]] in [[Djakarta]]. Elk jaar vindt rond 7 december een herdenking plaats van deze gesneuvelden. Van 1950 t/m 1958 vond deze herdenking plaats bij het [[Nationaal Monument op de Dam|Nationaal Monument]] op de Dam ([[Amsterdam]]). In 1959 besloot de Nederlandse regering echter om de herdenking van alle gesneuvelde Nederlandse militairen voortaan te doen plaatsvinden op 10 mei. Om de traditie van de 7 december-herdenkingen voort te zetten werd de herdenking vanaf 1959 gehouden op de [[Oranjekazerne (Schaarsbergen)|Oranjekazerne]] in [[Schaarsbergen]]. Op initiatief van de Stichting Band Oud-Strijders 7 December Divisie werd hiertoe in 1960 een speciaal monument gebouwd. Dit monument is ontworpen door architect [[Lex Haak]], destijds als dienstplichtig militair verbonden aan het 11e Geniebataljon te [[Wezep]]. Het monument werd op 7 december 1960 officieel in gebruik genomen. In 1967 werd het monument, wederom naar een ontwerp van Haak, uitgebreid met een eretafel met de namen van alle gesneuvelden alsmede een gedenkplaat voor generaal-majoor Dürst Britt. Bij de herdenking op 7 december 1969 haalde de gereformeerde voormalige divisiepredikant Willem Pieter Kramer (1909-1987) hard uit naar ''mensen die met kluiten modder gooien naar degenen, wier nagedachtenis ons heilig is'' [en] ''die openlijk durven zeggen dat zij, die aan de roepstem van Hare Majesteit gehoor gaven, moordenaars zijn''. Kramer doelde daarmee op de veteraan [[Joop Hueting]] en journalist [[Herman Wigbold]], die eerder dat jaar in een uitzending van het [[VARA]]-actualiteitenprogramma [[Achter het Nieuws (Nederland)|Achter het Nieuws]] het optreden van sommige militairen hadden bestempeld als oorlogsmisdaden.

In 1997 werd het monument voor de gesneuvelden van de Eerste Divisie "7 December" verplaatst naar de [[Koning Willem III kazerne]] in [[Apeldoorn (stad)|Apeldoorn]], nadat de divisie het jaar daarvoor reeds naar deze kazerne was verhuisd. Het monument werd bij deze gelegenheid uitgebreid met een eretafel voor alle militairen die het leven hebben gelaten tijdens latere vredesmissies van de divisie. Van 1997 t/m 2005 vonden de 7 december-herdenkingen plaats in Apeldoorn. In oktober 2006 verhuisde het monument weer terug naar de oorspronkelijke locatie in Schaarsbergen, waar het op 7 december 2006 opnieuw in gebruik werd genomen. Op 4 december 2009 vond de 50ste herdenking plaats.

==Literatuur==
* Alfred van Sprang ''Wij werden geroepen : de geschiedenis van de 7 December Divisie, met zweten en zwoegen geschreven door twintigduizend Nederlandse mannen'' ('s-Gravenhage : Van Hoeve, 1949)
* ''Herinneringsalbum 1e infanterie brigadegroep C Divisie “7 December”'' (Leiden : Sijthoff, 1947-1949) 4 delen [Deel 1: 1 september 1946-1 maart 1947; Deel 2: 1 maart 1947-1 september 1947; Deel 3: 1 september 1947-1 maart 1948; Deel 4: 1 maart 1948–demobilisatie]
* Peter Zwaal, ''Lex Haak, architect'' (Delft : Delftse Universitaire Pers, 1991) p.23 [ISBN 90-6275-705-7]
* Martin Elands, Richard van Gils en Ben Schoenmaker ''De geschiedenis van 1 Divisie '7 December' 1946-1996'' (De Haag : Sdu, 1996) [ISBN 90-12-08307-9]
* Arthur ten Cate ''De laatste divisie : de geschiedenis van 1 Divisie '7 December' na de val van de Muur 1989-2004'' (Den Haag : Sdu, 2004) [ISBN 90-12-10669-9]

==Externe links==
* [http://blog.seniorennet.be/idabagus/archief.php?ID=10 Blog Indonesië 1947 - 1950]
* [http://www.7decemberdivisie.nl/ 7 December Divisie in Nederlands-Indië van 1946-1950]

{{Commonscat|First Division 7 December}}

[[Categorie:Nederlandse landmacht]]
[[Categorie:Militaire eenheid in Nederlands-Indië]]
[[Categorie:Geschiedenis van Indonesië]]

Eerste Divisie „7 December”

2017-04-30T14:11:43Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Nationaal Monument - Koppeling(en) gewijzigd naar Nationaal Monument op de Dam

[[Bestand:Expeditionaire macht.jpg|thumb|''Embleem Eerste Divisie "7 December".'']]
[[Bestand:Daf-Ziekenauto-7-December-Divisie.jpg|300px|thumb|''Vier soldaten van de 7 December Divisie tillen een gewonde soldaat uit een ziekenwagen (midden voor sergeant J. du Croix, andere personen onbekend).'']]
[[Bestand:05-12-2008-herdenking-7-december-divisie.jpg|thumb|300px|''Herdenking van de gesneuvelden van de 7 December Divisie op de Oranjekazerne in Schaarsbergen, vrijdag 5 december 2008.'']]

De '''Eerste Divisie "7 December"''' was een expeditionaire Nederlandse legermacht die in [[1946]] naar [[de Oost]] gezonden werd om in [[Nederlands-Indië|Indië]] de rust, orde en veiligheid te herstellen.

==Militaire inzet en mandaat 1946-1950==
De Eerste [[Divisie (landmacht)|Divisie]] "[[7 December]]" was vernoemd naar de rede van [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] in [[Londen]] op [[7 december]] [[1942]], waarin zij de contouren schetste van de naoorlogse relatie tussen Nederland en de overzeese gebiedsdelen: ''Ik stel mij voor, zonder vooruit te loopen op de adviezen der rijksconferentie, dat zij zich richten zullen op een Rijksverband, waarin Nederland, Indonesië, Suriname en Curaçao tezamen deel zullen hebben, terwijl zij ieder op zichzelf, de eigen inwendige aangelegenheden in zelfstandigheid en steunend op eigen kracht, doch met den wil elkander bij te staan, zullen behartigen. Daarbij zal voor verschil van behandeling op grond van ras of landaard geen plaats zijn, doch zullen slechts de persoonlijke bekwaamheid der burgers en de behoeften van de verschillende bevolkingsgroepen den doorslag geven voor het beleid der Regering.''

De dienstplichtig militairen van de 7 December Divisie - veelal geboren in 1925 - werd voorgehouden dat zij een bijdrage zouden gaan leveren aan het herstel van het Nederlands gezag en daarmee aan de totstandkoming van de autonome staat [[Indonesië]] binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. De militaire inzet werd door de Nederlandse regering eufemistisch omschreven als [[Politionele acties|politionele actie]]. In de jaren 1946-1950 hebben in totaal 18.544 Nederlandse militairen in Indonesië gediend als onderdeel van de 7 December Divisie: 880 officieren, 1.300 onderofficieren en 16.364 korporaals en soldaten. De kwartiermakers van de 7 December Divisie vertrokken op 1 september 1946, de meeste militairen volgden vanaf eind september en in de loop van oktober. Eind november 1949 keerden de eerste militairen met het troepentransportschip Volendam weer terug in Nederland. De terugkeer van de 7 December Divisie werd voltooid en afgerond in januari 1950. De meeste militairen hadden er toen ruim drie jaar tropendienst opzitten.

Eerste [[Commandant Landstrijdkrachten|commandant]] van de 7 December Divisie was [[generaal-majoor]] Henri Julius Jan Willem Dürst Britt (1894-1963). Op 2 september 1949 droeg hij het commando over aan generaal-majoor Eduard Engles (1895-1959), die het commando vervolgens tot 25 april 1950 heeft gevoerd.

==Latere militaire inzet==
In 1958-1959 werd de Eerste Divisie "7 December" omgevormd tot een parate legereenheid die in [[NAVO]]-verband op elk moment snel moest kunnen worden ingezet. Na de val van het [[IJzeren Gordijn]] is de divisie ingezet bij vredesmissies in [[Bosnië en Herzegovina|Bosnië]] en [[Afghanistan]] welke plaatsvonden onder mandaat van de [[Verenigde Naties]]. De Eerste Divisie "7 December" ging in 1995 samen met een [[Duitsland|Duitse]] divisie op in het [[Eerste Duits-Nederlandse Legerkorps]]. Per 1 januari 2004 werd de Eerste Divisie "7 December" opgeheven en werd de naam "7 december" toegekend aan de [[Luchtmobiele Brigade]].

==Embleem==
Het [[Symbool|embleem]] van de Eerste Divisie "7 December" bestond uit het stadswapen van [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]] - een zwaard met lauwerkrans op rode ondergrond - waaraan waren toegevoegd de letters EM van Expeditionaire Macht. Het embleem is oorspronkelijk ontworpen voor een op te richten expeditionaire legermacht voor de strijd tegen [[Japan]]. Na de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 werd deze expeditionaire macht - en daarmee ook het embleem - overbodig. Het embleem werd opnieuw ingevoerd bij legerorder 1946/289 voor de op te richten legermacht die in Indië orde op zaken moest gaan stellen. Eind jaren vijftig werd aan de letters EM in het embleem een nieuwe betekenis toegekend, namelijk die van Elk Moment (paraat). Na de opheffing van de Eerste Divisie "7 December" gingen de letters EM onderdeel uitmaken van het embleem van de [[Luchtmobiele Brigade]], terwijl het zwaard met lauwerkrans werden opgenomen in het embleem van de 101 Gevechtssteunbrigade (2004). Laatstgenoemde brigade werd in 2009 samengevoegd met 1 Logistiekebrigade tot het [[Operationeel Ondersteuningscommando Land]] (OOCL). In het embleem van het OCCL is alleen nog het zwaard terug te vinden uit het embleem van de 7 December Divisie.

==Monument==
Volgens gegevens van het Ministerie van Defensie sneuvelden in Indonesië 683 militairen van de Eerste Divisie "7 December". De meesten liggen begraven op het [[ereveld Menteng Pulo]] in [[Djakarta]]. Elk jaar vindt rond 7 december een herdenking plaats van deze gesneuvelden. Van 1950 t/m 1958 vond deze herdenking plaats bij het [[Nationaal Monument op de Dam|Nationaal Monument]] op de Dam ([[Amsterdam]]). In 1959 besloot de Nederlandse regering echter om de herdenking van alle gesneuvelde Nederlandse militairen voortaan te doen plaatsvinden op 10 mei. Om de traditie van de 7 december-herdenkingen voort te zetten werd de herdenking vanaf 1959 gehouden op de [[Oranjekazerne]] in [[Schaarsbergen]]. Op initiatief van de Stichting Band Oud-Strijders 7 December Divisie werd hiertoe in 1960 een speciaal monument gebouwd. Dit monument is ontworpen door architect [[Lex Haak]], destijds als dienstplichtig militair verbonden aan het 11e Geniebataljon te [[Wezep]]. Het monument werd op 7 december 1960 officieel in gebruik genomen. In 1967 werd het monument, wederom naar een ontwerp van Haak, uitgebreid met een eretafel met de namen van alle gesneuvelden alsmede een gedenkplaat voor generaal-majoor Dürst Britt. Bij de herdenking op 7 december 1969 haalde de gereformeerde voormalige divisiepredikant Willem Pieter Kramer (1909-1987) hard uit naar ''mensen die met kluiten modder gooien naar degenen, wier nagedachtenis ons heilig is'' [en] ''die openlijk durven zeggen dat zij, die aan de roepstem van Hare Majesteit gehoor gaven, moordenaars zijn''. Kramer doelde daarmee op de veteraan [[Joop Hueting]] en journalist [[Herman Wigbold]], die eerder dat jaar in een uitzending van het [[VARA]]-actualiteitenprogramma [[Achter het Nieuws (Nederland)|Achter het Nieuws]] het optreden van sommige militairen hadden bestempeld als oorlogsmisdaden.

In 1997 werd het monument voor de gesneuvelden van de Eerste Divisie "7 December" verplaatst naar de [[Koning Willem III kazerne]] in [[Apeldoorn (stad)|Apeldoorn]], nadat de divisie het jaar daarvoor reeds naar deze kazerne was verhuisd. Het monument werd bij deze gelegenheid uitgebreid met een eretafel voor alle militairen die het leven hebben gelaten tijdens latere vredesmissies van de divisie. Van 1997 t/m 2005 vonden de 7 december-herdenkingen plaats in Apeldoorn. In oktober 2006 verhuisde het monument weer terug naar de oorspronkelijke locatie in Schaarsbergen, waar het op 7 december 2006 opnieuw in gebruik werd genomen. Op 4 december 2009 vond de 50ste herdenking plaats.

==Literatuur==
* Alfred van Sprang ''Wij werden geroepen : de geschiedenis van de 7 December Divisie, met zweten en zwoegen geschreven door twintigduizend Nederlandse mannen'' ('s-Gravenhage : Van Hoeve, 1949)
* ''Herinneringsalbum 1e infanterie brigadegroep C Divisie “7 December”'' (Leiden : Sijthoff, 1947-1949) 4 delen [Deel 1: 1 september 1946-1 maart 1947; Deel 2: 1 maart 1947-1 september 1947; Deel 3: 1 september 1947-1 maart 1948; Deel 4: 1 maart 1948–demobilisatie]
* Peter Zwaal, ''Lex Haak, architect'' (Delft : Delftse Universitaire Pers, 1991) p.23 [ISBN 90-6275-705-7]
* Martin Elands, Richard van Gils en Ben Schoenmaker ''De geschiedenis van 1 Divisie '7 December' 1946-1996'' (De Haag : Sdu, 1996) [ISBN 90-12-08307-9]
* Arthur ten Cate ''De laatste divisie : de geschiedenis van 1 Divisie '7 December' na de val van de Muur 1989-2004'' (Den Haag : Sdu, 2004) [ISBN 90-12-10669-9]

==Externe links==
* [http://blog.seniorennet.be/idabagus/archief.php?ID=10 Blog Indonesië 1947 - 1950]
* [http://www.7decemberdivisie.nl/ 7 December Divisie in Nederlands-Indië van 1946-1950]

{{Commonscat|First Division 7 December}}

[[Categorie:Nederlandse landmacht]]
[[Categorie:Militaire eenheid in Nederlands-Indië]]
[[Categorie:Geschiedenis van Indonesië]]

Eerste Divisie „7 December”

2017-04-30T09:16:58Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Bosnië - Koppeling(en) gewijzigd naar Bosnië en Herzegovina

[[Bestand:Expeditionaire macht.jpg|thumb|''Embleem Eerste Divisie "7 December".'']]
[[Bestand:Daf-Ziekenauto-7-December-Divisie.jpg|300px|thumb|''Vier soldaten van de 7 December Divisie tillen een gewonde soldaat uit een ziekenwagen (midden voor sergeant J. du Croix, andere personen onbekend).'']]
[[Bestand:05-12-2008-herdenking-7-december-divisie.jpg|thumb|300px|''Herdenking van de gesneuvelden van de 7 December Divisie op de Oranjekazerne in Schaarsbergen, vrijdag 5 december 2008.'']]

De '''Eerste Divisie "7 December"''' was een expeditionaire Nederlandse legermacht die in [[1946]] naar [[de Oost]] gezonden werd om in [[Nederlands-Indië|Indië]] de rust, orde en veiligheid te herstellen.

==Militaire inzet en mandaat 1946-1950==
De Eerste [[Divisie (landmacht)|Divisie]] "[[7 December]]" was vernoemd naar de rede van [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] in [[Londen]] op [[7 december]] [[1942]], waarin zij de contouren schetste van de naoorlogse relatie tussen Nederland en de overzeese gebiedsdelen: ''Ik stel mij voor, zonder vooruit te loopen op de adviezen der rijksconferentie, dat zij zich richten zullen op een Rijksverband, waarin Nederland, Indonesië, Suriname en Curaçao tezamen deel zullen hebben, terwijl zij ieder op zichzelf, de eigen inwendige aangelegenheden in zelfstandigheid en steunend op eigen kracht, doch met den wil elkander bij te staan, zullen behartigen. Daarbij zal voor verschil van behandeling op grond van ras of landaard geen plaats zijn, doch zullen slechts de persoonlijke bekwaamheid der burgers en de behoeften van de verschillende bevolkingsgroepen den doorslag geven voor het beleid der Regering.''

De dienstplichtig militairen van de 7 December Divisie - veelal geboren in 1925 - werd voorgehouden dat zij een bijdrage zouden gaan leveren aan het herstel van het Nederlands gezag en daarmee aan de totstandkoming van de autonome staat [[Indonesië]] binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. De militaire inzet werd door de Nederlandse regering eufemistisch omschreven als [[Politionele acties|politionele actie]]. In de jaren 1946-1950 hebben in totaal 18.544 Nederlandse militairen in Indonesië gediend als onderdeel van de 7 December Divisie: 880 officieren, 1.300 onderofficieren en 16.364 korporaals en soldaten. De kwartiermakers van de 7 December Divisie vertrokken op 1 september 1946, de meeste militairen volgden vanaf eind september en in de loop van oktober. Eind november 1949 keerden de eerste militairen met het troepentransportschip Volendam weer terug in Nederland. De terugkeer van de 7 December Divisie werd voltooid en afgerond in januari 1950. De meeste militairen hadden er toen ruim drie jaar tropendienst opzitten.

Eerste [[Commandant Landstrijdkrachten|commandant]] van de 7 December Divisie was [[generaal-majoor]] Henri Julius Jan Willem Dürst Britt (1894-1963). Op 2 september 1949 droeg hij het commando over aan generaal-majoor Eduard Engles (1895-1959), die het commando vervolgens tot 25 april 1950 heeft gevoerd.

==Latere militaire inzet==
In 1958-1959 werd de Eerste Divisie "7 December" omgevormd tot een parate legereenheid die in [[NAVO]]-verband op elk moment snel moest kunnen worden ingezet. Na de val van het [[IJzeren Gordijn]] is de divisie ingezet bij vredesmissies in [[Bosnië en Herzegovina|Bosnië]] en [[Afghanistan]] welke plaatsvonden onder mandaat van de [[Verenigde Naties]]. De Eerste Divisie "7 December" ging in 1995 samen met een [[Duitsland|Duitse]] divisie op in het [[Eerste Duits-Nederlandse Legerkorps]]. Per 1 januari 2004 werd de Eerste Divisie "7 December" opgeheven en werd de naam "7 december" toegekend aan de [[Luchtmobiele Brigade]].

==Embleem==
Het [[Symbool|embleem]] van de Eerste Divisie "7 December" bestond uit het stadswapen van [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]] - een zwaard met lauwerkrans op rode ondergrond - waaraan waren toegevoegd de letters EM van Expeditionaire Macht. Het embleem is oorspronkelijk ontworpen voor een op te richten expeditionaire legermacht voor de strijd tegen [[Japan]]. Na de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 werd deze expeditionaire macht - en daarmee ook het embleem - overbodig. Het embleem werd opnieuw ingevoerd bij legerorder 1946/289 voor de op te richten legermacht die in Indië orde op zaken moest gaan stellen. Eind jaren vijftig werd aan de letters EM in het embleem een nieuwe betekenis toegekend, namelijk die van Elk Moment (paraat). Na de opheffing van de Eerste Divisie "7 December" gingen de letters EM onderdeel uitmaken van het embleem van de [[Luchtmobiele Brigade]], terwijl het zwaard met lauwerkrans werden opgenomen in het embleem van de 101 Gevechtssteunbrigade (2004). Laatstgenoemde brigade werd in 2009 samengevoegd met 1 Logistiekebrigade tot het [[Operationeel Ondersteuningscommando Land]] (OOCL). In het embleem van het OCCL is alleen nog het zwaard terug te vinden uit het embleem van de 7 December Divisie.

==Monument==
Volgens gegevens van het Ministerie van Defensie sneuvelden in Indonesië 683 militairen van de Eerste Divisie "7 December". De meesten liggen begraven op het [[ereveld Menteng Pulo]] in [[Djakarta]]. Elk jaar vindt rond 7 december een herdenking plaats van deze gesneuvelden. Van 1950 t/m 1958 vond deze herdenking plaats bij het [[Nationaal Monument]] op de Dam ([[Amsterdam]]). In 1959 besloot de Nederlandse regering echter om de herdenking van alle gesneuvelde Nederlandse militairen voortaan te doen plaatsvinden op 10 mei. Om de traditie van de 7 december-herdenkingen voort te zetten werd de herdenking vanaf 1959 gehouden op de [[Oranjekazerne]] in [[Schaarsbergen]]. Op initiatief van de Stichting Band Oud-Strijders 7 December Divisie werd hiertoe in 1960 een speciaal monument gebouwd. Dit monument is ontworpen door architect [[Lex Haak]], destijds als dienstplichtig militair verbonden aan het 11e Geniebataljon te [[Wezep]]. Het monument werd op 7 december 1960 officieel in gebruik genomen. In 1967 werd het monument, wederom naar een ontwerp van Haak, uitgebreid met een eretafel met de namen van alle gesneuvelden alsmede een gedenkplaat voor generaal-majoor Dürst Britt. Bij de herdenking op 7 december 1969 haalde de gereformeerde voormalige divisiepredikant Willem Pieter Kramer (1909-1987) hard uit naar ''mensen die met kluiten modder gooien naar degenen, wier nagedachtenis ons heilig is'' [en] ''die openlijk durven zeggen dat zij, die aan de roepstem van Hare Majesteit gehoor gaven, moordenaars zijn''. Kramer doelde daarmee op de veteraan [[Joop Hueting]] en journalist [[Herman Wigbold]], die eerder dat jaar in een uitzending van het [[VARA]]-actualiteitenprogramma [[Achter het Nieuws (Nederland)|Achter het Nieuws]] het optreden van sommige militairen hadden bestempeld als oorlogsmisdaden.

In 1997 werd het monument voor de gesneuvelden van de Eerste Divisie "7 December" verplaatst naar de [[Koning Willem III kazerne]] in [[Apeldoorn (stad)|Apeldoorn]], nadat de divisie het jaar daarvoor reeds naar deze kazerne was verhuisd. Het monument werd bij deze gelegenheid uitgebreid met een eretafel voor alle militairen die het leven hebben gelaten tijdens latere vredesmissies van de divisie. Van 1997 t/m 2005 vonden de 7 december-herdenkingen plaats in Apeldoorn. In oktober 2006 verhuisde het monument weer terug naar de oorspronkelijke locatie in Schaarsbergen, waar het op 7 december 2006 opnieuw in gebruik werd genomen. Op 4 december 2009 vond de 50ste herdenking plaats.

==Literatuur==
* Alfred van Sprang ''Wij werden geroepen : de geschiedenis van de 7 December Divisie, met zweten en zwoegen geschreven door twintigduizend Nederlandse mannen'' ('s-Gravenhage : Van Hoeve, 1949)
* ''Herinneringsalbum 1e infanterie brigadegroep C Divisie “7 December”'' (Leiden : Sijthoff, 1947-1949) 4 delen [Deel 1: 1 september 1946-1 maart 1947; Deel 2: 1 maart 1947-1 september 1947; Deel 3: 1 september 1947-1 maart 1948; Deel 4: 1 maart 1948–demobilisatie]
* Peter Zwaal, ''Lex Haak, architect'' (Delft : Delftse Universitaire Pers, 1991) p.23 [ISBN 90-6275-705-7]
* Martin Elands, Richard van Gils en Ben Schoenmaker ''De geschiedenis van 1 Divisie '7 December' 1946-1996'' (De Haag : Sdu, 1996) [ISBN 90-12-08307-9]
* Arthur ten Cate ''De laatste divisie : de geschiedenis van 1 Divisie '7 December' na de val van de Muur 1989-2004'' (Den Haag : Sdu, 2004) [ISBN 90-12-10669-9]

==Externe links==
* [http://blog.seniorennet.be/idabagus/archief.php?ID=10 Blog Indonesië 1947 - 1950]
* [http://www.7decemberdivisie.nl/ 7 December Divisie in Nederlands-Indië van 1946-1950]

{{Commonscat|First Division 7 December}}

[[Categorie:Nederlandse landmacht]]
[[Categorie:Militaire eenheid in Nederlands-Indië]]
[[Categorie:Geschiedenis van Indonesië]]

Eerste Divisie „7 December”

2017-04-30T08:56:06Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Apeldoorn - Koppeling(en) gewijzigd naar Apeldoorn (stad)

[[Bestand:Expeditionaire macht.jpg|thumb|''Embleem Eerste Divisie "7 December".'']]
[[Bestand:Daf-Ziekenauto-7-December-Divisie.jpg|300px|thumb|''Vier soldaten van de 7 December Divisie tillen een gewonde soldaat uit een ziekenwagen (midden voor sergeant J. du Croix, andere personen onbekend).'']]
[[Bestand:05-12-2008-herdenking-7-december-divisie.jpg|thumb|300px|''Herdenking van de gesneuvelden van de 7 December Divisie op de Oranjekazerne in Schaarsbergen, vrijdag 5 december 2008.'']]

De '''Eerste Divisie "7 December"''' was een expeditionaire Nederlandse legermacht die in [[1946]] naar [[de Oost]] gezonden werd om in [[Nederlands-Indië|Indië]] de rust, orde en veiligheid te herstellen.

==Militaire inzet en mandaat 1946-1950==
De Eerste [[Divisie (landmacht)|Divisie]] "[[7 December]]" was vernoemd naar de rede van [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] in [[Londen]] op [[7 december]] [[1942]], waarin zij de contouren schetste van de naoorlogse relatie tussen Nederland en de overzeese gebiedsdelen: ''Ik stel mij voor, zonder vooruit te loopen op de adviezen der rijksconferentie, dat zij zich richten zullen op een Rijksverband, waarin Nederland, Indonesië, Suriname en Curaçao tezamen deel zullen hebben, terwijl zij ieder op zichzelf, de eigen inwendige aangelegenheden in zelfstandigheid en steunend op eigen kracht, doch met den wil elkander bij te staan, zullen behartigen. Daarbij zal voor verschil van behandeling op grond van ras of landaard geen plaats zijn, doch zullen slechts de persoonlijke bekwaamheid der burgers en de behoeften van de verschillende bevolkingsgroepen den doorslag geven voor het beleid der Regering.''

De dienstplichtig militairen van de 7 December Divisie - veelal geboren in 1925 - werd voorgehouden dat zij een bijdrage zouden gaan leveren aan het herstel van het Nederlands gezag en daarmee aan de totstandkoming van de autonome staat [[Indonesië]] binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. De militaire inzet werd door de Nederlandse regering eufemistisch omschreven als [[Politionele acties|politionele actie]]. In de jaren 1946-1950 hebben in totaal 18.544 Nederlandse militairen in Indonesië gediend als onderdeel van de 7 December Divisie: 880 officieren, 1.300 onderofficieren en 16.364 korporaals en soldaten. De kwartiermakers van de 7 December Divisie vertrokken op 1 september 1946, de meeste militairen volgden vanaf eind september en in de loop van oktober. Eind november 1949 keerden de eerste militairen met het troepentransportschip Volendam weer terug in Nederland. De terugkeer van de 7 December Divisie werd voltooid en afgerond in januari 1950. De meeste militairen hadden er toen ruim drie jaar tropendienst opzitten.

Eerste [[Commandant Landstrijdkrachten|commandant]] van de 7 December Divisie was [[generaal-majoor]] Henri Julius Jan Willem Dürst Britt (1894-1963). Op 2 september 1949 droeg hij het commando over aan generaal-majoor Eduard Engles (1895-1959), die het commando vervolgens tot 25 april 1950 heeft gevoerd.

==Latere militaire inzet==
In 1958-1959 werd de Eerste Divisie "7 December" omgevormd tot een parate legereenheid die in [[NAVO]]-verband op elk moment snel moest kunnen worden ingezet. Na de val van het [[IJzeren Gordijn]] is de divisie ingezet bij vredesmissies in [[Bosnië]] en [[Afghanistan]] welke plaatsvonden onder mandaat van de [[Verenigde Naties]]. De Eerste Divisie "7 December" ging in 1995 samen met een [[Duitsland|Duitse]] divisie op in het [[Eerste Duits-Nederlandse Legerkorps]]. Per 1 januari 2004 werd de Eerste Divisie "7 December" opgeheven en werd de naam "7 december" toegekend aan de [[Luchtmobiele Brigade]].

==Embleem==
Het [[Symbool|embleem]] van de Eerste Divisie "7 December" bestond uit het stadswapen van [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]] - een zwaard met lauwerkrans op rode ondergrond - waaraan waren toegevoegd de letters EM van Expeditionaire Macht. Het embleem is oorspronkelijk ontworpen voor een op te richten expeditionaire legermacht voor de strijd tegen [[Japan]]. Na de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 werd deze expeditionaire macht - en daarmee ook het embleem - overbodig. Het embleem werd opnieuw ingevoerd bij legerorder 1946/289 voor de op te richten legermacht die in Indië orde op zaken moest gaan stellen. Eind jaren vijftig werd aan de letters EM in het embleem een nieuwe betekenis toegekend, namelijk die van Elk Moment (paraat). Na de opheffing van de Eerste Divisie "7 December" gingen de letters EM onderdeel uitmaken van het embleem van de [[Luchtmobiele Brigade]], terwijl het zwaard met lauwerkrans werden opgenomen in het embleem van de 101 Gevechtssteunbrigade (2004). Laatstgenoemde brigade werd in 2009 samengevoegd met 1 Logistiekebrigade tot het [[Operationeel Ondersteuningscommando Land]] (OOCL). In het embleem van het OCCL is alleen nog het zwaard terug te vinden uit het embleem van de 7 December Divisie.

==Monument==
Volgens gegevens van het Ministerie van Defensie sneuvelden in Indonesië 683 militairen van de Eerste Divisie "7 December". De meesten liggen begraven op het [[ereveld Menteng Pulo]] in [[Djakarta]]. Elk jaar vindt rond 7 december een herdenking plaats van deze gesneuvelden. Van 1950 t/m 1958 vond deze herdenking plaats bij het [[Nationaal Monument]] op de Dam ([[Amsterdam]]). In 1959 besloot de Nederlandse regering echter om de herdenking van alle gesneuvelde Nederlandse militairen voortaan te doen plaatsvinden op 10 mei. Om de traditie van de 7 december-herdenkingen voort te zetten werd de herdenking vanaf 1959 gehouden op de [[Oranjekazerne]] in [[Schaarsbergen]]. Op initiatief van de Stichting Band Oud-Strijders 7 December Divisie werd hiertoe in 1960 een speciaal monument gebouwd. Dit monument is ontworpen door architect [[Lex Haak]], destijds als dienstplichtig militair verbonden aan het 11e Geniebataljon te [[Wezep]]. Het monument werd op 7 december 1960 officieel in gebruik genomen. In 1967 werd het monument, wederom naar een ontwerp van Haak, uitgebreid met een eretafel met de namen van alle gesneuvelden alsmede een gedenkplaat voor generaal-majoor Dürst Britt. Bij de herdenking op 7 december 1969 haalde de gereformeerde voormalige divisiepredikant Willem Pieter Kramer (1909-1987) hard uit naar ''mensen die met kluiten modder gooien naar degenen, wier nagedachtenis ons heilig is'' [en] ''die openlijk durven zeggen dat zij, die aan de roepstem van Hare Majesteit gehoor gaven, moordenaars zijn''. Kramer doelde daarmee op de veteraan [[Joop Hueting]] en journalist [[Herman Wigbold]], die eerder dat jaar in een uitzending van het [[VARA]]-actualiteitenprogramma [[Achter het Nieuws (Nederland)|Achter het Nieuws]] het optreden van sommige militairen hadden bestempeld als oorlogsmisdaden.

In 1997 werd het monument voor de gesneuvelden van de Eerste Divisie "7 December" verplaatst naar de [[Koning Willem III kazerne]] in [[Apeldoorn (stad)|Apeldoorn]], nadat de divisie het jaar daarvoor reeds naar deze kazerne was verhuisd. Het monument werd bij deze gelegenheid uitgebreid met een eretafel voor alle militairen die het leven hebben gelaten tijdens latere vredesmissies van de divisie. Van 1997 t/m 2005 vonden de 7 december-herdenkingen plaats in Apeldoorn. In oktober 2006 verhuisde het monument weer terug naar de oorspronkelijke locatie in Schaarsbergen, waar het op 7 december 2006 opnieuw in gebruik werd genomen. Op 4 december 2009 vond de 50ste herdenking plaats.

==Literatuur==
* Alfred van Sprang ''Wij werden geroepen : de geschiedenis van de 7 December Divisie, met zweten en zwoegen geschreven door twintigduizend Nederlandse mannen'' ('s-Gravenhage : Van Hoeve, 1949)
* ''Herinneringsalbum 1e infanterie brigadegroep C Divisie “7 December”'' (Leiden : Sijthoff, 1947-1949) 4 delen [Deel 1: 1 september 1946-1 maart 1947; Deel 2: 1 maart 1947-1 september 1947; Deel 3: 1 september 1947-1 maart 1948; Deel 4: 1 maart 1948–demobilisatie]
* Peter Zwaal, ''Lex Haak, architect'' (Delft : Delftse Universitaire Pers, 1991) p.23 [ISBN 90-6275-705-7]
* Martin Elands, Richard van Gils en Ben Schoenmaker ''De geschiedenis van 1 Divisie '7 December' 1946-1996'' (De Haag : Sdu, 1996) [ISBN 90-12-08307-9]
* Arthur ten Cate ''De laatste divisie : de geschiedenis van 1 Divisie '7 December' na de val van de Muur 1989-2004'' (Den Haag : Sdu, 2004) [ISBN 90-12-10669-9]

==Externe links==
* [http://blog.seniorennet.be/idabagus/archief.php?ID=10 Blog Indonesië 1947 - 1950]
* [http://www.7decemberdivisie.nl/ 7 December Divisie in Nederlands-Indië van 1946-1950]

{{Commonscat|First Division 7 December}}

[[Categorie:Nederlandse landmacht]]
[[Categorie:Militaire eenheid in Nederlands-Indië]]
[[Categorie:Geschiedenis van Indonesië]]

Eerste Divisie „7 December”

2017-04-30T08:31:26Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Achter het Nieuws - Koppeling(en) gewijzigd naar Achter het Nieuws (Nederland)

[[Bestand:Expeditionaire macht.jpg|thumb|''Embleem Eerste Divisie "7 December".'']]
[[Bestand:Daf-Ziekenauto-7-December-Divisie.jpg|300px|thumb|''Vier soldaten van de 7 December Divisie tillen een gewonde soldaat uit een ziekenwagen (midden voor sergeant J. du Croix, andere personen onbekend).'']]
[[Bestand:05-12-2008-herdenking-7-december-divisie.jpg|thumb|300px|''Herdenking van de gesneuvelden van de 7 December Divisie op de Oranjekazerne in Schaarsbergen, vrijdag 5 december 2008.'']]

De '''Eerste Divisie "7 December"''' was een expeditionaire Nederlandse legermacht die in [[1946]] naar [[de Oost]] gezonden werd om in [[Nederlands-Indië|Indië]] de rust, orde en veiligheid te herstellen.

==Militaire inzet en mandaat 1946-1950==
De Eerste [[Divisie (landmacht)|Divisie]] "[[7 December]]" was vernoemd naar de rede van [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] in [[Londen]] op [[7 december]] [[1942]], waarin zij de contouren schetste van de naoorlogse relatie tussen Nederland en de overzeese gebiedsdelen: ''Ik stel mij voor, zonder vooruit te loopen op de adviezen der rijksconferentie, dat zij zich richten zullen op een Rijksverband, waarin Nederland, Indonesië, Suriname en Curaçao tezamen deel zullen hebben, terwijl zij ieder op zichzelf, de eigen inwendige aangelegenheden in zelfstandigheid en steunend op eigen kracht, doch met den wil elkander bij te staan, zullen behartigen. Daarbij zal voor verschil van behandeling op grond van ras of landaard geen plaats zijn, doch zullen slechts de persoonlijke bekwaamheid der burgers en de behoeften van de verschillende bevolkingsgroepen den doorslag geven voor het beleid der Regering.''

De dienstplichtig militairen van de 7 December Divisie - veelal geboren in 1925 - werd voorgehouden dat zij een bijdrage zouden gaan leveren aan het herstel van het Nederlands gezag en daarmee aan de totstandkoming van de autonome staat [[Indonesië]] binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. De militaire inzet werd door de Nederlandse regering eufemistisch omschreven als [[Politionele acties|politionele actie]]. In de jaren 1946-1950 hebben in totaal 18.544 Nederlandse militairen in Indonesië gediend als onderdeel van de 7 December Divisie: 880 officieren, 1.300 onderofficieren en 16.364 korporaals en soldaten. De kwartiermakers van de 7 December Divisie vertrokken op 1 september 1946, de meeste militairen volgden vanaf eind september en in de loop van oktober. Eind november 1949 keerden de eerste militairen met het troepentransportschip Volendam weer terug in Nederland. De terugkeer van de 7 December Divisie werd voltooid en afgerond in januari 1950. De meeste militairen hadden er toen ruim drie jaar tropendienst opzitten.

Eerste [[Commandant Landstrijdkrachten|commandant]] van de 7 December Divisie was [[generaal-majoor]] Henri Julius Jan Willem Dürst Britt (1894-1963). Op 2 september 1949 droeg hij het commando over aan generaal-majoor Eduard Engles (1895-1959), die het commando vervolgens tot 25 april 1950 heeft gevoerd.

==Latere militaire inzet==
In 1958-1959 werd de Eerste Divisie "7 December" omgevormd tot een parate legereenheid die in [[NAVO]]-verband op elk moment snel moest kunnen worden ingezet. Na de val van het [[IJzeren Gordijn]] is de divisie ingezet bij vredesmissies in [[Bosnië]] en [[Afghanistan]] welke plaatsvonden onder mandaat van de [[Verenigde Naties]]. De Eerste Divisie "7 December" ging in 1995 samen met een [[Duitsland|Duitse]] divisie op in het [[Eerste Duits-Nederlandse Legerkorps]]. Per 1 januari 2004 werd de Eerste Divisie "7 December" opgeheven en werd de naam "7 december" toegekend aan de [[Luchtmobiele Brigade]].

==Embleem==
Het [[Symbool|embleem]] van de Eerste Divisie "7 December" bestond uit het stadswapen van [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]] - een zwaard met lauwerkrans op rode ondergrond - waaraan waren toegevoegd de letters EM van Expeditionaire Macht. Het embleem is oorspronkelijk ontworpen voor een op te richten expeditionaire legermacht voor de strijd tegen [[Japan]]. Na de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 werd deze expeditionaire macht - en daarmee ook het embleem - overbodig. Het embleem werd opnieuw ingevoerd bij legerorder 1946/289 voor de op te richten legermacht die in Indië orde op zaken moest gaan stellen. Eind jaren vijftig werd aan de letters EM in het embleem een nieuwe betekenis toegekend, namelijk die van Elk Moment (paraat). Na de opheffing van de Eerste Divisie "7 December" gingen de letters EM onderdeel uitmaken van het embleem van de [[Luchtmobiele Brigade]], terwijl het zwaard met lauwerkrans werden opgenomen in het embleem van de 101 Gevechtssteunbrigade (2004). Laatstgenoemde brigade werd in 2009 samengevoegd met 1 Logistiekebrigade tot het [[Operationeel Ondersteuningscommando Land]] (OOCL). In het embleem van het OCCL is alleen nog het zwaard terug te vinden uit het embleem van de 7 December Divisie.

==Monument==
Volgens gegevens van het Ministerie van Defensie sneuvelden in Indonesië 683 militairen van de Eerste Divisie "7 December". De meesten liggen begraven op het [[ereveld Menteng Pulo]] in [[Djakarta]]. Elk jaar vindt rond 7 december een herdenking plaats van deze gesneuvelden. Van 1950 t/m 1958 vond deze herdenking plaats bij het [[Nationaal Monument]] op de Dam ([[Amsterdam]]). In 1959 besloot de Nederlandse regering echter om de herdenking van alle gesneuvelde Nederlandse militairen voortaan te doen plaatsvinden op 10 mei. Om de traditie van de 7 december-herdenkingen voort te zetten werd de herdenking vanaf 1959 gehouden op de [[Oranjekazerne]] in [[Schaarsbergen]]. Op initiatief van de Stichting Band Oud-Strijders 7 December Divisie werd hiertoe in 1960 een speciaal monument gebouwd. Dit monument is ontworpen door architect [[Lex Haak]], destijds als dienstplichtig militair verbonden aan het 11e Geniebataljon te [[Wezep]]. Het monument werd op 7 december 1960 officieel in gebruik genomen. In 1967 werd het monument, wederom naar een ontwerp van Haak, uitgebreid met een eretafel met de namen van alle gesneuvelden alsmede een gedenkplaat voor generaal-majoor Dürst Britt. Bij de herdenking op 7 december 1969 haalde de gereformeerde voormalige divisiepredikant Willem Pieter Kramer (1909-1987) hard uit naar ''mensen die met kluiten modder gooien naar degenen, wier nagedachtenis ons heilig is'' [en] ''die openlijk durven zeggen dat zij, die aan de roepstem van Hare Majesteit gehoor gaven, moordenaars zijn''. Kramer doelde daarmee op de veteraan [[Joop Hueting]] en journalist [[Herman Wigbold]], die eerder dat jaar in een uitzending van het [[VARA]]-actualiteitenprogramma [[Achter het Nieuws (Nederland)|Achter het Nieuws]] het optreden van sommige militairen hadden bestempeld als oorlogsmisdaden.

In 1997 werd het monument voor de gesneuvelden van de Eerste Divisie "7 December" verplaatst naar de [[Koning Willem III kazerne]] in [[Apeldoorn]], nadat de divisie het jaar daarvoor reeds naar deze kazerne was verhuisd. Het monument werd bij deze gelegenheid uitgebreid met een eretafel voor alle militairen die het leven hebben gelaten tijdens latere vredesmissies van de divisie. Van 1997 t/m 2005 vonden de 7 december-herdenkingen plaats in Apeldoorn. In oktober 2006 verhuisde het monument weer terug naar de oorspronkelijke locatie in Schaarsbergen, waar het op 7 december 2006 opnieuw in gebruik werd genomen. Op 4 december 2009 vond de 50ste herdenking plaats.

==Literatuur==
* Alfred van Sprang ''Wij werden geroepen : de geschiedenis van de 7 December Divisie, met zweten en zwoegen geschreven door twintigduizend Nederlandse mannen'' ('s-Gravenhage : Van Hoeve, 1949)
* ''Herinneringsalbum 1e infanterie brigadegroep C Divisie “7 December”'' (Leiden : Sijthoff, 1947-1949) 4 delen [Deel 1: 1 september 1946-1 maart 1947; Deel 2: 1 maart 1947-1 september 1947; Deel 3: 1 september 1947-1 maart 1948; Deel 4: 1 maart 1948–demobilisatie]
* Peter Zwaal, ''Lex Haak, architect'' (Delft : Delftse Universitaire Pers, 1991) p.23 [ISBN 90-6275-705-7]
* Martin Elands, Richard van Gils en Ben Schoenmaker ''De geschiedenis van 1 Divisie '7 December' 1946-1996'' (De Haag : Sdu, 1996) [ISBN 90-12-08307-9]
* Arthur ten Cate ''De laatste divisie : de geschiedenis van 1 Divisie '7 December' na de val van de Muur 1989-2004'' (Den Haag : Sdu, 2004) [ISBN 90-12-10669-9]

==Externe links==
* [http://blog.seniorennet.be/idabagus/archief.php?ID=10 Blog Indonesië 1947 - 1950]
* [http://www.7decemberdivisie.nl/ 7 December Divisie in Nederlands-Indië van 1946-1950]

{{Commonscat|First Division 7 December}}

[[Categorie:Nederlandse landmacht]]
[[Categorie:Militaire eenheid in Nederlands-Indië]]
[[Categorie:Geschiedenis van Indonesië]]

Schrobbelèr

2017-04-22T17:32:39Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Koningshoeven - Koppeling(en) gewijzigd naar Abdij Koningshoeven

[[Bestand:Schrobbelèr.jpg|thumb|Kruikje Schrobbelèr met bijbehorend kelkglaasje]]
'''Schrobbelèr'''<ref>De klemtoon ligt op de laatste lettergreep met een typisch [[Brabants]]e [[klinker (klank)#Gedekte klinkers|klank]], zoals in de eerste e in ''blèren'', achter uit de keel.</ref> is een [[Tilburg]]se [[kruidenbitter]]. Het heeft met 21,5% een wat lager [[alcoholpercentage]] dan de meeste [[bittertje|kruidenbitters]] en is daardoor relatief zoet. Het drankje wordt verkocht in een stenen kruik en wordt koel gedronken uit een kelkglaasje dat net iets groter is dan een [[Jägermeister]]glas.<ref>Website lokale specialiteiten. Zie: [http://lokalespecialiteiten.nl/nl/noord-brabant/tilburg/15-schrobbeler-tilburg Schrobbelèr Tilburg]</ref> De drank is zeer populair tijdens het Tilburgse [[carnaval]].<ref>''Hoe drink je Schrobbelèr in Kruikenstad?'' (2017). Zie: https://www.youtube.com/watch?v=hreoMHNDUTc</ref>

==Geschiedenis==
Schrobbelèr is ontstaan in [[1973]] toen de Tilburgse ondernemer en likeurliefhebber [[Jan Wassing]] (1930-1981) in carnavalstijd aan vrienden en kennissen een zelfvervaardigde mixdrank begon te serveren in zijn huisbar "Bij den schrobbelaar". Deze mixdrank had een relatief laag [[ethanol|alcohol]]gehalte omdat Wassing last had van een zwakke maag. De Tilburgse likeurstoker/slijter [[Isidorus Jonkers]] (1931-2016) maakte op verzoek van Wassing een analyse van de onderliggende kruidenreceptuur, waarna het drankje door beiden in productie werd genomen (1978).<ref>''Schrobbelèr : wereldberoemd uit Tilburg'', Omroep Brabant, 22 januari 2013. Zie: https://www.youtube.com/watch?v=mwO6NG0ssO4</ref> Aanvankelijk gebeurde dit in de likeurstokerij achter slijterij Oude Jonker in de Tilburgse Johan van Zantenstraat. Vanaf 2004 vindt de productie plaats in de distilleerderij van Jonkers Distillers B.V. aan de Polluxstraat op het Tilburgse industrieterrein Vossenberg. In 2010 heeft de P.W. Groep B.V. ([[Eindhoven]]), dat eigendom is van een zoon van Jan Wassing, deze distilleerderij overgenomen.<ref>Peter Zwaal, ''Over oude en nieuwe Jonkers, likeurstokers en drankenhandelaren in en rondom Tilburg (1921-2016)'' (Rotterdam, 2017). Zie: http://peterzwaal.nl/over-oude-en-nieuwe-jonkers-likeurstokers-en-drankenhandelaren-in-en-rondom-tilburg-1921-2016/</ref> Het kruidenbitter Schrobbelèr wordt sindsdien ook naar diverse landen geëxporteerd.<ref>''Tilburgse likeur Schrobbelèr verovert ook het buitenland'', Omroep Brabant, 7 mei 2015. Zie: https://www.youtube.com/watch?v=8hK38AS1gvc</ref>

==Het beroep schrobbelaar==
De naam van het kruidenbitter is ontleend aan een beroep uit de Tilburgse wolindustrie, de zogenaamde [[schrobbelaar (beroep)|schrobbelaar]]. De schrobbelaar voerde de pas geverfde wol in de [[schrobbemolen]] die met borstels de vezels schoon schrobde en enigszins recht trok, een proces dat lijkt op het [[Spinnen (textiel)#Kaarden|kaarden]] van wol dat vóór het verven gebeurt. Na het schrobben gingen de vezels naar de voorspinmachine. De schrobbelaar was een ongeschoolde, laagbetaalde kracht. Voor zover het beroep nog voorkomt, is het een toezichthoudende functie bij de machinale verwerking van wol.

== Trivia ==
* Een andere Tilburgse kruidenlikeur van Jonkers Distillers, met een wat hoger alcoholpercentage dan Schrobbelèr, is [[Peerke's Nat]]. Jonkers Distillers heeft ook een eigen reeks likeuren uitgebracht onder de naam Isi d'Or (1994). Voor brouwerij [[Abdij Koningshoeven|Koningshoeven]] in Berkel-Enschot werd een bierlikeur ontwikkeld (1997).<ref>Paul Spapens, ''Bier in alle eeuwigheid : 125 jaar trappistenbrouwerij De Koningshoeven 1884-2009'' (Tilburg : Pix4Profs, 2009) p.168</ref>
* [[Guus Meeuwis]]' concerttour van 2008 (''Groots met een Zachte G'') werd gesponsord door Schrobbelèr. Speciaal voor deze tour schreef Meeuwis op de melodie van [[Udo Jürgens]]' Schlagerlied ''Griechischer Wein'' (1974) een nieuwe liedtekst: ''Drink Schrobbelèr''.<ref>Guus Meeuwis, Drink Schrobbelèr, 2008. Zie: https://www.youtube.com/watch?v=Lpyct9KeQSM</ref>. In 2013 werd dit lied in een enigszins gewijzigde versie heruitgebracht door het carnavalsduo [[De Deurzakkers]].<ref>De Deurzakkers, Drink Schrobbelèr, 2013. Zie: https://www.youtube.com/watch?v=A0GjfHKp_RM</ref>

{{Appendix}}

{{DEFAULTSORT:Schrobbeler}}
[[Categorie:Tilburg]]
[[Categorie:Kruidenlikeur]]
[[Categorie:Nederlandse alcoholische drank]]

Sauwerd

2016-10-25T14:34:44Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Reitdiep - Koppeling(en) gewijzigd naar Reitdiep (diep)

{{Infobox plaats in Nederland
| soort = Dorp
| naam = Sauwerd
| provincie = {{NL-vlag|Groningen (provincie)}}
| gemeente = {{NL-vlag|Winsum}}
| inwoners = 1060
| meetjaar = 2008
| oppervlakte = 0,33
| lat_deg = 53
| lat_min = 17
| lat_sec = 36
| lon_deg = 6
| lon_min = 32
| lon_sec = 5
}}
'''Sauwerd''' ([[Gronings]]: ''Saauwerd'') is een dorp in de gemeente [[Winsum (gemeente)|Winsum]] in de provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]] ([[Nederland]]). Het dorp is gebouwd rond een [[wierde (landvorm)|wierde]], waar het ook zijn naam aan dankt. Het heeft ruim 1000 inwoners. Tot de gemeentelijke herindeling van [[1990]] hoorde het dorp bij de voormalige gemeente [[Adorp]]. Het [[gemeentehuis]] van Adorp stond in Sauwerd.

== Kerk ==
Tot 1840 stond er in het dorp een [[Middeleeuwen|middeleeuwse]] kerk. Deze is in dat jaar wegens bouwvalligheid gesloopt. Tegelijkertijd werd ook de kerk in [[Wetsinge|Groot-Wetsinge]] gesloopt. Voor beide dorpen werd halverwege, in [[Wetsinge|Klein-Wetsinge]] een nieuw kerkje gebouwd. De contouren van de voormalige kerk zijn aangegeven op het kerkhof.

In 1859 werd een [[Christelijke Afgescheiden Gemeenten|chistelijk gereformeerde]] kerk gebouwd aan het Hoogpad. Na de fusie met de [[Nederduitse Gereformeerde Kerk (Dolerende)|nederduits gereformeerde kerk]] in 1897 tot gereformeerde kerk, werd deze in 1898 vervangen door de huidige gereformeerde kerk aan de Kerkstraat 12. In 1945 ontstond door een scheuring hieruit een gereformeerde kerk vrijgemaakt, die tot 1950 samenkwam in een voormalige garage, waarna een nieuwe kerk aan de Kromme Elleboog 3 werd betrokken. In 1983 werd dit pand verruild voor het tot kerk ingerichte verbouwde voormalige groene kruisgebouw aan de Oude Winsumerstraatweg 7. Het oude pand werd daarop verbouwd tot woning.

== Openbaar vervoer ==
[[File:Spoorwegongeval bij Sauwerd (1980).jpg|thumb|left|Spoorwegongeval bij Sauwerd (1980)]]
Sauwerd ligt aan de [[spoorlijn Groningen - Delfzijl]] en aan de [[Spoorlijn Sauwerd - Roodeschool|spoorlijn Groningen - Roodeschool]]. Deze lijnen splitsen zich bij het dorp. In [[2003]] is tussen [[station Groningen Noord]] en [[Station Sauwerd|Sauwerd]] [[spoorverdubbeling]] gereedgekomen. Tot die tijd was het traject één van de drukst bereden stukken enkelspoor van Nederland en moest de trein van/naar Roodeschool Sauwerd overslaan.
Op 25 juli 1980 [[Treinramp bij Winsum|botsten in Winsum]] twee passagierstreinen op elkaar, waarbij 9 doden en 21 gewonden vielen.
Door Sauwerd rijden 2 buslijnen, [[Buslijn 65 (Groningen - Zoutkamp)|lijn 65]] van Groningen naar [[Zoutkamp]] en [[Buslijn 163 (Groningen - Lauwersoog)|lijn 163]] van Groningen naar Lauwersoog

== Jachthaven ==
Aan het Sauwerdermaar ligt een kleine jachthaven met ligplaatsen voor kleine jachten en motorboten. Vanuit de haven kan men het [[Reitdiep (diep)|Reitdiep]] bereiken.

== Sport ==
=== Sportcomplex ===
Het sportcomplex van Sauwerd draagt de naam ''De Lange Twee''. Op het sportcomplex worden verschillende sporten beoefend.
=== Voetbal ===
De voetbalvereniging uit Sauwerd is [[VV SIOS]], een afkorting van ''Succes Is Ons Streven''. Het eerste elftal komt vanaf het seizoen 2011/2012 uit in de 5e klasse.
=== Tennis ===
Tennisvereniging Onstaborg heeft twee verlichte gravelbanen, een betonbaan en een eigen clubhuis op het sportcomplex.
=== Volleybal ===
Volleybalvereniging DOS speelt in de sportzaal ‘De Lange Twee’
=== Schaatsen ===
IJsvereniging Nooitgedacht is de ijsbaanvereniging van Sauwerd. De natuurijsbaan bevindt zich onderaan de afgegraven wierde.
=== Koersbal en Jeu de Boules ===
De Koersbal- en Jeu de bouleclub is actief bij de tennisvereniging.
=== Loopgroep ===
De RaitdaipRunners. Tevens organiseert De RaitdaipRunners elke eerste zaterdag van april de RaitdaipRun over drie afstanden: 5 km, 10 km en 10 mijl. De loop voert door het [[Reitdiepdal]] en start en eindigt in het dorp Sauwerd.
=== Gym en turnen ===
Gym- en turnvereniging Wardeus oefent in de sportzaal ‘De Lange Twee’
=== Karate ===
Karatevereniging Za-Kura traint in de sportzaal ‘De Lange Twee’

==Geboren in Sauwerd==
* [[Simon Klaas Kuipers]] (27 september 1943), Rector Magnificus Rijksuniversiteit Groningen 1991-1994<ref>[http://hoogleraren.ub.rug.nl/?page=showPerson&type=hoogleraar&hoogleraar_id=1528]</ref>
* [[Ranomi Kromowidjojo]] (20 augustus 1990), zwemster
* [[Minne Veldman]] (8 februari 1980), organist, pianist, dirigent en arrangeur

<gallery widths="240" heights="240">
Sauwerd - oude kerk.jpg|De in 1840 afgebroken kerk van Sauwerd op een oude [[lithografie|steendruk]] uit ca. 1840
Sauwerd - gereformeerde kerk.jpg|Gereformeerde kerk uit 1898
Sauwerd - christelijke lagere school.jpg|Voormalige christelijke lagere school met hoofdenwoning ('Rehoboth') uit 1888
Coenders - Onsta.png|Borg [[Onsta (borg)|Onsta]] het stamslot van de familie [[Onsta]] op de kaart van [[Willem Coenders van Helpen|Willem]] en [[Frederik Coenders van Helpen]] (1678). De borg werd gesloopt rond 1725
</gallery>

== Zie ook ==
* [[Lijst van rijksmonumenten in Sauwerd]]

{{Navigatie gemeente Winsum}}
{{Coor title dms|53|17|36|N|6|32|5|E|type:city_scale:25000_region:NL}}

[[Categorie:Plaats in Groningen]]
[[Categorie:Winsum]]
[[Categorie:Wierde]]
[[Categorie:Verdwenen kerkgebouw in Groningen (provincie)]]

Zoutkamp

2016-09-10T07:55:37Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Fries - Koppeling(en) gewijzigd naar Westerlauwers Fries

{{Infobox plaats in Nederland
| locatie=
| kaart=
| naam=Zoutkamp
| provincie = [[Groningen (provincie)|Groningen]]
| gemeente=[[De Marne]]
| opp=
| inwoners = 1.215<ref name=CBS>[http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=83487NED&D1=4&D2=9587-9620&HD=160808-2148&HDR=T&STB=G1 CBS Statline]</ref>
| datum inwoners = 2016
| dichtheid=
| web=
| bestandsnaam wapen=
| bestandsnaam vlag=
| lat_deg = 53
| lat_min = 20
| lat_sec = 15
| lon_deg = 6
| lon_min = 18
| lon_sec = 11
| image=Zoutkamp RA.JPG
| caption=Zoutkamp, bij de haven aan het [[Reitdiep (diep)|Reitdiep]] (2005)
}}
[[Bestand:Blik op zoutkamp.jpg|{{Largethumb}}|Blik op Zoutkamp vanaf de brug]]
[[Bestand:Herfoarme tsjerke Sâltkamp.JPG|Hervormde Kerk|{{Largethumb}}|De hervormde kerk van Zoutkamp (2009)]]
'''Zoutkamp''' ([[Gronings]]: ''Zoltkamp'' of ''Soltkamp''; [[Westerlauwers Fries|Fries]]: ''Sâltkamp'') is een [[dorp]] in de gemeente [[De Marne]] in de [[Nederland]]se provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]]. Het dorp telde in 2016 volgens het CBS 1.215 inwoners. De naam verwijst naar zijn ligging aan de voormalige [[Lauwerszee]] (kamp = veld). De inwoners hadden vroeger als bijnamen ''Schelleviskoppen'' of ''Vlintboksems''.<ref>Dideldom [http://www.dideldom.com/bienoamen.shtml ''Bienoamen'']</ref>

== Geschiedenis ==
De eerste vermelding van de plaats stamt uit 1418, toen een inwoner van '''Soltcampum''' werd genoemd. De betekenis van de naam duidt mogelijk op de winning van zout uit het buitendijkse [[zoutveen]]. 'Sol' komt daarbij van 'sel' en betekent 'zout'. Een 'kamp' is een omheind stuk land. Deze zoutwinning zou, net als bijvoorbeeld bij [[Kommerzijl]], te gronde zijn gegaan door de [[Tachtigjarige Oorlog]].

=== Vesting ===
Zoutkamp lag op een strategische plek aan de monding van het [[Reitdiep (diep)|Reitdiep]] in de [[Lauwerszee]]; tot de gereedkoming van het [[Eemskanaal]] in 1876 was dit de enige toegang tot de stad [[Groningen (stad)|Groningen]] vanaf zee. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog was er een Spaans garnizoen gelegerd. In 1576 werd de [[schans (verdedigingswerk)|schans]] ''Soltecampe'' gebouwd als bolwerk van de troepen van de [[Spaanse Nederlanden|Spaanse koning]]. In de jaren daarop werden vanuit [[Friesland]], dat onder het bestuur stond van de latere [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]], door [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|watergeuzen]] plundertochten uitgevoerd naar de dorpen in de buurt van Zoutkamp en werden [[Warfhuizen]] en [[Zuurdijk]] in brand gestoken. Ook werden door de [[Nederlandse Opstand|opstandelingen]] plannen gemaakt om de forten en verdedigingswerken in de [[Ommelanden (Groningen)|Ommelanden]] te veroveren om zo de stad [[Groningen (stad)|Groningen]] aan te kunnen vallen. Op [[15 oktober]] [[1589]] zeilde [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg|Willem Lodewijk]] met 800 man vanuit [[Oostmahorn]] naar ''Soltkamp'' en wist deze plaats te veroveren tijdens de [[Slag om Zoutkamp]]. Zoutkamp was een militaire versterking waar vooral soldaten leefden. Het dorp had rond 1600 een eigen predikant en vermoedelijk een garnizoenskerkje.

De plaats bleef nog eeuwenlang een militair fort. Qua sterkte stelde dit echter na de 17e eeuw weinig meer voor. Aan het eind van de 18e eeuw, bij het ingaan van de [[Franse tijd in Nederland]] was de schans sterk vervallen. In 1799 werd er daarom uit vrees voor een Engelse inval een Frans garnizoen geplaatst dat de schans en het [[bastion]] aan oostzijde herstelde en versterkte met een kust[[batterij (militair)|batterij]]. Ook werd er in die tijd een kazerne gebouwd die later in 1832 nog als tijdelijk ziekenhuis voor [[lepra]]patiënten is gebruikt. Nadat de [[vestingwet]] dit mogelijk maakte werd in 1879 het [[kruitmagazijn]] gesloopt, en in 1882 de gehele militaire vesting opgeheven.

=== Verbindingen en economie ===
De bevolking van Zoutkamp viel bestuurlijk gezien gedeeltelijk onder [[Vierhuizen (De Marne)|Vierhuizen]] en gedeeltelijk onder [[Houwerzijl]] (eerder [[Vliedorp]]). Aan het eind van de 17e en in 18e eeuw kwamen er vissers wonen in de oude schans. Het doopboek van de hervormde kerk van Vierhuizen, dat begint in 1673, vermeldde jaarlijks twee of drie kinderen uit Zoutkamp. Rond 1750 waren dat er al vijf of zes, rond 1800 een stuk of twintig. In 1756 stonden in Zoutkamp 25 huizen. De nederzetting bestond uit organisch gegroeide nauwe straatjes met dicht op elkaar gebouwde huisjes. Nadat in 1825 een vissershaven was opgeknapt, nam de bevolking verder toe zodat in 1836 [[kerk van Zoutkamp|een eigen kerk]] kon worden gebouwd op de plek van de ''Oude Batterij''. Rond 1850, toen ook de ''Kleine Batterij'' (aan noordzijde van Hunsingoweg en Spuistraat) was geslecht, telde de plaats ongeveer 25 visserschepen waarmee werd gevist op [[bot (dier)|bot]], [[schar]], [[Melanogrammus aeglefinus|schelvis]] en [[schol (dier)|schol]]. In die tijd bedroeg de bevolking reeds 660 inwoners. In 1858 werd het [[Hunsingokanaal]] gegraven en werd de [[Hunsingosluis]] geplaatst. Hierdoor verbeterde de economische positie van de plaats dankzij de betere toegang voor het scheepvaartverkeer. Achter de sluis werd rond 1880 een binnenhaven gegraven ten noorden van de vroegere ''Kleine Schans''. Ten zuiden daarvan stond een gebouw dat ''De Barak'' werd genoemd waarin armen en grote gezinnen werden ondergebracht. Dit gebouw werd in 1930 afgebroken.

Tot 1877 had het dorp een [[veerboot|veerverbinding]] over het Reitdiep. In dat jaar werd het Reitdiep tussen Zoutkamp en [[Nittershoek]] afgesloten met de [[Provinciale dijk]] met daarin de [[Groote Provinciale sluis]], die de bijnaam 'Poort tot Groningen' kreeg. Friesland kreeg in verband met de eigen waterhuishouding in dezelfde dijk de [[Friesche sluis]] ernaast als afsluiting van de [[Lauwers (rivier)|Lauwers]]. Dankzij de Reitdiepsluis had het dorp een verbinding met de andere zijde in de vorm van een brug. Hierdoor verminderde het isolement van het dorp. De buitenhaven bestond uit de havenkades het Korte heufd en het Lange heufd. Hier lagen de vissersboten en vertrok later ook de veerboot die via [[Oostmahorn]] naar [[Schiermonnikoog]] voer. Tussen 1887 en 1906 was hiervoor de 25 meter lange [[raderstoomboot]] ''Sophia'' van kapitein Brands in gebruik. De boot, die geschikt was voor 160 personen, voer ook op Groningen.

De industrie ter plaatse was vooral gericht op de visserij, waarbij de vrouwen in de fabrieken werkten. Ook was er in de 19e eeuw een levendige schelpenvisserij ten behoeve van de [[Kalkoven|kalkbranderij]] die in de jaren 1860 door de Zoutkampse ondernemer Woldring(h) langs het kort daarvoor gegraven Hunsingokanaal was gebouwd. De twee kalkovens domineerden samen met de torens van beide kerken en de molen rond 1900 het dorpsbeeld. Woldring was ook verantwoordelijk voor de bouw van een scheepswerf die rond 1900 alweer werd gesloten, een in 1872 gebouwde fabriek voor [[portlandcement]] en een stoom[[zaagmolen]].

In de tweede helft van de 19e eeuw, voordat de garnalenvisserij opkwam, ging het slecht met de visserij. Veel jonge Zoutkampers schakelden over op een bestaan in de schelpen, vertrokken naar andere vissersplaatsen of monsterden aan op buitenlandse zeeschepen. In 1883 vergingen drie vissersschepen, bij wat de [[Vissersramp Paesens-Moddergat|ramp van Paesens en Moddergat]] werd genoemd, tijdens een zware storm waarbij negen mensen om het leven kwamen. Ter nagedachtenis werd later een monument opgericht op de dijk. Rond het begin van de 20e eeuw bereikte de Zoutkampse economie een hoogtepunt met de opkomst van de garnalenvisserij.

Tot begin 20e eeuw was er een [[postkoets]]verbinding met [[Winsum (Winsum)|Winsum]]. In 1922 kwam echter de [[Spoorlijn Winsum - Zoutkamp|spoorlijn naar Groningen]] gereed, waardoor naast reizigers ook vis sneller naar de stad kon worden vervoerd vanaf [[Station Zoutkamp]]. Tegelijkertijd werden snelle nieuwe motorboten, [[trawler]]s in gebruik genomen, zodat verder op zee kon worden gevist en vis en garnalen sneller naar het dorp konden worden gebracht. In het dorp ontstonden verschillende [[garnalendrogerij]]en en voor huisvrouwen en kinderen was er in de [[interbellum|jaren tussen beide wereldoorlogen]] een goede bijverdienste in de [[thuispellerij]]. Tussen 1930 en 1933 werd een groot haventerrein aangelegd en werd een vishal gebouwd.

Door de eeuwen heen had Zoutkamp verschillende [[korenmolen]]s, de voorlaatste werd in 1822 gebouwd en de laatste in 1852. Deze brandde echter af in 1933 waarbij ook een aantal omringende gebouwen in de as werd gelegd.<ref>{{Link molendatabase-nl-verdwenen|id=5280|label=Molen van Kolk/Balkema/Nienhuis, Zoutkamp (nr: 5280), Database van verdwenen molens}}</ref> Op de smalle strekdam tussen de Lauwers en het Reitdiep stond begin 20e eeuw verder de kleine poldermolen van molenaar Jan Mulder die ergens in de 20e eeuw moet zijn verdwenen.<ref>{{Link molendatabase-nl-verdwenen|id=9840|label=Polder Mulder, Oldehove (nr: 9840), Database van verdwenen molens}}</ref>

=== Tweede Wereldoorlog ===
Gedurende de [[Nederland in de Tweede Wereldoorlog|Tweede Wereldoorlog]] werd de plaats bezet door gemiddeld 80 tot 100 Duitse soldaten, waarvoor onder andere tussen de twee sluizen grote barakken werden gebouwd. In 1942 werd de spoorweg opgebroken, over een deel ligt nu de provinciale weg richting Winsum. Het reizigersvervoer, dat wegens grote verliezen al in 1938 was gestaakt (afgezien van een kortstondige terugkeer in 1940), werd sindsdien verzorgd door de bussen van de in Zoutkamp gevestigde [[Marnedienst]]. Het stationsgebouw (Stationsstraat 6) raakte door brand beschadigd in de jaren 1970 en werd sindsdien sterk verbouwd, zodat het niet meer te herkennen is als zodanig. Een bijgebouw en personeelswoning zijn nog wel in oude staat aanwezig.

De kade bij het Reitdiep werd tijdens de oorlog getroffen door 2 bommen en tegen het einde van de oorlog werd de brug over het Reitdiep opgeblazen. Op 15 april 1945 werd het dorp [[Bevrijding van de Duitse bezetting in Nederland|bevrijd]] door [[Canada|Canadese]] troepen.

=== Visserij ===
Tot in de jaren 1960 was Zoutkamp een [[haven|vissershaven]]. Nadat, zeer tegen de zin van de bevolking, de [[Lauwerszee]] was afgesloten, werd de haven in 1969 verplaatst naar [[Lauwersoog]]. Daar vonden enkele tientallen [[trawler]]s en [[garnalenkotter]]s met de [[Lettercode van de thuishaven|lettercode]] ZK een nieuwe ligplaats en er werd een nieuwe [[visafslag]] gebouwd. De [[betonning]]sdienst kreeg er een plek en de [[veerboot]] van [[Wagenborg (rederij)|Wagenborg]] naar [[Schiermonnikoog (gemeente)|Schiermonnikoog]] vertrok sindsdien ook vanaf Lauwersoog.

Daarmee verdween een groot deel van de bedrijvigheid en levendigheid uit het dorp, dat tot in de jaren 1980 in een proces van versukkeling doormaakte. Voor de oude haven strekt zich tegenwoordig achter de [[Zoutkamperril]] het [[Lauwersmeer]] uit. De woede over de afsluiting was in 2009 bij het 50-jarig bestaan van het Lauwersmeer nog zo aanwezig onder de bevolking dat een bestuurslid van het [[Visserijmuseum Zoutkamp]] liever sprak van een 'herdenking' dan van een 'viering'.<ref name=Schuttevaer>{{Citeer web|url=http://www.schuttevaer.nl/nieuws/actueel/nid12868-woede-over-het-meer-is-niet-verdwenen.html|titel=Woede over het meer is niet verdwenen|datum=25 december 2009|uitgever=Schuttevaer}}</ref>

In het verleden was de haven van Zoutkamp heel belangrijk voor de [[garnaal|garnalen]]visserij. Hierdoor ontstonden in 1900 twee bedrijven waaruit in 1950 de garnalenverwerkende fabriek [[Heiploeg]] ontstond, waarbij de garnalen door [[Garnalenpeller|thuiswerker]]s werden gepeld. Vanwege de strengere eisen op het gebied van hygiëne die de loonkosten opdreven wordt het pellen sinds 1990 vooral in [[Marokko]] gedaan. Heiploeg is vanuit het centrum verhuisd naar een nieuwe fabriek buiten het dorp, bij ingebruikname de grootste van Europa. Een visverwerkende afdeling van het bedrijf bevindt zich in de haven van Lauwersoog.

=== Sanering ===
[[Bestand:Zoutkamp - Vissersstraat.jpg|thumb|Oude vissershuisjes in de Vissersstraat]]

Na de oorlog waren veel van de huizen in het oude dorp ver[[krot]]. In 1956 besloot de gemeente Ulrum tot [[sanering (bebouwing)|sanering]] van het hele centrum, wat inhield dat vanaf 1960 veel 18e- en 19e-eeuwse vissershuisjes werden gesloopt. Of zoals een wethouder het destijds zei: "Zoltkamp, doar mout de bulldozer deur". Dertien huisjes werden in 1973 overgebracht naar het [[Zuiderzeemuseum]] in Enkhuizen, waar ze in het buitenmuseum werden opgebouwd in een apart buurtje. De Ulrumse burgemeester die in 1973 hiervoor toestemming verleende, [[Hans Krajenbrink]], werd twee jaar later zelf burgemeester van Enkhuizen.
Van de oude bebouwing is in Zoutkamp alleen nog wat terug te vinden in de Vissersstraat achter in het vroegere centrum.

De meeste Zoutkampers waren blij met de sloop van de kleine verkrotte huisjes, daar deze vervangen zouden worden door ruimere woningen, een doorgaande weg en de bouw van een winkelcentrum. Bij het dorp kwam een jachthaven in het kader van de ontwikkeling van het toerisme. Het dorp werd aan de noordoostkant uitgebreid met nieuwbouw.

=== Toerisme ===
[[Bestand:Zoutkamp - betonningsloods - Visserijmuseum.jpg|thumb|Het Visserijmuseum in de oude betonningsloods.]]
[[Bestand:Zoutkamp - Hunzegat.jpg|thumb|Jachthaven Hunzegat]]

Door de verplaatsing van de fabriek van Heiploeg naar buiten de bebouwde kom kwam een grote ruimte vrij bij het dorpscentrum. De nieuwe gemeente De Marne, die in 1990 ontstond, besloot daarop het dorp een nieuwe impuls te geven en ontwikkelde een plan gericht op het versterken van het toerisme. Daartoe werden eerst de havenkade en de binnenhaven en vervolgens de dorpskern zelf aangepakt. De Reitsdiepskade kreeg een kleine promenade met horeca, het in 1994 in de vroegere betonningsloods geopende [[Visserijmuseum Zoutkamp]] en het bedrijvencomplex van garnalenleverancier Matthijs van der Ploeg. In 2000 werd werd een deel van de vroegere vesting Soltkamp opnieuw zichtbaar gemaakt en het winkelcentrum kreeg een opknapbeurt. Een paar jaar later werd de [[slaperdijk]] doorgestoken om het haventerrein van jachthaven Hunzegat dat ook een opknapbeurt kreeg, ook vanuit het dorp bereikbaar te maken. Het havenkantoor werd daarbij ingebouwd in de dijk.
In 2008 werd achter het visserijmuseum een tweede oud Zoutkamps huisje herbouwd. Ook kwam er nog een huisje uit 1914 terug naar Zoutkamp dat sinds 1982 bij het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen opgeslagen was geweest.<ref>{{Citeer web|url=http://web.archive.org/web/20090503205829/http://www.visserijmuseum.com/nieuws.html|titel=Zoutkamp krijgt vissershuisje terug|uitgever=Visserijmuseum Zoutkamp}}</ref><ref>Vincent Erdin. "Vervoer uit Enkhuizen per tjalk; Oud vissershuisje keert terug in Zoutkamp", 1 juli 2008, Friesch Dagblad (PDF niet meer beschikbaar)</ref>

Sinds de voltooiing van het dorpsrevitaliseringsplan en de voltooiing van het project [[Esonstad]] aan oostzijde van het Lauwersmeer is het aantal toeristen sterk gestegen. De haven vormt sinds 1987 een belangrijke ligplaats voor schepen van de [[bruine vloot]]. Met name watersporttoeristen en dagjesmensen doen Zoutkamp, met name in het weekend, steeds vaker aan.<ref name=Schuttevaer/> Er zijn twee campings en een recreatiecomplex in of bij het dorp

=== Defensie ===
In Zoutkamp lagen tot in de jaren 1960 munitieschepen in het Reitdiep. Vanaf de jaren 1970 tot 2008 bevonden zich er ook twee schotelantennes van de [[Nationale Signals Intelligence Organisatie|NSO]], onder de naam [[Satellietgrondstation NSO#Grondstation Zoutkamp|Grondstation Zoutkamp]], voor de afluistering van telefoonverkeer over de [[Intelsat]]satellieten. Het Ministerie van Defensie kreeg in 2004 na protesten van omwonenden geen toestemming voor het uitbreiden van het aantal schotels van de [[Raad van State (Nederland)|Raad van State]] en verplaatste deze daarop in 2008 naar [[It Greate Ear]] bij [[Burum]].

In 1987 kreeg Zoutkamp een vestiging van de [[Koninklijke Marechaussee|Marechaussee]], die echter alweer werd opgeheven in 1999. In 2008 werd het gebouw na enige verbouwingen in dienst gesteld als hoofdkantoor van de marechausseebrigade ''Waddengebied'', die verder werklocaties heeft in Harlingen, Leeuwarden en Delfzijl.<ref>{{Citeer web|url=http://web.archive.org/web/20090611094803/http://www.marechausseesporen.nl/pagina_brig_Zoutkamp.htm|titel=Brigade Koninklijke Marechaussee Zoutkamp|uitgever=MarechausseeSporen}}</ref>

[[Bestand:080510_Reitdiepbrug_Zoutkamp_Groningen_NL.jpg|left|thumb|450px|Zoutkamp, met op de voorgrond de Reitdiepbrug (2008)]]
{{Clearleft}}

== Demografie ==
{{Tabel demografie
| 1849 = 646 | 1859 = 629 | 1869 = 667 | 1879 = 851 | 1889 = 899 | 1899 = 879 | 1909 = 891 | 1920 = 976
| 1930 = 1062 | 1947 = 1068 |1971 = 1175 | 1995 = 1070 | 1999 = 1150 | 2005 = 1220 | 2011 = 1225 | 2012 = 1230 | 2013 = 1229 | 2016 = 1215
| noot = Data afkomstig van [http://www.volkstellingen.nl volkstellingen.nl] & CBS. ¹inc. buiten kom
}}

<timeline>
ImageSize = width:390 height:200
PlotArea = left:60 right:10 top:10 bottom:20
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = justify
Colors =
id:gray1 value:gray(0.9)
DateFormat = yyyy
Period = from:1849 till:2013
ScaleMajor = unit:year increment:20 start:1850
PlotData =
bar:1500 color:gray1 width:1
from:start till:end
bar:1000 color:gray1
from:start till:end
bar:500 color:gray1
from:start till:end
bar:0 color:gray1
LineData =
layer:front
points:(60,93)(80,91) color:blue width:1
points:(80,91)(100,96) color:blue width:1
points:(100,96)(120,116) color:blue width:1
points:(120,116)(140,122) color:blue width:1
points:(140,122)(159,120) color:blue width:1
points:(159,120)(179,121) color:blue width:1
points:(179,121)(201,131) color:blue width:1
points:(201,131)(221,140) color:blue width:1
points:(221,140)(255,141) color:blue width:1
points:(255,141)(302,153) color:blue width:1
points:(302,153)(350,141) color:blue width:1
points:(350,141)(358,150) color:blue width:1
points:(358,150)(370,158) color:blue width:1
points:(370,158)(382,159) color:blue width:1
points:(383,159)(384,159) color:blue width:1
points:(384,159)(385,159) color:blue width:1
</timeline>

== Gebouwen ==
=== Kerken ===
In Zoutkamp staat een hervormde kerk uit 1836 in neoclassicistische stijl op de vroegere plek van de batterij. Op eromheen werd vanaf 1876 een begraafplaats ingericht, maar in 1882 werd reeds de huidige begraafplaats buiten het dorp in gebruik genomen. In het hervormde kerkje werd tot 1928 gebruikgemaakt van een [[Harmonium (instrument)|harmonium]], pas daarna kwam er een kerkorgel. In 1978 werd het 150-jaar oude orgel van de kerk van Veendam in de kerk geplaatst.

In 1882 werd een gereformeerde kerk gebouwd, die in 1969 werd gesloopt nadat in 1965 de nieuwe kerk ''Het Anker'' was gereedgekomen. Dit gebouw wordt sinds 2006 gebruikt als [[Protestantse Kerk in Nederland|PKN]]-kerk. De hervormde kerk kwam hierdoor vrij waarna de stichting ''Oude Kerk Zoutkamp'' het gebouw inrichtte als multicultureel centrum.

=== Scholen ===
Een eerste school werd gebouwd in 1827, een door bewoners zelf omgebouwd schoollokaal. In 1843 volgde een nieuw gebouw, dat al in 1874 weer werd opgeheven. In de loop der tijd verrezen er zowel een openbare, christelijke (in ieder geval al in jaren 1970) als gereformeerde basisschool. De laatste is inmiddels gesloten en huisvest nu het [[Rijwiel- en Bromfietsmuseum]]. De huidige openbare basisschool ''Solte Campe'' dateert van 1982. Daarnaast is er ook de christelijke ''Ichthusschool''.

=== Bezienswaardigheden ===
[[Bestand:Zoutkamp - huisjes en palingrokerij Reitdiepskade.jpg|thumb|Pittoreske houten huisjes uit de jaren 1990 aan de Reitdiepskade, gebouwd in opdracht van Matthijs van der Ploeg.]]
[[Bestand:110805 De Batterij Zoutkamp Gn NL (2).jpg|thumb|Sluismeesterswoning ''De Batterij'' (2011)]]
Naast de hervormde kerk staan er in Zoutkamp door de saneringsgolf weinig historische gebouwen. Op de twee herbouwde huisjes achter het Visserijmuseum na zijn alleen in de Vissersstraat nog een aantal oude vissershuisjes te zien. Op de dijk staat de vroegere sluiswachterswoning 'De Batterij' uit omstreeks 1880. Aan de Reitdiepskade is in de voormalige houten loods met [[schilddak]] van de betonningsdienst uit 1875 sinds 1994 het Visserijmuseum Zoutkamp gevestigd, alsook het VVV-kantoor Lauwersland. Op Dorpsplein 1 staat het in strakke zakelijke stijl opgetrokken hotel-café 'De Zeearend' uit 1929. Bij de [[Hunsingosluis]] staat een eenvoudig houten sluismeestershuisje uit 1859 en bij de [[Reitdiepsluizen]] staan een sluismeesterswoning en sluismeestersverblijf (later in gebruik als havenkantoor) uit 1877.

Tot in de jaren 1970 stond het zogenoemde 'oude veerhuis' aan het Reitdiep, een markant wit gebouwtje dat vele malen werd gefotografeerd. In 1840 stond hier een [[vishang|bokkingheng]] (bokkingrokerij; voor het roken van haring). Het veerhuis werd later herbouwd (maar niet weer bepleisterd) en is nu in gebruik als vakantiewoning.

== Activiteiten ==
Sinds jaar en dag vinden elk jaar festiviteiten plaats rond de visserij. Sinds 1958 heeft Zoutkamp ook een [[Vlaggetjesdag]] die elk jaar met Pinksteren wordt gehouden en later over meerdere dagen werd uitgespreid. De festiviteiten trekken elk jaar enkele tienduizenden bezoekers.

Sinds 2007 wordt elke vier jaar in september een [[reënscenering|re-enactment]] gehouden van de Slag bij Zoutkamp.

== Omgeving ==
Ten oosten van het dorp ligt om de huidige (derde) begraafplaats 'het Spookbos', die haar naam ontleent aan een sage over een plaatselijke bakker die er in 1840 een geestesverschijning zou hebben gezien. Nadat was gebleken dat dit de buurman was en deze werd gestraft bleven de verschijningen volgens de bevolking doorgaan en kreeg het bos zo zijn naam. In de omgeving van Zoutkamp liggen in de [[Kollumerwaard]] een proefboerderij en de voormalige [[Lauwersmeer#Kruitfabriek Kollumerwaard.2FLauwershage|kruitfabriek Kollumerwaard]]. Iets ten noorden van Zoutkamp ligt ten oosten van de [[Panserpolder]] het gehucht [[Panser (De Marne)|Panser]], waar vroeger de gelijknamige borg [[Panser (borg)|Panser]] stond.

==Geboren in Zoutkamp==
*[[Sebo Eltjo Woldringh]] (1866-1960), burgemeester van Kloosterburen
*[[David Hartsema]] (1925-2009), dichter, schrijver en kunstenaar

== Zie ook ==
* [[Lijst van rijksmonumenten in De Marne#Zoutkamp|Lijst van rijksmonumenten in Zoutkamp]]

== Externe links ==
* [http://www.zoutkamp.net/ Informatiewebsite over Zoutkamp]
* [http://www.zoutkamp.net/downloads/DorpsvisieZoutkamp.pdf Dorpsvisie Zoutkamp] (2009) - over toekomstvisie op het dorp

{{Appendix|2=
{{References}}
----
* Visserijmuseum Zoutkamp [http://web.archive.org/web/20070312095801/http://www.visserijmuseum.com/zoutkamp-historie.html ''De rijke historie van Zoutkamp'']
* {{Citeer web|url=http://www.historischzoutkamp.nl/index.php?page=inhoud-waddenfonds|titel=Reconstructie van drie historisch-maritieme elementen met een eigentijdse functie in het dorp Zoutkamp|auteur=Albert Buursma|datum=6 oktober 2008|uitgever=Stichting Historische Visserij Zoutkamp}}
* Albert Buursma & Marina van der Ploeg (2008), "Zoutkamp". In: ''Groningen, Stad en Ommeland''. Bedum: Uitgeverij Profiel. p. 622-623.
* Nina van den Broek (2007), "Zoltkamp, doar mout de bulldozer deur; Het saneringsbeleid van de gemeente Ulrum". In: ''Bedreigd Verleden; Kleine monumenten en de strijd voor hun behoud''. Groningen: Uitgeverij Passage. pp. 99-101.
* {{Citeer web|url=http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu04_01/sten009monu04_01_0153.php|titel=Zoutkamp (gemeente De Marne)|werk=Monumenten in Nederland. Groningen|auteur=Ronald Stenvert et al.|uitgever=Zeist: Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Zwolle: Waanders Uitgevers|jaar=1998}}
}}
{{Commonscat|Zoutkamp}}
{{Navigatie gemeente De Marne}}
{{Coor title dms|53|20|15|N|6|18|11|E|type:city_scale:25000_region:NL}}

[[Categorie:Geografie van De Marne]]
[[Categorie:Plaats in Groningen]]
[[Categorie:Vestingwerk in Nederland]]

Onsta (Adelsgeschlecht)

2014-02-15T09:08:18Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Borg - Koppeling(en) gewijzigd naar borg (opstal)

De familie ''' Onsta''' (ook wel geschreven als ''Onseda'', ''Onsitha'' of ''Onsatha'') was een belangrijke familie uit de [[Ommelanden]]. Zij waren zeer invloedrijk gedurende de [[14e eeuw|14e]] tot de [[17e eeuw]] en bezaten vele bezittingen en landerijen in [[Groningen (provincie)|Groningen]]. Hun hoofdverblijfplaats was [[Sauwerd]], waar zij over een steenhuis of [[borg (opstal)|borg]] beschikten.

== Geschiedenis ==
De naam Onsta duikt voor het eerst op in de geschiedenis in [[1325]], als ''Folckmarus Onsatha'' genoemd wordt als [[hoofdeling]] te Sauwerd genoemd. Vervolgens speelt een Onno Onsta in de jaren 1371, 1384 en 1386 een belangrijke rol bij de gebeurtenissen van die tijd. Zijn zoon Aylko Onsta, die ook bekend staat onder de naam Verhildema, behoorde in [[1398]] tot de partij van de [[Vetkopers]] die de graaf van Holland dat jaar erkenden als leenheer over de Ommelanden. Aylko raakte in [[1400]] conflict met de stad [[Groningen (stad)|Groningen]] en werd daarbij gevangen genomen. Zijn borg te Sauwerd werd bij gevechten die plaatsvonden ingenomen en verwoest. Ook daarna waren er herhaalde conflicten met de stad Groningen.

In de [[Grote Friese Oorlog]] (1413-1422) kozen de Onsta's als belangrijkste Vetkoperse partij in de Ommelanden de zijde van de [[Geallieerden (Grote Friese Oorlog)|Geallieerden]]. In [[Oosterlauwers Friesland]] vormden een andere groep hoofdelingen met de stad Groningen hun tegenstanders. De oorlog eindigde met de [[Vrede van Groningen|zoen van Groningen]].

Boyo Ocko Onsta is de laatste Onsta die op de borg te Sauwerd woonde. Hij sneuvelde als ritmeester in Staatse dienst in 1640 bij Hulst. Zijn erfgenamen verkochten daarna de bezittingen in Groningen.

{{Appendix|2=
'''Bronnen:'''
* [[Eggerik Beninga]], ''Cronica der Frezen''.
*[http://86.84.95.4/nazatendevries/Genealogie/Kwartierstaat%20van%20HIDDA%20ONSTA/Kwartierstaat%20van%20HIDDA%20ONSTA.html Kwartierstaat van Hidde Onsta]
}}

[[Categorie:Geschiedenis van Groningen (provincie)]]

Benutzer:CWKC/Engelandvaarder

2013-12-25T22:32:48Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Man - Koppeling(en) gewijzigd naar Man (eiland)

[[Bestand:Engelandvaarders, February 24, 1944, Off Lowe.jpg|thumb|24 februari 1944 met v.l.n.r. [[Hein Fuchter]] (op de boeg), [[John Osten]], [[Edzard Moddemeijer]], [[Flip Winckel]] en [[Henk Baxmeier]] (aan het roer).]]

'''Engelandvaarder''' werd de erenaam voor alle mannen en vrouwen die tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] (1939-1945), na de capitulatie van de [[Nederlandse Krijgsmacht|Nederlandse strijdkrachten]] op 15 mei 1940 en vóór de [[Operatie Overlord|geallieerde invasie in Normandië]] op 6 juni 1944 (D-Day), uit bezet gebied wisten te ontsnappen met de bedoeling zich in Engeland of ander geallieerd gebied bij de geallieerde strijdkrachten aan te sluiten om actief aan de strijd tegen de vijand (Duitsland, Italië, Japan) deel te nemen.

In juli 1940 ontsnapten drie Nederlanders vanuit bezet Nederland en staken met een twaalfvoetsjol de [[Noordzee]] over naar [[Engeland]]. Zij werden "Engelandvaarders" genoemd. Na hen zagen nog meer Nederlanders kans Engeland te bereiken, niet alleen rechtstreeks varend of door de lucht, maar ook over land, via neutrale landen als Zwitserland, Portugal, Spanje en Zweden.

Ruim 1700 Nederlandse mannen en vrouwen zijn, na veel moeilijkheden te hebben overwonnen, in Engeland of ander geallieerd gebied aangekomen. Van hen kwamen 332 bij de landmacht, 118 bij de luchtmacht, 397 bij de marine, 176 bij het [[Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger|KNIL]], 164 bij de koopvaardij, 111 werden [[Spion|geheim agent]] en 129 kwamen bij de overheid in Londen.

Een groot aantal mannen en vrouwen is echter op weg naar Engeland omgekomen of werd gearresteerd. Enkelen werden gefusilleerd, de meesten werden naar een concentratiekamp afgevoerd. Sommigen slaagden er in daaruit te ontsnappen. [[Bram van der Stok]], de succesvolste Nederlandse gevechtspiloot uit de Tweede Wereldoorlog, ontsnapte samen met [[Bodo Sandberg]] en vier andere Engelandvaarders uit het krijgsgevangenenkamp [[Stalag Luft III]]. Ze wisten de auto van de kampcommandant te stelen. Veel anderen vonden in een kamp de dood, slechts enkelen keerden na de bevrijding terug naar Nederland.

[[Bestand:Flickr - Erfgoed in Beeld - Scheveningen, Monument Engelandvaarders.jpg|thumb|Bezoek van [[Wilhelmina der Nederlanden|koningin Wilhelmina]] en [[Juliana der Nederlanden|prinses Juliana]] aan Breda in 1945. Adjudanten van koningin Wilhelmina, (vlnr. [[Peter Tazelaar]], [[Rie Stokvis]], [[Erik Hazelhoff Roelfzema]]).]]

==Aantallen==
Het exacte aantal Engelandvaarders zal nooit kunnen worden bepaald. De officiële registratie was vaak fragmentarisch en had geen grip op de vele Engelandvaarders die indirect in Engeland aankwamen. Agnes Dessing <ref>{{cite book|last=Dessing|first=Agnes Margaretha Francisca|title=Tulpen voor Wilhelmina: De geschiedenis van de Engelandvaarders|url=http://dare.uva.nl/document/77562|year=2004|publisher=Bert Bakker|location=Amsterdam|page=176|chapter=Mislukte pogingen tot Engelandvaart}} </ref> ging er in 2004 in haar proefschrift vanuit dat er 1700 Engelandvaarders waren, een getal dat overeenkomt met de schatting van [[Loe de Jong]]. Onder hen waren minimaal 48 vrouwen. Bijna 1000 mensen hebben hun eigen ontsnapping geregeld, de anderen hadden contacten om met behulp van bestaande ontsnappingsroutes weg te komen.

Verder denkt Dessing dat minimaal 783 personen nooit zijn aangekomen, maar het is niet bekend hoeveel mensen een poging hebben gewaagd. Velen gingen via de [[Zweedse Weg|Zweedse]] of [[Zwitserse Weg]], anderen via Frankrijk en over de Pyreneeën naar Spanje. De minderheid probeerde over de Noordzee naar Engeland te gaan. In een (vouw)kano waagden 32 mannen de overtocht, slechts 8 bereikten Engeland, waaronder de gebroeders Peteri.

Geschat aantal Engelandvaarders uit andere landen:
* 30.000 uit Frankrijk
* 18.000 uit Denemarken
* 6.000 uit België
* 3 uit Italië

==Definities==
De in de aanhef gebruikte definitie van "Engelandvaarder" werd bepaald door de Stichting Genootschap Engelandvaarders (Beschermheer van het Genootschap was wijlen Z.K.H. [[Bernhard van Lippe-Biesterfeld|Prins Bernhard]]).

De definitie die gehanteerd wordt door het Nationaal Archief, waar de dossiers van de Engelandvaarders liggen opgeslagen, luidt:

{{cquote|Onder Engelandvaarder wordt verstaan de toenmalige Nederlander of Nederlandse onderdaan die na de capitulatie van Nederland op 14 mei 1940 (Zeeland een aantal dagen later) en uiterlijk op 6 juni 1944 (D-day) tegen de wil van de vijand uit enig bezet gebied behorende tot het Koninkrijk der Nederlanden zoals zich dat bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog heeft uitgestrekt, dan wel enig ander door de vijand bezet of vijandelijk gebied heeft verlaten met de bedoeling een persoonlijke bijdrage te leveren aan de geallieerde oorlogsvoering.}}

Frank Visser, zelf een Engelandvaarder, definieerde een "Engelandvaarder" als "iemand die tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen de wil van de vijand uitweek van zijn/haar door de vijand bezette land naar geallieerd gebied met het oogmerk zich in dienst te willen stellen van de [[Geallieerden (Tweede Wereldoorlog)|Geallieerde strijdkrachten]] voor de verdere duur van de wereldoorlog en die dit oogmerk aan de geallieerden kenbaar heeft gemaakt met aanvaarding van alle daaruit voortvloeiende persoonlijke gevolgen".

==Redenen==
De redenen om naar Engeland uit te wijken waren legio:
*sommigen wilden actief deelnemen aan het verzet tegen de Duitse bezetter;
*anderen werden gezocht door de Duitse autoriteiten;
* [[Joden|Joodse]] Nederlanders wilden hun deportatie niet afwachten;
*militairen voelden zich, ondanks de capitulatie, verplicht de strijd voort te zetten;
*studenten zochten het avontuur;
*de regering in ballingschap vond mensen onmisbaar en haalde ze naar Engeland.

==Routes==
===Over de Noordzee===
In de meest uiteenlopende vaartuigen is geprobeerd de overtocht naar Engeland te maken. Voor zover bekend zijn ongeveer 95 pogingen ondernomen om de oversteek te maken vanuit ongeveer 40 vertrekpunten. Er zijn 31 overtochten geslaagd waarbij minimaal 204 personen betrokken waren, inclusief zeven buitenlanders, dat wil zeggen drie neergeschoten piloten en vier [[Georgië]]rs, die de [[Opstand van de Georgiërs]] op [[Texel]] ontvlucht waren. De eerste pogingen werden in te grote schepen ondernomen, waardoor ze op zandplaten vastliepen of door de Duitsers gezien werden. De latere schepen waren kleiner en werden voorzien van een motor. Dat betekende dat er brandstof gestolen moest worden. Er moest ook sterke mankracht aan boord zijn om door de branding te roeien. Ook zeeziekte, zonnebrand, voldoende eten en drinken waren een groot probleem. Naar Engeland werd gevaren vanuit [[Cocksdorp]], de [[Hondsbossche Zeewering]], [[IJmuiden]], [[Noordwijk (Zuid-Holland)|Noordwijk]], [[Katwijk aan Zee|Katwijk]], de [[Wassenaarse Slag]], [[Scheveningen]] <ref> [[Piet Spaans]]: ''Scheveningen Sperrgebiet''. ''De zeven veren van de adelaar.'' Blz. 147 e.v. ISBN 90800037-1-9 (1983)</ref>, [[Hoek van Holland]] en de Hollandse en Zeeuwse rivieren. Hiervoor werden vooral vissersschepen, reddingsboten en -sloepen, vletjes en zelfs kano's gebruikt. Naast de kortste route over de [[Noordzee]] waren er ook routes via Zuid-Europa en via [[Zweden]].

Op 15 [[februari]] [[1942]] ging [[Jo Buizer]] in [[IJmuiden]] als verstekeling aan boord van de stoomtrawler [[IJM 118 in de TweedeWereldoorlog|IJM 118]], 'Beatrice', <ref> Dat de IJM 118 tot de categorie 'Spionageloggers' zou behoren is niet aantoonbaar gebleken </ref>, samen met [[Jan de Haas]] en [[Ab Homburg]], voor wie het de tweede ontsnapping was. Op volle zee wisten ze onder dreiging van hun vuurwapens de schipper Machiel Grootveld <ref> Geen familie van de Duitsgezinde Pieter Grootveld sr. van de op 29 augustus 1942 gekaapte [[KW 110]] </ref> te overreden de steven naar [[Engeland]] te richten. Zij kwamen veilig in Engeland aan.<ref>[http://www.scheveningen-haven.nl/info/schepen/index_ijm.php?nummer=118&lijst=100&af=IJM] Beatrice </ref> <ref>''Tulpen voor Wilhelmina''. Proefschrift A.M.F. Dessing (2004). ISBN 9035126408. Deel 3. ''Naar Engeland''. Blz. 102 - 105 </ref>

Op 7 april 1942 vertrok de stoomlogger KW 134, 'Katwijk II', vanuit IJmuiden ter visserij. Voordien hadden, geheel onbekend aan de bemanning, een echtpaar - F. Nauta en E. Nauta-Moret - en zes mannen zich in een der ruimen verborgen. <ref> Zie noot 6 </ref> Ook zij bereikten Engeland.

Op 29 augustus 1942 week de bemanning van de spionagelogger [[KW 110 in de TweedeWereldoorlog|KW 110]], vertrokken vanuit IJmuiden, met haar schip uit naar Engeland. <ref> Zie [[Lijst van Engelandvaarders]].</Ref> <ref> Zowel datum als plaats van aankomst zijn in enkele publicaties onjuist vermeld </ref> De bemanning bedreigde en overmeesterde de Duitsgezinde [[schipper]] [[Pieter Grootveld sr.]] en de aan boord zijnde, door de Duitse ''Abwehr'' opgeleide vertrouwensman, Johannes A. Dijkstra. Het gekaapte schip bereikte het [[Engels]]e [[West Hartlepool (plaats in het Verenigd Koninkrijk)|West Hartlepool]]. <ref> De schipper, die lange tijd werd verdacht van collaboratie met de bezetter werd na 1945 na onderzoek gerehabiliteerd. [http://dare.uva.nl/document/106811 Zie de errata bij de uitgave ''Tulpen voor Wilhelmina'', eerste zin.]</ref> <ref> De in de errata - zie noot 10 - veronderstelde onbekendheid van de Piet Grootveld Sr. met het gegeven 'spionageloggers' is volgens de Scheveningse amateurhistoricus [[Piet Spaans]] nadrukkelijk onjuist. Pieter Grootveld Sr. had volgens Spaans voorafgaand aan zijn vertrek met de KW 110 drie ontmoetingen met Strauch waarvan één in bijzijn van - en kennismaking met de vertrouwensman Dijkstra. N.A. Dossier inv.nr. 62742. Betreft bijlage brief B.N.V. 19.10.1946, nrs. OD/D 5295/46 en D 6601.</ref> Schipper Grootveld en de [[V-Mann]] Dijkstra werden voor de verdere duur van de oorlog geïnterneerd op het Britse eiland [[Man (eiland)|Man]] <ref>[http://www.allesoverscheveningen.nl/verhalen/view-verhaal.php?id=152] Piet Spaans, ''De verdwijning van de spionagelogger KW 110'', verhaal op de website Alles over Scheveningen</ref>

In 2012 zijn Ben Stoel en Chiel van Bakel in een kano naar Engeland overgestoken, als eerbetoon aan de overtocht van de broers Peteri.

===Zuidelijke route===
De zuidelijke route ging via België en Frankrijk naar Spanje (sommigen trokken via Frankrijk of Duitsland naar Zwitserland en vandaar naar Spanje). Er wordt gezegd dat deze route veiliger was dan de route over [[het Kanaal]]. Het was veiliger om via de zogenaamde “zuidroute” te gaan en er waren geen speciale spullen nodig zoals boten of iets anders. Het grootste probleem was de grenscontrole. In het begin moesten er speciale papieren worden vervalst maar later kwamen er groepen die mensen over de grens smokkelden. Hier waren ook nadelen bij, zo kon de groep verraden worden door een van de medereizigers. Soms ging het mis wanneer de groep onderling Nederlands sprak in het bijzijn van onbekenden. Een ander probleem was dat sommige mensen geen woord Frans spraken of bijvoorbeeld niet over Frans geld beschikten. Een briljante oplossing voor het gebrek aan de kennis van de Franse taal was die van een jongen die in zijn paspoort had laten drukken dat hij doof was zodat er geen enkele Fransman tegen hem praatte. Een ander nadeel van de zuidroute was dat het zo lang duurde. Ook als je in Spanje aangekomen was duurde het soms nog maanden om over te vliegen naar Engeland. De kortste tijd was in 5 dagen naar Spanje en in drie maanden naar Engeland. Zo snel ging het echter zelden. Het gemiddelde was een jaar en drie maanden maar het kon ook oplopen tot 2 jaar. Meestal werd er gebruikgemaakt van de trein. Hierbij kwam als probleem dat er veel werd gecontroleerd aan de grens. Er werd hiertegen veel creativiteit uitgeoefend. Er waren mensen die onder zakken aardappels gingen liggen. Anderen gingen in de wielbakken van treinen liggen. Ook waren er mensen die uitstapten bij de grens, langs corrupte douane de grens overstaken en dan weer in de trein stapten. Het moeilijkste punt om Europa door te komen was de grens tussen het bezette deel van Frankrijk en het niet bezette deel. De grens was een rivier en op elke brug stond een Duitse patrouille. Veel mensen gingen zwemmend naar [[Vichy-Frankrijk]].

Als dat alles was gebeurd moest je nog Spanje binnen zien te komen. Voor Spanje had je een Spaans visum nodig en dit kon je alleen krijgen als je het visum van Frankrijk liet zien. Maar omdat het eerste allang verlopen was of omdat ze die nooit gehad hebben konden ze Spanje niet in komen. Een oplossing voor dit probleem was het maken van valse papieren. Als je deze papieren had moest je nog de Pyreneeën over. Dit werd meestal gedaan met 30 man en onder begeleiding van een gids die daar ook weer geld voor vroeg. De mensen moesten soms zelfs tot drie kilometer hoogte gaan, omdat het laaggelegen gedeelte van de Pyreneeën werd gecontroleerd door Duitse soldaten. In Spanje werden ze toch nog vaak opgepakt en in een kamp in [[Miranda de Ebro]] ondergebracht. Als ze in Spanje vrij waren konden ze ervoor kiezen om naar [[Gibraltar]] te gaan of naar het neutrale Portugal. Vanaf hier vertrok er een KLM-vlucht. Een overtocht per boot was ook mogelijk.

Zie onder anderen [[Bodo Sandberg]], [[Pierre Louis d’Aulnis de Bourouill]], [[Gerrit Jan van Heuven Goedhart]], [[Daniël de Moulin]], [[Rudi Hemmes]], [[Reijer Abraham Grisnigt]], [[Louis van de Bossche]], [[Garrelt van Borssum Buisman]], [[Peter Tazelaar]], [[Maarten Cieremans]], [[Jan de Hartog]].

===Via Zweden===
Een andere manier om in Engeland te komen was om via Zweden te reizen. Dit was de veiligste route. De mensen die dit deden gingen met een schip naar Zweden. Maar als ze in Zweden kwamen duurde het nog een eeuwigheid om in Engeland te komen. Het vliegtuig vloog niet direct naar Engeland maar er moesten lange omwegen gemaakt worden. Een paar van deze routes waren via [[Moskou]], [[Teheran]], [[Bombay]], [[Kaapstad]] en [[Canada]] naar Engeland. Of via Moskou, [[Wladiwostok]], [[Japan]] en Canada. Dit kon alleen als de [[Sovjet-Unie]] neutraal bleef. In het begin van de oorlog viel het wel mee om een plekje te krijgen op zo’n schip, maar hoe langer de oorlog duurde, hoe beter de controle werd. Een tactiek van de Duitsers was om de schippers met hun gezin te bedreigen en hen wat aan te doen als ze Engelandvaarders aan boord hadden. Soms hadden mensen geluk als ze in Zweden aankwamen. Dit hadden ze als een Amerikaanse bommenwerper gestrande piloten kwam ophalen. Normale mensen kwamen hier echter nooit in aanraking mee, omdat de mensen die belangrijke informatie hadden voorrang kregen.

* De Scheveningse vissersjongens Adrie Pronk en Gerrit Bal zijn in 1942 via de Nederlandse consul in Norrköping met een vliegtuigje naar Engeland gevlucht. Beiden werden ingescheept op het Nederlandse fregat Hr. Ms. ''Johan Maurits van Nassau''.
Het verhaal van Adrie Pronk is opgetekend in het boekje: ''Engelandvaarder Adrie Pronk, van vissersjongen tot marineman''. ISBN 978-90-815442-1-4 (2010)

===Door de lucht===
[[Bestand:Fokker g1.gif|thumb|Fokker G.1]]
De snelste route was door de lucht. Het record staat op naam van 1e luitenant-vlieger [[Hidde Leegstra|T.H. Leegstra]] en Ir [[Piet Vos|P.J.C. Vos]] (1903-1947). Beiden hadden in Zeist gevangengezeten, en moesten toen kiezen tussen de Duitse Arbeidsdienst of hun vroegere baan. Ze kozen om naar Fokker terug te keren. De fabriek van Fokker aan de Papaverweg was al door de Duitsers overgenomen. Leegstra was verantwoordelijk voor de landvliegtuigen bij Fokker. Piet Vos werkte op Schiphol en had als directielid veel contacten met de Duitsers.

In het weekend speelden ze golf op de toen tien jaar oude [[Amsterdamse Golf Club]], daar vertelde Leegstra aan zijn vriend dat hij maandag 6 mei wilde vertrekken, als Vos meewilde, moest hij regelen dat hij op Schiphol was. Samen kregen zij op 5 mei 1941 toestemming van de Duitsers om voor een testvlucht in een [[Fokker G.I|G.1]], een jachtkruiser van [[Fokker (bedrijf)|Fokker]], op te stijgen. De reguliere Duitse testpiloot Emil Meinecke zou in de andere G.1 meegaan. Ze deden wat stunts boven het IJsselmeer en toen Leegstra de kans kreeg vloog hij een wolk in en verdween naar Engeland. Meinecke raakte hem kwijt en dacht dat hij verongelukt was. De Duitsers zochten naar het verloren vliegtuig en verhoorde de familie van Leegstra, zonder resultaat.

De G.1 was met Duitse hakenkruisen geschilderd, wat bij de Engelse kust verwarring opleverde. Leegstra ontweek drie Hurricanes maar werd later vanaf de grond door hagel beschoten. Na hun landing werden Leegstra en Vos gearresteerd en naar de gevangenis in [[Lowestoft]] gebracht. Hun overtocht had slechts 40 minuten geduurd.

Op 6 mei 1941 werd door 2e luitenant-vlieger [[Govert Steen]], [[Wijbert Lindeman|Wijbert J. Lindeman]] (vliegtuigmonteur bij Fokker), [[Jonkheer|Jhr]] [[Jan Beelaerts van Blokland]] en Boomsma een [[Fokker T.8]] [[watervliegtuig]] uit de [[Minervahaven]] gekaapt. Over de [[Hembrug (brug)|Hembrug]] verlieten zij de haven. Aan de Hollandse kust werden ze beschoten maar niet geraakt. Bij het naderen van de witte rotsen bij [[Dover (Engeland)|Dover]] werd de T.8 weer beschoten en wel geraakt. Ze landden zo snel mogelijk. Hun reis van 240 kilometer had 45 minuten geduurd. Bij het verlaten van hun vliegtuig zwaaiden zij met de Nederlandse vlag om vergissingen te voorkomen. Lindeman kreeg het [[Bronzen Kruis]]. Govert Steen werd vlieger bij het [[129 Squadron Fighter Command]] en sneuvelde op 5 juni 1942 bij [[Octeville-sur-Mer|Octeville]] in [[Frankrijk]]. Beelaerts werd commandant van de [[Prinses Irene Brigade]].

===Andere mogelijkheden===
* [[Erik Hazelhoff Roelfzema]] en [[Peter Tazelaar]] hebben het geluk gehad te kunnen ontsnappen aan boord van de ''St Cerque'', die in Rotterdam lag. Aan boord ontdekten ze [[Bram van der Stok]], die zich ook had verstopt.

==Aankomst in Engeland==
De Britten wilden er heel erg zeker van zijn dat er geen spionnen het land in kwamen. Dus werd iedereen langdurig verhoord door de Britse geheime dienst, de [[Security Service|MI5]]. Veel mensen verwachtten met gejuich te worden ontvangen, maar ze mochten geen contact hebben met de buitenwereld. Dit was voor velen een grote teleurstelling. Daarboven kwam ook nog dat alle bezittingen afgenomen werden en nauwkeurig werden gecontroleerd. Als dit alles erop zat begon het ondervragen pas echt. Dit gebeurde in hun eigen taal: het Nederlands dus. Ze werden ondervraagd over hun reis naar Engeland en dit werd gecheckt. Als dit niet naar tevredenheid werd beantwoord werden er vragen gesteld over details. Als iemand heel gemakkelijk in Engeland was gekomen, ontstond er al snel wantrouwen bij de ondervrager.

Als iemand gemakkelijk Engeland in is gekomen, kon hij nog wel door de controle komen, maar meestal werd hij daarna gemeden door zijn landgenoten omdat er toch nog gedacht werd dat hij misschien een spion was. Sommige mensen hoefden deze procedure, die zeven dagen duurde, niet te doen. Zij konden gelijk door. Dit waren mensen van wie de Britten al zeker wisten dat ze geen spionnen waren, onder meer neergestorte piloten en mensen met geheime informatie voor de Britse regering.

Nadat de Britse regering klaar was met de controle, kwam de Nederlandse regering hetzelfde doen. Zij was vooral geïnteresseerd in de foute Nederlanders en in het verzet in Nederland. Er waren drie mensen die als onbetrouwbaar werden gezien. Twee waren lid van de [[Nationaal-Socialistische Beweging|NSB]]. Zij mochten niet meer in militaire dienst of op een schip werken. De derde werd ervan verdacht dat hij een [[spion]] was en werd meteen geëxecuteerd.

De Engelandvaarders hadden groot respect bij koningin Wilhelmina en werden bij haar op bezoek uitgenodigd, aanvankelijk begin ieder apart maar later werden ze in groepen toegelaten. Koningin Wilhelmina schonk zelf de thee in en boog voor de Engelandvaarders. Dit laat nogmaals zien hoe zeer Wilhelmina hen respecteerde.

Veel Engelandvaarders waren militairen die na aankomst in Engeland zo spoedig mogelijk bij hun wapen werden ingedeeld. Voor de anderen waren er meer mogelijkheden. Degenen met de dienstplichtige leeftijd moesten dienst nemen in de [[Prinses Irene Brigade]], die tevens werd ingezet bij de bevrijding van Nederland. Anderen werden opgenomen in het [[Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger |KNIL]] of werden anderszins ingezet voor de Nederlandse oorlogsvoering. Anderen werden ingelijfd bij het [[Bureau Inlichtingen]] (B.I.) of het [[Bureau Bijzondere Opdrachten]] (B.B.O.), de beide diensten die vrijwilligers als geheime agenten naar Nederland zonden.

Niet alle Engelandvaarders kwamen hier overigens voor in aanmerking. Er waren er velen die niet in aanmerking kwamen voor militaire dienst of actief inlichtingenwerk: zij werden afgekeurd vanwege hun leeftijd of om andere reden. Voor hen was er werk in de Engelse oorlogsindustrie of bij de Nederlandse regering in ballingschap, wat ook hen onmisbaar maakte voor de oorlogvoering.

==Bereikte resultaten==
De Engelandvaarders zijn niet voor niets naar Engeland gekomen. Ze wilden actief deelnemen aan de oorlog. De meeste gingen in militaire dienst. Sommige werden geplaatst in een departement door hun opleiding of hun achtergrond. Zij leverden een bijzondere dienst aan de geheime dienst. 108 van de Engelandvaarders werden gedropt in Nederland als geheim agent voor de Engels geheime dienst. De Engelandvaarders waren hier prima voor geschikt omdat ze Nederlanders waren en ze Nederland dus heel goed kenden. Veel van de Engelandvaarders werden ingezet bij de invasie van Normandië tijdens D-Day. Dit deden ze terwijl ze bij de Prinses Irene brigade in dienst waren. Ze hebben veel goed werk gedaan voor de bevrijding van Nederland en ze worden daarom nu nog geëerd.

==Mislukking door verraad==
Het verraad van 12 Engelandvaarders op zondag 4 januari 1942 is door Agnes Dessing niet opgenomen in haar publicatie ''Mislukte pogingen'', wellicht vanwege een algehele onbekendheid daarvan of door het ontbreken van details. Het ging om Albert Beek, Philip Beek, Jan de Brabander, Eddie Diamant, de broers Leo Fonteijn en Simon Fonteijn, Jan Willem de Korver, Albert Levy, Alexander Mazei, Siegfried Seemann, Simon van Wieringen en zijn vader Willem van Wieringen. Slechts twee hunner overleefden de concentratiekampen. Opmerkelijk is het gegeven dat deze twee jonge mannen, Jan de Brabander en Jan Willem de Korver, niet-joods waren, wat echter niet wil zeggen dat zij daardoor overleefden. Ook zij hebben zwaar geleden.

De val werd opgezet door een verrader en dit met de hulp van twee Haagse politiemensen. Vader Van Wieringen had contact gezocht met Aalbert de Jong, een Scheveninger die getrouwd was met Käthe Weiss, een vroegere Duitse dienstbode van de later in Scheveningen woonachtige joodse familie Van Wieringen. De Jong werd de verrader door enerzijds op verzoek van Van Wieringen een schip, [[HD 220 in de Tweede Wereldoorlog|HD 220]] te regelen waarop de twaalf mannen in die nacht in de haven van Scheveningen konden worden ingescheept voor vertrek terwijl De Jong anderzijds de Duitse handlangers [[Marten Slagter]] en [[Leo Poos]] van dit vertrek op de hoogte stelde. De schepelingen werden dan ook gearresteerd en via het 'Oranjehotel' te Scheveningen gedeporteerd naar verschillende Duitse concentratiekampen. <ref> Piet Spaans: ''Jaarboek 2011.'' Geschiedkundige Vereniging Die Haghe. ''Verraad in Scheveningen.'' Blz.112 e.v. ISSN 0923-2931 (2011). </ref>

==Herdenking==
=== Plaquette Engelandvaarders ===
[[Bestand:Monument Engelandvaarders, geheel.JPG|thumb|Monument Englandspiel in het [[Van Stolkpark]] in Den Haag]]
In [[Scheveningen]] is een plaquette die herinnert aan de landingen die Engelandvaarders maakten. De plaquette was zeer vervuild en werd in 2008 door de gemeente Den Haag schoongemaakt. De tekst is in het Engels en herinnert aan de activiteiten van [[Erik Hazelhoff Roelfzema]], [[Chris Krediet]] en [[Peter Tazelaar]] in 1941 en 1942. De plaquette is bevestigd op de reling van de boulevard, ter hoogte van het [[Kurhaus (Scheveningen)|Kurhaus]], waar zij verschillende landingen uitvoerden om radio-apparatuur aan land te brengen. Zo kon contact verbeterd worden tussen de Nederlandse regering in Londen en het verzet in Nederland. De plaquette is op 24 april 2003 onthuld door de voorzitter van de Stichting Genootschap Engelandvaarders, de generaal-majoor R.W. Hemmes en Erik Hazelhoff Roelfszema, en is ook een eerbetoon aan alle andere Engelandvaarders.

Voor wat betreft het [[Englandspiel]] (zie afbeelding hiernaast) het volgende. Dit werd niet uitsluitend verpersoonlijkt door lieden uit de rijen der Engelandvaarders zoals door sommigen wel wordt verondersteld. Vast staat wél dat aantallen hunner bij dit spionage-netwerk betrokken zijn geweest en daarbij door verraad het leven hebben gelaten.

===Museum===
In 2014 wordt het [[Engelandvaardersmuseum]] in Noordwijk geopend op initiatief van Jos Teunissen van Erfgoed Leidschendam en Engelandvaarder [[Eddie Jonker]], die in 1943 per bootje naar Engeland ging en vervolgens bij de [[Royal Air Force|RAF]] kwam. Het museum komt in een voormalige [[munitie]][[Bunker (verdedigingswerk)|bunker]] van het [[Atlantikwall]] complex aan de Bosweg. Het [[Atlantikwall Museum Noordwijk]] gebruikt deze bunker tot die tijd, maar verhuist in 2014 naar bunkers die iets verderop liggen en dan gerenoveerd zijn.

==Verder lezen==
* [[Agnes Dessing|A.M.F. Dessing]]: ''Tulpen voor Wilhelmina''. Proefschrift Universiteit Amsterdam. ISBN 9035126408 (2004).
* [[Jan Bruin (publicist)|Jan Bruin]] en Jan van der Werff: ''Vrijheid achter de horizon. Engelandvaart over de Noordzee 1940/1945''. ISBN 90 410 05943 (1998)
* Frank Visser: ''De Schakel, de geschiedenis van de Engelandvaarders'', ISBN 90 235 8094 X. (1976)
* Geschiedkundige Vereniging Die Haghe ''Jaarboek 2011.'' ''Verraad in Scheveningen'' [[Piet Spaans]]. Blz.112 e.v. ISSN 0923-2931 (2011)

==Zie ook==
* [[Lijst van Engelandvaarders]]

==Externe links==
* [http://dare.uva.nl/document/77562 UVA: Mislukte pogingen]
* [http://www.engelandvaarders1940-1945.nl/cms/ engelandvaarders1940-1945.nl]
* http://www.allesoverscheveningen.nl/verhalen. De Duitsche dienstbode. [[Piet Spaans]]
{{Appendix}}
* http://www.allesoverscheveningen.nl/verhalen. Audio-verhaal Engelandvaarder Hugo van Roon.ISBN: 9789081544221, 2004.(Karel Kulk)
* http://www.allesoverscheveningen.nl/verhalen. Audio-verhaal Engelandvaarder Krijn Kleijn. ISBN: 9789081544221, 2004.(Karel Kulk)
* Engelandvaarder Adrie Pronk, 'Van vissersjongen tot Marineman.'ISBN: 9789081544214. 2010.(Karel Kulk)
* Engelandvaarders, dvd van de presentatie audio-cd-verhalen Hugo van Roon en Krijn Kleijn.ISBN: 9789081544245,2005. (Karel Kulk)

[[Categorie:Engelandvaarder| 1]]

Deutsche Kriegsgräberstätte Ysselsteyn

2013-11-23T04:01:53Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Carillon - Koppeling(en) gewijzigd naar beiaard

{{Infobox militair gedenkteken
| naam = Duitse militaire begraafplaats in Ysselsteyn
| verantwoordelijke = [[Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge]]
| land = Nederland
| afbeelding = CemeteryYsselsteyn5.jpg
| onderschrift = Overzicht van de graven op de Duitse militaire begraafplaats te Ysselsteyn
| slachtoffers = Voornamelijk Duitsers die zijn omgekomen in de strijd om Nederland
| periode_gebruik = Mei 1940 - mei 1945
| gebouwd = 1946
| ingehuldigd = 1946
| coördinaten =
| dorp = Ysselsteyn
| ontwerper =
| totaal = 31.598
| onbekend = 6.000
| herdachte_slachtoffers =
| per_land =
| per_oorlog = '''Eerste Wereldoorlog:'''     85 gesneuvelden '''Tweede Wereldoorlog:'''  31.513 gesneuvelden
| inscriptie =
}}
De '''Duitse militaire begraafplaats''' aan de Timmermannsweg 75 in [[Ysselsteyn]] ([[Limburg (Nederland)|Limburg]]) is met 31.500 doden de grootste [[militaire begraafplaats]] in [[Nederland]]. Het is ook de enige [[Duitsland|Duitse]] militaire begraafplaats in Nederland. Er liggen voornamelijk omgekomen Duitse militairen van de [[Tweede Wereldoorlog]] begraven. Ook liggen er Nederlanders die in Duitse krijgsdienst (met name de [[Schutzstaffel|SS]]) zijn gesneuveld.

== De begraafplaats ==
In totaal liggen er 31.598 Duitse soldaten begraven, waarvan de overgrote meerderheid is gesneuveld in de Tweede Wereldoorlog. Er liggen ook 85 soldaten die tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] zijn gesneuveld (Duitse gesneuvelden uit de Eerste Wereldoorlog liggen ook nog in [[Algemene Begraafplaats Crooswijk|Rotterdam (Crooswijk)]], [[Sint Martinuskerkhof (Weert)|Weert]], [[Westerbegraafplaats (IJmuiden)|IJmuiden]] en [[Vredenhof (Schiermonnikoog)|op Schiermonnikoog]]; tien gesneuvelden uit de Tweede Wereldoorlog liggen in [[Algemene begraafplaats Vorden|Vorden]]). Ongeveer 6.000 soldaten zijn ongeïdentificeerd.

Naast Duitse soldaten liggen er ook Polen, Nederlanders en Russen begraven die hebben gediend in de Duitse strijdkrachten.

Eveneens zijn hier graven te vinden van overledenen mannen, vrouwen en kinderen uit [[Kamp Vught]], het Duitse [[concentratiekamp]] nabij [['s-Hertogenbosch]] dat vanaf september 1944 als [[interneringskamp]] voor Duitsers, [[collaboratie|collaborateurs]] en [[oorlogsmisdaad|oorlogsmisdadigers]] werd gebruikt.

De oudste dode was 80 jaar oud, de jongste één dag.

De begraafplaats trekt jaarlijks rond de 25000 bezoekers.

In het bezoekersgebouw, links van de toegangsweg, liggen namenlijsten ter inzage.

Er vindt jaarlijks een herdenkingsplechtigheid plaats in november, op [[Volkstrauertag]].

=== Historie ===
De begraafplaats werd in [[1946]] aangelegd door de Nederlandse gravendienst, om de Duitse gesneuvelden een mooie, goed onderhouden laatste rustplaats te geven. Graven van Duitse soldaten lagen toen nog over heel Nederland verspreid, van Maastricht tot Ameland. Zo liggen er 1700 gesneuvelden uit [[Slag om Arnhem|het gebied rond Arnhem]], en zijn er ongeveer 3000 doden overgebracht van [[Netherlands American Cemetery and Memorial|de Amerikaanse begraafplaats in Margraten]]. De herbegravingen begonnen op 15 oktober 1946. De eerste die in Ysselsteyn werd begraven was ''[[Duitse militaire rang in de Tweede Wereldoorlog|Unteroffizier]]'' Johann Siegel.

De gravendienst heeft vanaf 1950 van 7330 onbekenden de identiteit kunnen vaststellen, in samenwerking met de ''Volksbund'' en de Duitse ''Dienststelle'' in Berlijn. Dit heeft enkele jaren geduurd.

[[Kapitein (rang)|Kapitein]] [[Lodewijk Johannes Timmermans]] beheerde de begraafplaats van 1948 tot 1976.
Hij gold als "vader van soldatenbegraafplaats Ysselsteyn".
Na zijn overlijden in 1995 is hij conform zijn laatste wens gecremeerd en is zijn as over de begraafplaats uitgestrooid.
Er staat een gedenksteen voor hem nabij het centrale plein en de straat waaraan de begraafplaats ligt is naar hem genoemd.

Deze begraafplaats wordt sinds 1 november [[1976]] door de [[Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge]] onderhouden.
Tussen mei 1977 en oktober 1981 werden nieuwe grafkruisen geplaatst door soldaten van de [[Bundeswehr]].
In 1982/1983 werden de centrale gedenkplaats en de kameradengraven vernieuwd.

=== Algemene opzet ===
De grootte van de militaire begraafplaats is ongeveer 28 [[hectare]]. Het gebied waar de graven liggen bestaat uit 106 blokken met twaalf rijen van telkens 25 graven. Eromheen bevindt zich aan alle zijden een bos. Er loopt een 800 meter lange weg over de begraafplaats. Het middelpunt vormt de centrale gedenkplaats met een kruis van beton.

=== Het gedenkteken ===
Het gedenkteken vormt het middelpunt van de begraafplaats. Het is een [[Beton|betonnen]] kruis met een natuurstenen mantel. Er staan korte grafzuilen van natuursteen omheen. Bij het kruis bevindt zich een steen met de tekst: "Auf diesem Friedhof ruhen 31585 deutsche Soldaten".

Vlakbij de gedenkplaats hangt een [[beiaard|carillon]]. Dit carillon heeft 25 klokken die in vijf staalconstructies hangen. Het is 4 meter hoog. Het is gebouwd op initiatief van familieleden van gevallenen.

=== De graven ===
[[Bestand:CemeteryYsselsteyn4.jpg|thumb|Een graf van een ongeïdentificeerde soldaat.]]
In totaal liggen stoffelijke resten van 31.585 soldaten begraven, waarvan veruit de meeste zijn gesneuveld in de Tweede Wereldoorlog. De grafstenen hebben allemaal de vorm van een [[Kruis (christendom)|Latijns Kruis]], ongeacht welk geloof men aanhing. De grafstenen zijn grijs van kleur en gemaakt van beton.

Op de grafstenen staan de naam, grafligging, geboorte- en sterfdatum en de rang (indien bekend) met witte kleur vermeld. In tegenstelling tot oorlogsgraven van andere nationaliteiten staat er op deze Duitse graven geen regiment of legeronderdeel. Hier is bewust voor gekozen vanwege de negatieve naam die sommige onderdelen van het Duitse leger hebben. Al bij de aanleg wilde men zowel de vernieling als de verheerlijking van sommige graven verhinderen. De grafstenen van ongeïdentificeerde soldaten dragen allemaal dezelfde tekst: {{sc|"ein deutscher soldat"}}.

Direct na de ingang van de begraafplaats bevindt zich aan de linkerkant een [[sarcofaag]] uit [[muschelkalk]], opgericht in 1937 door de ''Volksbund'' als gedenkteken ter nagedachtenis aan de overleden soldaten in de [[Eerste Wereldoorlog]]. Onder de sarcofaag liggen dertien soldaten; hun namen staan er op vermeld. Daar omheen liggen 72 graven; allen kwamen om in de strijd in de Eerste Wereldoorlog. Ze zijn onder andere uit Maastricht hier naartoe overgebracht.

Op een strook links en rechts van de centrale gedenkplaats ligt een aantal gemeenschappelijke graven, de zogenaamde "kameradengraven".

=== Japanse notenboom ===
Op [[8 mei]] [[1995]] werd in de buurt van de ingang van de militaire begraafplaats, naar aanleiding van de herdenking van het eind van de Tweede Wereldoorlog, een [[Japanse notenboom]] geplant. Deze boom is een teken van hoop. Deze boomsoort begon, na de [[Atoombommen op Hiroshima en Nagasaki|atoombomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki]] in 1945, als eerste weer te bloeien. Na ongeveer een jaar droeg hij weer groene bladeren. Daarom is hij een teken van hoop geworden; de hoop op vrede in een betere wereld.
[[Bestand:Ginko-boomysselsteyn.jpg|thumb|Een Japanse notenboom als symbool van hoop.]]

== Literatuur ==
* Doeke J. Oostra (2009): ''Gesneuvelden in Steen - Oorlogsgraven in Nederland en het grensgebied'', Leeuwarden, Penn Uitgeverij (hoofdstuk XXVI)

== Externe links ==
* {{de}}[http://www.volksbund.de/kgs/stadt.asp?stadt=1087 Informatie begraafplaats op ''Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge'']
* [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=cr&CRid=2346270&CScn=deutscher& Find a Grave: Deutscher Soldatenfriedhof Ysselsteyn]
* [http://www.uitvaartkompas.nl/themes/april2005/main.php?sub=plaats&bp=bp_45 Uitvaartkompas]
* [http://www.joc-ysselsteyn.com/ JOC Ysselsteyn]
* [http://www.zuidfront-holland1940.nl/index.php?page=begraafplaats-ijsselsteijn Stichting Kennispunt Mei 1940 - Duits Ereveld - Zuidfront]
* [http://www.maaslinie-mei1940.nl/index.php?page=begraafplaats-ysselsteyn Stichting Kennispunt Mei 1940 - Duits Ereveld - Maaslinie]

<gallery perrow="3" widths="200" heights="200">
Bestand:CemeteryYsselsteyn3.jpg|Het gedenkteken voor het aantal slachtoffers dat op deze begraafplaats begraven ligt
Bestand:German cemetery ysselsteyn.jpg|Overzicht van de graven op de Duitse militaire begraafplaats
Bestand:CemeteryYsselsteyn2.jpg|Het gedenkteken voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.
</gallery>

{{Commonscat|Ysselsteyn War Cemetery}}

{{Appendix|2=
* {{Citeer web
|url=http://www.volksbund.de/kgs/stadt.asp?stadt=1087
|title=Ysselsteyn
|uitgever=[[Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge]]
|bezochtdatum=3 december 2012}}
* Doeke J. Oostra (2009): ''Gesneuvelden in Steen - Oorlogsgraven in Nederland en het grensgebied'', Leeuwarden, Penn Uitgeverij
{{references}}}}

{{Coördinaten|51_28_10.58_N_5_53_46.66_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|51° 28' 11" N 5° 53' 47" E}}

{{DEFAULTSORT:Ysselsteyn}}
[[Categorie:Begraafplaats van de Tweede Wereldoorlog]]
[[Categorie:Begraafplaats van de Eerste Wereldoorlog]]
[[Categorie:Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge]]
[[Categorie:Venray|Duitse militaire begraafplaats]]

Johanna Reiss

2013-11-19T20:07:35Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Winterswijk - Koppeling(en) gewijzigd naar Winterswijk (plaats)

{{Infobox auteur
| naam = Annie de Leeuw
| afbeelding =
| onderschrift =
| pseudoniem = Johanna Reiss
| volledige naam = Annie de Leeuw
| bijnaam =
| geboren = [[4 april]] [[1932]]
| overleden =
| land = [[Nederland]]
| ouders =
| expartner =
| partner =
| kinderen =
| jaren-actief = Sinds [[1974]]
| genre =
| uitgeverij = [[Uitgeverij Querido]]
| website = http://www.johannareiss.com/
}}

'''Johanna Reiss''', geboren als ''Annie de Leeuw'' ([[Winterswijk (plaats)|Winterswijk]], [[4 april]] [[1932]]) is een [[Nederland]]se [[Kinderboekenschrijver|kinderboekenschrijfster]]. Zij is bekend geworden als auteur van ''De schuilplaats'', een boek over haar leven als onderduiker in [[Usselo]] in de [[Tweede Wereldoorlog]].

Na de oorlog ging Johanna Reiss naar de [[Verenigde Staten]], waar ze met Jim Reiss in het huwelijk trad.

== Bibliografie ==
* ''De schuilplaats'' (1974)
* ''Geen slecht jaar'' (1976)
* ''Die fatale nacht'' (1988)
* ''Een verborgen leven'' (2008)

== Externe links ==
* [http://www.johannareiss.com/ Officiële website]
* [http://sites.nps.nl/jerome/index.cfm/site/Kunststof/pageid/C45CB071-10A4-EDF3-4C576E33CBAC5801/objectid/2810A1EE-1635-041D-06CE61B34AF608F1/index.cfm?c=KunstStofArchief2008&year=2008/ Aflevering van radioprogramma Kunststof waarin Johanna Reiss geïnterviewd wordt]

{{DEFAULTSORT:Reiss, Johanna}}
[[Categorie:Nederlands kinderboekenschrijver]]
[[Categorie:Nederlands persoon in de Tweede Wereldoorlog]]
[[Categorie:Pseudoniem]]

Tatra (Bier)

2013-11-17T08:40:07Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Elbląg - Koppeling(en) gewijzigd naar Elbląg (stad)

{{Infobox bier
| naam = Tatra
| afbeelding =
| jaartal = 1998
| gistsoort = [[ondergisting]]
| densiteit =
| alcoholpct = 6-7%
| graansoort = gerstemout
| hopsoort =
| ingredienten =
| lagering = lagertanks
| menging =
| afwerking =
| oorsprong = {{PL}}
| brouwer = [[Browar Leżajsk]] (Grupa Żywiec)
| biersoort = [[lager (bier)|lager]]
| kleur = blond
| smaak =
| bitter =
| lijst =
| extra portaal = Polen
}}
'''Tatra''' is een [[Polen|Pools]] [[bier]]merk van [[lage gisting]]. Het bier wordt gebrouwen in [[Browar Elbląg]] te [[Elbląg (stad)|Elbląg]], [[Browar Leżajsk]] te [[Leżajsk]] en [[Browar Warka]] te [[Warka]]. De brouwerijen maken onderdeel uit van de [[Grupa Żywiec]] (61% eigendom van [[Heineken (brouwerij)|Heineken]]).

De productie van ''Tatra'' begon aan het eind van de jaren 70 in de brouwerij van [[Żywiec]] onder de naam ''Tatra Żywiec Lager''. Tatra werd gebrouwen tot 1992 maar werd opnieuw op de markt gebracht in april 1998. Het behoort tot de populairste bieren in Polen.

==Varianten==
*''Tatra Jasne Pełne'', blonde [[lager (bier)|lager]] met een [[alcoholpercentage]] van 6%
*''Tatra Mocne'', blonde lager met een alcoholpercentage van 7%
*''Tatra Grzaniec'', seizoensbier dat warm wordt geserveerd, bevat [[kaneel]]-, [[kardemom]]- en [[kers]]enaroma en een alcoholpercentage van 5,8%

== Zie ook ==
* [[Bier in Polen]]
* [[Lijst van biermerken]]

==Externe links==
* {{en}}[http://www.grupazywiec.pl/ Website Grupa Żywiec]
* {{pl}}[http://tatra.pl/ Officiële website Tatra]

{{Appendix|2=
* {{en}}[http://www.europeanbeerguide.net/polbrew.htm Poolse brouwerijen op ''European Beer Guide'']
{{References}}
}}

[[Categorie:Pools biermerk]]
[[Categorie:Heineken]]

Albert Struik

2013-11-16T13:43:52Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Alphen aan den Rijn - Koppeling(en) gewijzigd naar Alphen aan den Rijn (plaats)

'''Albert Samuel Abraham Struik''' ([[Deventer]], [[23 maart]] [[1926]] – [[Amsterdam]], [[5 juli]] [[2006]]) was een [[Nederland]]se [[boek (document)|boek]][[verzamelaar]].

Struik studeerde [[Economie|economie]] in [[Amsterdam]]. Via [[steenkool]] en [[stookolie]] bij "het woord" geraakt, onder andere de laatste 20 jaar als uitgever bij [[Samsom]], [[Alphen aan den Rijn (plaats)|Alphen aan den Rijn]]. Hij was gespecialiseerd in documentaire uitgaven. Hij begon al jong met het verzamelen van allerlei [[Drukwerk (postaal)|drukwerk]], hetgeen uitgroeide tot het [[verzamelen]] van uitgeversboekbanden.

Struik is omstreeks 1955 begonnen met het verzamelen van industriële boekbanden. Het werden er vele duizenden. Hij besefte dat een band of [[omslag]] een wezenlijk onderdeel vormt van een boek. Bovendien vond hij het leuk om eens iets te verzamelen wat een ander niet deed.

Toen de boekencollectie nog bij hem thuis stond, deed Struik er alles aan om de boeken te beschermen: voor de met vilt – tegen het stof – afgezette boekenplanken waren gordijnen aangebracht om zijn met veel moeite gevonden exemplaren te beschermen tegen het zonlicht.

''Industrieel'' worden de uitgeversbanden (boekomslagen) genoemd sinds ze in de 19e eeuw een massaproduct werden. Daarvóór werd een boek ingenaaid verkocht: de koper kon er naar eigen inzicht een band om laten maken. De uitgever zelf besteedde nauwelijks aandacht aan de boekband. Wel werden sinds [[1770]] steeds meer werken voorzien van een kartonnen bandje, vaak beplakt met gekleurd en bedrukt papier. Ook brachten uitgevers de meeste kerkboeken, almanakken en kinder- en schoolboeken gebonden in de handel.

Tussen [[1830]] en [[1940]] maakt de industriële boekband veel ontwikkelingen door. Eerst is er alleen papier, karton of perkament, daarna komt het linnen en weer later de stempelbanden. Tussen [[1870]] en [[1890]] worden veel banden uit [[Duitsland]] geïmporteerd. Vanaf circa [[1890]] gaan kunstenaars en (nog later) gespecialiseerde [[grafisch ontwerper]]s zich met bandontwerpen bezighouden. Zo rondom [[1900]] zijn dit vaak ontwerpen in de zogenaamde [[Jugendstil]] trant. Meestal signeerde de [[Boekbandontwerpers in Nederland tussen 1890 en 1940|boekbandontwerper]] zijn werk voluit, soms met een [[monogram]].

Toen in 1973 het proefschrift ''Het boek als Nieuwe Kunst'' van [[Ernst Braches]] verscheen, vormde dat voor Struik de inspiratie om zijn verzameling te gaan beschrijven. Al doende ontdekte hij wat belangrijke informatie was voor de geschiedenis van een boek, zoals de gegevens over het schutblad, het uitgeefvignet en de ontwerper ervan, de monogrammen van de bandontwerpers, de stofomslag en het boekhandelsetiket. Het beschrijven van zijn collectie bleek een tijdrovende klus. Vaak moest hij via omwegen aan zijn informatie komen. Met uitzondering van Brusse en [[Em. Querido's Uitgeverij|Querido]] bleken de uitgevers nauwelijks over documentatie te beschikken. Bovendien ontbraken de productie-archieven. In een enkel geval vormden de correspondentie tussen auteur en uitgever een bron van informatie. In totaal vergaarde en beschreef Struik zo’n 11.000 boekbanden. (bovenstaande info is van de: Universiteitsbibliotheek in Amsterdam)

De Boekenwereld is een tijdschrift voor boekenliefhebbers, over boekgeschiedenis en typografie. Voor verzamelaars van boekbanden was het februari-nummer [[1996]] een speciaal exemplaar, met daarin een gesprek met A.S.A. Struik en een voorlopig overzicht van signaturen (van ontwerpers) op de boekbanden, honderden in totaal, die in ''De Boekenwereld'' als een soort determinatietabellen staan afgedrukt.

Voor zijn overlijden in [[2006]] vermaakte hij 8000 delen van de verzameling aan de [[Universiteitsbibliotheek]] in [[Amsterdam]]. De overige 3000 gingen naar het Museum van het Boek - [[Museum Meermanno-Westreenianum]] in [[Den Haag]].

==zie ook==
*[[Lijst van boekverzamelaars]]

== Literatuur ==
*Catalogus collectie A.S.A. Struik; ''Nederlandse industriële boekbanden'' in de Universiteitsbibliotheek in Amsterdam, 2000.
*A.S.A. Struik/Tanja de Boer; ''Machinaal en mooi, industriële boekbanden uit de collectie Struik'', Museum van het Boek - Museum Meermanno Westreeënianum Den Haag 1999.
*Hans Hafkamp en Carla van de Poel: ''Het verzamelen van boekbanden''. In gesprek met A.S.A. Struik, met 21 afbeeldingen van boekbanden, alsmede een lijst van signaturen, in ''de Boekenwereld'' jrg. 12 no. 3, februari 1996.
*[[Fons van der Linden]] in samenwerking met A.S.A. Struik; ''De Jas van het Woord'', Samsom Alphen aan de Rijn, 1989.
*Fons van der Linden met medewerking van A.S.A. Struik; ''In linnen gebonden - Nederlandse uitgeversbanden van 1840 tot 1940''. Gaade, Veenendaal, 1987.
*[[Ernst Braches]], Nieuwe kunst en het Boek, De Buitenkant Amsterdam 2003 ISBN 9076452946

[[Categorie:Nederlands boekverzamelaar|Struik, Albert]]

Bert André

2013-11-15T23:54:26Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Dokter Vlimmen - Koppeling(en) gewijzigd naar Dokter Vlimmen (1977)

{{Infobox acteur
| naam = Bert André
| afbeelding =
| onderschrift =
| volledige naam = Hubertus Antonius Gerardus Maria André
| geboren = 6 augustus 1941
| overleden = 21 mei 2008
| land = {{NL}}
| website =
| imdb = 0029177
}}

'''Hubertus Antonius Gerardus Maria André''' ([[Maastricht]], [[6 augustus]] [[1941]] - [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], [[21 mei]] [[2008]]) was een [[Nederland]]s [[acteur]], die zijn carrière in het theater begon en voor het grote publiek bekend werd door zijn rollen in films, al of niet voor [[televisie]] bewerkt. Hij was getrouwd met actrice [[Mieke Verheyden]] en had één dochter, de Vlaamse actrice [[Sandrine André]]. Hij was de zwager van acteur [[Bernard Verheyden]] en diens echtgenote, de actrice [[Denise Zimmerman]].

==Levensloop==
=== Toneel ===
Hij speelde rollen in toneelstukken van klassieke toneelschrijvers, zoals [[Shakespeare]], [[Harold Pinter]], [[Anton Tsjechov|Tsjechov]] en [[Samuel Beckett]]. Bert André werd eerder gevraagd voor rollen die net niet op het voorplan moeten worden gespeeld. Toch speelde hij hoofdrollen zoals de boer in ''Het gezin van Paemel'' van [[Cyriel Buysse]], al probeerde hij bewust geen Oost-Vlaams te spreken, omdat hij dat niet beheerste. Hij was bekend om zijn voorzichtige dictie en zacht timbre. Wellicht daarom kwam hij tot zijn recht in monologen zoals ''De Contrabas'' van [[Patrick Süskind]], waarin een contrabassist als ondergeschikte in een orkest aandoenlijk herkenbaar over zijn beroep vertelt in het licht van zijn verlangen te slagen in het leven.

=== Film en televisie===
Bert André werd bekend door de rol van buurman Neuteboom in de eerste film over de familie [[Flodder]], waarna hij in de televisieserie en de vervolgfilms te zien was. Daarnaast speelde hij rollen in meer dan 150 andere films. Er volgden gastrollen in Vlaamse televisieseries, zoals ''[[F.C. De Kampioenen (televisie)|F.C. De Kampioenen]]'', ''[[Thuis (televisieserie)|Thuis]]'' en ''[[Wittekerke]]''.

=== Overlijden ===
Begin [[2007]] ging zijn gezondheidstoestand snel achteruit wegens de chronische [[leukemie]]. Op [[21 mei]] [[2008]] overleed hij op 66-jarige leeftijd in een [[Antwerpen (stad)|Antwerps]] ziekenhuis aan een [[hersenbloeding]].<ref>[http://www.trouw.nl/laatstenieuws/laatstenieuws/article993252.ece/Acteur_Bert_Andre_66_overleden Acteur Bert André (66) overleden], ''Trouw'', 21 mei 2008.</ref>

== Filmografie ==
*''[[Moordwijven]] (2007) - Begrafenisondernemer
*''[[F.C. De Kampioenen (televisie)|F.C. De Kampioenen]]'' televisieserie - Broeder (Afl., ''Proost!'', 2007)
*''[[Kruistocht in spijkerbroek (film)|Crusade in Jeans (Kruistocht in Spijkerbroek)]]'' (2006) - Stadhouder Spiers
*''[[Broadcast (film)|Broadcast]]'' (2005) - Frans
*''[[Vet hard]]'' (2005) - Dr. Van Isacker
*''[[Halleluja!]]'' televisieserie - Sint-Pieter
*''[[Matroesjka's]]'' (miniserie, 2005) - Henri Boon
*''[[Sprookjes (televisieserie)|Sprookjes]]'' (televisieserie, 2004-2006) - Verschillende rollen
*''[[10 jaar Leuven kort]]'' (2004) - Rol onbekend
*''[[Mcdollars]]'' (2004) - Joop
*''[[Aspe (televisieserie)|Aspe]]'' televisieserie - Herman van Cleef (Afl., ''Vagevuur'', 2004)
*''[[Ernstige delicten]]'' televisieserie - Gerard Gulikers (Afl., ''Hart van steen'', 2004)
*''[[De duistere diamant (film)|Suske en Wiske: De duistere diamant]]'' (2004) - Oud mannetje
*''[[Een beetje liefde]]'' (2004) - Rol onbekend
*''[[Verder dan de maan]]'' (2003) - Aad Schiller
*''[[Dennis (televisie)|Dennis]]'' televisieserie - Toon Droeshout (Afl. onbekend, 2002-2003)
*''[[Wittekerke]]'' televisieserie - Karel Geirnaert (Afl. onbekend, 2002-2003)
*''[[Thuis (televisieserie)|Thuis]]'' televisieserie - Marcel (Afl. onbekend, 2002)
*''[[Baantjer (televisieserie)|Baantjer]]'' televisieserie - Pastor Ger van Dongen (Afl., ''[[De Cock en het lijk in de kast]]'', 2002)
*''[[Snapshot]]'' (2002) - Man fotowinkel
*''[[Stille Waters]]'' televisieserie - Antoine de Bethune (Afl. onbekend, 2001)
*''[[Flikken (televisieserie)|Flikken]]'' televisieserie - Jozef (Afl., ''Thuis'', 2001)
*''[[Droge voeding kassa 4]]'' televisieserie - Meneer Borgers (Episode 1.1, 2001)
*''[[De makelaar]]'' televisieserie - Dokter Baudez (Episode 2.4, 2001)
*''[[Novellen: Shit Happens]]'' (televisiefilm, 2001) - Rol onbekend
*''[[Kamiels kerstverhaal]]'' (televisiefilm, 2000) - Huisbaas
*''[[De aanspreker]]'' (1999) - Rol onbekend
*''[[Kaas (film)|Kaas]]'' (1999) - Dokter Laarmans
*''[[Nacht (film)|Nacht]]'' (1999) - Rol onbekend
*''[[Devil in disguise]]'' (1999) - Brother Jacob
*''[[Het paradijs]]'' (televisiefilm, 1998) - Jean-Pierre
*''[[Flodder (televisieserie)|Flodder]]'' televisieserie - Buurman Ed Neuteboom (23 afl., 1993-1995,1998)
*''[[Recht op recht]]'' televisieserie - Meester Monnard (Afl., ''Geschorst'', 1997)
*''[[Sardsch]]'' televisieserie - Kommissar Martens (Afl. onbekend, 1997)
*''[[De Zeemeerman]]'' (1996) - Ambtenaar Stoffels
*''[[Grijs (film)|Grijs]]'' (1996) - Man 1 & 2
*''[[Buenos Aires, Here We Come]]'' (1996) - Rol onbekend
*''[[Heterdaad (televisieserie)|Heterdaad]]'' televisieserie - Kapitein Colman (Episode 1.7, 1996)
*''[[Les hommes et les femmes sont faits pour vivre heureux...mais pas ensemble]]'' (televisiefilm, 1995) - Rol onbekend
*''[[Flodder 3]]'' (1995) - buurman Ed Neuteboom
*''[[De vliegende Hollander]]'' (1995) - Cackpot
*''[[Ventimiglia (film)|Ventimiglia]]'' (1995) - Bert André
*''[[U beslist]]'' televisieserie - Rol onbekend (Episode 1.6, 1995)
*''[[Verhalen voor morgen]]'' televisieserie - Rol onbekend (Afl., ''Pesten'', 1994)
*''[[Gele verf]]'' (1994) - Rol onbekend
*''[[Kats & Co]]'' televisieserie - Rector Albers (Afl., ''Cognac'', 1994)
*''[[La nature humaine]]'' (1993) - Rol onbekend
*''[[De laatste vriend]]'' (1993) - Rol onbekend
*''[[Check the Gate]]'' (1993) - Rol onbekend
*''[[Flodder in Amerika!]]'' (1992) - Buurman Ed Neuteboom
*''[[De luchtbrug]]'' (1992) - Rol onbekend
*''[[Levenslang (film)|Levenslang]]'' (1992) - Rol onbekend
*''[[Ramona (1991)|Ramona]]'' televisieserie - Arthur (Afl. onbekend, 1991)
*''[[Vol-au-vent]]'' (1991) - Rol onbekend
*''[[Boys (film)|Boys]]'' (1991) - Mr. Nellens
*''[[Chevies and Cadies]]'' (1991) - Rol onbekend
*''[[F.C. De Kampioenen (televisie)|F.C. De Kampioenen]]'' tv serie - Sergeant De Bock (Afl., ''Doortje'', 1990)
*''[[My Blue Heaven (Nederlandse film)|My Blue Heaven]]'' (1990) - Mr. Koopmans
*''[[Cambriole]]'' (1990) - Rol onbekend
*''[[De schietspoeldynastie]]'' (televisiefilm, 1989) - Smid
*''[[Rituelen (film)|Rituelen]]'' (1989) - Monseigneur
*''[[Boerenpsalm (film)|Boerenpsalm]]'' (1989) - Rol onbekend
*''[[De zoete smaak van goudlikeur]]'' (televisiefilm, 1988) - Kelner
*''[[Verhalen uit het Weense Woud]]'' (televisiefilm, 1987) - Rol onbekend
*''[[Skin (1987)|Skin]]'' (1987) - Sergeant
*''[[Mik, Mak en Mon]]'' televisieserie - Prof. Graf (1987)
*''[[Flodder (film)|Flodder]]'' (1986) - Buurman Arie Neuteboom
*''[[Adriaen Brouwer (televisieserie)|Adriaen Brouwer]]'' (miniserie, 1986) - Rol onbekend
*''[[Les roses de Matmata]]'' (1986) - Monsieur Simon
*''[[De vulgaire geschiedenis van Charelke Dop]]'' (televisiefilm, 1985) - Gille
*''[[De leeuw van Vlaanderen (film)|De leeuw van Vlaanderen]]'' (1985) - Eremiet (I)
*''[[Het ongeluk]]'' (1985) - Rol onbekend
*''[[De huisbewaarder]]'' (televisiefilm, 1984) - Aston
*''[[Xenon (televisieserie)|Xenon]]'' televisieserie - Kapitein van de Rijkswacht (1984)
*''[[Benvenuta]]'' (1983) - Le garçon de café
*''[[Het Souper]]'' (televisiefilm, 1983) - Rol onbekend
*''[[Het beest (film)|Het beest]]'' (1982) - Onderzoeksrechter
*''[[Hiver 60]]'' (1982) - Marinier
*''[[De potloodmoorden]]'' (1982) - Vertommen
*''[[Voor de glimlach van een kind]]'' (1982) - Rol onbekend
*''[[Prima service]]'' (1982) - Zoon
*''[[Wodka Orange]]'' (1982) - Café-uitbater
*''[[Tijd om gelukkig te zijn]]'' (1982) - Vertegenwoordiger
*''[[Come-Back]]'' (1981) - Pater
*''[[Mijn mooie bioscoop]]'' (televisiefilm, 1980) - Rol onbekend
*''[[De nieuwe Mendoza]]'' (televisiefilm, 1980) - Biederling
*''[[De Kolderbrigade]]'' televisieserie - Piet, de fruitboer (Afl., ''De brief'', 1980)
*''[[Everard 't Serclaes (film)|Everard 't Serclaes]]'' (televisiefilm, 1979) - Goort Bossart
*''[[Een vrouw tussen hond en wolf]]'' (1979) - Slager
*''[[Slachtvee]]'' (1979) - Inspecteur
*''[[De dode]]'' (1979) - Rol onbekend
*''[[Deportatie (film)|Deportatie]]'' (1979) - Rol onbekend
*''[[Opgezet staat netjes]]'' (televisiefilm, 1978) - Rol onbekend
*''[[Het verloren paradijs]]'' (1978) - Jan Boel
*''[[De Collega's]]'' televisieserie - Klasseerder (Afl., ''De stoel'', 1978)
*''[[Het mannetje in de maan (film)|Het mannetje in de maan]]'' (1978) - Rufus
*''[[Hedda Gabler (film)|Hedda Gabler]]'' (1978) - Eljert Lövborg
*''[[In kluis]]'' (1978) - Wachter
*''[[Het mirakel van St. Antonius]]'' (televisiefilm, 1977) - Politiecommissaris
*''[[Soldaat van Oranje]]'' (1977) - Gekke Dirk
*''[[Wierook en tranen]]'' (televisiefilm, 1977) - Duitse soldaat
*''[[Lanceloet van Denemarken]]'' (televisiefilm, 1977) - Reinout
*''[[Het dievenbal]]'' (televisiefilm, 1977) - Dupont-Dufort vader
*''[[Dokter Vlimmen (1977)|Dokter Vlimmen]]'' (1977) - Gedubde stem van de smid
*''[[Le mur italien]]'' (televisiefilm, 1977) - Kamiel
*''[[De spoken van de Torenburcht]]'' (1977) - Rol onbekend
*''[[De komst van Joachim Stiller (televisieserie)|De komst van Joachim Stiller]]'' (1976) - Assistent lijkenhuisdirecteur
*''[[Voorjaarsontwaken (film)|Voorjaarsontwaken]]'' (televisiefilm, 1976) - Prof. Vliegenvanger
*''[[Als schilders konden spreken]]'' (televisiefilm, 1976) - Rol onbekend
*''[[De herberg in het misverstand]]'' (televisiefilm, 1976) - Middelste broer van Maarten
*''[[Pallieter (film)|Pallieter]]'' (1976) - Rol onbekend
*''[[Clowns minus I]]'' (1976) - Rol onbekend
*''[[Centraal station (televisieserie)|Centraal Station]]'' televisieserie - Gustaaf (Afl., ''Met onbekende bestemming'', 1974)
*''[[Mathieu Legros, de held van Austerlitz]]'' (televisiefilm, 1974) - Mathieu
*''[[Schapenborre]]'' (televisiefilm, 1974) - Koning
*''[[Trouwfeest]]'' (televisiefilm, 1974) - Vader
*''[[Weduwe Holroyd]]'' (televisiefilm, 1974) - Holroyd
*''[[Turks Fruit (film)|Turks Fruit]]'' (1973) - Ambtenaar
*''[[Schapenbron]]'' (televisiefilm, 1973) - Koning
*''[[Het levende lijk]]'' (televisiefilm, 1972) - Alexandrov, alcoholist
*''[[Het poppenhuis]]'' (televisiefilm, 1972) - Nils Krogstad
*''[[Louisa, een woord van liefde]]'' (1972) - Rol onbekend
*''[[La pente douce]]'' (1972) - Ouvrier Agricole
*''[[Poetsoek]]'' (televisiefilm, 1972) - Cenneh Machulka
*''[[Mira (film)|Mira]]'' (1971) - Rol onbekend
*''[[Middenstandsbruiloft]]'' (televisiefilm, 1971) - Rol onbekend
*''[[Politie (film)|Politie]]'' (televisiefilm, 1970) - Hoofdcommissaris Mrozek
*''[[Poker (film)|Poker]]'' (televisiefilm, 1970) - Nachtwaker
*''[[Scapin]]'' (televisiefilm, 1970) - Argante
*''[[Wat u maar wilt]]'' (televisiefilm, 1970) - Curio
*''[[Het helleschip]]'' (televisiefilm, 1969) - Bootsman
*''[[De dienstlift]]'' (televisiefilm, 1969) - Gus
*''[[Koning Lear]]'' (televisiefilm, 1969) - Ridder van Lear
*''[[Klucht van de brave moordenaar]]'' (televisiefilm, 1969) - Floor
*''[[Wij, Heren van Zichem]]'' televisieserie - Hilaire, waard in Leuven (1969)
*''[[De fysici]]'' (televisiefilm, 1969) - Blocker
*''[[Bert & Bertje]]'' televisieserie - Bert (1969)
*''[[Hebben]]'' (televisiefilm, 1968) - De oude Vago
*''[[Mauritius (film)|Mauritius]]'' (televisiefilm, 1967) - Frits Pauch

==Externe links==
* {{Link IMDb naam|id=0029177}}
* [http://www.klara.be/cm/klara/2.638/1.20089-het-geluk-van-bert-andr%25C3%25A9- Klara-cultuurzender over Bert André (video's en luisterfragmenten)]
* [http://www.vaarwel.nl/register/2652/Bert-Andr%E9.html Nationaal condoléanceregister voor Bert André]
* [https://www.castingnieuws.nl/nieuws/Acteur-Bert-Andr-overleden-1652]

{{Appendix|2=
* {{Aut|Piet Hein Honig}}, ''Acteurs- en kleinkunstenaarslexicon'' (Diepenveen 1984), weliswaar nog niet geüpdatet na 1984
{{References}}
}}

{{DEFAULTSORT:Andre, Bert}}
[[Categorie:Nederlands filmacteur]]
[[Categorie:Nederlands televisieacteur]]

Albert Raes

2013-11-04T23:16:44Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Melchior Wathelet - Koppeling(en) gewijzigd naar Melchior Wathelet (1949)

'''Albert Raes''' ([[Brugge]], [[21 februari]] [[1932]]) was een [[België|Belgische]] [[magistraat]] en administrateur-directeur-generaal van het [[Dienst voor de Veiligheid van de Staat|Belgische Bestuur van de Veiligheid van de Staat en Dienst Vreemdelingenzaken]].

==Levensloop==
Raes is de zoon van Firmin Raes, kaderlid bij 'La Brugeoise' en stichter-eredeken van de Kamer van Retorica 'De Drie Santinnen'. Hij is getrouwd en heeft twee dochters.

Na zijn middelbare school aan het [[Sint-Lodewijkscollege (Brugge)|Sint-Lodewijkscollege]] (retorica 1951), studeerde hij aan de [[Katholieke Universiteit Leuven]] en promoveerde tot doctor in de rechten. Zijn periode in Leuven viel samen met de [[Schoolstrijd (België)|schoolstrijd]] en Raes werd bij betogingen opgeleid door de [[Rijkswacht]].

In 1955 organiseerde hij een groots opgevat congres in Brugge van de Nouvelles Equipes Internationales (de vereniging van de christendemocratische partijen in Europa, voorganger van de [[Europese Volkspartij]]) en van de Internationale Unie van Jonge Christen Democraten. Hij volbracht zijn legerdienst bij het Eerste Regiment Jagers te Paard en werd reserveofficier. Terug in Brugge werd hij aangesteld als gerechtelijk stagiair bij het Parket.

Hij vervolgde met detacheringen op ministeriële kabinetten. Hij oefende functies uit als kabinetssecretaris, -attaché of juridisch raadgever bij de ministers [[Albert De Gryse]] (PTT), [[Arthur Gilson]] (Binnenlandse Zaken), [[André Dequae]] (Financies), [[Pierre Wigny]] (Justitie) en [[Paul-Willem Segers]] (Defensie). Ondertussen werd hij in 1961 vast benoemd in de magistratuur als substituut van de procureur des konings in [[Kortrijk]] en in Brugge.

==Belgische Staatsveiligheid==
In 1969 werd hij adjunct administrateur-generaal van de Belgische Openbare Veiligheid, bij [[Ludovic Caeymaex]] die hij in 1977 opvolgde. Hij oefende de functie uit tot in 1990. Hij werd in de uitoefening hiervan gesteund door de opeenvolgende ministers van Justitie, meer bepaald door [[Alfons Vranckx]] (die hem benoemde), [[Herman Vanderpoorten]], [[Renaat Van Elslande]], [[Philippe Moureaux]] en vooral [[Jean Gol]].

Tijdens de jaren zeventig-tachtig kwam de Staatsveiligheid vaak in woelig vaarwater terecht. Bij herhaling werden aantijgingen van verkeerd functioneren geopperd, die echter nooit werden gestaafd.

In juni 1990 muteerde de toenmalige minister van Justitie [[Melchior Wathelet (1949)|Melchior Wathelet]] (1949) hem naar het hoofdbestuur, als adjunct-secretaris-generaal. Zijn voorganger, Jean Gol, schreef dat dit gebeurde als gevolg van ''een mengeling van rancune en van beveiliging van het eigen imago'' met opoffering van ''deze grote dienaar van de Staat, die achtervolgd werd door op sensationele nieuwtjes beluste journalisten, door slachtoffers van de achtervolgingswaanzin, zoniet zelfs door criminelen'' ('Librement', blz. 167). Op 1 oktober 1993 veroordeelde de Raad van State de minister ertoe om de administrateur directeur-generaal van de Openbare Veiligheid te benoemen aan het hoofd van de directoraten-generaal Wetgeving, Erediensten en Stichtingen binnen het ministerie van Justitie, een functie die hij tot aan zijn pensioen in 1997 vervulde.

Een jaren aanslepend probleem was dit van kleine extreemrechtse groepen, onder meer [[Westland New Post]] en Front de la Jeunesse waarbij sommige infiltraties van informanten of agenten van de Staatsveiligheid werden in vraag gesteld. Dit gaf aanleiding tot parlementaire onderzoeken. In dezelfde tijd werd Raes achtervolgd door baron [[Benoît de Bonvoisin]], die Raes ervan beschuldigde een agent van de [[KGB]] te zijn en hem onterecht als iemand van uiterst rechts te hebben gebrandmerkt. De procedures die de Bonvoisin inspande mondden alle uit op buiten vervolging stelling van Raes.

In een vonnis van 10 november 2009 veroordeelde de rechter twee personen (Eric Van de Weghe en Christian Amory) omdat ze aan de Bonvoisin vervalste documenten hadden verkocht waaruit moest blijken dat Raes een KGB-agent was. 'Het is onbetwistbaar dat die vervalste documenten door de Bonvoisin aan de Belgische gerechtelijke en politie-overheden werden overgemaakt met het doel schade te berokkenen aan Albert Raes', stond in het vonnis. De Bonvoisin werd vooralsnog niet veroordeeld omdat hij het proces niet kon bijwonen, gehinderd door zware gezondheidsproblemen.

Bij de linkse extremisten bevonden zich de [[Cellules Communistes Combattantes]] (CCC) van [[Pierre Carette]], die na enkele bomaanslagen, waarbij twee doden vielen en verschillende personen permanent verminkt werden, door toedoen van de Veiligheid van de Staat werden onschadelijk gemaakt.

Tegen het einde van de loopbaan van Raes werd veel gewag gemaakt van het ontstaan en het voortbestaan van de na de [[Tweede Wereldoorlog]] opgerichte '[[Operatie Gladio|Stay behind]]' groepen, die in de belangstelling waren gekomen als gevolg van het in de openbaarheid brengen in [[Italië]] van dezelfde geheime, maar officiële, mobilisatie-blauwdrukken, die daar bestonden onder de codenaam [[Operatie Gladio|'Gladio']].

==Erefuncties==
Raes zetelde in de Raad van Bestuur van het [[Medaille van het Carnegie Heldenfonds|Carnegie Hero Fonds]].

In 2000 werd hij honorair consul van [[Marokko]] in Brugge, met bevoegdheid over de Vlaamse provincies.

==Eretekens==
* Commandeur in de [[Leopoldsorde (België)|Leopoldsorde]] (België)

* Grootlint in de Koninklijke [[Orde van Sharifian Alawaidis|Orde der Alaouieten]] (Marocco)
* Grootlint in de [[Orde van Burgerlijke Verdienste (Spanje)]]
* Grootofficier in de [[Orde van de Finse Leeuw]] ([[Finland]])
* Grootofficier in de [[Orde van Verdienste (Italië)]]
* Grootofficier in de [[Orde van de Feniks (Griekenland)]]
* Grootofficier in de [[Orde van de Infant Dom Henrique]] ([[Portugal]])
* Commandeur van de [[Légion d'Honneur]] ([[Frankrijk]])
* Commandeur in de Koninklijke [[Orde van de Poolster]] ([[Zweden]])
* Commandeur in de [[Orde van Oranje-Nassau]] ([[Nederland]])
* Commandeur in de [[Orde van de Heilige Schatten|Orde van de Heilige Schat]] ([[Japan]])
* Commandeur in de [[Orde van Verdienste van de Bondsrepubliek Duitsland|Orde van Verdienste]] ([[Duitsland]])

==Literatuur==
* Belgische Senaat, ''Parlementaire onderzoekscommissie privé-milities'', 1981
* Walter DE BOCK, e.a., ''Extreem-rechts en de Staat'', EPO, Berchem, 1981
* René HAQUIN, ''Operatie Staatsveiligheid. De Staatsveiligheid en de WNP'', EPO, Berchem, 1984
* Kamer van Volksvertegenwoordigers, ''Parlementaire onderzoekscommissie Banditisme'', 1990
* Belgische Senaat, ''Parlementaire onderzoekscommissie Gladio'', 1991
* Hugo GIJSELS, ''Netwerk Gladio'', Kritak, Leuven, 1991
* Jean GOL, ''Librement'', Didier Hatier, Brussel, 1992.
* Kamer van Volksvertegenwoordigers, ''Parlementaire onderzoekscommissie Bende van Nijvel'', 1997
* Daniele GANSER, ''NATO's Secret Armies, Operation Gladio and Terrorism in Western Europe'', London, Frank Cass, 2004.
* P. PONSAERS, M. COOLS, K. DASSEN, R. LIBERT, ''De Staatsveiligheid: essays over 175 jaar Veiligheid van de Staat'', uitg. Politeia, 2005

==Externe links==
Op de Franse Wikipedia:
* [http://fr.wikipedia.org/wiki/Nouvelles_%C3%A9quipes_internationales Nouvelles équipes internationales]
* [http://fr.wikipedia.org/wiki/Front_de_la_jeunesse_(organisation_belge) Front de la jeunesse (organisation belge)]

{{DEFAULTSORT:Raes, Albert}}
[[Categorie:Belgische geheime dienst]]
[[Categorie:Belgisch ambtenaar]]
[[Categorie:Belgisch rechter]]

Benutzer:Altkatholik62/Neeroeteren

2013-10-20T00:19:31Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Neermolen - Koppeling(en) gewijzigd naar Neermolen (Neeroeteren)

{{Infobox deelgemeente België
| naam = Neeroeteren
| kaart1 =
| kaart2 =
| kaart3 =
| wapen = Blason ville be Neeroeteren.svg
| provincie = Limburg
| gemeente = {{BE-vlag|Maaseik}}
| latitudeGraden = 51
| latitudeMinuten = 05
| latitudeSeconden = 19
| longitudeGraden = 5
| longitudeMinuten = 42
| longitudeSeconden = 17
| hoogte =
| opp =
| inw = 9.290
| datum = 01/01/2008
| dichtheid =
| mannen =
| vrouwen =
| postcode = 3680
| netn = 089
}}
'''Neeroeteren''' (Limburgs: ''Nerotere'') is een [[dorp]] in de [[België|Belgische]] provincie [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]] en een [[deelgemeente (België)|deelgemeente]] van [[Maaseik]]. Net zoals [[Opoeteren]] dankt Neeroeteren haar naam aan de [[Bosbeek (Limburg)|Oeter]], een beek die door beide deelgemeenten stroomt.
Neeroeteren heeft zo'n 9000 inwoners. Het dorp ligt op de grens van het [[Maasland (Limburg)|Maasland]] en het [[Kempens Plateau]], en wordt doorsneden door de [[Zuid-Willemsvaart]].
Neeroeteren heeft enkele landelijke gehuchten, namelijk [[Schootsheide]] (ook wel de 'Hei' genoemd) en [[Voorshoven]] ten oosten van de Zuid-Willemsvaart, en [[Berg (Neeroeteren)|Berg]] en [[Waterloos (plaats)|Waterloos]] ten westen ervan.

==Toponymie==
In documenten uit 952 wordt de plaats voor het eerst vermeld, namelijk met de naam ''Uotra'' en in 1202 als ''Utere''. [[Oeter]] is de oude naam voor de ''Bosbeek'', die langs Neeroeteren loopt. Het voorvoegsel ''Neer-'' kwam pas vanaf de 14e eeuw in gebruik.

== Geschiedenis ==
De omgeving van Neeroeteren is reeds sinds lange tijd bewoond, getuige vele neoltische vonsten. Daarnaast werden voorwerpen uit de bronstijd en de tijd der Merovingers aangetroffen.

In de 10e eeuw behoorde Neeroeteren tot het domein van [[Ansfried]], welke de [[Abdij van Thorn]] stichtte. In 955 schonk hij zijn domein aan deze Abdij, en aldus werd Neeroeteren onderdeel van het [[Vorstendom Thorn]], dat op zijn beurt onder [[Voogd (feodalisme)|voogdijschap]] stond van het [[Graafschap Loon]], na 1366 het [[Prinsbisdom Luik]]. Er waren voortdurende conflicten omtrent de heerlijke rechten tussen de Abdis van Thorn, en de Prinsbisschop van Luik.

Het dorp ontstond daar, waar een belangrijke werg over de Oeter of Bosbeek voerde, maar ook aan de oostzijde van de gemeente bevond zich een belangrijke weg, feitelijk een oude [[heerbaan]] die van [[Maastricht]] naar het noorden voerde. Om dit te beveiligen werd water van de Oeter of Bosbeek afgetapt en in noordelijke richting door een gracht geleid, naar het moerasgebied ten zuiden van [[Kinrooi]]. Tussen Neeroeteren en Maaseik bevond zich de ''Schoorbrug'', reeds in 1365 vermeld. Deze brug kon worden afgesloten, en hier was ook de [[galg]] opgesteld. Omstreeks 1625 werd in Neeroeteren een [[schans (verdedigingswerk)|schans]] opgericht, aan de Hoogstraat, ten westen van de huidige [[Zuid-Willemsvaart]]. Alle sporen van deze schans zijn verdwenen.

Tussen 1000 en 1100 werd waarschijnlijk al een stenen kerk gebouwd door de abdissen van Thorn. Reeds in de 13e eeuw was er een eigen pastoor. De parochie van Neeroeteren omvatte eveneens [[Solt (België)|Solt]], [[Elen]] en [[Heppeneert]], terwijl het [[patronaatsrecht]] in handen was van de Abdij van Thorn. In 1240 werd de [[Abdij van de Godsberg]] gesticht, welke in 1275 naar [[Rummen]] verhuisde.

De 14e eeuw was een bloeiperiode voor het dorp, en toen werd ook de nieuwe kerk gebouwd, maar gedurende de 15e eeuw, tijdens de [[Luikse Oorlogen]] (1465-1468), had het te lijden van tal van rondtrekkende troepen. Latere jaren brachten epidemieën, en van 1581-1583 waren het plunderende Spaanse troepen, die het dorp onveilig maakten. Deze stonden onder leiding van ''Philips van Récourt''. In 1584 werd het dorp verwoest door de Graaf van Mansfeldt, eveneens legeraanvoerder in dienst van [[Alexander Farnese|Parma]]. Ook in de daaropvolgende jaren bleef het onrustig, terwijl ziekten en misoogsten eveneens hun tol eisten. In 1636 waren het de troepen van [[Jan van Werth]], in 1652 de muitende troepen van [[Karel IV van Lotharingen]] en in 1672 de Franse troepen. Tijdens de [[Oostenrijkse Successieoorlog]] (1746-1749) waren het dan weer de troepen van Oostenrijk en hun bondgenoten.

Vanaf 1782 werd de streek onveilig gemaakt door de [[Bokkenrijders]], welke in 1782 de kerk inbraken. Drossaard [[Jan Clerx]] heeft deze bendes met harde hand vervolgd.

Vanaf 1805 werden de bezittingen van de Abdij van Thorn, door de Fransen geconfisqueerd, openbaar verkocht.

De gemene gronden werden vanaf 1825 verkocht om in de 18e eeuw aangegaane leningen te kunnen aflossen. In 1827 werden de eerste dennenbossen aangeplant en verdere bebossing vond plaats in de 19e eeuw, zoals de Roderheide (113 ha in 1859 en 595 ha in 1867), waarbij de opbrengst van het hout ten goede aan de gemeente kwam. In 1847 werd 57 ha in de Schootsheide door de Staat onteigend om daar [[vloeiweide|wateringen]] aan te leggen. Dit geschiede door de ''Société Liègeoise'', een consortium van vermogende burgers. Uiteindelijk besloeg dit, door kalkrijk water uit de [[Zuid-Willemsvaart]] gevoede, systeem ongeveer 200 ha. Tot 1930 werd het voornamelijk gebruikt als [[hooiland]], ten behoeve van de paarden van het Belgische leger te [[Leopoldsburg]], de [[paardentram]] en de [[Antwerpse Zoo]]. Later kwamen er populierenaanplanten en dergelijke, en ook nu nog is het systeem goed bewaard. Het ligt ten zuidoosten van Neeroeteren. Hier werkten in de hoogtijdagen wel 300 mensen.

In het begin van de 20e eeuw zijn er plannen geweest om een [[steenkolenmijn]] te openen in Neeroeteren. Een concessie werd toegekend aan het gebied tussen Neeroeteren en [[Rotem (Dilsen-Stokkem)|Rotem]]. Op deze plek is de voorraad steenkool in de [[Limburg (België)|Limburgse]] ondergrond het grootst. Deze plannen werden opgeborgen omdat het boren van schachten in de moerassige ondergrond bijna onmogelijk was.

Neeroeteren komt ook voor in het werk van [[Georges Simenon]], meer bepaald in ''La Maison du Canal'' of ''Het Huis aan het Kanaal''. Georges Simenon heeft tijdens zijn jeugd enkele dagen verbleven in het huis van zijn grootvader, dat in het boek centraal staat. Het staat op het grondgebied van [[Elen]], doch verder weg van de Zuid-Willemsvaart dan het boek het voorstelt.

== Bezienswaardigheden ==
[[Bestand:Kerkneeroeteren 28-02-2007 14-18-30.jpg|thumb|250px|De Sint-Lambertuskerk (16e eeuw)]]
*De [[Sint-Lambertuskerk (Neeroeteren)|Sint-Lambertuskerk]], in het centrum van Neeroeteren, dateert van de 16e eeuw. In de kerk bevinden zich heiligenbeelden die toegeschreven worden aan de [[Meester van Elsloo]] en [[Jan van Steffeswert]].
*De ''pastorie'' met 18e eeuwse westgevel, naast de kerk.
*De [[Volmolen (Opoeteren)|Volmolen]] een watermolen op de Bosbeek te [[Opoeteren]], op de grens met Neeroeteren
*De [[Leverenmolen]], een watermolen op de Bosbeek
*De [[Klaaskensmolen]], een watermolen op de Bosbeek
*De [[Neermolen (Neeroeteren)|Neermolen]], een watermolen op de Bosbeek
*De [[Langerenmolen]], een watermolen op de Bosbeek
*Zie ook de buurtschappen [[Waterloos]], [[Schootsheide]] en [[Voorshoven]]

==Natuur en landschap==

Neeroeteren wordt van noord naar zuid doorsneden door het kanaal de [[Zuid-Willemsvaart]]. Op het ogenblik dat het kanaal in de jaren 30 van de twintigste eeuw werd rechtgetrokken, ontstonden er twee eilanden. Het noordelijke is heden geen eiland meer, doordat de oude kanaalsectie grotendeels gedempt is. Op die plaats ligt heden industrieterrein 'Hooggeystersveld'.

Het zuidelijke is heden een recreatiedomein dat bekendstaat als 'Het Eiland'.

De beken van Neeroeteren zijn de Witbeek enerzijds en de [[Bosbeek (Limburg)|Bosbeek]] of Oeter anderzijds. Deze stromen alle in oostelijke richting, naar de [[Maas]].

Neeroeteren ligt aan de rand van het [[Kempens Plateau]]. Dat wordt begrensd door ruim twintig meter hoge [[steilrand]]. Op deze plaats zijn heiderestanten en vooral veel naaldbossen te vinden. Vroeger heeft hier [[grindwinning in België|grindwinning]] plaatsgevonden.

In het gehucht Berg bevindt zich een manege. Meer in de richting van het centrum van het dorp bevindt zich nog een andere manege in een dal. Aldaar is er ook een vakantiecentrum, met een camping en een aantal bungalows.

Nog iets zuidelijker, globaal gezegd in het zuidwesten van Neeroeteren, bevindt zich het natuurgebied [[Bergerven]]. De top van de centrale ''Comiteitsberg'' bevindt zich op 78 m boven de zeespiegel. De top is een vertrekpunt van verschillende wandelroutes. Verderop, al in Opoeteren, bevindt zich nog een andere berg, namelijk ''Wouterbos''. Op deze berg concentreert zich enige bewoning.

In het Maasdal liggen een aantal andere, vochtige, natuurgebieden, zoals [[Tösch-Langeren]] en [[Jagersborg]]. Dit lagere gebied wordt gekenmerkt door landbouw en weiland.

== Sport en recreatie ==

* Lange tijd stond Neeroeteren bekend om zijn plaatselijke voetbalclub [[Koninklijke Neeroeteren FC]] (KNFC). De club werd driemaal na elkaar kampioen: in 1987, '88 en '89. De club steeg zo eensklaps van de derde provinciale reeks naar de vierde nationale. Drie jaar lang was KNFC ongeslagen in eigen huis. Later viel de club terug tot in de de provinciale reeksen. In 2005 werd er een fusie aangegaan met [[Koninklijke Maaseik FC]] onder de naam [[Real Neeroeteren-Maaseik]]. De competitiewedstrijden worden heden ten dage door een relatief vaste aanhang van enkele honderden toeschouwers gevolgd.
* Het sportcomplex ''De Borg'': voetbalstadion met wedstrijdterrein voor voetbal, hardlooppiste (ondergrond: rood bouwzand) met oefenterrein voor voetbal, basketbalterrein (ondergrond: asfalt), tennisterreinen, skateterrein. Nabij bevinden zich een hondenclub en een visvijver.

<gallery>
Bestand:Jimmy_Verstraeten_docu1.jpg|Het gemeentehuis van Neeroeteren
Bestand:Neeroeteren.jpg|Neermolen te Neeroeteren
</gallery>
<gallery>
Bestand:Jimmy_Verstraeten_docu3.jpg|Bedevaartsoord, in Neeroeteren bekend als ''de grot''
Bestand:Zuid-Willemsvaart - Het eilandje.jpg|''Het Eiland'', omgeven door de Zuid-Willemsvaart
</gallery>

== Bekende Neeroeterenaren ==
* [[Ben Berden]]
* [[Mathieu Billen]]
* [[Kris Cuppens]]
* [[Stefan Everts]]
* [[Kristof Vliegen]]
* [[Jan Lambert Wirix]] (1946-2008) oudkatholiek bisschop

== Rockbands uit Neeroeteren ==
* [[Schmutz]]
* [[The Romans]]
* [[Chimaira (band)|Chimaera]]

== Jeugdverenigingen in Neeroeteren ==
* Chiro Neeroeteren
* Jeugdharmonie De Voortgangertjes
* KLJ Voorshoven
* Speelpleinwerking De Speelbeestjes
* Carnavalsvereniging De Zeiver Lepkes

==Nabijgelegen kernen==
[[Opoeteren]], [[Rotem (Dilsen-Stokkem)|Rotem]], [[Elen]], [[Maaseik]], [[Kinrooi]], [[Tongerlo (Bree)|Tongerlo]], [[Opitter]]

==Externe link==
*[https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/geheel/21930 Onroerend erfgoed]

{{Navigatie gemeente Maaseik}}
{{Coördinaten|51_5_15_N_5_42_34_E_type:city_scale:25000_region:BE|51° 5' NB, 5° 43' OL}}

[[Categorie:Plaats in Limburg (België)]]
[[Categorie:Maaseik]]

Albert Raes

2013-10-13T23:33:25Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Leopoldsorde - Koppeling(en) gewijzigd naar Leopoldsorde (België)

'''Albert Raes''' ([[Brugge]], [[21 februari]] [[1932]]) was een [[België|Belgische]] [[magistraat]] en administrateur-directeur-generaal van de [[Dienst voor de Veiligheid van de Staat|Belgische Openbare Veiligheid]], beter bekend onder de naam Staatsveiligheid.

==Levensloop==
Raes is de zoon van Firmin Raes, kaderlid bij 'La Brugeoise' en stichter-eredeken van de Kamer van Retorica 'De Drie Santinnen'. Hij is getrouwd en heeft twee dochters.

Na zijn middelbare school aan het [[Sint-Lodewijkscollege (Brugge)|Sint-Lodewijkscollege]] (retorica 1951), studeerde hij aan de [[Katholieke Universiteit Leuven]] en promoveerde tot doctor in de rechten. Zijn periode in Leuven viel samen met de [[Schoolstrijd (België)|schoolstrijd]] en Raes werd bij betogingen opgeleid door de [[Rijkswacht]].

In 1955 organiseerde hij een groots opgevat congres in Brugge van de Nouvelles Equipes Internationales (de vereniging van de christendemocratische partijen in Europa, voorganger van de [[Europese Volkspartij]]) en van de Internationale Unie van Jonge Christen Democraten. Hij volbracht zijn legerdienst bij het regiment Eerste Jagers te Paard en werd reserveofficier. Terug in Brugge werd hij aangesteld als gerechtelijk stagiair bij het Parket.

Hij vervolgde met detacheringen op ministeriële kabinetten. Hij oefende functies uit als kabinetssecretaris, -attaché of juridisch raadgever bij de ministers [[Albert De Gryse]] (PTT), [[Arthur Gilson]] (Binnenlandse Zaken), [[André Dequae]] (Financies), [[Pierre Wigny]] (Justitie) en [[Paul-Willem Segers]] (Defensie). Ondertussen werd hij in 1961 vast benoemd in de magistratuur als substituut van de procureur des konings in [[Kortrijk]] en in Brugge.

==Belgische Staatsveiligheid==
In 1975 werd hij adjunct administrateur-generaal van de Belgische Openbare Veiligheid, bij [[Ludovic Caeymaex]] die hij in 1977 opvolgde. Hij oefende de functie uit tot in 1990. Hij werd in de uitoefening hiervan gesteund door de opeenvolgende ministers van Justitie, meer bepaald door [[Alfons Vranckx]] (die hem benoemde), [[Herman Vanderpoorten]], [[Renaat Van Elslande]], [[Philippe Moureaux]] en vooral [[Jean Gol]].

Tijdens de jaren zeventig-tachtig kwam de Staatsveiligheid vaak in woelig vaarwater terecht. Bij herhaling werden aantijgingen van verkeerd functioneren geopperd, die echter nooit werden gestaafd.

In juni 1990 muteerde de toenmalige minister van Justitie [[Melchior Wathelet]] (1949) hem naar het hoofdbestuur, als adjunct-secretaris-generaal. Zijn voorganger, Jean Gol, schreef dat dit gebeurde als gevolg van ''een mengeling van rancune en van beveiliging van het eigen imago'' met opoffering van ''deze grote dienaar van de Staat, die achtervolgd werd door op sensationele nieuwtjes beluste journalisten, door slachtoffers van de achtervolgingswaanzin, zoniet zelfs door criminelen''. Op 1 oktober 1993 veroordeelde de Raad van State de minister ertoe om de administrateur directeur-generaal van de Openbare Veiligheid te benoemen aan het hoofd van de directoraten-generaal Wetgeving, Erediensten en Stichtingen binnen het ministerie van Justitie, een functie die hij tot aan zijn pensioen in 1997 vervulde.

Een jaren aanslepend probleem was dit van kleine extreemrechtse groepen, onder meer [[Westland New Post]] en Front de la Jeunesse waarbij sommige infiltraties van informanten of agenten van de Staatsveiligheid werden in vraag gesteld. Dit gaf aanleiding tot parlementaire onderzoeken. In dezelfde tijd werd Raes achtervolgd door baron [[Benoît de Bonvoisin]], die Raes ervan beschuldigde een agent van de [[KGB]] te zijn en hem onterecht als iemand van uiterst rechts te hebben gebrandmerkt. De processen die de Bonvoisin inspande mondden uit op buiten vervolging stellingen of op vrijspraken in het voordeel van Raes.

In een arrest van 10 november 2009 veroordeelde de rechter twee personen (Eric Van de Weghe en Christian Amory) omdat ze aan de Bonvoisin vervalste documenten hadden verkocht waaruit moest blijken dat Raes een KGB-agent was. 'Het is onbetwistbaar dat die vervalste documenten door de Bonvoisin aan de Belgische gerechtelijke en politie-overheden werden overgemaakt met het doel schade te berokkenen aan Albert Raes', stond in het vonnis. De Bonvoisin werd vooralsnog niet veroordeeld omdat hij het proces niet kon bijwonen, gehinderd door zware gezondheidsproblemen.

Bij de linkse extremisten bevonden zich de [[Cellules Communistes Combattantes]] (CCC) van [[Pierre Carette]], die na enkele bomaanslagen, waarbij twee doden vielen en verschillende personen permanent verminkt werden, door toedoen van de Veiligheid van de Staat werden onschadelijk gemaakt.

Tegen het einde van de loopbaan van Raes werd veel gewag gemaakt van het ontstaan en het voortbestaan van de na de Tweede Wereldoorlog opgerichte '[[Operatie Gladio|Stay behind]]' groepen, die in de belangstelling waren gekomen als gevolg van het in de openbaarheid brengen in [[Italië]] van dezelfde geheime mobilisatie-blauwdrukken, die er bestonden onder de codenaam [[Operatie Gladio|'Gladio']].

==Erefuncties==
Raes zetelde in de Raad van Bestuur van het [[Medaille van het Carnegie Heldenfonds|Carnegie Hero Fonds]].

In 2000 werd hij honorair consul van [[Marokko]] in Brugge, met bevoegdheid over de Vlaamse provincies.

==Eretekens==
* Commandeur in de [[Leopoldsorde (België)|Leopoldsorde]] (België)
* Grootlint in de Koninklijke [[Orde van Sharifian Alawaidis|Orde der Alaouieten]] (Marocco)
* Grootlint van Burgerlijke Verdienste ([[Spanje]])
* Grootofficier in de [[Orde van de Finse Leeuw]] ([[Finland]])
* Grootofficier in de [[Orde van Isabella de Katholieke]] (Spanje)
* Grootofficier in de [[Orde van Burgerlijke Verdienste (Spanje)|Orde van Verdienste]] (Spanje)
* Grootofficier in de Orde van de Infant Henrique ([[Portugal]])
* Commandeur van de [[Légion d'Honneur]] ([[Frankrijk]])
* Commandeur in de Koninklijke [[Orde van de Poolster]] ([[Zweden]])
* Commandeur in de [[Orde van Oranje-Nassau]] ([[Nederland]])
* Commandeur in de [[Orde van de Heilige Schatten]] ([[Japan]])
* Commandeur in de [[Orde van Verdienste van de Bondsrepubliek Duitsland|Orde van Verdienste]] ([[Duitsland]])

==Literatuur==
* Belgische Senaat, ''Parlementaire onderzoekscommissie privé-milities'', 1981
* Walter DE BOCK, e.a., ''Extreem-rechts en de Staat'', EPO, Berchem, 1981
* René HAQUIN, ''Operatie Staatsveiligheid. De Staatsveiligheid en de WNP'', EPO, Berchem, 1984
* Kamer van Volksvertegenwoordigers, ''Parlementaire onderzoekscommissie Banditisme'', 1990
* Belgische Senaat, ''Parlementaire onderzoekscommissie Gladio'', 1991
* Hugo GIJSELS, ''Netwerk Gladio'', Kritak, Leuven, 1991
* Jean GOL, ''Librement'', Didier Hatier, Brussel, 1992.
* Kamer van Volksvertegenwoordigers, ''Parlementaire onderzoekscommissie Bende van Nijvel'', 1997
* Daniele GANSER, ''NATO's Secret Armies, Operation Gladio and Terrorism in Western Europe'', London, Frank Cass, 2004.
* P. PONSAERS, M. COOLS, K. DASSEN, R. LIBERT, ''De Staatsveiligheid: essays over 175 jaar Veiligheid van de Staat'', uitg. Politeia, 2005

==Externe links==
Op de Franse Wikipedia:
* [http://fr.wikipedia.org/wiki/Nouvelles_%C3%A9quipes_internationales Nouvelles équipes internationales]
* [http://fr.wikipedia.org/wiki/Front_de_la_jeunesse_(organisation_belge) Front de la jeunesse (organisation belge)]

{{DEFAULTSORT:Raes, Albert}}
[[Categorie:Belgische geheime dienst]]
[[Categorie:Belgisch ambtenaar]]
[[Categorie:Belgisch rechter]]

Monic Hendrickx

2013-10-12T10:52:44Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Drone - Koppeling(en) gewijzigd naar Drone (2011)

{{Infobox acteur
| naam = Monic Hendrickx
| afbeelding =
| onderschrift =
| volledige naam =
| geboortenaam =
| geboren = [[3 december]] [[1966]]
| overleden =
| land = [[Nederland]]
| bijnaam =
| pseudoniem =
| jaren-actief = 1994 - heden
| beroep = actrice
| website =
| imdb = 0376826
| ibdb =
}}
'''Monic Hendrickx''' ([[Stevensbeek]], [[3 december]] [[1966]]) is een [[Nederland]]se actrice.

Ze kreeg grote bekendheid met rollen in ''[[De Poolse bruid]]'' en ''[[Nynke]]''. Beide films waren Nederlandse inzendingen voor de [[Academy Award|Oscars]], maar kregen geen nominatie. ''[[Zus & Zo]]'' van [[Paula van der Oest]] werd in 2002 wel genomineerd in de categorie beste buitenlandse film maar deze Oscar ging naar ''[[Nowhere in Africa]]'' ([[Nirgendwo in Afrika]]). Wel won ze in haar carrière drie [[Gouden Kalf (filmprijs)|Gouden Kalveren]] en diverse buitenlandse onderscheidingen, waaronder de Australische [[Inside Film Award]] voor haar rol in [[Unfinished Sky]] in 2008.<ref>''[[Algemeen Dagblad|ad]].nl'' -[http://www.ad.nl/ad/nl/1002/Showbizz/article/detail/2102288/2008/11/13/Monic-Hendrickx-wint-Australische-filmprijs.dhtml Monic Hendrickx wint Australische filmprijs]</ref> In 2008 was ze de eregast tijdens het [[Nederlands Film Festival]]. Sinds 2012 speelt zij solo diverse rollen in het door Rogier Schippers geschreven stuk ''Oxytocine''. Zij wordt hierin begeleid door 2 muzikanten en een zangeres.

==Filmografie==
* [[De twijfel tussen waarheid en tijd]] (1994) ...Vera
* [[De Poolse bruid]] (1998) ...Anna Krzyzanowska(Gouden Kalf)
* [[De Man met de Hond]] (1998) ...Petra
* [[Les Diseurs de Verite]] (2000)
* [[Nynke]] (2001) ...Nynke van Hichtum (Gouden Kalf)
* [[Zus & Zo]] (2002) ...Sonja
* [[Dwaalgast (film)|Dwaalgast]] (2003) ...Hester
* [[Het Zuiden]] (2004) ...Martje Portegies (Gouden Kalf)
* [[Verborgen Gebreken (film)|Verborgen Gebreken]] (2004) ...Sonja Jansen
* [[Amazones (film)|Amazones]] (2004) ...Sam
* [[Leef!]] (2005) ...Anna
* [[Diep (film)|Diep]] (2005) ...Quinta
* [[Unfinished Sky]] (2007) ...Tahmeena
* [[De laatste liefde van Mata Hari]] (2007) ...Mata Hari
* [[De Brief voor de Koning (film)|De brief voor de koning]] (2008) ...Moeder Tiuri
* [[De Storm]] (2009) ...moeder Julia
* [[Overmorgen]] (2010) ...Emma
* [[Sonny Boy (2011)|Sonny Boy]] (2011) ...Ans Bartels
* [[Penny's Shadow]] (2011) ...Moeder van Kai
* [[Lotus (film)|Lotus]] (2011) ...Petra

==Bijrol==
* [[Aletta Jacobs: Het hoogste streven]] (1995) ...Amsterdamse Meretrix
* [[All Stars (film)|All Stars]] (1997) ...Receptioniste
* [[Maten (film)|Maten]] (1999)
* [[Dajo]] (2000) ...Moeder
* [[Soul Assassin]] (2001) ...Moeder
* [[Het Wonder van Máxima]] (2002) ...Dokter Anhals
* [[De vanger]] (2003) ...Vrouw
* [[Kees de jongen (film)|Kees de jongen]] (2003) ...Moeder Bakels
* [[Radeloos (film)|Radeloos]] (2008) ...Paco's Moeder
* [[Gooische Vrouwen (film)|Gooische Vrouwen]] (2011) ...Sophie
* [[Het Bombardement]] (2012) ...Eva's moeder

==Korte film/telefilm==
* [[Kort Rotterdams - Temper! Temper!]] (1998)
* [[Dichter op de zeedijk]] (1999)
* [[Vlucht der Verbeelding]] (2003) ...?
* [[Gezocht:Man]] (2005) ...Rosalie
* [[Masterclass (film)|Masterclass]] (2005)
* [[De uitverkorene (film)|De uitverkorene]] (2006) ...Aleid van der Laan
* [[Nadine (2007)|Nadine]] (2007) ...Nadine
* [[Anna (telefilm)|Anna]] (2007) ...Anna
* [[Heartbeat (2008)|Heartbeat]] (2008) ...Moeder
* [[Dag in dag uit]] (2008)
* [[Oh, Deer!]] (2009) ...Monic
* [[Drone (2011)|Drone]] (2011) ...Esther Vroomen
* [[Na U]] (2011) ...Irene

==Televisieserie==
* [[Kats & Co]] (1994) afl. Pas de deux
* [[De Buurtsuper]] (1995) ...Kim afl. Kim
* [[Baantjer (televisieserie)|Baantjer]] (1997) ...Chantal Springer afl. De Cock en de moord op de barmhartige
* [[De geheime dienst]] (2000) ...Marjan
* [[Grijpstra & de Gier]] (2004) ...Tine de Graaff afl. Een klassiek geval
* [[Enneagram (televisieserie)|Enneagram]] (2005) ...Hester afl. Dwaalgast
* [[Medea (televisieserie)|Medea]] (2005) ...de Vries
* [[Waltz]] (2006) ...Tante Liezl
* [[Stellenbosch (televisieserie)|Stellenbosch]] (2007) ...Betty Keppel
* [[Sterke verhalen uit zoutvloed]] (2008) ...Moeder Berend afl. De zwetser
* [[Deadline (televisieserie)|Deadline]] (2010) ...Liesbeth Donker
* [[Penoza]] (2010-heden) ...Carmen van Walraven de Rue
* [[Rembrandt en ik]] (2011) ...Sophie van der Houven
* [[In Therapie]] (2011) ...Marit Kroon

==Theater/toneel==
* [[Muziek Theater voor kinderen]] ...1993
* [[We could be Heroes]] ...1995
* [[Het huis van Bernarda Alba]] ...1996
* [[Othello en El Dorado]] ...1997
* [[De Federatie]] ...1997
* [[De Hertog & Dienstmeid]] ...2000

== Overig werk ==
* Hendrickx speelde een rolletje in de muziekvideo's van de nummers ''[[Birds (Anouk)|Birds]]'' en ''Kill'' van [[Anouk (zangeres)|Anouk]].

==Prijzen==
* [[Gouden Kalf (filmprijs)|Gouden Kalf]] ...1998 Beste Actrice [[De Poolse bruid]]
* [[Prix d'Europe]] ...1998 [[De Poolse bruid]]
* [[Best Actress Award]] ...1998 (Montreal World Film Festival)
* [[Gouden Kalf (filmprijs)|Gouden Kalf]] ...2001 Beste Actrice [[Nynke]]
* [[Rouen Nordic film Festival - Award]] ...2004 Beste actrice
* [[Gouden Kalf (filmprijs)|Gouden Kalf]] ...2004 Beste Actrice [[Het Zuiden]]
* [[Best Actress Award]] ...2004/2005 [[Het Zuiden]] (Nordic Film Festival)
* [[Best Actress Award]] ...2005 [[Het Zuiden]] (Buenos Aires Independent Film Festival)
* [[Best Actress Award]] ...2006 [[Leef!]] (Fort Lauderdale International Filmfestival)
* [[Inside Film Award]] ...2008 Beste Actrice [[Unfinished Sky]]
* [[Australian Film Institute Award]] ...2008 Beste Actrice [[Unfinished Sky]]
* [[Beeld en Geluid Award]] ...2010 Beste Actrice
* [[Gouden Kalf (filmprijs)|Gouden Kalf]] ...2013 Beste actrice in televisiedrama [[Penoza]]

{{Persoonsgegevens
| NAAM=Hendrickx, Monic
| ALTERNATIEVE NAMEN=
| KORTE OMSCHRIJVING=Nederlands actrice
| GEBOORTEDATUM= [[3 december]] [[1966]]
| GEBOORTEPLAATS=
| OVERLIJDENSDATUM=
| OVERLIJDENSPLAATS=
}}

{{Appendix||2=
== Noot ==
{{References}}
== Externe link ==
*''ans-online.nl'' - [http://www.ans-online.nl/papieren-ansen/ans-januari-2008/monic-hendrickx Monic Hendrickx – ‘Acteren is een infantiel beroep’]
}}

{{DEFAULTSORT:Hendrickx, Monic}}
[[Categorie:Nederlands acteur]]
[[Categorie:Nederlands filmacteur]]

Delfter Blau

2013-10-06T15:59:49Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Prinsenhof - Koppeling(en) gewijzigd naar Prinsenhof (Delft)

{{Zie artikel|Voor het artikel over een televisieprogramma uit Delft, zie [[Delft Blauw (televisieprogramma)|Delft Blauw]].}}
[[Bestand:Delftware plaque with the Prophet Elijah fed by the Ravens.jpg|thumb|210px|Anoniem. ''Plaat met voorstelling van de profeet Elia door de raven gevoed''. 1658. Amsterdam, [[Rijksmuseum Amsterdam]].]]
[[Bestand:Delftware plaque with landscape and figures 001.jpg|thumb|210px|Anoniem. ''Plaat, in blauw beschilderd met landschap en figuren''. Ca. 1665. Amsterdam, Rijksmuseum Amsterdam.]]

[[Bestand:Delftware in het Provinciehuis Haarlem.jpg|210px|thumb|Kat op tegels in het Provinciehuis te Haarlem]]

'''Delfts blauw''' is een type [[Faience (aardewerk)|faience]] ([[aardewerk]]) met blauwe decoratie, dat traditioneel in [[Delft]] wordt vervaardigd. Het ontstond aan het einde van de [[16e eeuw]] als goedkoop alternatief voor het blauw-witte [[Porselein#Chinees_porselein|Chinese porselein]]. Het Delfts blauw werd in korte tijd zeer populair en beleefde een bloeiperiode in de periode 1650-1750, toen er in Delft een honderdtal aardewerkfabrieken actief waren. De industrie werd omstreeks 1800 weggevaagd door goedkoper aardewerk uit met name [[Engeland]] ([[Staffordshire]]). Tegenwoordig is er nog maar één fabriek in Delft die ‘echt’ Delfts blauw produceert. Andere soorten Delfts aardewerk zijn het meerkleurige [[Boerendelfts]] en het [[Delfts wit]].

==Ontstaan==
In de 16e eeuw introduceren Vlaamse pottenbakkers het tinglazuur in de noordelijke Nederlanden, ter vervanging van het aloude loodglazuur. Dit tinglazuur aardewerk ontstond in Italië in de 15e eeuw en is beter bekend als [[majolica]]. De eerste Delftse producten in tinglazuur worden dan ook met die term aangeduid. Aan het einde van de 16e eeuw introduceren eerst de Portugezen en later de Nederlanders zelf Chinees [[porselein]], met zijn kenmerkende blauwe beschildering, in Nederland. Dit geïmporteerde porselein was fijn en sierlijk en was onmiddellijk zeer gewild. Alleen de zeer rijken konden het zich echter permitteren. De Delftse majolicabakkers, die nog geen echt porselein konden maken, begonnen hier imitaties van te maken. Dit was rood aardewerk bedekt met een wit dekkend oppervlak, waarin men gekleurde decoraties aanbracht.

Door toevoeging van [[Mergel (sedimentologie)|mergel]] konden de majolicabakkers hun product verbeteren, het aardewerk werd dunner en werd [[Faience (aardewerk)|faience]] genoemd. In het begin brachten de Delftse bakkers vooral oosterse decoraties aan op de Delftse faience. Later werden de afbeeldingen echter Nederlands van aard.
Met Delfts blauw wordt dus eigenlijk Delftse faience bedoeld. Het had zo'n succes dat er rond 1700 alleen al in Delft 33 bakkerijen waren. Deze bakkerijen worden ook wel aangeduid met het woord [[plateel]], een middeleeuws woord voor ''platte schotel''.
De bakkerijen maakten echter niet alleen mooie pronkstukken, maar ook veel eenvoudige gebruiksartikelen. Elke bakkerij had zijn eigen, door het stadsbestuur van Delft vastgelegde, merkteken.
[[Bestand:Vase in Imari style.jpg|thumb|200px|Geribde vaas (ca. 1700-1720), uit ''De Griekse A'', een beroemde manufactuur. Dit Delfts doré is een imitatie van Japans (export of Imari) porselein. Museum [[Geelvinck-Hinlopen Huis]]]]
[[Bestand:Delftblauwmerk.JPG|thumb|200px|border=1|''Merkteken van De Porceleyne Fles, vervaardigingsjaar 1959'']]

==Bloeiperiode==
Beroemd zijn vooral de [[Oudhollandse tegels|tegels]], apothekersflessen, sierborden, vazen, kandelaars en serviesgoed. Het eerste Chinees porselein dat de [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]] naar Nederland vervoerde, is gemaakt gedurende de [[Ming]]-dynastie. Dit verklaart dat veel van de Delftse producten, ook ver na de val van deze dynastie (1644), met typisch Ming-achtige of [[Wanli]] motieven versierd zijn. Maar het Delfts blauw is meer dan goedkopere aardewerken kopieën van Chinees porselein. In de 17e eeuw weten Delftse keramiekschilders als [[Isaac Junius]], [[Frederik van Frytom]] en [[Arie de Milde]] de kwaliteit van hun producten tot ongekende hoogte te brengen. Hun eindproducten zijn ware kunstwerkjes. Door nieuwe schilder- en baktechnieken zorgden ze steeds weer voor verrassingen.

==Verval==
In de tweede helft van de [[18e eeuw]] verdwenen de plateelbakkerijen in Delft een voor een. In 1794 waren er nog tien manufacturen over. Er was minder vraag naar het Delftse blauw door de opkomst van goedkoop, maar kwalitatief goed Engels aardewerk.

De in 1653 gestichte bakkerij [[De Porceleyne Fles]] is de enige die sinds de 17e eeuw continu in proces is geweest. Andere bakkerijen zijn [[Goedewaagen (bedrijf)|Goedewaagen]], [[De Delftse Pauw]] en [[De Candelaer]]. Alle vier de bakkerijen zijn open voor publiek. Tijdens de rondleidingen en bezichtigingen ziet men hoe het Delfts Blauw nu nog steeds op authentieke wijze wordt vervaardigd.

Ook nu nog is Delft, mede door de talrijke galerieën, een trekpleister voor liefhebbers van hedendaags [[keramiek]].

==Collecties==
Nederlandse musea met Delfts blauw in de collectie:
* [[Gemeentemuseum Den Haag]]
* [[Princessehof|Keramiekmuseum Princessehof]] te [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]]
* [[Prinsenhof (Delft)|Museum Het Prinsenhof]] te Delft
* [[Paleis Het Loo]]
* [[Rijksmuseum Amsterdam]]
* [[Rijksmuseum Twenthe]]

==Bronnen==
* Aken-Fehmers, M.S. van & L.A. Schledorn, A.G. Hesselink, T.M. Eliëns, (1999) Delfts aardewerk. Geschiedenis van een nationaal product, deel 1, Zwolle/Gemeentemuseum Den Haag.
* Lunsingh Scheurleer, D.F. (1975) Delfts blauw.
* Matusz, J. (1977) Delfts aardewerk.

==Zie ook==
* [[Arnhems blauw]]

==Externe links==
* [http://www.erfgoed-delft.nl Erfgoed Delft en omstreken]
* [http://www.royaldelft.com/ Royal Delft]
* [http://www.delftsaardewerk.nl/ Delfts onder de loep]
* [http://www.aronson.com/collection.html#15 Aardewerk theepot uit Delft]
* [http://www.xs4all.nl/~kalden/dblue/delftblue-workshopENG.htm ''How did they produce Delft blue faience or 'porcelain' in the delftware potteries?]

{{Commonscat|Delftware|Delfts blauw}}

[[Categorie:Cultuur in Delft]]
[[Categorie:Toegepaste kunst]]

Benutzer:Altkatholik62/Neeroeteren

2013-09-29T07:03:56Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Chimaera - Koppeling(en) gewijzigd naar Chimaira (band)

{{Infobox deelgemeente België
| naam = Neeroeteren
| kaart1 =
| kaart2 =
| kaart3 =
| wapen = Blason ville be Neeroeteren.svg
| provincie = Limburg
| gemeente = {{BE-vlag|Maaseik}}
| latitudeGraden = 51
| latitudeMinuten = 05
| latitudeSeconden = 19
| longitudeGraden = 5
| longitudeMinuten = 42
| longitudeSeconden = 17
| hoogte =
| opp =
| inw = 9.290
| datum = 01/01/2008
| dichtheid =
| mannen =
| vrouwen =
| postcode = 3680
| netn = 089
}}
'''Neeroeteren''' (Limburgs: ''Nerotere'') is een [[dorp]] in de [[België|Belgische]] provincie [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]] en een [[deelgemeente (België)|deelgemeente]] van [[Maaseik]]. Net zoals [[Opoeteren]] dankt Neeroeteren haar naam aan de [[Bosbeek (Limburg)|Oeter]], een beek die door beide deelgemeenten stroomt.
Neeroeteren heeft zo'n 9000 inwoners. Het dorp ligt op de grens van het [[Maasland (Limburg)|Maasland]] en het [[Kempens Plateau]], en wordt doorsneden door de [[Zuid-Willemsvaart]].
Neeroeteren heeft enkele landelijke gehuchten, namelijk [[Schootsheide]] (ook wel de 'Hei' genoemd) en [[Voorshoven]] ten oosten van de Zuid-Willemsvaart, en [[Berg (Neeroeteren)|Berg]] en [[Waterloos (plaats)|Waterloos]] ten westen ervan.

==Toponymie==
In documenten uit 952 wordt de plaats voor het eerst vermeld, namelijk met de naam ''Uotra'' en in 1202 als ''Utere''. [[Oeter]] is de oude naam voor de ''Bosbeek'', die langs Neeroeteren loopt. Het voorvoegsel ''Neer-'' kwam pas vanaf de 14e eeuw in gebruik.

== Geschiedenis ==
De omgeving van Neeroeteren is reeds sinds lange tijd bewoond, getuige vele neoltische vonsten. Daarnaast werden voorwerpen uit de bronstijd en de tijd der Merovingers aangetroffen.

In de 10e eeuw behoorde Neeroeteren tot het domein van [[Ansfried]], welke de [[Abdij van Thorn]] stichtte. In 955 schonk hij zijn domein aan deze Abdij, en aldus werd Neeroeteren onderdeel van het [[Vorstendom Thorn]], dat op zijn beurt onder [[Voogd (feodalisme)|voogdijschap]] stond van het [[Graafschap Loon]], na 1366 het [[Prinsbisdom Luik]]. Er waren voortdurende conflicten omtrent de heerlijke rechten tussen de Abdis van Thorn, en de Prinsbisschop van Luik.

Het dorp ontstond daar, waar een belangrijke werg over de Oeter of Bosbeek voerde, maar ook aan de oostzijde van de gemeente bevond zich een belangrijke weg, feitelijk een oude [[heerbaan]] die van [[Maastricht]] naar het noorden voerde. Om dit te beveiligen werd water van de Oeter of Bosbeek afgetapt en in noordelijke richting door een gracht geleid, naar het moerasgebied ten zuiden van [[Kinrooi]]. Tussen Neeroeteren en Maaseik bevond zich de ''Schoorbrug'', reeds in 1365 vermeld. Deze brug kon worden afgesloten, en hier was ook de [[galg]] opgesteld. Omstreeks 1625 werd in Neeroeteren een [[schans (verdedigingswerk)|schans]] opgericht, aan de Hoogstraat, ten westen van de huidige [[Zuid-Willemsvaart]]. Alle sporen van deze schans zijn verdwenen.

Tussen 1000 en 1100 werd waarschijnlijk al een stenen kerk gebouwd door de abdissen van Thorn. Reeds in de 13e eeuw was er een eigen pastoor. De parochie van Neeroeteren omvatte eveneens [[Solt (België)|Solt]], [[Elen]] en [[Heppeneert]], terwijl het [[patronaatsrecht]] in handen was van de Abdij van Thorn. In 1240 werd de [[Abdij van de Godsberg]] gesticht, welke in 1275 naar [[Rummen]] verhuisde.

De 14e eeuw was een bloeiperiode voor het dorp, en toen werd ook de nieuwe kerk gebouwd, maar gedurende de 15e eeuw, tijdens de [[Luikse Oorlogen]] (1465-1468), had het te lijden van tal van rondtrekkende troepen. Latere jaren brachten epidemieën, en van 1581-1583 waren het plunderende Spaanse troepen, die het dorp onveilig maakten. Deze stonden onder leiding van ''Philips van Récourt''. In 1584 werd het dorp verwoest door de Graaf van Mansfeldt, eveneens legeraanvoerder in dienst van [[Alexander Farnese|Parma]]. Ook in de daaropvolgende jaren bleef het onrustig, terwijl ziekten en misoogsten eveneens hun tol eisten. In 1636 waren het de troepen van [[Jan van Werth]], in 1652 de muitende troepen van [[Karel IV van Lotharingen]] en in 1672 de Franse troepen. Tijdens de [[Oostenrijkse Successieoorlog]] (1746-1749) waren het dan weer de troepen van Oostenrijk en hun bondgenoten.

Vanaf 1782 werd de streek onveilig gemaakt door de [[Bokkenrijders]], welke in 1782 de kerk inbraken. Drossaard [[Jan Clerx]] heeft deze bendes met harde hand vervolgd.

Vanaf 1805 werden de bezittingen van de Abdij van Thorn, door de Fransen geconfisqueerd, openbaar verkocht.

De gemene gronden werden vanaf 1825 verkocht om in de 18e eeuw aangegaane leningen te kunnen aflossen. In 1827 werden de eerste dennenbossen aangeplant en verdere bebossing vond plaats in de 19e eeuw, zoals de Roderheide (113 ha in 1859 en 595 ha in 1867), waarbij de opbrengst van het hout ten goede aan de gemeente kwam. In 1847 werd 57 ha in de Schootsheide door de Staat onteigend om daar [[vloeiweide|wateringen]] aan te leggen. Dit geschiede door de ''Société Liègeoise'', een consortium van vermogende burgers. Uiteindelijk besloeg dit, door kalkrijk water uit de [[Zuid-Willemsvaart]] gevoede, systeem ongeveer 200 ha. Tot 1930 werd het voornamelijk gebruikt als [[hooiland]], ten behoeve van de paarden van het Belgische leger te [[Leopoldsburg]], de [[paardentram]] en de [[Antwerpse Zoo]]. Later kwamen er populierenaanplanten en dergelijke, en ook nu nog is het systeem goed bewaard. Het ligt ten zuidoosten van Neeroeteren. Hier werkten in de hoogtijdagen wel 300 mensen.

In het begin van de 20e eeuw zijn er plannen geweest om een [[steenkolenmijn]] te openen in Neeroeteren. Een concessie werd toegekend aan het gebied tussen Neeroeteren en [[Rotem (Dilsen-Stokkem)|Rotem]]. Op deze plek is de voorraad steenkool in de [[Limburg (België)|Limburgse]] ondergrond het grootst. Deze plannen werden opgeborgen omdat het boren van schachten in de moerassige ondergrond bijna onmogelijk was.

Neeroeteren komt ook voor in het werk van [[Georges Simenon]], meer bepaald in ''La Maison du Canal'' of ''Het Huis aan het Kanaal''. Georges Simenon heeft tijdens zijn jeugd enkele dagen verbleven in het huis van zijn grootvader, dat in het boek centraal staat. Het staat op het grondgebied van [[Elen]], doch verder weg van de Zuid-Willemsvaart dan het boek het voorstelt.

== Bezienswaardigheden ==
[[Bestand:Kerkneeroeteren 28-02-2007 14-18-30.jpg|thumb|250px|De Sint-Lambertuskerk (16e eeuw)]]
*De [[Sint-Lambertuskerk (Neeroeteren)|Sint-Lambertuskerk]], in het centrum van Neeroeteren, dateert van de 16e eeuw. In de kerk bevinden zich heiligenbeelden die toegeschreven worden aan de [[Meester van Elsloo]] en [[Jan van Steffeswert]].
*De ''pastorie'' met 18e eeuwse westgevel, naast de kerk.
*De [[Volmolen (Opoeteren)|Volmolen]] een watermolen op de Bosbeek te [[Opoeteren]], op de grens met Neeroeteren
*De [[Leverenmolen]], een watermolen op de Bosbeek
*De [[Klaaskensmolen]], een watermolen op de Bosbeek
*De [[Neermolen]], een watermolen op de Bosbeek
*De [[Langerenmolen]], een watermolen op de Bosbeek
*Zie ook de buurtschappen [[Waterloos]], [[Schootsheide]] en [[Voorshoven]]

==Natuur en landschap==

Neeroeteren wordt van noord naar zuid doorsneden door het kanaal de [[Zuid-Willemsvaart]]. Op het ogenblik dat het kanaal in de jaren 30 van de twintigste eeuw werd rechtgetrokken, ontstonden er twee eilanden. Het noordelijke is heden geen eiland meer, doordat de oude kanaalsectie grotendeels gedempt is. Op die plaats ligt heden industrieterrein 'Hooggeystersveld'.

Het zuidelijke is heden een recreatiedomein dat bekendstaat als 'Het Eiland'.

De beken van Neeroeteren zijn de Witbeek enerzijds en de [[Bosbeek (Limburg)|Bosbeek]] of Oeter anderzijds. Deze stromen alle in oostelijke richting, naar de [[Maas]].

Neeroeteren ligt aan de rand van het [[Kempens Plateau]]. Dat wordt begrensd door ruim twintig meter hoge [[steilrand]]. Op deze plaats zijn heiderestanten en vooral veel naaldbossen te vinden. Vroeger heeft hier [[grindwinning in België|grindwinning]] plaatsgevonden.

In het gehucht Berg bevindt zich een manege. Meer in de richting van het centrum van het dorp bevindt zich nog een andere manege in een dal. Aldaar is er ook een vakantiecentrum, met een camping en een aantal bungalows.

Nog iets zuidelijker, globaal gezegd in het zuidwesten van Neeroeteren, bevindt zich het natuurgebied [[Bergerven]]. De top van de centrale ''Comiteitsberg'' bevindt zich op 78 m boven de zeespiegel. De top is een vertrekpunt van verschillende wandelroutes. Verderop, al in Opoeteren, bevindt zich nog een andere berg, namelijk ''Wouterbos''. Op deze berg concentreert zich enige bewoning.

In het Maasdal liggen een aantal andere, vochtige, natuurgebieden, zoals [[Tösch-Langeren]] en [[Jagersborg]]. Dit lagere gebied wordt gekenmerkt door landbouw en weiland.

== Sport en recreatie ==

* Lange tijd stond Neeroeteren bekend om zijn plaatselijke voetbalclub [[Koninklijke Neeroeteren FC]] (KNFC). De club werd driemaal na elkaar kampioen: in 1987, '88 en '89. De club steeg zo eensklaps van de derde provinciale reeks naar de vierde nationale. Drie jaar lang was KNFC ongeslagen in eigen huis. Later viel de club terug tot in de de provinciale reeksen. In 2005 werd er een fusie aangegaan met [[Koninklijke Maaseik FC]] onder de naam [[Real Neeroeteren-Maaseik]]. De competitiewedstrijden worden heden ten dage door een relatief vaste aanhang van enkele honderden toeschouwers gevolgd.
* Het sportcomplex ''De Borg'': voetbalstadion met wedstrijdterrein voor voetbal, hardlooppiste (ondergrond: rood bouwzand) met oefenterrein voor voetbal, basketbalterrein (ondergrond: asfalt), tennisterreinen, skateterrein. Nabij bevinden zich een hondenclub en een visvijver.

<gallery>
Bestand:Jimmy_Verstraeten_docu1.jpg|Het gemeentehuis van Neeroeteren
Bestand:Neeroeteren.jpg|Neermolen te Neeroeteren
</gallery>
<gallery>
Bestand:Jimmy_Verstraeten_docu3.jpg|Bedevaartsoord, in Neeroeteren bekend als ''de grot''
Bestand:Zuid-Willemsvaart - Het eilandje.jpg|''Het Eiland'', omgeven door de Zuid-Willemsvaart
</gallery>

== Bekende Neeroeterenaren ==
* [[Ben Berden]]
* [[Mathieu Billen]]
* [[Kris Cuppens]]
* [[Stefan Everts]]
* [[Kristof Vliegen]]
* [[Jan Lambert Wirix]] (1946-2008) oudkatholiek bisschop

== Rockbands uit Neeroeteren ==
* [[Schmutz]]
* [[The Romans]]
* [[Chimaira (band)|Chimaera]]

== Jeugdverenigingen in Neeroeteren ==
* Chiro Neeroeteren
* Jeugdharmonie De Voortgangertjes
* KLJ Voorshoven
* Speelpleinwerking De Speelbeestjes
* Carnavalsvereniging De Zeiver Lepkes

==Nabijgelegen kernen==
[[Opoeteren]], [[Rotem (Dilsen-Stokkem)|Rotem]], [[Elen]], [[Maaseik]], [[Kinrooi]], [[Tongerlo (Bree)|Tongerlo]], [[Opitter]]

==Externe link==
*[https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/geheel/21930 Onroerend erfgoed]

{{Navigatie gemeente Maaseik}}
{{Coördinaten|51_5_15_N_5_42_34_E_type:city_scale:25000_region:BE|51° 5' NB, 5° 43' OL}}

[[Categorie:Plaats in Limburg (België)]]
[[Categorie:Maaseik]]

Monic Hendrickx

2013-09-21T13:43:38Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: Heartbeat - Koppeling(en) gewijzigd naar Heartbeat (2008)

{{Infobox acteur
| naam = Monic Hendrickx
| afbeelding =
| onderschrift =
| volledige naam =
| geboortenaam =
| geboren = [[3 december]] [[1966]]
| overleden =
| land = [[Nederland]]
| bijnaam =
| pseudoniem =
| jaren-actief = 1994 - heden
| beroep = actrice
| website =
| imdb = 0376826
| ibdb =
}}
'''Monic Hendrickx''' ([[Stevensbeek]], [[3 december]] [[1966]]) is een [[Nederland]]se actrice.

Ze kreeg grote bekendheid met rollen in ''[[De Poolse bruid]]'' en ''[[Nynke]]''. Beide films waren Nederlandse inzendingen voor de [[Academy Award|Oscars]], maar kregen geen nominatie. ''[[Zus & Zo]]'' van [[Paula van der Oest]] werd in 2002 wel genomineerd in de categorie beste buitenlandse film maar deze Oscar ging naar ''[[Nowhere in Africa]]'' ([[Nirgendwo in Afrika]]). Wel won ze in haar carrière drie [[Gouden Kalf (filmprijs)|Gouden Kalveren]] en diverse buitenlandse onderscheidingen, waaronder de Australische [[Inside Film Award]] voor haar rol in [[Unfinished Sky]] in 2008.<ref>''[[Algemeen Dagblad|ad]].nl'' -[http://www.ad.nl/ad/nl/1002/Showbizz/article/detail/2102288/2008/11/13/Monic-Hendrickx-wint-Australische-filmprijs.dhtml Monic Hendrickx wint Australische filmprijs]</ref> In 2008 was ze de eregast tijdens het [[Nederlands Film Festival]]. Sinds 2012 speelt zij solo diverse rollen in het door Rogier Schippers geschreven stuk ''Oxytocine''. Zij wordt hierin begeleid door 2 muzikanten en een zangeres.

==Filmografie==
* [[De twijfel tussen waarheid en tijd]] (1994) ...Vera
* [[De Poolse bruid]] (1998) ...Anna Krzyzanowska(Gouden Kalf)
* [[De Man met de Hond]] (1998) ...Petra
* [[Les Diseurs de Verite]] (2000)
* [[Nynke]] (2001) ...Nynke van Hichtum (Gouden Kalf)
* [[Zus & Zo]] (2002) ...Sonja
* [[Dwaalgast (film)|Dwaalgast]] (2003) ...Hester
* [[Het Zuiden]] (2004) ...Martje Portegies (Gouden Kalf)
* [[Verborgen Gebreken (film)|Verborgen Gebreken]] (2004) ...Sonja Jansen
* [[Amazones (film)|Amazones]] (2004) ...Sam
* [[Leef!]] (2005) ...Anna
* [[Diep (film)]] (2005) ...Quinta
* [[Unfinished Sky]] (2007) ...Tahmeena
* [[De laatste liefde van Mata Hari]] (2007) ...Mata Hari
* [[De Brief voor de Koning (film)|De brief voor de koning]] (2008) ...Moeder Tiuri
* [[De Storm]] (2009) ...moeder Julia
* [[Overmorgen]] (2010) ...Emma
* [[Sonny Boy (2011)|Sonny Boy]] (2011) ...Ans Bartels
* [[Penny's Shadow]] (2011) ...Moeder van Kai
* [[Lotus (film)|Lotus]] (2011) ...Petra
* [[Kenau]] (2014) ...Kenau Simonsdochter Hasselaer

==Bijrol==
* [[Aletta Jacobs: Het hoogste streven]] (1995) ...Amsterdamse Meretrix
* [[All Stars (film)|All Stars]] (1997) ...Receptioniste
* [[Maten (film)|Maten]] (1999)
* [[Dajo]] (2000) ...Moeder
* [[Soul Assassin]] (2001) ...Moeder
* [[Het Wonder van Máxima]] (2002) ...Dokter Anhals
* [[De vanger]] (2003) ...Vrouw
* [[Kees de jongen (film)]] (2003) ...Moeder Bakels
* [[Radeloos (film)|Radeloos]] (2008) ...Paco's Moeder
* [[Gooische Vrouwen (film)]] (2011) ...Sophie
* [[Het Bombardement]] (2012) ...Eva's moeder

==Korte film/telefilm==
* [[Kort Rotterdams - Temper! Temper!]] (1998)
* [[Dichter op de zeedijk]] (1999)
* [[Vlucht der Verbeelding]] (2003) ...?
* [[Gezocht:Man]] (2005) ...Rosalie
* [[Masterclass (film)]] (2005)
* [[De uitverkorene (film)|De uitverkorene]] (2006) ...Aleid van der Laan
* [[Nadine (2007)|Nadine]] (2007) ...Nadine
* [[Anna (telefilm)|Anna]] (2007) ...Anna
* [[Heartbeat (2008)|Heartbeat]] (2008) ...Moeder
* [[Dag in dag uit]] (2008)
* [[Oh, Deer!]] (2009) ...Monic
* [[Drone]] (2011) ...Esther Vroomen
* [[Na U]] (2011) ...Irene

==Televisieserie==
* [[Kats & Co]] (1994) afl. Pas de deux
* [[De Buurtsuper]] (1995) ...Kim afl. Kim
* [[Baantjer (televisieserie)|Baantjer]] (1997) ...Chantal Springer afl. De Cock en de moord op de barmhartige
* [[De geheime dienst]] (2000) ...Marjan
* [[Grijpstra & de Gier]] (2004) ...Tine de Graaff afl. Een klassiek geval
* [[Enneagram (televisieserie)]] (2005) ...Hester afl. Dwaalgast
* [[Medea (televisieserie)]] (2005) ...de Vries
* [[Waltz]] (2006) ...Tante Liezl
* [[Stellenbosch (televisieserie)|Stellenbosch]] (2007) ...Betty Keppel
* [[Sterke verhalen uit zoutvloed]] (2008) ...Moeder Berend afl. De zwetser
* [[Penoza]] (2010) ...Carmen van Walraven de Rue
* [[Deadline (televisieserie)|Deadline]] (2010) ...Liesbeth Donker
* [[Rembrandt en ik]] (2011) ...Sophie van der Houven
* [[In Therapie]] (2011) ...Marit Kroon
* [[Penoza]] 2 (2012-2013) ...Carmen van Walraven de Rue
* [[Penoza]] 3 (2013-2014) ...Carmen van Walraven de Rue

==Theater/toneel==
* [[Muziek Theater voor kinderen]] ...1993
* [[We could be Heroes]] ...1995
* [[Het huis van Bernarda Alba]] ...1996
* [[Othello en El Dorado]] ...1997
* [[De Federatie]] ...1997
* [[De Hertog & Dienstmeid]] ...2000

== Overig werk ==
* Hendrickx speelde een rolletje in de muziekvideo's van de nummers ''[[Birds (Anouk)|Birds]]'' en ''Kill'' van [[Anouk (zangeres)|Anouk]].

==Prijzen==
* [[Gouden Kalf (filmprijs)|Gouden Kalf]] ...1998 Beste Actrice [[De Poolse bruid]]
* [[Prix d'Europe]] ...1998 [[De Poolse bruid]]
* [[Best Actress Award]] ...1998 (Montreal World Film Festival)
* [[Gouden Kalf (filmprijs)|Gouden Kalf]] ...2001 Beste Actrice [[Nynke]]
* [[Rouen Nordic film Festival - Award]] ...2004 Beste actrice
* [[Gouden Kalf (filmprijs)|Gouden Kalf]] ...2004 Beste Actrice [[Het Zuiden]]
* [[Best Actress Award]] ...2004/2005 [[Het Zuiden]] (Nordic Film Festival)
* [[Best Actress Award]] ...2005 [[Het Zuiden]] (Buenos Aires Independent Film Festival)
* [[Best Actress Award]] ...2006 [[Leef!]] (Fort Lauderdale International Filmfestival)
* [[Inside Film Award]] ...2008 Beste Actrice [[Unfinished Sky]]
* [[Australian Film Institute Award]] ...2008 Beste Actrice [[Unfinished Sky]]
* [[Beeld en Geluid Award]] ...2010 Beste Actrice

{{Persoonsgegevens
| NAAM=Hendrickx, Monic
| ALTERNATIEVE NAMEN=
| KORTE OMSCHRIJVING=Nederlands actrice
| GEBOORTEDATUM= [[3 december]] [[1966]]
| GEBOORTEPLAATS=
| OVERLIJDENSDATUM=
| OVERLIJDENSPLAATS=
}}

{{Appendix||2=
== Noot ==
{{References}}
== Externe link ==
*''ans-online.nl'' - [http://www.ans-online.nl/papieren-ansen/ans-januari-2008/monic-hendrickx Monic Hendrickx – ‘Acteren is een infantiel beroep’]
}}

{{DEFAULTSORT:Hendrickx, Monic}}
[[Categorie:Nederlands acteur]]
[[Categorie:Nederlands filmacteur]]

Holocaust in den Niederlanden

2013-08-20T17:26:16Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: NV - Koppeling(en) gewijzigd naar Naamloze vennootschap (onderduikorganisatie)

De '''Holocaust in Nederland''' was de uitvoering in [[Nederland]] van de doelstelling van [[nazi-Duitsland]] om de [[Endlösung der Judenfrage|uitroeiing]] van de ([[Europa (continent)|Europese]]) [[Joden]] te bewerkstelligen.

Een van de kernpunten van de [[nationaalsocialisme|nationaalsocialistische]] [[ideologie]] was de in het [[Duits]] geheten ''Endlösung der Judenfrage'', vaak ook wel [[Holocaust]] of [[Holocaust|Shoah]] genoemd. Van de circa 140.000 [[Joden]] in Nederland werden er tussen de 104.000 en 110.000 vermoord, ongeveer 75 procent in totaal.<ref>Voor het aantal van 110.000 zie o.a. [http://www.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Rechtsherstel/joden.html NRC Handelsblad] en [http://www.dbnl.org/tekst/rand002insc01_01/rand002insc01_01_0058.htm Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren] en voor het aantal 104.000 [http://www.museum.nl/index.cfm/museum/hollandsche-schouwburg Museum.nl] en [http://www.jhm.nl/pers.aspx?ID=16&markeer=thou Joods Historisch Museum]. Een exact getal valt niet te noemen, het blijft een schatting maar er zijn zeker meer dan 102.000 Joden vermoord. Een onbekend aantal Nederlandse Joden is na aankomst bij concentratiekampen zonder enige registratie direct vergast. Er zijn geen exacte gegevens van het aantal dat buiten de concentratiekampen zijn omgebracht, het betreft een aantal duizend.</ref>
Dit is een hoog percentage in vergelijking met andere landen waar de Joden werden vervolgd en het allerhoogste percentage in West-Europa: in [[België]] en [[Frankrijk]] werd hooguit 40 procent bereikt. De [[geschiedschrijving]] van de Holocaust tracht onder meer te verklaren waarom in Nederland verhoudingsgewijs veel Joden zijn omgekomen.

== Inleiding ==
[[Adolf Hitler|Hitler]] met zijn [[nazi]]'s streefden twee belangrijke doelen na. In de eerste plaats was de aandacht gericht op heerschappij over het Europese continent en de [[nazificatie]] ervan. Daarnaast was het doel van de nazi's om ideologisch ongewenste personen zoals Joden, [[zigeuner]]s, '[[economisch]] onwaardigen', [[homoseksualiteit|homoseksuelen]]{{Bron?|onderbouwing met grondige bron nodig dat homoseksuelen in Nederland (al dan niet systematisch) werden vervolgd puur vanwege hun homoseksualiteit|2011|10|08}}, [[Polen]], [[Slavische volkeren|Slaven]], enzovoorts uit het beoogde leefgebied van het Germaanse ras te verwijderen. Dat was nodig om ''[[Lebensraum]]'' (=levensruimte) te scheppen voor het Germaanse ras en om het Germaanse ras bloedzuiver te houden. Reeds in ''[[mein Kampf]]'' (=mijn strijd) had Hitler deze doelstellingen genoemd en vanuit de [[rassentheorie]] onderbouwd. Deze ''verwijdering'' van inferieur geachte groeperingen werd de voedingsbodem voor de uiteindelijke poging tot daadwerkelijke vernietiging van alle Europese Joden.

De vernietiging van de Joden werd in Europees verband grondig aangepakt. Ook in Nederland werden allerlei anti-Joodse maatregelen van kracht. Uiteindelijk lukte het de [[bezetting (militair)|bezetter]] om circa 101.800 Nederlandse Joden te vermoorden. De Joden werden daartoe [[deportatie|gedeporteerd]] naar Polen om daar [[gaskamer|vergast]] te worden. De massale deportaties begonnen in de zomer van [[1942]]. De weg daarheen werd uiterst behoedzaam en zorgvuldig gebaand.

== Tijdlijn van anti-Joodse maatregelen en gerelateerde gebeurtenissen ==
De Duitsers hebben de vernietiging van de Joden met grote ''Gründlichkeit'' (=nauwkeurigheid) aangepakt. De bezetter in Nederland is behoudens de [[februaristaking]] van [[1941]], eigenlijk nergens op noemenswaardige tegenstand gestuit. In Frankrijk en België lag dit anders. Dit wordt vaak verklaard met de grote gezagsgetrouwheid die van oudsher in Nederland heerste en het feit dat men al meer dan ruim een eeuw geen bezetting meer had gekend en daar dus niet op voorbereid was, zoals dat wel het geval was in België, dat reeds tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] door de Duitsers bezet was geweest.

Er kwam een reeks van maatregelen die uiteindelijk uitmondden in een operatie waarbij Joden, zonder veel maatschappelijke onrust, naar Polen konden worden afgevoerd. De volgende lijn werd zichtbaar:
*1 juli 1940: Joden mochten niet langer deelnemen aan de luchtbescherming.
*Op [[30 september]] [[1940]] krijgen de lagere overheden informatie over de vraag wie er nu precies als 'Jood' moet worden aangemerkt. Iemand met drie of vier Joodse grootouders wordt als ''Volljude'' (=voljood) aangemerkt.
*10 januari 1941: De [[Nederlandse Bioscoopbond]] ontzegt Joden de toegang tot [[bioscoop|bioscopen]].
*Op [[10 januari]] [[1941]] krijgen de Joden de plicht om zich te laten registreren. In navolging van de praktijk in Duitsland wil de bezetter ook in Nederland een zogenoemde ''Judenkarterei'', een centraal register met alle Joodse Nederlanders daarin opgenomen. Ook wie slechts één joodse voorouder heeft gehad, dient zich te melden. Zij moeten daartoe zelf één gulden te betalen. Er werden uiteindelijk 157.000 formulieren in [[Den Haag]] ontvangen. Geen enkel plaatselijk bureau heeft de oproep gesaboteerd of vertraagd.
*9 februari 1941: De Weerbaarheidsafdeling veroorzaakt rellen in de [[Jodenbuurt (Amsterdam)|Jodenbuurt te Amsterdam]].
*Op 13 februari 1941 werd op bevel van de bezetter de [[Joodse Raad]] opgericht. Als enig toegestane Joodse blad werd door de Raad Het Joodsche Weekblad uitgegeven, wekelijks van 11 april 1941 t/m 28 september 1943. Het blad bevatte onder meer de Duitse geboden en verboden gericht op de Joden. De Raad werd ervoor verantwoordelijk gesteld dat de Joden zich hieraan hielden.
*15 februari 1941: De besturen van acht Groningse studentenverenigingen richten een brief tot de Duitse gevolmachtigde voor de provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]] naar aanleiding van de invoering van een 'numerus clausus' (beperking van het aantal) voor Joodse studenten. Deze brief - aan de gemachtigde persoonlijk afgegeven - houdt onder meer in, ''dat de verenigingen hierin een directe aantasting van de Nederlandse traditie (van) vrijheid van studie zonder onderscheid van ras of geloof (zien). Daarenboven menen wij, dat deze maatregelen in strijd zijn met het Volkenrecht. ...Daarom komen wij met kracht op tegen deze bovengenoemde onrechtmatigheid.'' De besturen verzoeken hun leden dringend na dit duidelijke protest verdere demonstraties achterwege te laten.
*22 februari 1941: Eerste Duitse [[razzia]]'s op Joden in Amsterdam. Deze duren twee dagen.
*25 februari 1941: Uit protest tegen twee razzia's wordt in [[Amsterdam]] de februaristaking georganiseerd. De staking wordt hard neergeslagen: er vallen hierbij negen doden en vierentwintig zwaargewonden.
*12 maart 1941: Verordening tot verwijdering van Joden uit het Nederlandse bedrijfsleven.
*1 april 1941: Bordjes met de tekst ''"Voor Joden verboden"'' in Nederlandse cafés verplicht.
*1 mei 1941: In Nederland mogen Joden niet meer in schouwburgen en bioscopen komen, uitgezonderd de zogenaamde joodse theaters: daar mogen juist geen ariërs komen.
*26 mei 1941: Alle Nederlandse orkesten worden gecontroleerd en Joodse [[musicus|musici]] zijn van deelname eraan uitgesloten.
*4 juni 1941: In Nederland worden badplaatsen, [[plantsoen]]en, enzovoorts verboden voor Joden.
*11 juni 1941: In Den Haag en Amsterdam vinden razzia's op Joden plaats.
*8 augustus 1941: Joods geld moet worden gestort bij de [[Lippmann, Rosenthal & Co. (Sarphatistraat)|Lippmann, Rosenthal & Co.]] in Amsterdam.
*1 september 1941: Joodse leerlingen worden van niet-Joodse scholen verwijderd.
*Op [[5 september]] [[1941]] kan de Rijksinspectie van het Bevolkingsregister in de persoon van [[Jacobus Lambertus Lentz]] aan de bezetter melden dat er in Nederland circa 140.000 'voljoden' zijn. Daarnaast zijn er nog halfjoden en kwartjoden. De centrale registratie is een feit.
*december 1941: Niet-Nederlandse Joden zijn verplicht een "verzoek om emigratie" in te dienen, met verstrekking van veel gegevens, los van daadwerkelijke mogelijkheden tot emigratie.
*20 januari 1942: [[Wannseeconferentie]] in de gelijknamige villawijk [[Berlin-Wannsee]], over de ''[[Endlösung der Judenfrage]]'' (=oplossing voor het jodenvraagstuk). Secretaris is [[Adolf Eichmann]].
*Op [[23 januari]] [[1942]] geeft de bezetter de opdracht dat Joden een '''J''' in hun persoonsbewijs moeten ontvangen.
*1 februari 1942: De eerste groep Nederlandse Joden gaan naar de [[Joodse werkkampen]] van de [[Rijksdienst voor de Werkverruiming|Werkverruiming]].
*1 april 1942: Begin wegvoering Joodse patiënten uit Nederlandse ziekenhuizen.
*16 april 1942: Handelaren in de [[Diamantbeurs (Amsterdam)|Amsterdamse Diamantbeurs]] worden gedwongen hun diamantvoorraad bij de Duitsers in te leveren.
*17 april 1942: Bij een controle in de Amsterdamse Diamantbeurs worden de handelaren gecontroleerd en achtergebleven diamanten ingenomen door de Crisis Controledienst. Deze gebeurtenis werd vastgelegd door de fotograaf [[Bart de Kok]].
*mei 1942: Veel joden van buiten Amsterdam moeten naar Amsterdam verhuizen en worden ingekwartierd bij andere Joden (deze moeten dat dulden).
*9 mei 1942: Alle Nederlandse joden moeten een [[Jodenster]] dragen.
*30 juni 1942: Joden moeten tussen 20 en 6 uur in hun woningen zijn. Zij mogen ook niet meer mee als passagier in de [[Amsterdamse tram]].
*Vanaf [[14 juli]] [[1942]] werden Joden systematisch afgevoerd via kamp [[Kamp Westerbork|Westerbork]], zogenaamd om te gaan werken in een werkkamp in Duitsland (werkverruiming / [[Arbeitseinsatz]]). In het begin werden mensen aangeschreven met het bevel zich te melden. Er werd gedreigd dat als men niet kwam opdagen men naar een [[concentratiekamp]] zou worden gestuurd (dit werd als nog veel erger beschouwd dan te moeten werken in een werkkamp; [[Mauthausen (concentratiekamp)|concentratiekamp Mauthausen]] was toen al berucht). Later werden mensen niet meer opgeroepen maar gelijk gearresteerd. Ook zijn er massale nachtelijke [[razzia]]'s geweest in [[Amsterdam-Zuid]] en [[Amsterdam-Centrum]].
*15 juli 1942: Eerste groep Nederlandse Joden worden van Westerbork naar Auschwitz getransporteerd.
*september 1942: Joden mogen niet meer op bankjes op straten en pleinen zitten.
*2 oktober 1942: Joodse werkkampen worden in Nederland leeggehaald, en 14.000 personen worden gedeporteerd.
*januari 1943: Vondelingen worden aangemerkt als Jood.
*26 mei 1943: Razzia's in Amsterdam. Er worden ca. 3000 Joden opgepakt.
*20 juni 1943: Opnieuw razzia's in Amsterdam. Dit keer worden er 5700 Joden opgepakt.

De [[Verenigd Koninkrijk|Britse]] onderzoeker [[Bob Moore]] wijst er op dat in Frankrijk en België de maatregelen tegen de Joden met tamelijk veel weerstand en maatschappelijke onrust gepaard gingen. Daardoor heeft de bezetter de te deporteren aantallen Joden voor die landen naar beneden bijgesteld. Voor Nederland kon er echter nog wel wat bij:
:''Daar stond tegenover dat het identificeren en isoleren van Joden in Nederland weinig of geen problemen gaf, zodat het waarschijnlijk in staat werd geacht een groter aantal Joden te leveren dan oorspronkelijk was begroot.''<ref>Bob Moore in ''Slachtoffers en overlevenden]]'' (p. 114)</ref>

== Specifieke Nederlandse omstandigheden ==
In totaal zijn circa 110.000 Joden uit Nederland gedeporteerd, waarvan circa 5.000 de concentratiekampen hebben overleefd.<ref>Zie [http://www.hollandscheschouwburg.nl/site_nl/deportatie/kader.html Hollandsche Schouwburg]</ref> Daarnaast zijn een paar duizend Nederlandse Joden omgekomen door moord en ontberingen buiten de werk- en concentratiekampen. Ook heeft een onbekend aantal zelfmoord gepleegd om deportatie te ontkomen. Daarmee heeft de bezetting een tol geëist van ongeveer driekwart van alle Joodse inwoners in mei 1940. Dit is naar verhouding een hoog aantal slachtoffers in West-Europa. In Luxemburg was het even hoog, in Duitsland en Oostenrijk was het hoger, nl. 84% en in Tsjechië 90% volgens Lucy Dawidowicz in haar 'The War Aaginst the Jews'.

Enkele theorieën waarom in Nederland zich dit aantal heeft kunnen voordoen, zijn onder meer:
*Er is geen enkele aanslag of overval gepleegd op transporttreinen voor Joden om hen te bevrijden;
*Pas na de [[april-meistaking]] in 1943 kwam het verzet echt op gang, maar toen was het voor de meeste Joden al te laat
*Het Duitse bezettingsregime bestond was een burgerlijk regime, waar de nazi-uitgangspunten zoals Jodenvervolkging hoog in aanzien stonden; dit werd uitgeveord door Oostenrijkse nazi’s zoals Reichskommissar [[Arthur Seyss-Inquart]] en vooral SS-generaal [[Hanns Rauter]];
*De efficiëntie en de traditioneel hoge graad van organisatie en registratie van de Nederlandse overheden, die bijvoorbeeld van allen die zichzelf als Jood beschouwden, de religie had geregistreerd;
*Het dichtbevolkte land en merendeels vlakke landschap, zonder gebergte en zonder uitgestrekte bossen, maakte het Joden moeilijk om zich te verbergen;
*Het overgrote deel van de Nederlandse Joden was woonachtig in [[Amsterdam]], een kwart in de andere grote steden, waardoor zij als gevolg van hun concentratie een gemakkelijk doelwit voor vervolging vormden;
*De Joodse leiders voelden zich genoodzaakt tot een beleid van samenwerking met hun vervolgers;
*Doordat de Joden door de Duitsers uit het openbare leven werden verbannen, raakten zij afgesneden van de morele en fysieke ondersteuning door de verzuilde instellingen uit het maatschappelijke middenveld{{Bron?||2013|6|24}};
*Slechts 1 op de 7 Joden heeft geprobeerd een onderduikadres te vinden{{Bron?||2013|6|24}};
*Nederland had een van de modernste bevolkingsregisters in de wereld waar voor de oorlog al bijna iedere Nederlander met naam, adres en religie vermeld stond.
*De [[Joodsche Raad]] in Amsterdam werkte verzet onder de Joden zelf tegen.Andere Joodsche Raden zagend ata nders, zoals die in Enschede. Niettemin hadden Joden een groot aandeel in het [[Joods_verzet_tegen_de_nazi%27s#Nederland| gewapende verzet]], o.m. vanwege het relatief grote aantal Joden dat socialist of communist was. Bekend waren o.m. [[Sally Dormits]] en de leiding van de [[CPN]], zoals [[Paul de Groot]]..

Daarnaast geeft [[Nanda van der Zee]] in haar boek "''Om erger te voorkomen''" nog andere verklaringen:

*Het ongrondwettige maar ook onvrijwillige vertrek van [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] en de regering naar Londen maakte dat er plaats kwam voor een civiel Duits gezag onder de [[antisemitisme|antisemiet]] [[Seyss-Inquart]];
*De symbolische en actieve rol van de vorstin in het verzet tegen Jodenvervolging, zoals de in eigen land gebleven vorsten van bijvoorbeeld [[Denemarken]] en [[België]] betrachtten, werd zodoende onmogelijk;
*Koningin Wilhelmina heeft, door de [[Joden]] in haar radiospeeches vrijwel nooit te noemen, geen gebruik gemaakt van de grote propagandamogelijkheden van [[Radio Oranje]].

===Yad Vashem===
Daar staat naast, dat Nederlanders relatief de meeste onderscheiding van Yad Vashem hebben ontvangen voor het redden van Joden: 1 op de 1.800 Nederlanders ontving er een van [[Yad Vashem]] <ref>^ http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3126447/2012/01/18/Een-op-1-800-Nederlanders-redde-Joden.dhtml</ref>. In totaal kregen 5.200 Nederlanders en drie Nederlandse organisaties deze onderscheiding. De meest succesvolle redster van Joden was [[Truus Wijsmuller-Meijer]], die ongeveer 10.000 Joodse kinderen uit Duitsland en Oostenrijk wist te redden en overgaf aan de organisatie van [[Kindertransporte]]. Zij was vooral; actief in de periode 1938-1940.

Er is geen ander land waar zoveel organisaties of groepen onderscheiden werden. Dit zijn:
* alle deelnemers aan de [[Februaristaking]]
* de gehele bevolking van het Drenthse dorp [[Nieuwlande]], onder leiding van verzetsleider [[Johannes Post]]
* de [[Naamloze vennootschap (onderduikorganisatie)|NV]], de illegale organisatie die 600 Joodse kinderen redde, onder meer uit het Joods crèche tegenover de [[Hollandsche Schouwburg]]..

==Literatuur==
Voor Nederland is de uitroeiing van de Joden verschillende malen beschreven. Ook zijn verschillende detailstudies over de uitroeiing van de Joden in Nederland verschenen.

===Algemene overzichtswerken===
* [[1950]] - [[Abel J. Herzberg]]: ''Kroniek der Jodenvervolging 1940-1945''. (Amsterdam: Querido, 1985 (1950)).
* [[1965]] - [[Jacques Presser]]: ''[[Ondergang|Ondergang: De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945]]''. (2 delen; Den Haag: Staatsuitgeverij/Martinus Nijhoff, 1985 (1965)).
* [[1978]] - [[Loe de Jong]]: ''[[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]], Deel 8: Gevangenen en Gedeporteerden''. (Den Haag: Staatsuitgeverij/Martinus Nijhoff, 1978).
* [[1993]] - Ds. J.M. Snoek: ''De Nederlandse kerken en de joden, 1940-1945''. ISBN 90-242-0949-8 (nu ook op het NL gedeelte van de [[project Gutenberg]]-site te vinden onder het nr. '''17139''' of via de auteur/titellijsten).
* [[1998]] - Bob Moore: ''Slachtoffers en overlevenden, De nazi-vervolging van de joden in Nederland''. (Amsterdam: Bert Bakker, 1998).
* [[2006]] - Ies Vuijsje, ''Tegen beter weten in: zelfbedrog en ontkenning in de Nederlandse geschiedschrijving van de jodenvervolging''. (Amsterdam: Uitgeverij augustus, 2006).
* [[2011]] - Pim Griffioen en Ron Zeller, ''Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en België, 1940-1945: overeenkomsten, verschillen, oorzaken.'' (Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2011).

===Detailstudies===
* [[1999]] - [[Gerard Aalders]]: ''Roof, De ontvreemding van joods bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog''.

===Persoonlijke getuigenissen en verhalen===
* [[Anne Frank]]: ''Het dagboek van Anne Frank''
* [[Clara Asscher-Pinkhof]]: ''Danseres zonder benen'' en ''Sterrenkinderen''
* [[Marga Minco]]: ''Het bittere kruid ''
* [[Jona Oberski]]: ''Kinderjaren''

==Canon van Amsterdam==
* Moord op de Joden is venster nummer 41 van de [[Canon van Amsterdam]].

==Zie ook==
* [[Nederland in de Tweede Wereldoorlog]]
* [[Holocaust in België]]
* [[Antisemitisme]]
* [[Antiziganisme]]

== Externe links ==
* [http://www.annefrank.nl/ontdekking/ Beeldverhaal over de Jodenvervolging in Nederland]
* [http://www.joodsmonument.nl Site met veel gegevens over Nederlandse slachtoffers]
* [http://www.dbnl.org/tekst/pres003onde01_01/index.htm Pressers ''Ondergang'' online beschikbaar bij de ''Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren'']
* [http://www.groene.nl/1997/20/rz_nanda.html Artikel op de site van De Groene Amsterdammer, over het boek ''Om erger te voorkomen'' van Nanda van der Zee over de Jodenvervolging en de dubieuze rol van Wilhelmina hierin.]
* [http://www.joodsmonument.nl/ ''Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland'' met als doel het levend houden van de herinnering aan alle Joden in Nederland die de tijdens de Shoah zijn omgekomen, en nabestaanden en overige belangstellenden in staat stellen meer te weten te komen over de slachtoffers van de Shoah.]

{{Appendix}}

[[Categorie:Canon van Amsterdam]]
[[Categorie:Gebeurtenis in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog|Holocaust in Nederland]]
[[Categorie:Holocaust|Holocaust in Nederland]]

Benutzer:CWKC/Engelandvaarder

2013-05-18T20:09:23Z

Robbot: Robotgeholpen doorverwijzing: RAF - Koppeling(en) gewijzigd naar Royal Air Force

[[Bestand:Engelandvaarders, February 24, 1944, Off Lowe.jpg|thumb|24 februari 1944 met v.l.n.r. [[Hein Fuchter]] (op de boeg), [[John Osten]], [[Edzard Moddemeijer]], [[Flip Winckel]] en [[Henk Baxmeier]] (aan het roer).]]

'''Engelandvaarder''' werd de erenaam voor alle mannen en vrouwen die tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] (1940-1945), na de capitulatie van de [[Nederlandse strijdkrachten]] en vóór de [[Operatie Overlord|geallieerde invasie in Normandië]] op 6 juni 1944 (D-day), uit bezet gebied wisten te ontsnappen met de bedoeling zich in Engeland of ander geallieerd gebied bij de geallieerde strijdkrachten aan te sluiten om actief aan de strijd tegen de vijand (Duitsland, Italië, Japan) deel te nemen.

In juli 1940 ontsnapten drie Nederlanders vanuit bezet Nederland en staken met een twaalfvoetsjol de [[Noordzee]] over naar [[Engeland]]. Zij werden "Engelandvaarders" genoemd. Na hen zagen nog meer Nederlanders kans Engeland te bereiken, niet alleen rechtstreeks varend of door de lucht, maar ook over land, via neutrale landen als Zwitserland, Portugal, Spanje en Zweden (zie verder onder routes).

Ruim 1700 Nederlandse mannen en vrouwen zijn, na veel moeilijkheden te hebben overwonnen, in Engeland of ander geallieerd gebied aangekomen. Van hen kwamen 332 bij de landmacht, 118 bij de luchtmacht, 397 bij de marine, 176 bij het [[KNIL]], 164 bij de koopvaardij, 111 werden [[geheim agent]] en 129 kwamen bij de overheid in Londen.

Een groot aantal mannen en vrouwen is echter op weg naar Engeland omgekomen of werd gearresteerd. Enkelen werden gefusilleerd, de meesten werden naar een concentratiekamp afgevoerd. Sommigen slaagden er in daaruit te ontsnappen. [[Bram van der Stok]], de succesvolste Nederlandse gevechtspiloot uit de Tweede Wereldoorlog, ontsnapte samen met [[Bodo Sandberg]] en vier andere Engelandvaarders uit het krijgsgevangenenkamp [[Stalag Luft III]]. Ze wisten de auto van de kampcommandant te stelen. Veel anderen vonden in een kamp de dood, slechts enkelen keerden na de bevrijding terug naar Nederland.

[[Bestand:Flickr - Erfgoed in Beeld - Scheveningen, Monument Engelandvaarders.jpg|thumb|Bezoek van [[Wilhelmina der Nederlanden|koningin Wilhelmina]] en [[Juliana der Nederlanden|prinses Juliana]] aan Breda in 1945. Adjudanten van koningin Wilhelmina, (vlnr. [[Peter Tazelaar]], [[Rie Stokvis]], [[Erik Hazelhoff Roelfzema]]).]]

==Aantallen==
Het exacte aantal Engelandvaarders zal nooit kunnen worden bepaald. De officiële registratie was vaak fragmentarisch en had geen grip op de vele Engelandvaarders die indirect in Engeland aankwamen. [[Agnes Dessing]]<ref>{{cite book|last=Dessing|first=Agnes Margaretha Francisca|title=Tulpen voor Wilhelmina: De geschiedenis van de Engelandvaarders|url=http://dare.uva.nl/document/77562|year=2004|publisher=Bert Bakker|location=Amsterdam|page=176|chapter=Mislukte pogingen tot Engelandvaart}}</ref> ging er in 2004 in haar proefschrift vanuit dat er 1700 Engelandvaarders waren, een getal dat overeenkomt met de schatting van [[Loe de Jong]]. Onder hen waren minimaal 48 vrouwen. Bijna 1000 mensen hebben hun eigen ontsnapping geregeld, de anderen hadden contacten om met behulp van bestaande ontsnappingsroutes weg te komen.

Verder denkt Dessing dat minimaal 783 personen nooit zijn aangekomen, maar het is niet bekend hoeveel mensen een poging hebben gewaagd. Velen gingen via de [[Zweedse Weg|Zweedse -]] of [[Zwitserse Weg]], anderen via Frankrijk en over de Pyreneeën naar Spanje. De minderheid probeerde over de Noordzee naar Engeland te gaan. In een (vouw)kano waagden 32 mannen de overtocht, slechts 8 bereikten Engeland, waaronder de gebroeders Peteri.

Geschat aantal Engelandvaarders uit andere landen:
* 30.000 uit Frankrijk
* 18.000 uit Denemarken
* 6.000 uit België
* 3 uit Italië

==Definities==
De in de aanhef gebruikte definitie van "Engelandvaarder" werd bepaald door de Stichting Genootschap Engelandvaarders (Beschermheer van het Genootschap was wijlen Z.K.H. [[Bernhard van Lippe-Biesterfeld|Prins Bernhard]]).

De definitie die gehanteerd wordt door het Nationaal Archief, waar de dossiers van de Engelandvaarders liggen opgeslagen, luidt:

''“Onder Engelandvaarder wordt verstaan de toenmalige Nederlander of Nederlandse onderdaan die na de capitulatie van Nederland op 14 mei 1940 (Zeeland een aantal dagen later) en uiterlijk op 6 juni 1944 (D-day) tegen de wil van de vijand uit enig bezet gebied behorende tot het Koninkrijk der Nederlanden zoals zich dat bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog heeft uitgestrekt, dan wel enig ander door de vijand bezet of vijandelijk gebied heeft verlaten met de bedoeling een persoonlijke bijdrage te leveren aan de geallieerde oorlogsvoering.”''

Frank Visser, zelf een Engelandvaarder, definieerde een "Engelandvaarder" als "iemand die tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen de wil van de vijand uitweek van zijn/haar door de vijand bezette land naar geallieerd gebied met het oogmerk zich in dienst te willen stellen van de [[Geallieerden (Tweede Wereldoorlog)|Geallieerde strijdkrachten]] voor de verdere duur van de wereldoorlog en die dit oogmerk aan de geallieerden kenbaar heeft gemaakt met aanvaarding van alle daaruit voortvloeiende persoonlijke gevolgen".

==Redenen==
De redenen om naar Engeland uit te wijken waren legio:
*sommigen wilden actief deelnemen aan het verzet tegen de Duitse bezetter;
*anderen werden gezocht door de Duitse autoriteiten;
* [[Joden|Joodse]] Nederlanders wilden hun deportatie niet afwachten;
*militairen voelden zich, ondanks de capitulatie, verplicht de strijd voort te zetten;
*studenten zochten het avontuur;
*de regering in ballingschap vond mensen onmisbaar en haalde ze naar Engeland.

De definitie van een Engelandvaarder is:

Mannen en vrouwen die na de capitulatie van de Nederlandse Strijdkrachten en vóór de geallieerde invasie in Normandië op 6 juni 1944 (D-day) uit bezet gebied wisten te ontsnappen na de bedoeling zich in Engeland of ander geallieerd gebied bij de geallieerde strijdkrachten aan te sluiten om actief aan de strijd tegen de vijand (Duitsland, Italië, Japan) deel te nemen.

==Routes==
===Over de Noordzee===
In de meest uiteenlopende bootjes is geprobeerd de overtocht naar Engeland te maken. Voor zover bekend zijn ongeveer 95 pogingen ondernomen om de oversteek te maken vanuit ongeveer 40 vertrekpunten. Er zijn 31 overtochten geslaagd waarbij minimaal 204 personen betrokken waren, inclusief 7 buitenlanders, dat wil zeggen drie neergeschoten piloten en vier [[Georgië]]rs, die de [[Opstand van de Georgiërs]] op [[Texel]] ontvlucht waren.

De eerste pogingen werden in te grote boten ondernomen, waardoor ze op zandplaten vastliepen of door de Duitsers gezien werden. De latere scheepjes waren kleiner en werden voorzien van een motor. Dat betekende dat er brandstof gestolen moest worden. Er moest ook sterke mankracht aan boord zijn om door de branding te roeien. Ook zeeziekte, zonnebrand, voldoende eten en drinken waren een groot probleem.

Naar Engeland werd gevaren vanuit [[Cocksdorp]], de [[Hondsbossche Zeewering]], [[IJmuiden]], [[Noordwijk (Zuid-Holland)|Noordwijk]], [[Katwijk aan Zee|Katwijk]], de [[Wassenaarse Slag]], [[Scheveningen]], [[Hoek van Holland]] en de Hollandse en Zeeuwse rivieren. Hiervoor werden vooral vissersscheepen, reddingsboten en -sloepen, vletjes en zelfd kano's gebruikt. Naast de kortste route over de [[Noordzee]] waren er ook routes via Zuid-Europa en via [[Zweden]].

In 2012 zijn Ben Stoel en Chiel van Bakel in een kano naar Engeland overgestoken, als eerbetoon aan de overtocht van de broers Peteri.

===Zuidelijke route===
De zuidelijke route ging via België en Frankrijk naar Spanje (sommigen trokken via Frankrijk of Duitsland naar Zwitserland en vandaar naar Spanje). Er wordt gezegd dat deze route veiliger was dan de route over [[het Kanaal]]. Het was veiliger om via de zogenaamde “zuidroute” te gaan en er waren geen speciale spullen nodig zoals boten of iets anders. Het grootste probleem was de grenscontrole. In het begin moesten er speciale papieren worden vervalst maar later kwamen er groepen die mensen over de grens smokkelden. Hier waren ook nadelen bij, zo kon de groep verraden worden door een van de medereizigers. Soms ging het mis wanneer de groep onderling Nederlands sprak in het bijzijn van onbekenden. Een ander probleem was dat sommige mensen geen woord Frans spraken of bijvoorbeeld niet over Frans geld beschikten. Een briljante oplossing voor het gebrek aan de kennis van de Franse taal was die van een jongen die in zijn paspoort had laten drukken dat hij doof was zodat er geen enkele Fransman tegen hem praatte. Een ander nadeel van de zuidroute was dat het zo lang duurde. Ook als je in Spanje aangekomen was duurde het soms nog maanden om over te vliegen naar Engeland. De kortste tijd was in 5 dagen naar Spanje en in drie maanden naar Engeland. Zo snel ging het echter zelden. Het gemiddelde was een jaar en drie maanden maar het kon ook oplopen tot 2 jaar. Meestal werd er gebruikgemaakt van de trein. Hierbij kwam als probleem dat er veel werd gecontroleerd aan de grens. Er werd hiertegen veel creativiteit uitgeoefend. Er waren mensen die onder zakken aardappels gingen liggen. Anderen gingen in de wielbakken van treinen liggen. Ook waren er mensen die uitstapten bij de grens, langs corrupte douane de grens overstaken en dan weer in de trein stapten. Het moeilijkste punt om Europa door te komen was de grens tussen het bezette deel van Frankrijk en het niet bezette deel. De grens was een rivier en op elke brug stond een Duitse patrouille. Veel mensen gingen zwemmend naar [[Vichy-Frankrijk]].

Als dat alles was gebeurd moest je nog Spanje binnen zien te komen. Voor Spanje had je een Spaans visum nodig en dit kon je alleen krijgen als je het visum van Frankrijk liet zien. Maar omdat het eerste allang verlopen was of omdat ze die nooit gehad hebben konden ze Spanje niet in komen. Een oplossing voor dit probleem was het maken van valse papieren. Als je deze papieren had moest je nog de Pyreneeën over. Dit werd meestal gedaan met 30 man en onder begeleiding van een gids die daar ook weer geld voor vroeg. De mensen moesten soms zelfs tot drie kilometer hoogte gaan, omdat het laaggelegen gedeelte van de Pyreneeën werd gecontroleerd door Duitse soldaten. In Spanje werden ze toch nog vaak opgepakt en in een kamp in [[Miranda de Ebro]] ondergebracht. Als ze in Spanje vrij waren konden ze ervoor kiezen om naar [[Gibraltar]] te gaan of naar het neutrale Portugal. Vanaf hier vertrok er een KLM-vlucht. Een overtocht per boot was ook mogelijk.

Zie onder andere: [[Bodo Sandberg]], [[Pierre Louis d’Aulnis de Bourouill]], [[Gerrit Jan van Heuven Goedhart]], [[Daniël de Moulin]], [[Rudi Hemmes]], [[Reijer Abraham Grisnigt]], [[Louis van de Bossche]], [[Garrelt van Borssum Buisman]] en [[Peter Tazelaar]]

===Via Zweden===
Een andere manier om in Engeland te komen was om via Zweden te reizen. Dit was de veiligste route. De mensen die dit deden gingen met een schip naar Zweden. Maar als ze in Zweden kwamen duurde het nog een eeuwigheid om in Engeland te komen. Het vliegtuig vloog niet direct naar Engeland maar er moesten lange omwegen gemaakt worden. Een paar van deze routes waren via [[Moskou]], [[Teheran]], [[Bombay]], [[Kaapstad]] en [[Canada]] naar Engeland. Of via Moskou, [[Wladiwostok]], [[Japan]] en Canada. Dit kon alleen als de [[Sovjet-Unie]] neutraal bleef. In het begin van de oorlog viel het wel mee om een plekje te krijgen op zo’n schip, maar hoe langer de oorlog duurde, hoe beter de controle werd. Een tactiek van de Duitsers was om de schippers met hun gezin te bedreigen en hen wat aan te doen als ze Engelandvaarders aan boord hadden. Soms hadden mensen geluk als ze in Zweden aankwamen. Dit hadden ze als een Amerikaanse bommenwerper gestrande piloten kwam ophalen. Normale mensen kwamen hier echter nooit in aanraking mee, omdat de mensen die belangrijke informatie hadden voorrang kregen.

* De Scheveningse vissersjongens Adrie Pronk en Gerrit Bal zijn in 1942 via de Nederlandse consul in Norrköping met een vliegtuigje naar Engeland gevlucht. Beiden werden ingescheept op de Nederlandse fregat Hr. Ms. ''Johan Maurits van Nassau''.
Het verhaal van Adrie Pronk is opgetekend in het boekje: ''Engelandvaarder Adrie Pronk, van vissersjongen tot marineman''. ISBN 978-90-815442-1-4 (2010)

===Door de lucht===
[[Bestand:Fokker g1.gif|thumb|Fokker G.1]]
De snelste route was door de lucht. Het record staat op naam van 1e luitenant-vlieger [[Hidde Leegstra|T.H. Leegstra]] en Ir [[Piet Vos|P.J.C. Vos]] (1903-1947). Beiden hadden in Zeist gevangengezeten, en moesten toen kiezen tussen de Duitse Arbeidsdienst of hun vroegere baan. Ze kozen om naar Fokker terug te keren. De fabriek van Fokker aan de Papaverweg was al door de Duitsers was overgenomen. Leegstra was verantwoordelijk voor de landvliegtuigen bij Fokker. Piet Vos werkte op Schiphol en had als directielid veel contacten met de Duitsers.

In het weekend speelden ze golf op de toen tien jaar oude [[Amsterdamse Golf Club]], daar vertelde Leegstra aan zijn vriend dat hij maandag 6 mei wilde vertrekken, als Vos meewilde, moest hij regelen dat hij op Schiphol was. Samen kregen zij op 5 mei 1941 toestemming van de Duitsers om voor een testvlucht in een [[Fokker G.I|G.1]], een jachtkruiser van [[Fokker (bedrijf)|Fokker]], op te stijgen. De reguliere Duitse testpiloot Emil Meinecke zou in de andere G.1 meegaan. Ze deden wat stunts boven het IJsselmeer en toen Leegstra de kans kreeg vloog hij een wolk in en verdween naar Engeland. Meinecke raakte hem kwijt en dacht dat hij verongelukt was. De Duitsers zochten naar het verloren vliegtuig en verhoorden de familie, zonder resultaat.

De G.1 was met Duitse hakenkruisen geschilderd, wat bij de Engelse kust verwarring opleverde. Leegstra ontweek drie Hurricanes maar werd later vanaf de grond door hagel beschoten. Na hun landing werden Leegstra en Vos gearresteerd en naar de gevangenis in [[Lowestoft]] gebracht. Hun overtocht had slechts 40 minuten geduurd.

Op 6 mei 1941 werd door 2e luitenant-vlieger [[Govert Steen]], [[Wijbert Lindeman|Wijbert J. Lindeman]] (vliegtuigmonteur bij Fokker), [[Jonkheer|Jhr]] [[Jan Beelaerts van Blokland]] en Boomsma een [[Fokker T.8]] [[watervliegtuig]] uit de [[Minervahaven]] gekaapt. Over de [[Hembrug (brug)|Hembrug]] verlieten zij de haven. Aan de Hollandse kust werden ze beschoten maar niet geraakt. Bij het naderen van de witte rotsen bij [[Dover (Engeland)|Dover]] werd de T.8 weer beschoten en wel geraakt. Ze landden zo snel mogelijk. Hun reis van 240 kilometer had 45 minuten geduurd. Bij het verlaten van hun vliegtuig zwaaiden zij met de Nederlandse vlag om vergissingen te voorkomen. Lindeman kreeg het [[Bronzen Kruis]]. Govert Steen werd vlieger bij het [[129 Squadron Fighter Command]] en sneuvelde op 5 juni 1942 bij [[Octeville-sur-Mer|Octeville]] in [[Frankrijk]]. Beelaerts werd commandant van de [[Prinses Irene Brigade]].

===Andere mogelijkheden===
* [[Erik Hazelhoff Roelfzema]] en [[Peter Tazelaar]] hebben het geluk gehad te kunnen ontsnappen aan boord van de ''St Cerque'', die in Rotterdam lag. Aan boord ontdekten ze [[Bram van der Stok]], die zich ook had verstopt.

==Aankomst in Engeland==
De Britten wilden er heel erg zeker van zijn dat er geen spionnen het land in kwamen. Dus werd iedereen langdurig verhoord door de Britse geheime dienst, de [[Security Service|MI5]]. Veel mensen verwachtten met gejuich te worden ontvangen, maar ze mochten geen contact hebben met de buitenwereld. Dit was voor velen een grote teleurstelling. Daarboven kwam ook nog dat alle bezittingen afgenomen werden en nauwkeurig werden gecontroleerd. Als dit alles erop zat begon het ondervragen pas echt. Dit gebeurde in hun eigen taal: het Nederlands dus. Ze werden ondervraagd over hun reis naar Engeland en dit werd gecheckt. Als dit niet naar tevredenheid werd beantwoord werden er vragen gesteld over details. Als iemand heel gemakkelijk in Engeland was gekomen, ontstond er al snel wantrouwen bij de ondervrager.

Als iemand gemakkelijk Engeland in is gekomen, kon hij nog wel door de controle komen, maar meestal werd hij daarna gemeden door zijn landgenoten omdat er toch nog gedacht werd dat hij misschien een spion was. Sommige mensen hoefden deze procedure, die zeven dagen duurde, niet te doen. Zij konden gelijk door. Dit waren mensen van wie de Britten al zeker wisten dat ze geen spionnen waren, onder meer neergestorte piloten en mensen met geheime informatie voor de Britse regering.

Nadat de Britse regering klaar was met de contole, kwam de Nederlandse regering hetzelfde doen. Zij was vooral geïnteresseerd in de foute Nederlanders en in het verzet in Nederland. Er waren drie mensen die als onbetrouwbaar werden gezien. Twee waren lid van de [[Nationaal-Socialistische Beweging|NSB]]. Zij mochten niet meer in militaire dienst of op een schip werken. De derde werd ervan verdacht dat hij een [[spion]] was en werd meteen geëxecuteerd.

De Engelandvaarders hadden groot respect bij koningin Wilhelmina en werden bij haar op bezoek uitgenodigd, aanvankelijk begin ieder apart maar later werden ze in groepen toegelaten. Koningin Wilhelmina schonk zelf de thee in en boog voor de Engelandvaarders. Dit laat nogmaals zien hoe zeer Wilhelmina hen respecteerde.

Veel Engelandvaarders waren militairen die na aankomst in Engeland zo spoedig mogelijk bij hun wapen werden ingedeeld. Voor de anderen waren er meer mogelijkheden. Degenen met de dienstplichtige leeftijd moesten dienst nemen in de [[Prinses Irene Brigade]], die tevens werd ingezet bij de bevrijding van Nederland. Anderen werden opgenomen in het [[Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger |KNIL]] of werden anderszins ingezet voor de Nederlandse oorlogsvoering. Anderen werden ingelijfd bij het [[Bureau Inlichtingen]] (B.I.) of het [[Bureau Bijzondere Opdrachten]] (B.B.O.), de beide diensten die vrijwilligers als geheime agenten naar Nederland zonden.

Niet alle Engelandvaarders kwamen hier overigens voor in aanmerking. Er waren er velen die niet in aanmerking kwamen voor militaire dienst of actief inlichtingenwerk: zij werden afgekeurd vanwege hun leeftijd of om andere reden. Voor hen was er werk in de Engelse oorlogsindustrie of bij de Nederlandse regering in ballingschap, wat ook hen onmisbaar maakte voor de oorlogvoering.

==Bereikte resultaten==
De Engelandvaarders zijn niet voor niets naar Engeland gekomen. Ze wilden actief deelnemen aan de oorlog. De meeste gingen in militaire dienst. Sommige werden geplaatst in een departement door hun opleiding of hun achtergrond. Zij leverden een bijzondere dienst aan de geheime dienst. 108 van de Engelandvaarders werden gedropt in Nederland als geheim agent voor de Engels geheime dienst. De Engelandvaarders waren hier prima voor geschikt omdat ze Nederlanders waren en ze Nederland dus heel goed kenden. Veel van de Engelandvaarders werden ingezet bij de invasie van Normandië tijdens D-Day. Dit deden ze terwijl ze bij de Prinses Irene brigade in dienst waren. Ze hebben veel goed werk gedaan voor de bevrijding van Nederland en ze worden daarom nu nog geëerd.

==Herdenking==
=== Plaquette Engelandvaarders ===
[[Bestand:Monument Engelandvaarders, geheel.JPG|thumb|Monument Englandspiel in het [[Van Stolkpark]] in Den Haag]]
In [[Scheveningen]] is een plaquette die herinnert aan de landingen die Engelandvaarders maakten. De plaquette was zeer vervuild en werd in 2008 door de gemeente Den Haag schoongemaakt. De tekst is in het Engels en herinnert aan de activiteiten van [[Erik Hazelhoff Roelfzema]], [[Chris Krediet]] en [[Peter Tazelaar]] in 1941 en 1942.

De plaquette is bevestigd op de reling van de boulevard, ter hoogte van het [[Kurhaus (Scheveningen)|Kurhaus]], waar zij verschillende landingen uitvoerden om radio-apparatuur aan land te brengen. Zo kon contact verbeterd worden tussen de Nederlandse regering in Londen en het verzet in Nederland. De plaquette is op 24 april 2003 onthuld door de voorzitter van de Stichting Genootschap Engelandvaarders, de generaal-majoor R.W. Hemmes en Erik Hazelhoff Roelfszema, en is ook een eerbetoon aan alle andere Engelandvaarders.

=== Monument Englandspiel ===
In [[Den Haag]] is een monument dat herinnert aan allen die tijdens het [[Englandspiel]] vielen. Het staat aan de rand van het Scheveningse Bos, in het [[Van Stolkpark]], aan de zuidwest-zijde van de Waterpartij. 
Deze locatie werd gekozen omdat er vlak achter, aan de Hogeweg, het witte huis staat waar toen de [[Sicherheitsdienst]] was. Hier werden de slachtoffers van het Englandspiel verhoord. 
Het monument werd gemaakt door [[Titus Leeser]] (1903-1996). Het is door [[Juliana der Nederlanden|prinses Juliana]] op 3 mei 1980 onthuld.

Op een sokkel staat een engel met verbrande vleugels, die de val van [[Icarus]] voorstelt. De tekst op het monument luidt:
<center>
'ZIJ SPRONGEN IN DE DOOD VOOR ONZE VRIJHEID 
ENGLANDSPIEL 1942 - 1944 
In dankbare herinnering aan de 54 Nederlandse agenten en allen die vielen in het inlichtingenwerk'.
</center>

==Museum==
In 2014 wordt het [[Engelandvaardersmuseum]] in Noordwijk geopend op initiatief van Jos Teunissen van Erfgoed Leidschendam en Engelandvaarder [[Eddie Jonker]], die in 1943 per bootje naar Engeland ging en vervolgens bij de [[Royal Air Force|RAF]] kwam. Het museum komt in een voormalige [[munitie]][[Bunker (verdedigingswerk)|bunker]] van het Atlantikwall complex aan de Bosweg. Het [[Atlantikwall Museum Noordwijk]] gebruikt deze bunker tot die tijd, maar verhuist in 2014 naar bunkers die iets verderop liggen en dan gerenoveerd zijn.

==Verder lezen==
* [[Agnes Dessing|A.M.F. Dessing]]: ''Tulpen voor Wilhelmina''. Proefschrift Universiteit Amsterdam. ISBN 9035126408 (2004).
* [[Jan Bruin (publicist)|Jan Bruin]] en Jan van der Werff: ''Vrijheid achter de horizon. Engelandvaart over de Noordzee 1940/1945''. ISBN 90 410 05943 (1998)
* Frank Visser: ''De Schakel, de geschiedenis van de Engelandvaarders'', ISBN 90 235 8094 X. (1976)
* [[Piet Spaans]]: ''Scheveningen Sperrgebiet''. De zeven veren van de adelaar. ISBN 90800037-1-9 (1983)

==Zie ook==
* [[Lijst van Engelandvaarders]]

==Externe links==
* [http://dare.uva.nl/document/77562 UVA: Mislukte pogingen]
* [http://www.engelandvaarders1940-1945.nl/cms/ engelandvaarders1940-1945.nl]

{{Appendix}}

[[Categorie:Engelandvaarder| 1]]

Freie Hansestadt Bremen

2013-01-13T22:54:39Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Ergänze: ay, li; ändere: fa, gv

{{Infobox Bundesland
|NAME = Freie Hansestadt Bremen
|BILD-FLAGGE = Flag of Bremen.svg{{!}}border
|ARTIKEL-FLAGGE = Flagge Bremens
|BILD-FLAGGE-RAHMEN = ja
|BILD-WAPPEN = Bremen Wappen(Mittel).svg
|BILD-WAPPEN-BREITE = 90px
|ARTIKEL-WAPPEN = Bremer Wappen
|WAHLSPRUCH =
|SPRACHE = [[Deutsche Sprache|Deutsch]], [[Niederdeutsche Sprache|Niederdeutsch]]<ref>Nach der [[Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen|Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen]]</ref>
|LANDESHAUPTSTADT = [[Bremen]]
|FLÄCHE = 419,23<ref name="Luneplate">Seit Inkrafttreten des [[Bremerhaven#Staatsvertrag zur Luneplate|Staatsvertrag zur Luneplate]].</ref>
|EINWOHNER = 661.270 ''(1. Dezember 2011)''<ref>{{Internetquelle|url=http://www.statistik.bremen.de/sixcms/media.php/13/11_November.6650.pdf|titel=Bevölkerungsstand und Bevölkerungsbewegung im November 2011|datum=März 2012|hrsg=Statistisches Landesamt Bremen|zugriff=2012-4-25}}</ref>
|BEV-DICHTE = 1577<ref name="Luneplate" />
|ARBEITSLOSENQUOTE = {{Aktuelle Arbeitslosenquoten DE|HB}}
|GRÜNDUNG =
|STAATSFORM =
|SCHULDEN = 20,013 Mrd. EUR (30. Juni 2012)<ref>https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/GesellschaftStaat/OeffentlicheFinanzenSteuern/OeffentlicheFinanzen/Schulden/Tabellen/Schulden300612.html</ref>
|ISO 3166-2 = DE-HB
|KONTAKT =
|WWW = [http://www.bremen.de/ www.bremen.de]
|MINISTER = [[Jens Böhrnsen]] ([[SPD Bremen|SPD]])
|REGPARTEI = [[SPD Bremen|SPD]] und [[Bündnis 90/Die Grünen Bremen|GRÜNE]]
|SITZLANDTAG = [[SPD Bremen|SPD]] 36 [[Bündnis 90/Die Grünen Bremen|GRÜNE]] 21 [[CDU Bremen|CDU]] 20 [[Die Linke Bremen|LINKE]] 5 [[Bürger in Wut|BIW]] 1 
|LWAHL = 22. Mai 2011
|NWAHL = 2015
|SBUNDESRAT = 3
|BILD-LAGE = {{Imagemap Deutschland|Locator map Bremen in Germany.svg}}
|BILD1 =
|BILD2 =
|BILD3 =
|BILD4 =
|BILD5 =
}}

Die '''Freie Hansestadt Bremen''' ([[ISO 3166-2:DE|Abkürzung]] ''HB'') ist mit 419 km²<ref name="Luneplate" /> das kleinste [[Land (Deutschland)|Land]] der [[Deutschland|Bundesrepublik Deutschland]]. Es wird üblicherweise zu den [[Stadtstaat]]en gerechnet, obwohl es ein Zwei-Städte-Land ist: Es besteht aus den Städten (gesetzliche Bezeichnung: ''Stadtgemeinden'')<ref>{{Internetquelle|url=http://bremen.beck.de/default.aspx?vpath=bibdata%252Fges%252FBrVerf%252Fcont%252FBrVerf%252EA148%252Ehtm |zugriff=2011-05-28 |titel= Art. 148 Landesverfassung |hrsg=Gesetzesportal Bremen}}</ref> [[Bremen]] und [[Bremerhaven]] und hat insgesamt rund 660.000 Einwohner. Das Land ''Freie Hansestadt Bremen'' ist in seiner Gesamtheit Teil der [[Metropolregion Bremen/Oldenburg]].
{{TOC limit|3}}
== Geographie ==
{{Imagemap Bremen1|Bremen, administrative divisions (towns+districts) - de - colored.svg|miniatur|300px|Gliederung}}

=== Lage ===
Das Land Bremen liegt in [[Nordwestdeutschland]] am Unterlauf und Mündungstrichter der [[Weser]] und umfasst die beiden 53 km voneinander entfernten Städte [[Bremen]] (ca. 325 km²) und [[Bremerhaven]] (seit 2010<ref name="Luneplate" /> ca. 94 km²), die durch [[Niedersachsen|niedersächsisches]] Gebiet voneinander getrennt sind. Bremerhaven grenzt zusätzlich noch im Westen an die [[Nordsee]]. Das Land Bremen wird durch die niedersächsischen Landkreise [[Landkreis Osterholz|Osterholz]], [[Landkreis Verden|Verden]], [[Landkreis Diepholz|Diepholz]], [[Landkreis Wesermarsch|Wesermarsch]], [[Landkreis Cuxhaven|Cuxhaven]] und die Stadt [[Delmenhorst]] begrenzt.

=== Landschaft ===
Obwohl Bremen ein sehr kleines Land in der [[Norddeutsche Tiefebene|Norddeutschen Tiefebene]] ist, bietet es viele unbebaute, naturbelassene Flächen, die in beiden voneinander getrennten Landesteilen miteinander vergleichbar sind. So befinden sich entlang der Flüsse [[Wümme]], [[Lesum]], [[Ochtum]] und [[Geeste (Fluss)|Geeste]] fruchtbare [[Marschland|Marschwiesen]] und Altarme, die zum Teil unter [[Naturschutz]] stehen und eine natürliche [[Pflanzenreich|Flora]] und [[Fauna]] aufweisen. Hier wird auch [[Landwirtschaft]] betrieben. Diese Gebiete dienen auch als Naherholungsgebiete für die Bremer und Bremerhavener.
Das größte geschlossenen Waldgebiet des waldarmen Landes ist der bremische Anteil der [[Neuenkirchener Heide]].

''Erhebungen'': 
Die mit {{Höhe|32.5|DE-NN|link=true}} höchste natürliche Erhebung befindet sich im Friedehorstpark in [[Bremen-Burglesum]]. Noch höher ist nur der Berg der Mülldeponie in [[Bremen-Blockland]], dessen Gipfel {{Höhe|49|DE-NN}} liegt.

== Bevölkerung ==
=== Ethnische Zusammensetzung ===
Die Bevölkerung bestand ursprünglich aus den [[Chauken]] und den zuwandernden [[Friesen]]. Um 250 v. Chr. dringen [[Sachsen (Volk)|Sachsen]] in diesen Raum ein und vermischen sich mit den bereits ansässigen Volksgruppen. Ab 100 v. Chr. findet für die Siedler in diesem Bereich der Begriff [[Germanen|''Nordseegermanen'']] Verwendung, zu denen die [[Angeln (Volk)|Angeln]], Chauken, Friesen, Sachsen und [[Warnen]] gehören. Ab dem 3. Jahrhundert n. Chr. ist die Bezeichnung Sachsen nachweisbar.

Die ethnische Zusammensetzung hat sich jedoch durch Zuwanderung in ihrer Zusammensetzung stark verändert. Hinzugekommen sind nach dem Zweiten Weltkrieg viele Heimatvertriebene, vornehmlich aus [[Ostpreußen]], [[Posen]] und [[Pommern]]. In den 1960er und 1970er Jahren kamen vor allem Gastarbeiter aus dem Mittelmeerraum ins Land Bremen. Ferner kamen in dieser Zeit auch viele [[Westafrika]]ner nach Bremen. Seit Öffnung des „[[Eiserner Vorhang (Politik)|Eisernen Vorhangs]]“ stammen die meisten Zuwanderer aus Osteuropa.

=== Sprache ===
In Bremen wird überwiegend [[Standarddeutsch|Hochdeutsch]] mit [[Bremer Dialekt]] gesprochen. Weit verbreitet ist ''[[Missingsch]]'', ein Hochdeutsch mit Einflüssen aus dem [[Niederdeutsche Sprache|Niederdeutschen]], das hier ''Bremer Schnack'' genannt wird. Die niederdeutsche Sprache selbst, das ''Plattdüütsch'', ist auch in Bremen noch beheimatet, allerdings seit einigen Jahrzehnten stark im Rückzug begriffen – nur noch wenige sprechen Niederdeutsch im Alltag. Für den Erhalt des Niederdeutschen setzt sich das [[Institut für niederdeutsche Sprache]] ein. In Familien mit Migrationshintergrund sind daneben noch die jeweiligen Heimatsprachen verbreitet (vor allem [[Russische Sprache|Russisch]], [[Polnische Sprache|Polnisch]], [[Türkische Sprache|Türkisch]] und [[Arabische Sprache|Arabisch]]).

=== Bevölkerungsentwicklung ===

[[Datei:Bremen Einwohner.svg|miniatur|Bevölkerungsentwicklung der Stadt Bremen, Bremerhaven und des Landes Bremen]]

Nach dem Zweiten Weltkrieg hatte das Land Bremen und gleichermaßen beide Städte von 1946 bis 1960 einen Bevölkerungszuwachs von rund 47 % bei zusätzlichen 222.886 Einwohnern. Der Höchstand der Einwohnerzahl wurde in Bremen 1971 mit 594.591 erreicht und in Bremerhaven 1973 mit 144.578 Einwohnern. Dann sank die Einwohnerzahl bis 2010 kontinuierlich; in Bremen gemäßigt um rund 8 %, im Wirtschaftskrisen betroffenen Bremerhaven sehr stark um 21,5 %.

''Tabelle der Bevölkerungsentwicklung'' im "Zwei-Städte-Staat":<ref>Statistisches Landesamt Bremen</ref>

{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|-class="hintergrundfarbe8"
! Jahr || Stadt Bremen || Bremerhaven|| Land Bremen
|-
| 1946 || 377.696 || 97.000 || 474.696
|-
| 1950 || 441.025 || 113.176 || 554.201
|-
| 1960 || 557.461 || 140.121 || 697.582
|-
| 1970 || 592.533 || 142.919 || 735.452
|-
| 1980 || 555.118 || 138.728 || 693.846
|-
| 1990 || 551.219 || 130.446 || 681.665
|-
| 2000 || 539.403 || 120.822 || 660.225
|-
| 2010 || 547.340 || 113.366 || 660.706
|-
|}

''Ausländeranteil'': 
1961 waren im Land Bremen wie in den beiden Städten nur 1 % der Bevölkerung Ausländer. 1970 belief sich der Ausländeranteil auf 3,3 % und er wuchs bis 1980 stark an auf 6,9 %. 1990 betrug der Ausländeranteil im Land 10 %, in Bremen 10,4 % und in Bremerhaven 8,4 %. Bis 2006 stieg der Ausländeranteil im Land auf 12,4 % in Bremen auf 12,9 % und in Bremerhaven auf 10 %.

''Umlandentwicklung'' 
Beachtlich und überproportional ist das Bevölkerungswachstum der unmittelbaren Nachbargemeinden von
* Bremen wie bei
** [[Delmenhorst]]: 1960 mit 57.312 und 1980 mit 72.370 Einwohnern (+26 %),
** [[Stuhr]]: 2010 mit 33.334 Einwohnern,
** [[Syke]]: 2010 mit 24.341 Einwohnern,
** [[Osterholz-Scharmbeck]]: 1970 mit 15.175 und 2010 mit 30.941 Einwohnern (+103 %),
** [[Weyhe]]: 1974 um 21.556 und 2010 mit 30.362 Einwohnern (+41 %),
** [[Achim (Landkreis Verden)|Achim]]: 2010 mit 30.143 Einwohnern,
** [[Lilienthal]]: 1970 mit 8.841 und 2010 mit 18.364 Einwohnern (+108 %),
** [[Ritterhude]]: 1970 mit 7.422 und 2010 mit 14.658 Einwohnern (+98 %) und
** [[Schwanewede]] (nur Ortsteil): 1970 mit 8.310 und 2010 mit 9.646 Einwohnern (+16 %)
* Bremerhaven wie bei
** [[Langen (bei Bremerhaven)|Langen]]: 1974 mit um die 15.000 und 2010 mit 18.477 Einwohnern (+23 %)oder
** [[Spaden]]: 1970 mit 2.935 und 2010 mit 4.400 Einwohnern (+50 %).<ref>Senator für das Bauwesen und Niedersächsischer Minister des Innern: ''Bremen-Niedersachsen. 10 Jahre gemeinsame Landesplanung'', S. 116 f. Bremen 1973.</ref>

== Geschichte ==
{{Hauptartikel|Geschichte der Stadt Bremen|Bremerhaven#Geschichte|titel2=Geschichte der Stadt Bremerhaven}}

=== Bis zur Frühen Neuzeit ===
Der Name Bremen – lateinisch Brema – könnte soviel bedeuten wie „am Rande liegend“ (altsächsisch Bremo bedeutet „Rand“ bzw. „Umfassung“) und bezieht sich möglicherweise auf den Rand der Düne.

Das Land Bremen steht in der mittelalterlichen Tradition der [[Hanse]] und des geistlichen Fürstentums [[Bistum Bremen]], das weite Teile der Region zwischen Weser und Elbe umfasste.

=== Frühe Neuzeit ===
Als säkularisiertes [[Bremen (Territorium)#Herzogtum Bremen|Herzogtum Bremen]] kam es 1648 durch den [[Westfälischer Friede|Westfälischen Frieden]] zusammen mit dem [[Verden (Territorium)|Herzogtum Verden]] zu Schweden. Seit 1715 gehörte es zum [[Kurfürstentum Braunschweig-Lüneburg]] und ging in das [[Königreich Hannover]] auf. Die Stadt Bremen blieb eine unabhängige [[Freie Reichsstadt]]. Mit dem [[Reichsdeputationshauptschluss]] wurde das [[Heiliges Römisches Reich|Heilige Römische Reich]] aufgelöst und das bis dahin kaum bebaute Bistum Bremen der Stadt angeschlossen.

=== 19. Jahrhundert ===
In der [[Bremer Franzosenzeit|Franzosenzeit]] war Bremen von 1811 bis 1814 Hauptstadt des französischen [[Departement der Wesermündungen]] ''(Département des Bouches du Weser)''. Von 1815 bis 1866 war Bremen im [[Deutscher Bund|Deutschen Bund]] ein souveräner Staat. Wegen der Versandung der Weser war es notwendig, weserabwärts neue Häfen zu bauen, wodurch ab 1827 die Stadt Bremerhaven entstand.

Nach der [[Deutsche Revolution 1848/49|Deutschen Revolution von 1848/49]] gab sich Bremen 1849 eine liberale Verfassung, die 1854 durch eine konservative Verfassung mit einem Klassenwahlrecht abgelöst wurde. Von 1866 bis 1871 war Bremen ein Bundesland im [[Norddeutscher Bund|Norddeutschen Bund]] und bis 1918 im [[Deutsches Kaiserreich|Deutschen Kaiserreich]].

=== 20. Jahrhundert ===

Nach dem [[Erster Weltkrieg|Ersten Weltkrieg]] und der [[Novemberrevolution]] mit der ''[[Bremer Räterepublik]]'' von 1919 gab sich das Land Bremen durch die verfassungsgebende [[Bremer Nationalversammlung]] 1920 eine neue, parlamentarische Landesverfassung, mit einem allgemeinen und gleichen Wahlrecht; das Frauenwahlrecht hatte sich durchgesetzt. Mit der Gründung der [[Weimarer Republik]] wurde Bremen wieder ein Bundesland.

Mit dem Regierungsantritt der [[Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei|NSDAP]] in der Freien Hansestadt Bremen am 6. März 1933, einen Tag nach der Reichstagswahl, begann die Phase [[Bremen zur Zeit des Nationalsozialismus|Bremens im Nationalsozialismus]]. Die zwölfjährige Zeit war geprägt durch Unterdrückung und Verfolgung von Minderheiten. Es wurden mehrere Arbeitslager errichtet, in denen Kriegsgefangene und Regimegegner unter schwersten Bedingungen [[Zwangsarbeit in der Zeit des Nationalsozialismus|Zwangsarbeit]] leisten mussten und dabei zu tausenden ihr Leben verloren. Die Stadt wurde dem Gau Hannover unter dem Vorsitz von [[Bernhard Rust]] zugeteilt. Im [[Zweiter Weltkrieg|Zweiten Weltkrieg]] zerstörten die Luftangriffe der Alliierten Bremen zu großen Teilen, wobei Tausende von Einwohnern starben. Beendet wurde die nationalsozialistische Herrschaft in Bremen am 27. April 1945 durch den Einmarsch britischer Truppen.

Nach dem Zweiten Weltkrieg wurde Bremen Hafen der Streitkräfte der USA. Das Land Bremen gehörte bis Dezember 1945 zur [[Amerikanische Besatzungszone|amerikanischen Besatzungszone]], umgeben von der britischen. Dann wurde es Teil der [[Britische Besatzungszone|britischen Zone]] und ab 1. April 1947 wieder Teil der amerikanischen. In dieser Zeit blieb die Stadtgemeinde Bremen stets ein Gebiet der amerikanischen Zone.<ref>Bettina Blank: Die westdeutschen Länder und die Entstehung der Bundesrepublik – Zur Auseinandersetzung um die Frankfurter Dokumente vom Juni 1948, S. 57 ff., 1995 Oldenbourgh Wissenschaftsverlag.</ref> Abgesehen von der offiziellen Zuordnung war Bremen de facto sowohl ein Teil der amerikanischen wie der britischen Zone und gehörte sowohl dem Länderrat der amerikanischen Zone wie der ''Konferenz der Länder und Provinzen'' der britischen Zone an.<ref>Bettina Blank, aaO, S. 60.</ref>

Die Zeit nach dem Zweiten Weltkrieg war von einer wirtschaftlichen Umstrukturierung und vom Drang, als Stadtstaat selbstständig zu bleiben, gekennzeichnet. So versuchte man, insbesondere nach dem Niedergang der Werftenindustrie ([[AG Weser]], [[Bremer Vulkan]]) und einem Bedeutungsrückgang der stadtbremischen Häfen, weitere wirtschaftliche Standbeine zu finden und ein Profil als Wirtschafts- und Wissenschaftsstandort mit Schwerpunkten in der Luft- und Raumfahrttechnik und der Logistik zu schärfen.

Nach der Einkommensteuerreform von 1970 werden Steuern nunmehr nicht mehr an den Arbeitsstandort, sondern an den Standort des Wohnsitzes des Steuerpflichtigen abgeführt. Die zunehmende Anzahl der im niedersächsischen Umland wohnenden und dort steuerzahlenden bremischen Beschäftigten (2006: 130.000; im Saldo von Bremen/Niedersachsen noch 100.000 Beschäftigte) führt zu einer Finanzkrise, die Bremens Selbständigkeit bedroht. 1986 bzw. 1992 hat das [[Bundesverfassungsgericht]] zwar beschlossen, dass die Steuergesetzgebung so erfolgen muss, dass der „Andersartigkeit der Stadtstaaten“ Rechnung getragen wird. Außer den vorübergehenden Zuwendung des Bundes von 1994 bis 2004 in Höhe von 8,5 Milliarden Euro und seit etwa 2008 bis 2016 in Höhe von 2,7 Milliarden Euro erfolgte jedoch noch keine dauerhafte Regelung zur Behebung des Haushaltsnotstandes.

Durch den [[Bremerhaven#Staatsvertrag zur Luneplate|Staatsvertrag zur Luneplate]] vom 5. Mai 2009, der am 1. Januar 2010 in Kraft getreten ist, wuchs die Fläche des Bundeslandes um 14,95 km² auf 419,23 km².

== Politik ==

=== Staatsaufbau ===
[[Datei:Proklamation Nr. 3 Gründung des Landes Bremen 1947.jpg|miniatur|Proklamation Nr. 3 von 1947: Neugründung des Landes Bremen]]
Laut der [[Verfassung der Freien Hansestadt Bremen]] führt der Bremische Staat den Namen „Freie Hansestadt Bremen“ und ist Glied der deutschen Republik und Europas (Art. 64 BremLV). Laut Art. 65 bekennt sich der Bremische Staat zu [[Demokratie]], [[Soziale Gerechtigkeit|sozialer Gerechtigkeit]], [[Freiheit]], Schutz der natürlichen [[Umweltschutz|Umwelt]], [[Frieden]] und [[Völkerverständigung]]. Alle Macht geht in Bremen vom Volke aus.

=== Verwaltungsgliederung ===
{{Hauptartikel|Liste der Verwaltungseinheiten in Bremen}}
{{Hauptartikel|Liste der Verwaltungseinheiten in Bremerhaven}}

Das Land Bremen gliedert sich in zwei Gemeinden, die jeweils in Stadtbezirke, Stadtteile und Ortsteile unterteilt sind:

* [[Bremen]] mit {{EWZ|DE-HB|04011000}} Einwohnern ({{EWD|DE-HB|04011000}})
** Das Stadtgebiet Bremens ist in fünf [[Bremer Ortsteile|Stadtbezirke]] (Nord, Süd, West, Ost, Mitte) und diese in fünf eigenständige Ortsteile und 15 Stadtteile gegliedert. Diese Einheiten sind 17 Ortsämtern zugeordnet. Die Stadtteile sind weiter in 84 Ortsteile mit eigenen Namen unterteilt, sodass insgesamt 89 Ortsteile bestehen.
* [[Bremerhaven]] mit {{EWZ|DE-HB|04012000}} Einwohnern ({{EWD|DE-HB|04012000}})
** Das Stadtgebiet Bremerhavens ist in zwei Stadtbezirke (Nord und Süd) unterteilt. Diese gliedern sich weiter in neun Stadtteile. Die neun Stadtteile sind weiter in 23 Ortsteile mit eigenen Namen unterteilt.

=== Parlament ===
{{Hauptartikel|Bremische Bürgerschaft}}
{{Hauptartikel|Wahlergebnisse und Senate in Bremen}}

Die [[Legislative]] bildet die [[Bremische Bürgerschaft]]. Sie ist mit 83 Abgeordneten das [[Landesparlament]] und als Stadtbürgerschaft mit den 68 Bremer Abgeordneten zu gleich für die kommunalen Angelegenheiten der Stadt Bremen zuständig. Die Mitglieder werden in den Wahlbereichen Bremen und Bremerhaven auf vier Jahre gewählt. Außerdem steht die Legislative dem Volke in [[Volksabstimmung (Deutschland)|Volksabstimmungen]] zu.

Für die kommunalen Angelegenheiten der Stadt Bremerhaven ist die [[Bremerhavener Stadtverordnetenversammlung]] mit 48 Stadtverordneten zuständig.

==== Parteien ====
{{Siehe auch|Bremische Bürgerschaft#Wahlergebnisse ab 1946|titel1=Wahlergebnisse ab 1946}}

Bremen ist nach dem Zweiten Weltkrieg das einzige Bundesland, in dem die [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]] bei jeder Landtagswahl zur stärksten Partei gewählt wurde, immer an der Regierung beteiligt war und seit Juli 1945 immer den [[Liste Bremer Bürgermeister|Präsidenten des Senats]] stellte.

Die [[Kommunistische Partei Deutschlands|KPD]] war von 1947 bis 1956 in der Bürgerschaft vertreten. Die [[Deutsche Kommunistische Partei|DKP]] erzielte 1971 mit 3,1 % ihr bestes Landtagswahlergebnis in Bremen. Bei der [[Bürgerschaftswahl in Bremen 2007]] kam die [[Die Linke|Linke]] mit 8,4 % erstmals in ein westdeutsches Landesparlament.

Die Wahlergebnisse der [[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]] lagen bei jeder Wahl unter ihrem Bundesdurchschnitt. Zwischen 1946 und 1967 waren noch die [[Deutsche Partei]] (DP) und von 1951 bis 1955 der BHE bzw. [[Gesamtdeutscher Block/Bund der Heimatvertriebenen und Entrechteten]] (GB/BHE) in der Bürgerschaft vertreten. Beide Parteien gingen in der CDU auf.

Die liberale [[Bremer Demokratische Volkspartei]] (BDV) mit Bürgermeister [[Theodor Spitta]] war zwischen 1945 und 1951 eine einflussreiche bürgerliche Partei. Sie wurde 1951 Teil der [[Freie Demokratische Partei|FDP]]. Seit Mitte der 1990er Jahre liegen die Resultate der [[Freie Demokratische Partei|FDP]] meist unter denen anderer Bundesländer.

Schon 1979 gelang der [[Bremer Grüne Liste|Bremer Grünen Liste]], Vorläuferpartei der [[Bündnis 90/Die Grünen|Grünen]], der Einzug in die Bremische Bürgerschaft. Den Grünen gelangen seit 1987 bis auf 1999 stets Wahlergebnisse im zweistelligen Bereich.

Begünstigt durch die Struktur als Stadtstaat und das Wahlrecht, bei dem beide Städte getrennte Wahlgebiete mit getrennt geltender [[Sperrklausel|Fünf-Prozent-Hürde]] bilden, erzielten auch Splitterparteien außerhalb des linken Spektrums meistens gute Ergebnisse. So hatte die rechtsextreme [[Deutsche Volksunion|DVU]] - insbesondere in Bremerhaven - höheren Zulauf, der seit 1987 bis auf 1995 stets für mindestens einen Sitz in der Bürgerschaft reichte. Jedoch war sie lediglich zwischen 1991 und 1995 in Fraktionsstärke vertreten, ansonsten lediglich mit einem Abgeordneten, da ihr die Überwindung der Fünf-Prozent-Hürde nur in Bremerhaven gelang.

Von 1995 bis 1999 war die als rechte SPD-Abspaltung hervorgegangene Partei [[Arbeit für Bremen und Bremerhaven]] mit 10,7 % und zwölf Abgeordneten in der Bürgerschaft vertreten. Der [[Partei Rechtsstaatlicher Offensive]] gelang 2003 ein Wahlergebnis von landesweit 4,4 %, wobei mit 4,8 % in Bremerhaven der Einzug in die Bürgerschaft knapp misslang. Die rechtspopulistische Wählergemeinschaft [[Bürger in Wut]] zog vier Jahre später mit 5,29 % Stimmenanteil in Bremerhaven ebenfalls mit einem Mandat in die Bürgerschaft ein.

=== Regierung ===
{{Hauptartikel|Senat der Freien Hansestadt Bremen}}
==== Landesregierung ====
Die [[Exekutive]] bildet der [[Senat der Freien Hansestadt Bremen]]: Er ist die [[Landesregierung (Deutschland)|Landesregierung]] des Landes Bremen. Die einzelnen Senatsmitglieder werden von der Bürgerschaft mit der Mehrheit der abgegebenen Stimmen für die Dauer der Wahlperiode der Bürgerschaft gewählt. Dabei wird zunächst der Präsident des Senats in einem gesonderten Wahlgang gewählt. Zu weiteren Mitgliedern des Senats können [[Staatsrat (Amt)|Staatsräte]], deren Zahl ein Drittel der Zahl der Senatoren nicht übersteigen darf, auf Vorschlag des Senats gewählt werden (Art. 108). Im Vergleich zu den anderen Landesregierungen ist der Charakter des Senats als Kollegialorgan ausgeprägt; der Präsidenten des Senats hat keine formale [[Richtlinienkompetenz]]. Die Senatsmitglieder können nicht gleichzeitig der Bürgerschaft angehören.

{{Siehe auch|Liste Bremer Bürgermeister|Liste der Bremer Senatoren}}

==== Kommunalverwaltung ====
===== Bremen =====
Die kommunalen Organe der Stadt Bremen sind mit den staatlichen Organen der Freien Hansestadt Bremen weitgehend personalidentisch.
Die im Wahlbereich Bremen gewählten Abgeordneten der [[Bremische Bürgerschaft|Bremischen Bürgerschaft]] sind gleichzeitig Mitglieder der kommunalen Volksvertretung der Stadtgemeinde Bremen (''[[Stadtbürgerschaft]]''); Verschiebungen können sich dadurch ergeben, dass EU-Ausländer nur auf die Zusammensetzung der Stadtbürgerschaft, nicht aber auf die Zusammensetzung des Landesparlaments Einfluss nehmen können. Der Senat des Landes ist zugleich Organ der Stadt Bremen.

===== Bremerhaven =====
{{Hauptartikel|Bremerhavener Stadtverordnetenversammlung}}
Das Landesrecht sieht in den Artikeln 145 bis 148 der [[Landesverfassung der Freien Hansestadt Bremen]] einen losen Rahmen für die Gemeindeverfassung vor. Bremerhaven hat sich gem. Artikel 144 der Landesverfassung durch das ''Ortsgesetz der Stadt Bremerhaven'' vom 4. November 1947 die ''Verfassung der Stadt Bremerhaven'' gegeben. Die [[Stadtvertretung|Stadtverordnetenversammlung]] der Stadt beschließt über alle Stadtangelegenheiten. Die Aufsicht des Landes Bremen beschränkt sich gem. Artikel 147 „auf die Gesetzmäßigkeit der Verwaltung“ ([[Rechtsaufsicht]]).

Bremerhaven besitzt als Spitze der Verwaltung einen [[Magistrat (Deutschland)|Magistrat]] mit einem [[Oberbürgermeister]], dem [[Bürgermeister]] als Stellvertreter und den Stadträten. Bremerhaven hat einige Gestaltungsrechte im Schul- und Polizeiwesen, die in anderen Bundesländern auf Landesebene ausgeübt werden.

{{Siehe auch|Liste der Stadtoberhäupter von Bremerhaven}}

=== Judikative ===
Die [[Richter|richterliche Gewalt]] wird von unabhängigen Richtern ausgeführt (Art. 135). Die Mitglieder der [[Gericht]]e werden von einem Ausschuss gewählt, der aus drei Mitgliedern des Senats, fünf Mitgliedern der Bürgerschaft und drei Richtern gebildet wird (Art. 136).

Für Fragen, die die [[Landesverfassung der Freien Hansestadt Bremen|Bremische Verfassung]] betreffen, wurde ein [[Staatsgerichtshof der Freien Hansestadt Bremen|Staatsgerichtshof]] eingerichtet. Der Staatsgerichtshof besteht aus dem Präsidenten des [[Oberverwaltungsgericht der Freien Hansestadt Bremen|Oberverwaltungsgerichts der Freien Hansestadt Bremen]] oder seinem Stellvertreter sowie aus sechs gewählten Mitgliedern, von denen zwei rechtsgelehrte bremische [[Richter]] sein müssen.

Die gewählten Mitglieder werden von der Bürgerschaft unverzüglich nach ihrem ersten Zusammentritt für die Dauer ihrer Wahlperiode gewählt und bleiben im Amt, bis die nächste Bürgerschaft die Neuwahl vorgenommen hat. Bei der Wahl soll die Stärke der Fraktionen nach Möglichkeit berücksichtigt werden. Die gewählten Mitglieder dürfen nicht Mitglieder des Senats oder der Bürgerschaft sein. Wiederwahl ist zulässig (Art. 139).

=== Länderfusion und Verhältnis zu Niedersachsen ===
{{Hauptartikel|Nordstaat}}
Die Abgrenzung zwischen Bremen und Niedersachsen wurde nach dem Zweiten Weltkrieg unter US-amerikanischer Militärregierung im Einvernehmen mit Bremen und dem Bremer Bürgermeister [[Wilhelm Kaisen]] gegenüber der Abgrenzung von 1938/39 verändert. Dabei wurde die angebotene Erweiterung des Umlandes aus politischem Kalkül nicht aufgegriffen.<ref name="FHB">{{Internetquelle|url=http://www.rathaus.bremen.de/sixcms/media.php/13/061101_Bundesland_Bremen_Geschichte.pdf |titel=Bundesland Bremen: Bremens Eigenständigkeit wird wiederhergestellt|datum=2006-10-00|hrsg=rathaus.bremen.de|zugriff=2010-8-26}}</ref><ref>[[Wilhelm Kaisen#Sicherung der Bremer Eigenständigkeit|Sicherung der Bremer Eigenständigkeit]] In: WP [[Wilhelm Kaisen]]</ref>

Immer wieder wird eine Fusion mehrerer norddeutscher Länder diskutiert. So wurde ein Zusammenschluss der Länder Niedersachsen und Bremen ins Gespräch gebracht. Eine Fusion stößt traditionell insbesondere in Bremen auf Ablehnung.

Zwischen Bremen und Niedersachsen kam es wiederholt zu Irritationen, die häufig auf von Bremer Seite als ungünstig empfundene Aspekte der Raumordnungs- und Wirtschaftsplanung niedersächsischer Umlandkommunen basierten, wo große Gewerbegebiete in Konkurrenz zur Bremer Wirtschaft entstanden. Aber auch sogenannte „Bremer Alleingänge“ in der Infrastrukturplanung wurden kritisiert.<ref>{{Internetquelle|url=http://www.weser-kurier.de/Artikel/Bremen/Politik/85311/Wulff+und+Boehrnsen+streiten+um+Lkw-Fahrverbot+in+der+Kattenturmer+Heerstrasse.html|titel=Wulff und Böhrnsen streiten um Lkw-Fahrverbot|hrsg=Weser-Kurier|datum=2009-12-22|zugriff=2010-8-26}}</ref>

=== Hoheitszeichen ===
{{Hauptartikel|Bremer Wappen|Bremer Flagge|Wappen und Flagge Bremerhavens}}

<gallery>
Bremen Wappen(Klein).svg|[[Bremer Schlüssel]] (Kleines Landeswappen)
Bremen Wappen(Mittel).svg|Mittleres Staatswappen
Grosses Wappen Bremen.png|Großes Staatswappen
Bremen Wappen frei.svg|Frei verwendbares Wappenzeichen
Flag of Bremen.svg|Staatsflagge („Speckflagge“)
Flag of Bremen (middle arms).svg|Staatsflagge mit mittlerem Wappen
Flag de-bremen flagarms.png|Staatsflagge mit sogenanntem Flaggenwappen (Senatsflagge)
Wappen Bremerhaven.png|Wappen Bremerhavens
Bremerhaven.png|Flagge Bremerhavens
</gallery>

Bremen besitzt insgesamt drei Staatsflaggen. Die Staatsflagge mit mittlerem Wappen unterscheidet sich von der mit Flaggenwappen zusätzlich durch die Anzahl ihrer Streifen. Das Flaggenwappen auf der Staatsflagge ist nicht mit dem großen Landeswappen zu verwechseln. Die Behörden greifen meist auf eine Flagge mit Wappen zurück.

Die Staatskanzlei Bremen kam dem Wunsch von Privatpersonen, Vereinen und Unternehmen, ihre Zugehörigkeit oder Verbundenheit zu „ihrem Land“ zu dokumentieren, mit einem eigens entwickelten [[Wappenzeichen]] nach, da die Landeswappen an sich ausschließlich von den Behörden geführt werden dürfen.<ref>{{Internetquelle|url=http://bremen.de/1357226|titel=Flagge und Wappen der Freien Hansestadt Bremen|hrsg=bremen.de|zugriff=2010-8-26}}</ref>

{{Siehe auch|Liste der Wappen in Bremen}}

== Wirtschaft und Verkehr ==
=== Wirtschaft ===
{{Hauptartikel|Bremische Wirtschaft}}
Aufgrund der [[Hafengruppe Bremen/Bremerhaven]] ist das Land Bremen Deutschlands Außenhandelsstandort Nummer zwei, gleich nach [[Hamburg]]. Die Palette der verschiedenen Handelsgüter die hier im- und exportiert werden, erstreckt sich von Fisch-, Fleisch- und Molkereiprodukten über traditionelle Rohstoffe wie Tee, Baumwolle (''siehe [[Bremer Baumwollbörse]]''), Reis und Tabak bis hin zu Wein und Zitrusfrüchten. Besondere Bedeutung besitzt Bremen für den [[Kaffee]]import und den [[Automobil|Autoexport]].

In Bremen befinden sich ein [[Daimler AG|Daimler]]-Werk, [[Airbus]]-Produktion und Raumfahrt- ([[EADS]], [[OHB Technology]]) sowie Lebensmittelindustrie ([[Kraft Foods]], [[Hachez]], Brauerei [[Beck & Co.]], [[Kellogg's]], [[Melitta (Unternehmen)|Melitta-Kaffee)]]. Verglichen mit dem [[BIP]] der [[EU]] erreichte Bremen 2006 einen Index von 156,9 (EU-27:100).<ref><s>[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2009/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2009_MONTH_02/1-19022009-DE-AP.PDF Eurostat Pressemitteilung 23/2009: Regionales BIP je Einwohner in der EU27] (PDF-Datei; 360 kB)</s> Passwortschutz, nicht frei verfügbar</ref>

2007 betrug die Wirtschaftsleistung im Bundesland Bremen gemessen am [[BIP]] rund 26 Milliarden Euro. Bremen hat die höchste Pro-Kopf-Verschuldung aller deutschen Bundesländer.<ref>[http://www.steuerzahler-niedersachsen-bremen.de/Vor-riesengrossen-Herausforderungen/35435c43036i1p245/index.html ''Vor riesengroßen Herausforderungen''].</ref>

=== Verkehr ===
==== Schiffsverkehr ====
Bremen und Bremerhaven bilden zusammen den zweitgrößten [[Seehafen]] Deutschlands. Schwerpunkte sind hierbei insbesondere der Autoumschlag, [[Containerterminal]] und [[Fischereihafen (Bremerhaven)|Fischereihafen]] in Bremerhaven sowie der Neustädter Hafen in Bremen.
Im Lande Bremen bestehen mehrere Fährverbindungen über die Weser. Diese Verbindungen bestehen zwischen Bremerhaven und Nordenham, zwischen Bremen-Farge und Berne, zwischen Bremen-Blumenthal und Motzen, sowie zwischen Bremen-Vegesack und Lemwerder.

==== Eisenbahn ====
Bremen und Bremerhaven sind durch eine elektrifizierte zweigleisige Haupteisenbahnlinie miteinander verbunden. Von [[Bremen Hauptbahnhof]] aus führen ferner Verbindungen nach [[Hamburg]], [[Hannover]], [[Uelzen]], ins [[Ruhrgebiet]], nach [[Delmenhorst]]–[[Oldenburg (Oldenburg)|Oldenburg]]/–[[Osnabrück]]/-[[Nordenham]] und in den Stadtteil [[Vegesack]], von wo aus die [[Farge-Vegesacker Eisenbahn]] den Stadtteil [[Blumenthal (Bremen)|Blumenthal]] erschließt. Von [[Bremerhaven Hauptbahnhof]] aus führen Eisenbahnverbindungen nach [[Cuxhaven]] und nach [[Bremervörde]]/Hamburg.

{{Siehe auch|Liste der Bahnhöfe in der Freien Hansestadt Bremen}}

==== Straßen ====
Beide Landesteile werden durch die Autobahn [[Bundesautobahn 27|A 27]] miteinander verbunden. Die Stadt Bremen wird außerdem durch die [[Bundesautobahn 1|A 1]] tangiert. Im Stadtgebiet Bremens wird zurzeit die [[Bundesautobahn 281|A 281]] gebaut. Im Norden der Stadt Bremen verläuft die [[Bundesautobahn 270|A 270]]. Das Land Bremen war das erste und einzige Bundesland mit einem generellen Tempolimit von 120 km/h auf den durch das Hoheitsgebiet führenden Autobahnen.

==== Flugverkehr ====
In Bremen-Neuenland befindet sich der [[Flughafen Bremen]], in Bremerhaven-Luneort ein kleinerer [[Flughafen Bremerhaven|Regionalflughafen]].

== Öffentliche Einrichtungen ==
=== Bildung, Wissenschaft und Forschung ===
==== Schulwesen ====
{{Hauptartikel|Bremer Schulwesen}}

==== Hochschulen ====
Im Land Bremen gibt es die staatliche [[Universität Bremen]] und die private [[Jacobs University Bremen]], die staatlichen [[Hochschule Bremen|Hochschulen Bremen]] und [[Hochschule Bremerhaven|Bremerhaven]], die staatliche [[Hochschule für Künste Bremen|Hochschule für Künste]].

Die [[Universität Bremen]] hat drei Einrichtungen vorzuweisen, die durch die [[Exzellenzinitiative des Bundes und der Länder|Exzellenzinitiative]] gefördert werden. Darüber hinaus wurden Bremen und Bremerhaven vom Stifterverband für die Deutsche Wissenschaft zur „[[Stadt der Wissenschaft]] 2005“ gewählt.

==== Weitere Einrichtungen ====
Im Land Bremen bestehen zahlreiche universitäre und außeruniversitäre Einrichtungen wie zum Beispiel
* das [[Fraunhofer-Institut für Fertigungstechnik und Angewandte Materialforschung]] in Bremen,
* das [[Max-Planck-Institut für marine Mikrobiologie]] (MPI-MM) in Bremen,
* das [[Deutsches Schiffahrtsmuseum|Deutsche Schiffahrtsmuseum]] in Bremerhaven (Mitglied der [[Leibniz-Gemeinschaft]]),
* das deutsche Zentrum für [[Polarforschung]] im [[Alfred-Wegener-Institut]] (Mitglied der [[Helmholtz-Gemeinschaft Deutscher Forschungszentren|Helmholtz-Gemeinschaft]]) in Bremerhaven,
* die [[Staats- und Universitätsbibliothek Bremen]] in Bremen.

=== Gesundheitswesen ===
Wichtige Gesundheitsdienstleister sind
* der Klinikverbund [[Gesundheit Nord]] mit dem [[Klinikum Bremen-Mitte]], dem [[Klinikum Bremen-Nord]], dem [[Klinikum Bremen Ost]] und dem [[Klinikum Links der Weser]]
* die [[Freie Kliniken Bremen]] mit dem [[Rotes Kreuz Krankenhaus Bremen|Rotem-Kreuz-Krankenhaus]], dem ''Diako Krankenhaus Bremen'', dem ''Krankenhaus St. Joseph Stift'' Bremen, der ''Roland-Klinik''
* die privaten Fachkliniken wie die ''[[Klinik Dr. Heines]]'' oder die ''Kurfürstenklinik Bremen''
* das kommunale [[Klinikum Bremerhaven]] – Reinkenheide
* die ''Klinik am Bürgerpark'' Bremerhaven des [[Deutsches Rotes Kreuz|DRK]]
* das katholische ''St. Joseph-Hospital'' Bremerhaven

== Religion ==
Nach einer Statistik der [[Evangelische Kirche in Deutschland|EKD]] gehörten 53,6 % der Bremer im Jahre 2009 einer der beiden großen christlichen Religionsgemeinschaften an.<ref name="ekd">{{Internetquelle|url=http://www.ekd.de/download/Ber_Kirchenmitglieder_2009.pdf|titel=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2009|datum=2007-11-00 |hrsg=Evangelische Kirche Deutschland|zugriff=2010-8-26}}</ref>

{{Siehe auch|Bremer Kirchengeschichte}}

=== Evangelische Kirche ===
Die Mehrheit der christlich gebundenen Bevölkerung bekennt sich zur [[evangelisch]]en Kirche ([[Bremische Evangelische Kirche]] in Bremen und Bremerhaven-Mitte). Diese Landeskirche hat sowohl eine [[Lutheraner|lutherische]] wie auch eine [[Calvinismus|reformierte]] Tradition und ist somit eine [[Unierte Kirchen (evangelisch)|unierte Kirche]]. Daneben gehören viele Christen im Rest Bremerhavens, der früher zum [[Königreich Hannover]] gehörte, zur [[Evangelisch-lutherische Landeskirche Hannovers|Evangelisch-lutherischen Landeskirche Hannovers]]. 2009 gehörten 40,2 % zu einer Gliedkirche der EKD.<ref name="ekd" />

=== Katholische Kirche ===
Die [[Römisch-katholische Kirche|römisch-katholischen Christen]] gehören zum Dekanat Bremen des [[Bistum Osnabrück|Bistums Osnabrück]] (Bremen/südlich der Lesum) und zu den Dekanaten Bremerhaven und Bremen Nord des [[Bistum Hildesheim|Bistums Hildesheim]] (Bremerhaven und Bremen Nord/nördlich der Lesum). Der Anteil der Katholiken beläuft sich auf 12,2 %.<ref name="ekd" />

Es gibt eine Gemeinde der [[Altkatholische Kirche in Deutschland|Altkatholischen Kirche]], die zur [[Alt-katholische Kirche St. Theresia|Theresiendomgemeinde]] in [[Nordstrand]] gehört. Altkatholische Messen werden in der Römisch-katholischen Kirche am Krankenhaus [[St.-Joseph-Stift (Bremen)|St. Joseph-Stift]] abgehalten.

=== Freikirchen, Zeugen Jehovas ===
Daneben gibt es in Bremen noch eine Reihe von [[Freikirchen]], darunter die [[Apostolische Gemeinschaft (Freikirche)|Apostolische Gemeinschaft]], die [[Neuapostolische Kirche]] und die [[Siebenten-Tags-Adventisten]]. Ebenso sind die [[Zeugen Jehovas]] mit Gemeinden im Stadtgebiet vertreten.

=== Judentum ===
In Bremen-Schwachhausen existiert eine [[Synagoge]]. In Hastedt besteht der alte [[Jüdischer Friedhof Deichbruchstraße|Jüdische Friedhof Deichbruchstraße]] und am Riensberg zwischen der H.-H.-Meier-Allee und der Beckfeldstraße (Zugang) wurde im November 2008 der neue Jüdische Friedhof fertig gestellt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.aknds.de/1432.html |hrsg=Architektenkammer Niedersachsen |titel=Bremen – Neuer Jüdischer Friedhof |zugriff=2010-01-09}}</ref>

=== Islam ===
Die [[Muslim]]e sind in mehreren Gemeinden organisiert. Ihre größte [[Moschee]] ist die [[Fatih-Moschee (Bremen)|Fatih-Moschee]] in [[Gröpelingen]], gegenüber der ehemaligen Werft [[AG Weser]].

=== Sonstige ===
Schließlich leben in Bremen Angehörige asiatischer Religionsgemeinschaften in weniger festgefügten Organisationsformen, z. B. [[Buddhisten]].

== Sport ==
''Die Sportanlagen und die Sportvereine sind zu finden in den Artikeln zu den Stadt- bzw. Ortsteilen von Bremen und Bremerhaven.''

Als Dachverband besteht der [[Landessportbund Bremen]] mit den Kreissportbünden Bremen, Bremen-Nord und Bremerhaven. Organisatorisch sind Bremer und Bremerhavener Sportvereine oft eng mit denen aus [[Niedersachsen#Sport|Niedersachsen]] verzahnt.

''Fußball'': 
[[Werder Bremen]] spielt in der Bundesliga. In der [[Ewige Tabelle der Fußball-Bundesliga|ewigen Tabelle der Fußball-Bundesliga]] steht Werder auf dem 2. Platz.

''Handball'': 
Der Bremer Stadtteil [[TV Grambke-Bremen|Grambke]] war früher Hochburg des Handballs. Heute werden einige Spiele des früheren [[2. Handball-Bundesliga|Zweitliga]]-Vereins [[SG Achim/Baden]], der aus dem Bremer Umland stammt, in der [[Bremen Arena]] ausgetragen.

''Tanzsport'': 
Die Städte Bremerhaven und Bremen gelten als überregional bekannte Zentren im Tanzsport. Besonders im lateinamerikanischen [[Formationstanzen]] haben sich viele Vereine und Mannschaften gebildet. In der Saison 2007/08 waren Vereine aus Bremen und Bremerhaven mit folgenden Mannschaften vertreten:
* 1. Bundesliga: [[TSG Bremerhaven]] (A-Team), [[Grün-Gold-Club Bremen]] (A- und B-Team), [[TSZ Blau-Gelb Bremen]] (A-Team)
* Regionalliga Nord: TSG Bremerhaven (B-Team), Grün-Gold-Club Bremen (C- und D-Team)
* Oberliga Nord: TSG Bremerhaven (C-Team), TSZ Blau-Gelb Bremen (B-Team), TTC Gold und Silber Bremen (A-Team)

''Basketball'': 
Die [[Eisbären Bremerhaven]] spielen in der [[Basketball-Bundesliga]].

''Eishockey'': 
Die [[REV Bremerhaven|Fishtown Pinguins]] aus Bremerhaven spielen in der [[2. Eishockey-Bundesliga]].

''Tischtennis'': 
Werder Bremen spielt seit 2007 in der [[Tischtennis-Bundesliga]].

''Schach'': 
Werder Bremen ist im Mittelfeld der Schach-Bundesliga aufzufinden.

== Siehe auch ==
{{Portal|Bremen}}
* [[Landesverfassung der Freien Hansestadt Bremen]]
* [[Bremer Bürgerschaft]]

== Literatur ==
{{Hauptartikel|Bremer Literatur und Pläne}}
* {{GKD|35746-7|name=Bremen}}
== Weblinks ==
{{Wikisource|Bremen}}
{{Commonscat|Bremen}}
{{Commonscat|Bremen (state)|Freie Hansestadt Bremen}}
{{Wikibooks|Europäischer Reiseführer/ Deutschland/ Bremen|Kapitel im Europäischen Reiseführer}}
{{Wikinews|Portal:Bremen}}
* [http://www.bremen.de/ Website Bremen u. Bremerhaven]
* [http://www.bremische-buergerschaft.de/ Bremische Bürgerschaft]
* [http://www.bremische-buergerschaft.de/index.php?area=1&np=3,25,111,0,0,0,0,0 Verfassung der Freien Hansestadt Bremen]
* [http://www.statistik.bremen.de/sixcms/detail.php?gsid=bremen65.c.2645.de Wahlergebnisse (Statistisches Landesamt)]
* {{dmoz|World/Deutsch/Regional/Europa/Deutschland/Bremen/|Bremen}}
* [http://webmap.geoinform.fh-mainz.de/hgisg/multi4/startTempl.php?gliederung=1&gebiet=42&txtArea=Thema Statistische und historische Informationen zu Bremen im Deutschen Reich bei ''HGIS'']

== Einzelnachweise ==
<references />

{{NaviBlock
|Navigationsleiste Mitglieder des Deutschen Bundes
|Navigationsleiste Mitgliedstaaten des Deutschen Zollvereins
|Navigationsleiste Bundesstaaten des Norddeutschen Bundes
|Navigationsleiste Bundesstaaten des Deutschen Kaiserreiches
|Navigationsleiste Länder der Weimarer Republik
|Navigationsleiste Deutsche Länder
}}

{{Coordinate|article=/|NS=53/20.836|EW=8/35.478|type=adm1st|region=DE-HB}}

{{Normdaten|TYP=g|GND=4008135-7|VIAF=137159715}}

[[Kategorie:Freie Hansestadt Bremen| ]]
[[Kategorie:Bundesland (Deutschland)|Bremen]]
[[Kategorie:Bundesstaat (Deutsches Kaiserreich)|Bremen]]
[[Kategorie:Land der Weimarer Republik|Bremen]]
[[Kategorie:Mitgliedstaat des Deutschen Bundes]]
[[Kategorie:Mitgliedstaat des Deutschen Zollvereins]]
[[Kategorie:Bundesstaat des Norddeutschen Bundes]]

[[af:Vrye Hansestad Bremen]]
[[als:Bremen (Land)]]
[[an:Bremen (estato)]]
[[ar:ولاية بريمن]]
[[ay:Bremen suyu]]
[[az:Bremen əyaləti]]
[[bar:Freie Hansestod Bremen]]
[[be:Брэмен, федэральная зямля]]
[[be-x-old:Брэмэн (фэдэральная зямля)]]
[[bg:Бремен (провинция)]]
[[br:Bremen]]
[[bs:Bremen (pokrajina)]]
[[ca:Estat de Bremen]]
[[cs:Svobodné hanzovní město Brémy]]
[[cv:Бремен (федераци çĕрĕ)]]
[[cy:Bremen (talaith)]]
[[da:Bremen]]
[[dsb:Lichotne hansowe město Bremen]]
[[en:Bremen (state)]]
[[eo:Libera hansa urbo Bremeno]]
[[es:Bremen (estado)]]
[[et:Bremeni liidumaa]]
[[eu:Bremen (estatua)]]
[[fa:ایالت برمن]]
[[fi:Bremen (osavaltio)]]
[[fr:Brême (Land)]]
[[frr:Bremen (bundeslönj)]]
[[fy:Bremen (dielsteat)]]
[[gl:Estado de Bremen - Land Bremen]]
[[gv:Bremen (steat)]]
[[he:ברמן (מדינה)]]
[[hr:Bremen (pokrajina)]]
[[hsb:Swobodne hansowe město Bremen]]
[[hu:Bréma (tartomány)]]
[[id:Bremen]]
[[io:Bremen (stato)]]
[[it:Brema (stato)]]
[[ja:ブレーメン州]]
[[jv:Bremen]]
[[ka:ბრემენი (მხარე)]]
[[kk:Бремен (жер)]]
[[ko:브레멘 주]]
[[la:Urbs Hanseatica Brema]]
[[lb:Fräi Hansestad Bremen]]
[[li:Breme]]
[[lij:Brema]]
[[lt:Brėmenas (žemė)]]
[[lv:Brēmene (federālā zeme)]]
[[mk:Бремен (покраина)]]
[[mr:ब्रेमेन (राज्य)]]
[[ms:Bremen (negeri)]]
[[nah:Bremen]]
[[nl:Vrije Hanzestad Bremen]]
[[nn:Bremen]]
[[no:Bremen]]
[[nov:Bremen (state)]]
[[oc:Brèma (land)]]
[[pam:Bremen (state)]]
[[pfl:Bremä (Bunnäslond)]]
[[pl:Brema (kraj związkowy)]]
[[pms:Brema (Land)]]
[[pnb:بریمن]]
[[pt:Bremen (estado)]]
[[qu:Bremen suyu]]
[[rm:Bremen]]
[[ro:Brema]]
[[ru:Бремен (земля)]]
[[sco:Bremen (state)]]
[[se:Bremen]]
[[sh:Bremen (Pokrajina)]]
[[simple:Bremen (state)]]
[[sk:Brémy (krajina)]]
[[sl:Bremen (dežela)]]
[[sq:Bremen (krahinë)]]
[[sr:Бремен (покрајина)]]
[[stq:Bremen]]
[[sv:Bremen (delstat)]]
[[th:รัฐเบรเมิน]]
[[tr:Bremen (eyalet)]]
[[uk:Бремен (земля)]]
[[uz:Bremen (Land)]]
[[vec:Brema (stato)]]
[[vi:Bremen (bang)]]
[[vo:Bremen (fedalän)]]
[[war:Bremen (estado)]]
[[yo:Bremen (ìpínlẹ̀)]]
[[zh:不來梅州]]
[[zh-min-nan:Bremen (chiu)]]

Schwedisches Modell

2013-01-03T04:03:11Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Ergänze: is:Norræna velferðarkerfið, nn:Den skandinaviske samfunnsmodellen, no:Den nordiske modellen

{{überarbeiten}}

Das '''Schwedische Modell''' (auch '''Skandinavisches Modell''' oder '''Nordisches Modell''') ist ein Sammelbegriff für die ähnliche [[Arbeitsmarktpolitik|Arbeitsmarkt-]], [[Bildungspolitik|Bildungs-]] und [[Sozialpolitik]] der [[Nordische Länder|nordischen Länder]] [[Dänemark]], [[Finnland]], [[Island]] und [[Schweden]]. Es bildet dort als politisches Konzept die Grundlage der [[Schwedischer Wohlfahrtsstaat|Wohlfahrtsstaaten]].

== Geschichte ==
Das schwedische Gesellschaftssystem und die politische Kultur Schwedens wurde vor allem in den 1970er Jahren unter dem Begriff „Schwedisches Modell“ zusammengefasst. Das schwedische Modell entwickelte sich aber bereits zwischen 1930 und 1970.
Zu Beginn der 1990er Jahre kam es in den [[Skandinavien|skandinavischen]] Ländern zu einschneidenden Veränderungen und Reformen aufgrund einer schweren Wirtschaftskrise. Die Anfänge der Reformen, die ab 1994 bis etwa 2000 die Grundlagen des Wohlfahrtsstaats erneuerten, wurden maßgeblich vom damaligen sozialdemokratischen Ministerpräsidenten von Dänemark, [[Poul Nyrup Rasmussen]] geprägt. Er setzte in Dänemark eine neue Ausrichtung der Arbeits- und Sozialpolitik um, die [[Flexicurity]] genannt wurde und zentral die Beseitigung von Arbeitslosigkeit und Armut ermöglichen sollte.

Die egalitären Ansprüche, die auch gerne unter dem [[Janteloven]] zusammengefasst werden, verdecken dabei durchaus erfolgreich, dass Schweden zu den Staaten Europas mit den höchsten Gegensätzen bei der Eigentumsverteilung gehört. Die Bereitschaft der Wohlhabenden, sich dementsprechend zurückzunehmen, ist mit eine der Voraussetzungen des Modells.

== Politik ==
Die skandinavischen Länder finanzieren im internationalen Vergleich hohe umfassende Sozialleistungen, eine intensive Bildungspolitik und eine sehr hohe staatliche Forschungsförderung über [[Steuer]]n. Daraus ergeben sich für die skandinavischen Länder zum einen sehr hohe [[Staatsquote]]n und zum anderen die Verwirklichung sogenannter [[Wohlfahrtsstaat]]en und eine hohe [[soziale Sicherheit]] für die Bürger. [[Norwegen]] stellt eine Ausnahme dar, da das Land etwa durch die Einnahmen der [[Erdöl]]förderung in der Nordsee über eine niedrigere Staatsquote verfügt.

=== Sozialpolitik ===
* ''Konsenspolitik:'' Der politische Entscheidungsprozess in Schweden ist geprägt vom Willen, in wichtigen Fragen eine so große Übereinstimmung wie möglich zu erreichen. Es gibt kaum scharfe politische Auseinandersetzungen, sondern Gründlichkeit und Rationalität kennzeichnen den politischen Diskurs.

* ''Die starke Gesellschaft'' war ein Schlagwort [[Tage Erlander]]s und bezeichnete einen starken öffentlichen Sektor, der soziale Gegensätze und Probleme lösen und damit zum Ausbau der [[Demokratie]] beitragen sollte. Die übergreifende Gesellschaftsplanung und die Reformprogramme erforderten auch ein hohes Maß an Zentralisierung. Der öffentliche Sektor Schwedens war Anfang der 90er Jahre der größte der Welt im Hinblick auf [[Steuerquote]], Anteil am [[Bruttonationaleinkommen|Bruttosozialprodukt]] und dem prozentuellen Anteil der Angestellten im öffentlichen Bereich an der Gesamtzahl der Erwerbstätigen.

* ''Sozialpartnerschaft:'' Die [[Sozialpartnerschaft]] auf dem [[Arbeitsmarkt]] geht auf den historischen Kompromiss von [[Arbeitgeber]]vertretern und [[Arbeitnehmer]]vertretern im [[Abkommen von Saltsjöbaden]] 1938 zurück. Darin legte man eine Verhandlungsordnung fest und regelte, wie Konflikte auf dem Arbeitsmarkt ohne staatliche Einmischung ausgetragen werden sollen. Dies führte zu starken homogenen Organisationen, die in zentralen Verhandlungen Lohnfragen und andere arbeitsplatzbezogene Fragen regelten.

* Weniger diskutiert ist die ''Soziale Ingenieurskunst'' die, von [[Gunnar Myrdal|Gunnar]] und [[Alva Myrdal]] in den 1930er Jahren geformt, große Eingriffe im Privatleben bedeuten konnte. Die schwedischen Programme für [[Zwangssterilisation]] wurden bis in die 1970er Jahre fortgeführt. Erst in den 1990er Jahren wurden symbolische Entschädigungen ausgezahlt. Auch die übermäßige Einlieferung von Kindern und Jugendlichen in [[Pflegeverhältnis|Zwangspflege]] ist stark kritisiert worden. Im Nachkriegsschweden hatten bis zu 5 % der Kinder und Jugendlichen einen kürzeren oder längeren Aufenthalt in kinder- und jugendpsychiatrischen Einrichtungen. [[Der Spiegel]] sprach 1983 in einem Artikel ''Kinder-Gulag im Sozialstaat Schweden'' von „allmächtigen Sozialämtern“<ref>[http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-14019042.html Der Spiegel 31/1983]</ref>.

Nach 1970 haben jedoch die Gegensätze zwischen den Sozialpartnern zugenommen. Anstelle sozialpartnerschaftlicher Verträge haben sozialdemokratische Regierungen durch umfangreiche Gesetzgebungsmaßnahmen den Arbeitsmarkt geregelt. Unterschiedliche Ansichten darüber, wie die hohen [[Staatsverschuldung|Staatsschulden]] und die für Schweden hohe [[Arbeitslosigkeit]] gelöst werden sollen, haben zur Polarisierung beigetragen. Auch ''die starke Gesellschaft'', die auf einem expansiven öffentlichen Sektor baute, wird mehr und mehr in Frage gestellt. Sie hat zu einer unübersichtlichen und schwer zu steuernden [[Bürokratie]] geführt, die heute eher als ein Hindernis denn als eine Lösung für wirtschaftliche und soziale Probleme gesehen wird. Im Zusammenhang damit wurde auch die Zentralisierung in Frage gestellt. Es ist heute ein deutlicher Dezentralisierungsprozess, vor allem in Richtung Gemeinden, zu erkennen.

* ''[[Korporativismus]]:'' Die großen [[Interessenvertretung]]en, und darunter vor allem die Sozialpartner, haben die Möglichkeit, in allen Stadien am politischen Entscheidungsprozess teilzunehmen. Es kommt damit zu einer Integration dieser Organisationen in die staatliche Tätigkeit.

* ''Wohlfahrtsstaat:'' Ein wichtiger Aspekt der schwedischen Wohlfahrtspolitik ist, dass die [[Sozialleistung]]en universell sind, d.h. ohne Bedarfsprüfung für alle gelten.

=== Arbeitsmarktpolitik ===
* ''Vollbeschäftigung:'' [[Vollbeschäftigung]] in Kombination mit geringer [[Inflation]] und hohem [[Wirtschaftswachstum]] war ein weiteres wichtiges Ziel des schwedischen Modells. Dieses Ziel sollte durch eine solidarische [[Lohnpolitik]] (mit einer geringen Einkommensdifferenzierung) und eine aktive Arbeitsmarktpolitik erreicht werden. Dabei war die Forderung nach gleichem Lohn für gleiche Arbeit zentral. Man nahm bewusst in Kauf, dass dadurch Unternehmen in Niedriglohnbranchen verdrängt wurden. Die dadurch freigestellten Arbeitskräfte sollten – nach einer eventuellen Umschulung – in Wachstumssektoren überführt werden. Dadurch sollte eine Modernisierung und Effektivisierung der Wirtschaft erreicht werden und damit ein höherer Lebensstandard für die Bevölkerung.

* In Vergessenheit geraten dabei häufig die heute etwa vom schwedischen Publizisten [[Johan Norberg]] und Wirtschaftsführern wie den [[Familie Wallenberg|Wallenbergs]] betonten ''liberalen Aspekte'' des Modells, die das „Schwedische Modell“ bis in die 1960er Jahre zu einem Vorbild machten (siehe Literatur).

* ''Das Recht der Frau auf Lohnarbeit'' ergänzte das Schwedische Modell in den 1960er Jahren. Die Gesellschaft übernahm die Fürsorge für die Kinder, um den Frauen die [[Lohnarbeit]] zu ermöglichen, und dadurch deren soziale Position zu verändern. Auch wenn diese Politik durch die [[Vereinbarkeit von Familie und Beruf in einzelnen Staaten#Schweden|Vereinbarkeit von Familie und Beruf]] zu einer deutlichen Veränderung der Situation der Frauen geführt hat, bedeutet das nicht, dass sie gleiche Löhne oder gleichen wirtschaftlichen und politischen Einfluss wie die Männer erreicht haben.

=== Steuerpolitik ===
Im internationalen Vergleich ist die Steuerbelastung der Arbeitnehmer in den skandinavischen Ländern mit bis zu 56 % ([[Spitzensteuersatz]] im progressiven [[Einkommensteuer]]system in Schweden) sehr hoch. Dies gilt jedoch lediglich für [[Arbeitseinkommen]]. Gleichzeitig werden in einem System der [[Duale Einkommensteuer|dualen Einkommensbesteuerung]] Einkünfte aus [[Kapitalbeteiligung]]en an Unternehmen mit einem deutlich niedrigeren, proportionalen Steuersatz belastet, um die Standortattraktivität für Investitionen zu erhöhen.

== Staatsquoten der Nordischen Länder (2008) ==
* Dänemark 50,4 %<ref name="tu-chemnitz">[http://www.tu-chemnitz.de/wirtschaft/vwl2/downloads/material/Staatsquote.pdf Staatsquote im internationalen Vergleich]</ref>
* Finnland 47,3 %<ref name="tu-chemnitz" />
* Island 43,9 %<ref name="tu-chemnitz" />
* Norwegen 40,5 %<ref name="tu-chemnitz" />
* Schweden 51,2 %<ref name="tu-chemnitz" />

=== Vergleich (2008)===
* Deutschland 43,4 %<ref name="tu-chemnitz" />
* Österreich 48,4 %<ref name="tu-chemnitz" />
* Schweiz 32,6 %<ref name="tu-chemnitz" />

== Literatur ==
* Thorvaldur Gylfason u.a.: ''The Swedish model under stress : a view from the stands''. Stockholm 1997, ISBN 91-7150-679-9.
* Zurück in die Zukunft. Schwedens Wohlfahrtsstaat war ein Vorbild, bis die Staatsausgaben außer Kontrolle gerieten, in: brand eins 7/2007, S. 130-137.[http://www.brandeins.de/magazin/zu-viel-ueberleben-im-ueberfluss/zurueck-in-die-zukunft-1.html]
* Jochem, Sven: [http://library.fes.de/pdf-files/id/ipa/07786.pdf ''Skandinavische Arbeits- und Sozialpolitik''], Hrsg. von der Friedrich-Ebert-Stiftung, Internationale Politikanalyse, Berlin 2011.

== Weblinks ==
*[http://www.eurotopics.net/de/magazin/skandinavisches_modell_2007_10/ Das Nordische Modell – Ein Vorbild für Europa?] Schwerpunkt auf eurotopics.net (Angebot der Bundeszentrale für politische Bildung)
*[http://zeus.zeit.de/text/2005/22/Wieviel_Staat DIE ZEIT: Der wankende Staat-Deutschland hat die Wahl.]
*[http://www.etla.fi/files/1892_the_nordic_model_complete.pdf ''The Nordic Modell: Embracing globalization and sharing risks''] (englisch; PDF-Datei; 972 kB)

== Einzelnachweise ==
<references/>

[[Kategorie:Skandinavien]]
[[Kategorie:Wirtschaftspolitik]]
[[Kategorie:Sozialpolitik]]
[[Kategorie:Arbeitsmarktpolitik]]
[[Kategorie:Politik (Dänemark)]]
[[Kategorie:Politik (Finnland)]]
[[Kategorie:Politik (Island)]]
[[Kategorie:Politik (Schweden)]]

[[bg:Скандинавски модел]]
[[da:Skandinaviske velfærdsmodel]]
[[en:Nordic model]]
[[he:המודל הנורדי]]
[[hu:Skandináv jóléti modell]]
[[is:Norræna velferðarkerfið]]
[[it:Modello svedese]]
[[nl:Scandinavisch model]]
[[nn:Den skandinaviske samfunnsmodellen]]
[[no:Den nordiske modellen]]
[[sv:Den svenska modellen]]
[[zh:北欧模式]]

Brunei

2013-01-03T03:40:16Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Ändere pa:ਬਰੁਨੇਈ zu pa:ਬਰੂਨਾਈ

{{Infobox Staat
|NAME = {{ar|'''بروني دارالسلام'''}} 
'''Negara Brunei Darussalam''' 
Sultanat Brunei Darussalam
|BILD-FLAGGE = Flag of Brunei.svg
|BILD-FLAGGE-RAHMEN = ja
|ARTIKEL-FLAGGE = Flagge Bruneis
|BILD-WAPPEN = Coat of arms of Brunei.svg
|BILD-WAPPEN-BREITE = 120px
|ARTIKEL-WAPPEN = Wappen Bruneis
|WAHLSPRUCH = ''Brunei Darussalam'' 
([[Malaiische Sprache|malaiisch]], „Brunei, Heimat des Friedens“)
|AMTSSPRACHE = [[Malaiische Sprache|Malaiisch]]
|HAUPTSTADT = [[Bandar Seri Begawan]]
|STAATSFORM = [[Monarchie#Absolute Monarchie|absolute Monarchie]] ([[Sultan]]at)
|STAATSOBERHAUPT = Sultan [[Hassanal Bolkiah]]
|REGIERUNGSCHEF =
|FLÄCHE = 5.765
|EINWOHNER = 408.786 (Schätzung Juli 2012) <ref>{{CIA-Factbook|Pfad=|Code=BX|Anker=#People|Text=Brunei}}</ref>
|BEV-DICHTE = 70,91
|BIP = 15.533 Mio. US$ (113.)
|BIP-ERWEITERT = nominal (2011)<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2007&ssd=1&sort=country&ds=%2C&br=0&c=512%2C446%2C914%2C666%2C612%2C668%2C614%2C672%2C311%2C946%2C213%2C137%2C911%2C962%2C193%2C674%2C122%2C676%2C912%2C548%2C313%2C556%2C419%2C678%2C513%2C181%2C316%2C682%2C913%2C684%2C124%2C273%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C283%2C228%2C853%2C924%2C288%2C233%2C293%2C632%2C566%2C636%2C964%2C634%2C182%2C238%2C453%2C662%2C968%2C960%2C922%2C423%2C714%2C935%2C862%2C128%2C716%2C611%2C456%2C321%2C722%2C243%2C942%2C248%2C718%2C469%2C724%2C253%2C576%2C642%2C936%2C643%2C961%2C939%2C813%2C644%2C199%2C819%2C184%2C172%2C524%2C132%2C361%2C646%2C362%2C648%2C364%2C915%2C732%2C134%2C366%2C652%2C734%2C174%2C144%2C328%2C146%2C258%2C463%2C656%2C528%2C654%2C923%2C336%2C738%2C263%2C578%2C268%2C537%2C532%2C742%2C944%2C866%2C176%2C369%2C534%2C744%2C536%2C186%2C429%2C925%2C178%2C746%2C436%2C926%2C136%2C466%2C343%2C112%2C158%2C111%2C439%2C298%2C916%2C927%2C664%2C846%2C826%2C299%2C542%2C582%2C443%2C474%2C917%2C754%2C544%2C698%2C941&s=NGDPD%2CNGDPDPC&grp=0&a=&pr1.x=29&pr1.y=7 International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, April 2008]</ref>
|BIP/EINWOHNER = 36.584 US$ (24.)
|HDI = {{Gestiegen}} 0,838 (33.)<ref>{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Summary.pdf|title=2011 Human development Report|publisher=[[Entwicklungsprogramm der Vereinten Nationen]]|pages=17-20|accessdate=2012-12-27}}</ref>
|WÄHRUNG = 1 [[Brunei-Dollar]] = 100 Cents 1 € = {{Wechselkurs|EUR|SGD|NKS=2}} BND 1 BND = {{Wechselkurs|SGD|EUR|NKS=2}} € (Stand: {{Wechselkurs|EUR|SGD|Datum=1}})
|UNABHÄNGIGKEIT = 1. Januar 1984 von [[Vereinigtes Königreich|Großbritannien]]
|NATIONALHYMNE = ''[[Allah Peliharakan Sultan|Ya Allah lanjutkan la usia Duli tuanku]]''
|ZEITZONE = [[Coordinated Universal Time|UTC]] +8
|KFZ-KENNZEICHEN = BRU
|INTERNET-TLD = [[.bn]]
|TELEFON-VORWAHL = +673
|BILD-LAGE =Brunei on the globe (Southeast Asia centered).svg
|BILD-LAGE-IMAGEMAP=SüdostasienGlobus1
|BILD1 = brunei map.png
}}

Das Sultanat '''Brunei''' (amtlich '''Brunei Darussalam''', [[Malaiische Sprache|malaiisch]] '''Negara Brunei Darussalam''') ist ein Staat in [[Asien]]. Er liegt auf der Insel [[Borneo]] (indonesisch [[Kalimantan]]) im [[Chinesisches Meer|Südchinesischen Meer]] und grenzt an [[Malaysia]]. Übersetzt ins Deutsche bedeutet der arabische Begriff [[Dār as-Salām|Darussalam]] ({{ar|دار السلام|d=dāru s-salām}}) so viel wie ''Ort des Friedens'' und bezeichnet im islamischen Verständnis jeden Staat, dessen Gesetzgebung sich am [[Islamisches Recht|islamischen Recht]], der Scharia, orientiert. Negara bedeutet auf malaiisch Staat und der eigentliche Name des Landes ''Brunei'' geht auf vorislamische Zeit zurück und leitet sich von dem chinesischen Namen ''Po-Ni'' ab. Auch der Name ''Borneo'' ist mit Po-Ni und Brunei verwandt.

Das heutige Staatsgebiet von Brunei stellt den Rest eines in historischer Zeit weit größeren Sultanates dar, das zwischen dem 16. und dem 19. Jahrhundert in etwa die komplette Nordküste dem Herrschaftsbereich des [[Sultan]]s von Brunei zuordnete. Nationalfeiertag des Landes ist der 23. Februar.

== Geographie ==
[[Datei:Klima anduki.png|links|miniatur|Klimadiagramm Anduki (Brunei)]]

Brunei liegt an der Nordküste der Insel Borneo, dem südchinesischen Meer zugewandt. Seine zwei Landesteile werden durch das zum ostmalaysischen Gliedstaat [[Sarawak]] gehörende [[Sungai Limbang|Limbang]]-Tal getrennt. [[Temburong (Distrikt)|Temburong]], der kaum erschlossene Ostteil, ist über den Seeweg mit dem Westteil verbunden. An den dicht besiedelten Küstenraum Bruneis schließt sich ein flaches Hügelland an. Im Westen und Nordosten gibt es ausgedehnte Sümpfe. Die meisten Flüsse fließen nach Norden zur Küste, unter ihnen auch der [[Belait (Fluss)|Belait]], der längste Fluss des Landes. Nur im Grenzgebiet zu Sarawak gibt es höhere Berge, darunter den 1850 m hohen [[Bukit Pagon]]. Das Staatsgebiet ist vollständig von dem malaysischen Bundesstaat [[Sarawak]] umschlossen. Brunei hat also nur einen Nachbarn, [[Malaysia]]. Die Länge der Grenze zum Nachbarn beträgt 381 km, die der Küstenlinie 161 km.

In Brunei herrscht tropisches Regenwaldklima mit einer hohen Luftfeuchtigkeit und durchschnittlichen Temperaturen von 27 °C. Die Niederschläge, die von ca. 2500 mm an der Küste auf 7500 mm im Landesinneren ansteigen, fallen vorwiegend in der Zeit des [[Monsun|Nordostmonsuns]] von November bis März. Es gibt keine Trockenzeit.

An der Küste sind die [[Mangrove (Ökosystem)|Mangroven]] wegen der Erdölförderung weitgehend verschwunden. Tropische Regenwälder nehmen das dünn besiedelte Landesinnere ein. Zur Fauna gehören Affen, Reptilien und Vögel.

== Bevölkerung ==
[[Datei:Brunei-demography.png|miniatur|links|Bevölkerungsentwicklung in Brunei von 1961–2005 (Zahlen in Tausend)]]

Rund 66 % der Einwohner Bruneis sind [[Malaien]], 15 % [[Chinesen]] und 7 % [[Ureinwohner]], vor allem [[Iban (Volksgruppe)|Iban]], die noch in charakteristischen Langhäusern leben und ihre traditionellen Stammesreligionen praktizieren. Die restlichen Einwohner sind zum größten Teil Gastarbeiter. Der sunnitische [[Islam]], zu dem sich die Malaien bekennen, ist [[Staatsreligion]], Religionsfreiheit ist jedoch durch die Verfassung garantiert – etwa 10 % der Bevölkerung gehören dem [[Christentum in Brunei]] an (u. a. der [[Römisch-katholische Kirche in Brunei|katholischen Kirche von Brunei]]).

Amtssprache im Land ist [[Malaiisch]], als Handelssprachen dienen [[Englische Sprache|Englisch]] und [[Chinesische Sprache|Chinesisch]]. Der Unterricht wird an den Grund- und Oberschulen auf Malaiisch, Englisch oder Chinesisch abgehalten.

Die Bevölkerung Bruneis ist sehr ungleich verteilt, im Westteil leben über 90 % der Bevölkerung, davon allein 46.000 in der Hauptstadt Bandar Seri Begawan. Andere bedeutende Städte des Landes sind [[Muara]], [[Seria]] und deren Nachbarstadt [[Kuala Belait]].

Brunei ist ein reicher [[Wohlfahrtsstaat]]; Bildungs- und Gesundheitssystem auf hohem Niveau stehen kostenlos zur Verfügung. Lange Zeit hat sich das Sultanat fremden Einflüssen verschlossen, auch um illegale Einwanderung zu verhindern. Es besteht eine 9-jährige Schulpflicht. Der Besuch von Schulen und Universitäten (auch im Ausland) ist kostenfrei. In Bandar Seri Begawan steht die [[Universität von Brunei Darussalam]].

== Politik ==
[[Datei:Hassanal Bolkiah 2002.jpg|miniatur|Sultan Hassan al-Bolkiah]]

=== Politisches System ===

Nach der Verfassung von 1959 (mit Änderungen 1984) liegt die Exekutive beim Ministerrat unter Vorsitz des Sultans von Brunei; der Premierminister ist dem Sultan verantwortlich. 1962 wurde der [[Ausnahmezustand]] verhängt, die Verfassung teilweise außer Kraft gesetzt und das 20 Mitglieder umfassende Parlament aufgelöst. Seitdem herrscht der Sultan durch Dekrete. Die Parteien sind seit 1988 verboten. Eine vorsichtige Demokratisierung zeigte sich 2004 mit der Reaktivierung des Gesetzlichen Rates, wobei 30 der 45 Mitglieder vom Sultan ernannt wurden. Beratende Funktionen haben religiöser Rat, Staatsrat und Erbfolgerat.

{{Siehe auch|Bruneiische Königsfamilie}}

=== Rechtssystem ===
Seit der Unabhängigkeit von Großbritannien 1984 basiert das Strafgesetz von Brunei Darussalam auf dem islamischen [[Scharia]]-Gesetz und dem britischen „common law“. Die Todesstrafe gilt formal, in der Praxis wird sie jedoch (seit über zehn Jahren) nicht mehr vollstreckt. Todesurteile müssen dem Sultan vorgelegt werden.<ref>[http://www.todesstrafe.de/todesstrafenatlas_brunei_darussalam.html Rechtssystem und Todesstrafe in Brunei]</ref>

Der Verkauf und der öffentliche Konsum von [[Ethanol|Alkohol]] ist verboten.<ref>[http://www.tourismbrunei.com/info/do.html Brunei Tourism Website (Government appointed)], Zugriff Juli 2008</ref> Ausländern und Nicht-Muslimen ist es erlaubt, 12 Dosen Bier und 2 Flaschen anderen Alkohols (beispielsweise Wein oder Spirituosen, es wird nicht nach Alkoholgehalt unterschieden) in das Land einzuführen. Diese Regelung galt pro Einreise in das Land, allerdings ist seit 2007 eine erneute Einfuhr frühestens 48 Stunden nach der letzten Einreise erlaubt. Nach der Einführung dieser Regelung Anfang der 1990er Jahre wurden Alkohol vertreibende Gaststätten und Nachtclubs geschlossen, in touristischen Hotels wird Alkohol jedoch weiterhin ausgeschenkt.

== Militär ==

{{Hauptartikel|Streitkräfte Bruneis}}

Das Land Brunei besitzt eine [[Berufsarmee]], die 5.900 Mann stark ist. Diese dürfen ausschließlich [[Malaien|ethnische Malaien]] sein.

== Verwaltungsgliederung ==
Brunei gliedert sich in vier Verwaltungsdistrikte (daerah):
{| class="prettytable"
!
!bgcolor=#FFC125|Lage
!bgcolor=#FFC125|Mukims
!bgcolor=#FFC125|Distrikt
!bgcolor=#FFC125|Fläche
!bgcolor=#FFC125|Einwohner
!bgcolor=#FFC125|Hauptstadt
|-
| 1.
| [[Datei:Brunei-Belait.png|60px]]
| [[Datei:Belait mukims.png|80px]]
|[[Belait (Distrikt)|Belait]]
|align="right" | 2.724 km²
|align="right" | 55.602
|[[Kuala Belait]]
|-
| 2.
| [[Datei:Brunei-Brunei and Muara.png|60px]]
| [[Datei:Brunei and Muara mukims.png|80px]]
|[[Brunei-Muara]]
|align="right" | 571 km²
|align="right" | 230.030
|[[Bandar Seri Begawan]]
|-
| 3.
| [[Datei:Brunei-Temburong.png|60px]]
| [[Datei:Temburong mukims.png|80px]]
|[[Temburong (Distrikt)|Temburong]]
|align="right" | 1.304 km²
|align="right" | 8.563
|[[Bangar (Brunei)|Bangar]]
|-
| 4.
| [[Datei:Brunei-Tutong.png|60px]]
| [[Datei:Tutong mukims.png|80px]]
|[[Tutong (Distrikt)|Tutong]]
|align="right" | 1.166 km²
|align="right" | 38.649
|[[Pekan Tutong]]
|-
!
! [[Datei:Brunei districts numbered.png|60px]]
!
! gesamt
! align="right" | 5.765 km²
! align="right" | 332.844
! [[Bandar Seri Begawan]]
|}

Die vier Distrikte sind wiederum in 39 [[Mukim]]s unterteilt.

== Geschichte ==
[[Datei:Brunei.ogg|miniatur|Videoaufnahmen aus Brunei]]
Das nach der Islamisierung Borneos im 15. Jahrhundert entstandene Sultanat Brunei hatte seine Blütezeit und größte Ausdehnung zwischen dem 15. Jahrhundert und dem 17. Jahrhundert. Im 16. Jahrhundert umfasste das Sultanat neben der Nordküste Borneos auch den [[Sulu-Archipel]] und [[Palawan]], welche heute zu den [[Philippinen]] gehören. Als erster Europäer gelangte 1521 der spanische Seefahrer [[Juan Sebastián Elcano]] nach Brunei. Daraufhin nahm der Handel mit den Europäern rasch zu. Es folgte eine Periode des Zerfalls, der durch innerstaatliche Streitigkeiten um die Thronfolge, die Expansion der europäischen Kolonialmächte und die Zunahme der [[Piraterie]] beschleunigt wurde. 1842 hatte der Sultan von Brunei dem britischen Armeeoffizier Sir [[James Brooke]] für dessen Hilfe bei der Niederschlagung eines Aufstandes das Gebiet von Sarawak überlassen. Dieser nahm den Titel eines Radschas (König) an und konnte sein Territorium auf Kosten des Sultans nach und nach erweitern. 1847, als die Insel [[Labuan]] an Großbritannien fiel, war Brunei schon fast auf seine heutige Größe reduziert. 1877 überließ der Sultan einer britischen Handelsgesellschaft das heutige [[Sabah]].

[[Datei:Mosque bsb brunei.jpg|links|miniatur|Moschee in [[Bandar Seri Begawan]] (BSB)]]

1888 wurde das Restsultanat britisches [[Protektorat]]. Ab 1906 wurden auch die Regierungsgeschäfte von einem britischen Verwalter ausgeübt, obwohl der Sultan formal der Herrscher blieb. Von 1941 bis 1945 war Brunei von der [[Kaiserlich Japanische Armee|japanischen Armee]] besetzt. Der [[Sultan]] verkündete am 29. September 1959 die erste geschriebene [[Verfassung]] des Landes. Diese sah unter anderem die Bildung je eines gesetzgebenden und eines vollziehenden Rates vor. Verwaltungsmäßig erfolgte eine Trennung von [[Sarawak]], so dass beide Protektorate je einen [[Hochkommissar (Commonwealth)|Hochkommissar]] erhielten. Die Zuständigkeit für Verteidigung und Außenpolitik lag weiterhin in den Händen von Großbritannien. Seit 1962 wurde Brunei, nach der Niederschlagung eines Aufstandes, im [[Ausnahmezustand]] regiert.

1979 schlossen die britische Regierung und der 1967 gekrönte, als Staats- und Regierungschef fungierende Sultan Hassanal Bolkiah ein Abkommen, demzufolge Brunei zum 1. Januar 1984 ein unabhängiger Staat wurde. Im August 1998 setzte der Sultan von Brunei seinen ältesten Sohn Prinz [[al-Muhtadee Billah]] als [[Kronprinz]]en ein.

== Wirtschaft ==

Laut des [[Human Development Index|HDI]] befindet sich Brunei auf Platz 33 der am höchsten entwickelten Länder, acht Plätze vor Portugal und 24 Plätze hinter Deutschland. Weberei und Metallverarbeitung bilden das traditionelle Handwerk. Angesichts schwindender [[Erdöl]]- und [[Erdgas]]vorräte, die dem Land den Wohlstand sicherten, sieht sich das Sultanat allerdings gezwungen, auch andere Wirtschaftszweige, wie zum Beispiel den [[Tourismus]], zu fördern.

=== Bodenschätze ===

Bruneis Wirtschaft profitiert von enormen Erdgasfeldern und Erdölvorkommen, die dem Staat eines der höchsten [[Liste der Länder nach Bruttoinlandsprodukt pro Kopf|Prokopfeinkommen]] von [[Südostasien]] verschafften. 2005 betrug das Bruttoinlandsprodukt pro Kopf ca. 16.000 US-Dollar, bei einem Anteil von Öl- und Gasförderung von 55,9 Prozent<ref>[http://www.bfai.de/fdb-SE,MKT20070511103007,Google.html Brunei - Wirtschaftsdaten kompakt]</ref>. 2010 betrug das [[BIP]] pro Kopf bereits über 31.000 US-Dollar. Die ersten Ölfelder wurden 1929 bei [[Seria]] entdeckt. In den 50er Jahren wurden auch die Offshore-Vorkommen erschlossen. Die Förderung liegt in den Händen der Firma ''[[Brunei Shell Petroleum]]'', an der die Regierung mit 50 % beteiligt ist. Das Rohöl wird überwiegend nach [[Japan]], [[Südkorea]], [[Republik China|Taiwan]] und in die [[Vereinigte Staaten von Amerika|USA]] exportiert. Erdgas wird in einer der weltweit größten Anlagen in [[Lumut (Brunei)|Lumut]] verflüssigt und nach Japan verkauft.
Bisher ermöglichen die Einnahmen aus dem Erdöl- und Erdgasverkauf eine weitgehende Steuerfreiheit.

=== Landwirtschaft ===

Die Lebensmittel für die Bevölkerung werden zu ungefähr 80 % importiert, es gibt aber Bestrebungen, auf dem Gebiet der Landwirtschaft eine Selbstversorgung zu erreichen. Die einheimische Landwirtschaft produziert [[Reis]], [[Obst]] und [[Gemüse]]. Von geringer wirtschaftlicher Bedeutung sind die Produktion von [[Naturkautschuk|Kautschuk]], [[Pfeffer]] und [[Tier]]häuten.

=== Außenhandel ===

Die Währung von Brunei ist der [[Brunei-Dollar]] mit 100 Cent. Sein Wechselkurs ist im Verhältnis zum [[Singapur-Dollar]] auf 1:1 eingefroren. In Brunei sind die Banknoten beider Länder als Zahlungsmittel anerkannt und werden in Geschäften auch akzeptiert.

Seit 2006 besteht unter dem Namen [[P4 Agreement]] eine [[Freihandelsabkommen|Freihandelszone]] zwischen Brunei, [[Chile]], [[Neuseeland]] und [[Singapur]].

=== Infrastruktur ===

Das Verkehrsnetz umfasst 2.819 Kilometer Straßen und 13 Kilometer [[Eisenbahn]]. Die bedeutendsten Häfen sind Bandar Seri Begawan, Kuala Belait und Muara. Brunei hat eine eigene Fluggesellschaft, die [[Royal Brunei Airlines]]. Der internationale [[Flughafen Brunei]] befindet sich im Nordosten des Sultanats im Muara-Distrikt.

=== Staatshaushalt ===
Der [[Haushaltsplan|Staatshaushalt]] umfasste 2008 Ausgaben von umgerechnet 4 Mrd. [[US-Dollar]], dem standen Einnahmen von umgerechnet 6,889 Mrd. US-Dollar gegenüber. Daraus ergibt sich ein Haushaltsüberschuss in Höhe von 30 % des [[Bruttoinlandsprodukt|BIP]].<ref name="CIA">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bx.html The World Factbook]</ref> 
In Brunei gibt es keine [[Staatsverschuldung]].

2006 betrug der Anteil der Staatsausgaben (in % des BIP) folgender Bereiche:
* [[Gesundheitssystem|Gesundheit]]:<ref name="Fischer">Der Fischer Weltalmanach 2010: Zahlen Daten Fakten, Fischer, Frankfurt, 8. September 2009, ISBN 978-3-596-72910-4</ref> 1,9 %
* [[Bildungssystem|Bildung]]:<ref name="CIA"/> 5,2 % (2000)
* [[Militär]]:<ref name="CIA"/> 4,5 %

== Umweltschutz ==

In Brunei sind 58 % der Landfläche [[Primärwald]], und 2.260 km² (39 % der Gesamtfläche) wurden zu Schutzgebieten ausgewiesen. Den in den Regenwäldern lebenden indigenen Gruppen ist die traditionelle Jagd erlaubt. Der Gebrauch von Schusswaffen ist seit 1962 streng verboten. Ökologische Probleme sind meist durch die Förderung des Erdöls bedingt.<ref>[http://www.arcbc.org.ph/arcbcweb/pdf/vol2no4/40-43_sr_invasive_profileofPA_brunei.pdf] A profile of the protected area system of Brunei Darussalam</ref> Um dem Müllproblem entgegenzuwirken, und die Bevölkerung zu sensibilisieren wurde ab dem 26. März 2011 das "No Plastic Bag Weekend" ausgerufen.

== Quellen ==
<references />

== Siehe auch ==

* [[Sabah]] und [[Sarawak]] (benachbarte Bundesstaaten Malaysias)
* [[Majapahit]]

== Literatur ==
* Christian Wagner: ''Brunei.'' In: Dieter Nohlen, Franz Nuscheler (Hrsg.): ''Handbuch der Dritten Welt.'' Bd 7. Südasien und Südostasien. 3. Auflage. Dietz, Bonn 1994, S. 370-383. ISBN 3-8012-0207-0
* Roderich Ptak: ''Brunei Darussalam.'' In: Bernhard Dahm, Roderich Ptak (Hrsg.): ''Südostasien-Handbuch. Geschichte, Gesellschaft, Politik, Wirtschaft, Kultur.'' Beck , München 1999, S. 219-228. ISBN 3-406-45313-9

== Weblinks ==
{{Wiktionary|Brunei}}
{{Commonscat|Brunei|Brunei}}
{{Wikiatlas|Brunei}}
* [http://www.pmo.gov.bn Offizielle Website]
* [http://www.diplo.de/BruneiDarussalam Länderinformationen des Auswärtigen Amtes zu Brunei]
* [http://www.goruma.de/Laender/Asien/Brunei/Einleitung/index.html Ausführliche Länderinformation]
* Menschenrechte in Brunei - [http://www.ahrchk.net Asiatische Menschenrechtskommission]
* [http://www.fernreisen-abc.com/asien/68-borneo/158-bildergalerie-brunei Bildergalerie Brunei]

{{NaviBlock
|Navigationsleiste Staaten in Asien
|Navigationsleiste Mitgliedstaaten des Commonwealth of Nations
|Navigationsleiste ASEAN-Staaten
|Navigationsleiste Mitgliedstaaten OIC
}}

{{Coordinate |NS=4/24//N |EW=114/34//E |type=country |region=BN}}

[[Kategorie:Staat in Asien]]
[[Kategorie:Monarchie (Staat)]]
[[Kategorie:Brunei| ]]
[[Kategorie:Südostasien]]
[[Kategorie:Kolonialgeschichte Asiens]]

{{Link GA|en}}

[[ace:Brunai]]
[[af:Broenei]]
[[als:Brunei]]
[[am:ብሩናይ]]
[[an:Brunei]]
[[ar:بروناي]]
[[arz:بروناى]]
[[ast:Brunéi]]
[[az:Bruney]]
[[bar:Brunei]]
[[bat-smg:Bruniejos]]
[[bcl:Brunei]]
[[be:Бруней]]
[[be-x-old:Брунэй]]
[[bg:Бруней]]
[[bjn:Brunai]]
[[bn:ব্রুনাই]]
[[bo:བྷི་རུ་ནི།]]
[[bpy:ব্রুনাই]]
[[br:Brunei]]
[[bs:Brunej]]
[[bug:Brunei]]
[[bxr:Бруней]]
[[ca:Brunei]]
[[ce:Бруней]]
[[ceb:Brunei]]
[[ckb:بروونای]]
[[crh:Bruney]]
[[cs:Brunej]]
[[csb:Brunei]]
[[cv:Бруней]]
[[cy:Brunei]]
[[da:Brunei]]
[[diq:Bruney]]
[[dv:ބުރުނައީ]]
[[el:Μπρουνέι]]
[[en:Brunei]]
[[eo:Brunejo]]
[[es:Brunéi]]
[[et:Brunei]]
[[eu:Brunei]]
[[fa:برونئی]]
[[fi:Brunei]]
[[fo:Brunei]]
[[fr:Brunei]]
[[frp:Bruneyi]]
[[fy:Brûnei]]
[[ga:Brúiné]]
[[gag:Bruney]]
[[gd:Brùnaigh]]
[[gl:Brunei]]
[[gu:બ્રુનેઈ]]
[[gv:Brunei]]
[[hak:Vún-lôi]]
[[haw:Brunei]]
[[he:ברוניי]]
[[hi:ब्रुनेई]]
[[hif:Brunei]]
[[hr:Brunej]]
[[hsb:Brunei]]
[[ht:Brouney]]
[[hu:Brunei]]
[[hy:Բրունեյ]]
[[ia:Brunei]]
[[id:Brunei]]
[[ie:Brunei]]
[[ilo:Brunei]]
[[io:Brunei]]
[[is:Brúnei]]
[[it:Brunei]]
[[ja:ブルネイ]]
[[jv:Brunei Darussalam]]
[[ka:ბრუნეი]]
[[ki:Brunei]]
[[kk:Бруней]]
[[km:ប៊្រុយណេ]]
[[ko:브루나이]]
[[ksh:Brunei]]
[[ku:Brûney]]
[[kv:Бруней]]
[[kw:Bruney]]
[[ky:Бруней]]
[[la:Bruneium]]
[[lb:Brunei]]
[[li:Brunei]]
[[lij:Brunei]]
[[lmo:Brunei]]
[[lt:Brunėjus]]
[[lv:Bruneja]]
[[map-bms:Brunei]]
[[mi:Poronai]]
[[mk:Брунеј]]
[[ml:ബ്രൂണൈ]]
[[mn:Бруней]]
[[mr:ब्रुनेई]]
[[ms:Brunei]]
[[mt:Brunej]]
[[my:ဘရူနိုင်းနိုင်ငံ]]
[[na:Brunei]]
[[nah:Brunei]]
[[nap:Brunei]]
[[nds:Brunei]]
[[ne:ब्रुनेई]]
[[new:ब्रुनाइ]]
[[nl:Brunei]]
[[nn:Brunei]]
[[no:Brunei]]
[[nov:Brunei]]
[[nv:Bwoonéí]]
[[oc:Brunei]]
[[or:ବୃନେଇ]]
[[os:Бруней]]
[[pa:ਬਰੂਨਾਈ]]
[[pam:Brunei]]
[[pih:Bruunii]]
[[pl:Brunei]]
[[pms:Brunei]]
[[pnb:برونائی]]
[[ps:برونای]]
[[pt:Brunei]]
[[qu:Bruniy]]
[[rm:Brunei]]
[[ro:Brunei]]
[[roa-rup:Brunei]]
[[ru:Бруней]]
[[rw:Buruneyi]]
[[sa:ब्रूनै]]
[[sah:Бруней]]
[[scn:Brunei]]
[[sco:Brunei]]
[[se:Brunei]]
[[sg:Brunêi]]
[[sh:Brunej]]
[[si:බෲනායි]]
[[simple:Brunei]]
[[sk:Brunej]]
[[sl:Brunej]]
[[so:Barunay]]
[[sq:Brunei]]
[[sr:Брунеј]]
[[ss:IBhruneyi]]
[[stq:Brunei]]
[[su:Brunéi]]
[[sv:Brunei]]
[[sw:Brunei]]
[[ta:புரூணை]]
[[te:బ్రూనై]]
[[tet:Brunei]]
[[tg:Бруней]]
[[th:ประเทศบรูไน]]
[[tk:Bruneý]]
[[tl:Brunay]]
[[tr:Brunei]]
[[tt:Бруней]]
[[udm:Бруней]]
[[ug:برۇنېي]]
[[uk:Бруней]]
[[ur:برونائی دارالسلام]]
[[uz:Bruney]]
[[vi:Brunei]]
[[vo:Brunän]]
[[war:Brunei]]
[[wuu:文莱]]
[[xal:Брунейгин Нутг]]
[[yo:Brunei]]
[[zea:Brunei]]
[[zh:文莱]]
[[zh-min-nan:Brunei]]
[[zh-yue:汶萊]]

Tier

2013-01-02T20:11:07Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Entferne: uz:Xayvonlar

{{Dieser Artikel|beschäftigt sich mit dem Begriff ''Tier'' als Lebewesen. Weiteres siehe [[Tier (Begriffsklärung)]].}}
[[Datei:Animal diversity.png|thumb|250px| Verschiedene Tiere]]
'''Tiere''' sind nach [[Biologie|biologischem]] Verständnis [[eukaryot]]ische [[Lebewesen]], die ihre Energie nicht durch [[Photosynthese]] gewinnen und [[Sauerstoff]] zur [[Atmung]] benötigen, aber keine [[Pilze]] sind. Zur Energie- und Stoffgewinnung ernähren sich Tiere von anderen Lebewesen ([[Heterotrophie]]). Die meisten Tiere können sich aktiv bewegen und besitzen [[Sinnesorgan]]e. Die Wissenschaft von den Tieren ist die [[Zoologie]].

Nach einer Schätzung entfallen von der Gesamtmasse aller Lebewesen auf der Erde (1,8·1015 kg) etwa 2 ‰ (3,5·1012 kg) auf die Tiere.<ref>W. Brefeld: [http://www.brefeld.homepage.t-online.de/leben-auf-der-erde.html ''Das Leben auf der Erde und seine Masse.''] 2009–2012, zuletzt abgerufen 23. Apr. 2012</ref> Systematisch spielen die Tiere in ihrer Gesamtheit heute keine Rolle. Meistens wird in der [[Taxonomie]] mit dem „[[Reich (Biologie)|Reich der Tiere]]“ die Gruppe der [[Vielzellige Tiere|Vielzelligen Tiere]] (Metazoa) gemeint.

== Begriffsgeschichte und Taxonomie ==
Der Begriff Tier (lat. animal) wurde bereits im Altertum geprägt und ist ebenso Grundlage der von [[Carl von Linné]] begründeten [[Taxonomie]] als auch der [[Systematik (Biologie)|biologischen Systematik]].

== Systematik der Tiere ==
=== Vielzellige Tiere ===
Die mit den [[Vielzellige Tiere|Vielzelligen Tieren]] am engsten verwandte Gruppe sind die [[Kragengeißeltierchen]] (Choanoflagellata), die mit den [[Choanozyt]]en der [[Schwämme]] (Porifera), einem Zelltyp innerhalb der Strudelkammern, identisch sind. Nahe verwandt sind zudem die [[Pilze]], die traditionell zu den [[Pflanzen]] gerechnet wurden. Tiere (in dieser Definition) und Pilze sowie die Kragengeißeltierchen und einige weitere Gruppen einzelliger Organismen zusammen werden heute als [[Opisthokonta]] in die Eukaryoten eingeordnet.

Die derzeit in der Wikipedia verwendete Systematik der Tiere ist einsehbar in dem Artikel [[Systematik der Vielzelligen Tiere]]. An dieser Stelle sollen bloß die aktuelleren Entwicklungen der Systematik kurz dargestellt werden. Die Systematik der Tiere wird zurzeit intensiv erforscht. Die folgende Darstellung ist deshalb sicherlich nicht die endgültige Fassung. Sie basiert auf einer Reihe aktueller phylogenomischer Arbeiten, wobei den jüngeren/umfangreicheren Publikationen jeweils mehr Gewicht eingeräumt wurde.<ref>
{{cite journal
| author = Philippe H, Derelle R, Lopez P, Pick K, Borchiellini C, Boury-Esnault N, Vacelet J, Renard E, Houliston E, Quéinnec E, Da Silva C, Wincker P, Le Guyader H, Leys S, Jackson DJ, Schreiber F, Erpenbeck D, Morgenstern B, Wörheide G, Manuel M
| date = 28. April 2009
| title = Phylogenomics Revives Traditional Views on Deep Animal Relationships
| journal = [[Current Biology]]
| volume = 19
| issue = 8
| pages = 706-712
| doi = 10.1016/j.cub.2009.02.052
| pmid = 19345102
| pmc =
}}
</ref><ref>
{{cite journal
| author = Dunn CW, Hejnol A, Matus DQ, Pang K, Browne WE, Smith SA, Seaver E, Rouse GW, Obst M, Edgecombe GD, Sørensen MV, Haddock SH, Schmidt-Rhaesa A, Okusu A, Kristensen RM, Wheeler WC, Martindale MQ, Giribet G
| date = 10. April 2008
| title = Broad phylogenomic sampling improves resolution of the animal tree of life
| journal = [[Nature]]
| volume = 452
| issue = 7188
| pages = 745-749
| doi = 10.1038/nature06614
| pmid = 18322464
| pmc =
}}
</ref><ref>
{{cite journal
| author = Shalchian-Tabrizi K, Minge MA, Espelund M, Orr R, Ruden T, Jakobsen KS, Cavalier-Smith T
| date = 7. Mai 2008
| title = Multigene Phylogeny of Choanozoa and the Origin of Animals
| journal = [[PLoS ONE]]
| volume = 3
| issue = 5
| pages = e2098
| doi = 10.1371/journal.pone.0002098
| pmid = 18461162
| pmc = 2346548
}}
</ref><ref>
{{cite journal
| author = Gaidos E, Dubuc T, Dunford M, McAndrew P, Padilla-Gamino J, Studer B, Weersing K, Stanley S
| date = 17. September 2007
| title = The Precambrian emergence of animal life: a geobiological perspective
| journal = [[Geobiology]]
| volume = 5
| issue = 4
| pages = 351-373
| doi = 10.1111/j.1472-4669.2007.00125.x
| pmid =
| pmc =
}}
</ref><ref>
{{cite journal
| author = Steenkamp ET, Wright J, Baldauf SL.
| date = Januar 2006
| title = The Protistan Origins of Animals and Fungi
| journal = [[Molecular Biology and Evolution]]
| volume = 23
| issue = 1
| pages = 93-106
| url = http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/23/1/93.pdf
| format = PDF
| doi = 10.1093/molbev/msj011
| pmid = 16151185
| pmc =
}}
</ref>

* '''Animalia'''
** [[Choanoflagellata]]
** [[Metazoa]]
*** [[Schwämme|Porifera]]
*** „[[Eumetazoa]]+[[Placozoa]]“
**** [[Placozoa]]
**** [[Eumetazoa]]
***** [[Coelenterata]]
***** [[Bilateria]]
****** [[Acoelomorpha]]<ref>
{{cite journal
| author = Baguñà J, Riutort M
| date = 2004
| title = Molecular phylogeny of the Platyhelminthes
| journal = [[Canadian Journal of Zoology]]
| volume = 82
| issue = 2
| pages = 168-193
| doi = 10.1139/z03-214
| pmid =
| pmc =
}}
</ref><ref>
{{cite journal
| author = Hejnol A, Obst M, Stamatakis A, Ott M, Rouse GW, Edgecombe GD, Martinez P, Baguñà J, Bailly X, Jondelius U, Wiens M, Müller WE, Seaver E, Wheeler WC, Martindale MQ, Giribet G, Dunn CW
| date = 22. Dezember 2009
| title = Assessing the root of bilaterian animals with scalable phylogenomic methods
| journal = [[Proceedings of The Royal Society]] B Biological Sciences
| volume = 276
| issue = 1677
| pages = 4261-4270
| doi = 10.1098/rspb.2009.0896
| pmid = 19759036
| pmc = 2817096
| pmc-embargo-date = 2010/12/22
}}
</ref>
****** [[Eubilateria]]
******* [[Protostomia]]
******* [[Deuterostomia]]

In der dargestellten aktuellen Systematik ist besonders auffällig, dass die Coelenterata wieder berücksichtigt werden. Dies geschieht nach Philippe et al. (2009) und widerspricht zum Beispiel Dunn et al. (2008). Darüber hinaus werden einige gebräuchliche Gruppenbezeichnungen aus unterschiedlichen Gründen nicht mehr verwendet:

* [[Choanoflagellates]] - [[Synonym]] zu Choanoflagellata
* [[Choanoflagellida]] - Synonym zu Choanoflagellida
* [[Choanomonada]] - Synonym zu Choanoflagellata
* [[Choanozoa]] - [[Paraphylum]] aus [[Ichthyosporea]], [[Filasterea]] und [[Choanoflagellata]]
* [[Coelomata]] - Synonym für Eubilateria
* [[Diploblasta]] - Synonym zu Coelenterata
* [[Parazoa]] - Paraphylum aus Porifera und Placozoa
* [[Radiata]] - Synonym zu Coelenterata
* [[Triploblast]]a - Synonym zu Bilateria
* [[Urmetazoa]] - Synonym zu Metazoa

Häufig wird ''Animalia'' als Synonym zu ''Metazoa'' benutzt. Die ein- bis wenigzelligen Choanoflagellata werden demzufolge nicht als echte Tiere betrachtet, sondern als [[Schwestergruppe]] zu den Animalia/Metazoa. Das [[Monophylum]], das Choanoflagellata und Metazoa zusammenfasst, trägt dann keinen Namen.

== Rechtsstellung ==
Nach dem überkommenen [[Römisches Recht|Römischen Recht]] galten Tiere als Sachen. Das wurde 1990 mit der Einfügung des § 90a in das [[Bürgerliches Gesetzbuch|Bürgerliche Gesetzbuch]] geändert:
{{Zitat|Tiere sind keine Sachen. Sie werden durch besondere Gesetze geschützt. Auf sie sind die für Sachen geltenden Vorschriften entsprechend anzuwenden, soweit nicht etwas anderes bestimmt ist.|Bürgerliches Gesetzbuch}}

== Siehe auch ==
* [[Wappentier]]
* [[Liste der Fabelwesen]]
* [[Speziesismus]]
* [[Tierquälerei]]

== Weblinks ==
{{Wikisource|Tiere|Tierliteratur}}
{{Wiktionary|Tier}}
{{Wikiquote|Tier}}
{{Commonscat|Animalia|Animalia}}

== Einzelnachweise ==
<references />

[[Kategorie:Lebewesen – sonstige Kategorien]]

[[ace:Binatang]]
[[af:Dier]]
[[als:Tiere]]
[[am:እንስሳ]]
[[an:Animalia]]
[[ar:حيوان]]
[[arc:ܚܝܘܬܐ]]
[[ast:Animal]]
[[ay:Uywa]]
[[az:Heyvanlar]]
[[ba:Хайуандар]]
[[bar:Viecha]]
[[bat-smg:Gīvūnā]]
[[be:Жывёлы]]
[[be-x-old:Жывёлы]]
[[bg:Животни]]
[[bi:Animol]]
[[bm:Bagan]]
[[bn:প্রাণী]]
[[br:Loen]]
[[bs:Životinje]]
[[bxr:Амитан]]
[[ca:Animal]]
[[ceb:Mananap]]
[[chr:ᎦᏂᏝᎢ]]
[[chy:Hova]]
[[cr:ᐱᓯᐢᑭᐤ]]
[[cs:Živočichové]]
[[cv:Чĕр чун]]
[[cy:Anifail]]
[[da:Dyr]]
[[el:Ζώο]]
[[en:Animal]]
[[eo:Besto]]
[[es:Animalia]]
[[et:Loomad]]
[[eu:Animalia]]
[[ext:Animalia]]
[[fa:جانوران]]
[[fi:Eläinkunta]]
[[fiu-vro:Eläjäq]]
[[fj:Manumanu]]
[[fo:Dýr]]
[[fr:Animal]]
[[frp:Animâl]]
[[frr:Diarten]]
[[fy:Dier]]
[[ga:Ainmhí]]
[[gan:動物]]
[[gd:Beathach]]
[[gl:Animais]]
[[gn:Mymba]]
[[gu:પ્રાણી]]
[[gv:Baagh]]
[[ha:Dabba]]
[[he:בעלי חיים]]
[[hi:प्राणी]]
[[hif:Jaanwar]]
[[hr:Životinje]]
[[ht:Zannimo]]
[[hu:Állatok]]
[[hy:Կենդանիներ]]
[[ia:Animal]]
[[id:Hewan]]
[[ie:Animal]]
[[ik:Niġrun]]
[[ilo:Ayúp]]
[[io:Animalo]]
[[is:Dýr]]
[[it:Animalia]]
[[iu:ᓂᕐᔪᑦ]]
[[ja:動物]]
[[jbo:danlu]]
[[jv:Sato kéwan]]
[[ka:ცხოველები]]
[[kk:Жануарлар]]
[[kn:ಪ್ರಾಣಿ]]
[[ko:동물]]
[[koi:Пода]]
[[ks:جانور]]
[[ksh:Dier]]
[[ku:Ajal]]
[[kw:Enyval]]
[[ky:Жаныбарлар]]
[[la:Animalia]]
[[lb:Déiereräich]]
[[lbe:ХӀайван]]
[[lez:Гьайванар]]
[[li:Bieste]]
[[lij:Animalia]]
[[lmo:Bestia]]
[[ln:Nyama]]
[[lt:Gyvūnai]]
[[ltg:Dzeivinīki]]
[[lv:Dzīvnieki]]
[[map-bms:Kewan]]
[[mg:Biby]]
[[mhr:Янлык]]
[[mk:Животно]]
[[ml:ജന്തു]]
[[mn:Амьтан]]
[[mr:प्राणी]]
[[ms:Haiwan]]
[[mt:Annimal]]
[[mwl:Animal]]
[[my:တိရစ္ဆာန်]]
[[myv:Ракшат]]
[[mzn:حیوون]]
[[nah:Yōlcatl]]
[[nap:Animali]]
[[nds:Deert]]
[[ne:जनावर]]
[[nl:Dierenrijk]]
[[nn:Dyr]]
[[no:Dyr]]
[[nov:Animalia]]
[[nrm:Animâ]]
[[nv:Naaldeehii]]
[[oc:Animalia]]
[[om:Binensotta]]
[[pam:Animal]]
[[pdc:Gedier]]
[[pl:Zwierzęta]]
[[pms:Animalia]]
[[pnb:جاندار]]
[[ps:ژوي]]
[[pt:Animalia]]
[[qu:Uywa]]
[[ro:Regnul Animalia]]
[[roa-tara:Regnum Animalia]]
[[ru:Животные]]
[[rue:Быдла]]
[[rw:Inyamaswa]]
[[sa:जन्तवः]]
[[sah:Харамай]]
[[scn:Armali]]
[[sco:Ainimal]]
[[sh:Životinje]]
[[si:සත්තු]]
[[simple:Animal]]
[[sk:Živočíchy]]
[[sl:Živali]]
[[sn:Mhuka]]
[[so:Xayawaan]]
[[sq:Kafsha]]
[[sr:Животиње]]
[[srn:Meti]]
[[su:Sato]]
[[sv:Djur]]
[[sw:Mnyama]]
[[ta:விலங்கு]]
[[te:జంతువు]]
[[tg:Ҳайвон]]
[[th:สัตว์]]
[[ti:እንስሳ]]
[[tl:Hayop]]
[[to:Monumanu]]
[[tpi:Abus]]
[[tr:Hayvanlar]]
[[tt:Хайваннар]]
[[tum:Vinyama]]
[[ug:ھايۋانات]]
[[uk:Тварини]]
[[ur:جانور]]
[[ve:Phukha]]
[[vi:Động vật]]
[[vls:Bêesten (ryk)]]
[[wa:Biesse]]
[[war:Hayop]]
[[wo:Dundat yi]]
[[xmf:ჩხოლარეფი]]
[[yi:בעלי חיים]]
[[yo:Ẹranko]]
[[zea:Beêsten]]
[[zh:动物]]
[[zh-classical:動物]]
[[zh-min-nan:Tōng-bu̍t]]
[[zh-yue:動物]]
[[zu:Isilwane]]

Freude

2013-01-02T20:02:37Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Ergänze: bpy:আলেগ্রিয়া

{{Dieser Artikel| behandelt den Gefühlszustand. Zu weiteren Bedeutungen siehe [[Freude (Begriffsklärung)]].}}
[[Bild:Baby.JPG|thumb|Lachen ist die häufigste Äußerung von Freude]]
Die '''Freude''' ist das Stammwort zu ''froh''. Sie ist eine ''Be[[glück]]ung'', eine helle oder heitere [[Stimmung (Psychologie)|Stimmung]], ein ''Froh[[Emotion|gefühl]]''. In der Freude fühlt man sich wohl, es sind im Augenblick alle [[seelisch]]en [[Bedürfnis]]se erfüllt.

Freude ist eine spontane, innere, emotionale [[Reaktion]] auf eine angenehme Situation, eine Person oder Erinnerung. Sie kann sehr verschiedene Formen und Stärken von angenehmen Gefühlen annehmen. Sie kann sich nach außen auf der ganzen Skala zwischen einem [[Lächeln]] und einem Freuden[[Schreien|schrei]] äußern.

Solche [[Emotion]]en sind als psychische Reaktionen zunächst spontan und für sich selbst gesehen weder gut noch schlecht. Eine wertende Komponente kommt ihnen erst zu, wenn sie in negativem oder positivem Verhältnis zur geltenden Moral stehen (Beispiele: [[Schadenfreude]] bzw. Siegesfreude).
[[Bild:Flock of Seagulls (eschipul).jpg|thumb|Freude als befreiendes Lebensgefühl]]
== Definitionen ==
===Buddhismus===
Im [[Buddhismus]], aber auch in zahlreichen anderen östlichen religiösen und meditativen Systemen wird angenommen, dass ein seelischer Zustand der Freude und Ausgeglichenheit durch Selbsterkenntnis und „achtsame“ und „rechte Lebensweise“ gefördert werden kann.

===Philosophie===
Für den griechischen Philosophen [[Epikur]] ist Freude (je nach Übersetzung auch „[[Lust]]“) ein zentrales Ziel des menschlichen Lebens. Die Idee vom Leben im Hier und Jetzt und das Erleben von Freude während einer Tätigkeit, die der Selbstverwirklichung entspricht, kommt auch im berühmten Ausspruch des [[Konfuzius]] zur Geltung: „Der Weg ist das Ziel.“

===Christentum===
Die [[Bibel]] stellt die Freude an Gott als eine Quelle der Kraft dar („''Die Freude am Herrn ist eure Kraft''“), die es ermöglicht, auch in unerfreulichen Situationen sein inneres Gleichgewicht zu erhalten. Sie zählt die Freude zur [[Frucht des Heiligen Geistes]]. Der Dienst am [[Nächstenliebe|Nächsten]] kann auch dem Dienenden Freude bereiten.

===Weitere Definitionen===
Für [[Friedrich Schiller]] ist Freude ein göttliches Prinzip, wie in seinem Gedicht ''[[An die Freude]]'' zu lesen („''Freude, schöner Götterfunken, Tochter aus [[Elysium]]''“). Es ist das Prinzip, welches alles Leben antreibt („''Freude, Freude treibt die Räder in der großen Weltenuhr''“). Außerdem wird es als natureigenes Prinzip beschrieben („''Freude trinken alle Wesen an den Brüsten der Natur''“).

[[Erich Fromm]] unterscheidet zwischen „Vergnügen“ als kurzzeitigem [[Hochgefühl]] und „Freude“ als dem Gefühl, das man auf dem Weg hin zur menschlichen Selbstverwirklichung verspüre. Freude als Lebensprinzip steht für Fromm somit im Gegensatz zu Vergnügen als Lebensprinzip (siehe auch [[Hedonismus]]), wobei letzteres nach Fromm ein Kennzeichen der Konsumgesellschaft ist.

===Mitfreude===
''Mitfreude'' ist die freudige [[Teilnahme]] an der Freude eines anderen (so wie [[Mitleid]] die Teilnahme am Leid eines anderen ist, also ein [[Mitgefühl]]). Der Begriff taucht erstmals unter kritischer Betrachtung des [[Mitleid|Mitleids]] bei [[Friedrich Nietzsche]] auf. Die Fähigkeit zu Mitfreude ist eine wesentliche Eigenschaft für friedliches soziales Zusammenleben, und eine Voraussetzung für [[Polyamory|Mehrfach-Beziehungen]]. Wo keine Mitfreude ist, sondern Missgunst und Konkurrenz, da entsteht [[Eifersucht]]. In der Subkultur der [[Polyamorie]] gibt es für die Mitfreude als Freude am Glück eines geliebten Menschen, der von einer anderen Person geliebt wird (also für „das Gegenteil von Eifersucht“), die Benennung ''Compersion''<ref>http://www.polyamorysociety.org/compersion.html</ref>.

=== Schadenfreude ===
Siehe Hauptartikel: [[Schadenfreude]].

''Schadenfreude'' ist Freude am Schaden oder Missgeschick, Misserfolg, Unglück eines anderen.
[[Image:GuysSparkler.JPG|thumb|250px|Spielfreude]]

== Mimik der Freude ==
Die ''innere Freude'' eines Mitmenschen ist nicht ausdrücklich erkennbar, geht jedoch zumeist mit einer Entspannung der [[Mimische Muskulatur|Gesichtsmuskulatur]] einher.

Wenn jemand seine Freude zeigt, hebt er die Mundwinkel. [[Guillaume-Benjamin Duchenne]] fand heraus, dass bei ''echter Freude'' nicht nur der Mund [[Lächeln|lächelt]], sondern auch die Augenringmuskeln aktiviert werden. Letztere können nur schwerlich vom Willen kontrolliert werden, wodurch der Ausdruck rund um die Augen beim erzwungenen Lächeln fehlt.

Die [[Mimik]] der Freude ist kulturübergreifend nahezu identisch (vgl. z. B. [[Paul Ekman]]).

== Spezielle Freuden ==
Hier bestehen zahlreiche Wortprägungen: [[Erwerbstätigkeit|Arbeitsfreude]], [[Delikatesse|Gaumenfreude]], Freuden der [[Liebe]], [[Spiel]]freude, [[Vorfreude]] u. a. m.

== Literatur ==
* Paul Ekman: ''Gefühle lesen - Wie Sie Emotionen erkennen und richtig interpretieren'', Spektrum Akademischer Verlag, München 2004, ISBN 3-8274-1494-6

== Weblinks ==
{{Wikiquote|Freude}}
{{Wiktionary|Freude}}

== Siehe auch ==
*[[Begegnung]], [[Emotion]], [[Erfüllung]], [[Eudaimonie]], [[Glück]], [[Himmel (Religion)|Himmel]]

== Einzelnachweise ==
<references/>

[[Kategorie:Emotion]]

[[bg:Радост]]
[[bpy:আলেগ্রিয়া]]
[[ca:Alegria]]
[[da:Glæde]]
[[eo:Ĝojo]]
[[es:Alegría (emoción)]]
[[fi:Ilo]]
[[fr:Joie]]
[[fy:Blidens]]
[[gn:Vy'a]]
[[he:אושר]]
[[nl:Vreugde]]
[[nn:Glede]]
[[no:Glede]]
[[pt:Alegria]]
[[qu:Q'uchukuy]]
[[ro:Bucurie]]
[[ru:Радость]]
[[sv:Glädje]]
[[tr:Sevinç]]
[[uk:Радість]]

Bioinformatik

2013-01-02T19:56:11Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Entferne: si:ජෛව ‍තොරතුරු විද්‍යාව

{{Dieser Artikel|beschreibt die Wissenschaft der Bioinformatik; für das Studienfach Bioinformatik siehe [[Studium Bioinformatik]]}}
[[Datei: Hemagglutinin_molecule.png|thumb|Influenza-Virus (Modell)]]
Die '''Bioinformatik''' (englisch ''bioinformatics'', auch ''computational biology'') ist eine interdisziplinäre Wissenschaft, die Probleme aus den [[Lebenswissenschaften]] mit theoretischen computergestützten Methoden löst. Sie hat zu grundlegenden Erkenntnissen der modernen Biologie und Medizin beigetragen. Bekanntheit in den Medien erreichte die Bioinformatik in erster Linie 2001 mit ihrem wesentlichen Beitrag zur [[Humangenomprojekt|Sequenzierung des menschlichen Genoms]].

Bioinformatik ist ein weitgefächertes [[Forschung]]sgebiet, sowohl was die Problemstellungen als auch die angewandten Methoden angeht. Wesentliche Gebiete der Bioinformatik sind die Verwaltung und Integration biologischer Daten, die Sequenzanalyse, die Strukturbioinformatik, die Analyse von Daten aus Hochdurchsatzmethoden (~omics). Da Bioinformatik unentbehrlich ist, um Daten im großen Maßstab zu analysieren, bildet sie einen wesentlichen Pfeiler der [[Systembiologie]].

Der Bioinformatik wird im englischen Sprachraum oft die ''computational biology'' gegenübergestellt, die einen weiteren Bereich als die klassische Bioinformatik abdeckt, meist benutzt man beide Begriffe jedoch [[Synonymie|synonym]].

Bioinformatik ist mittlerweile eine etablierte eigenständige Wissenschaft, die zu den Grundlagenwissenschaften der Biologie und Medizin zählt, und als solche in Deutschland an vielen Standorten studiert werden kann (siehe auch: [[Studium Bioinformatik]]).

== Datenverwaltung ==
Die rasch wachsende Menge biologischer Daten, insbesondere DNA- und Proteinsequenzen, deren Kommentierung (die [[Annotation]]), 3D-[[Proteinstruktur]]en, Interaktionen biologischer Moleküle und Hochdurchsatzdaten von beispielsweise [[Microarray]]s stellt besondere Anforderungen an die Handhabung dieser Daten. Ein wichtiges Problem der Bioinformatik besteht daher in der Datenaufbereitung und Speicherung in geeignet [[Datenbankindex|indizierten]] und verlinkten [[Biologische Datenbanken|biologischen Datenbanken]]. Die Vorteile liegen dabei in der einheitlichen Struktur, der leichteren Durchsuchbarkeit und der Automatisierbarkeit von Analysen durch Software.

Eine der ältesten biologischen Datenbanken ist die [[Protein Data Bank]], PDB, für Daten über 3D-Strukturen biologischer Makromoleküle, zumeist Proteine. In den 80er Jahren wurden Datenbanken zur Verwaltung von Nukleotidsequenzen ([[EMBL Data Library]], [[GenBank]]) und Aminosäuresequenzen ([[Protein Information Resource]], Swiss-Prot) aufgebaut. Die in der [[Internationale Nukleotidsequenz-Datenbank-Zusammenarbeit| Internationalen Nukleotidsequenz-Datenbank-Zusammenarbeit]] zusammengeschlossenen Nukleotidsequenz-Datenbanken sind als Primärdatenbanken Archive von Originaldaten, die von den Forschern selbst eingereicht werden. Demgegenüber stellt [[UniProt]], der Zusammenschluss aus [[Protein Information Resource|PIR]] und Swiss-Prot, qualitativ hochwertige, von Experten gepflegte und [[Annotation|annotierte]] Einträge von Proteinsequenzen mit umfangreichen Informationen zu jedem einzelnen Protein bereit, die ergänzt werden durch aus der [[EMBL-Bank]] automatisch translatierte Proteinsequenzen ohne weitere Annotation.

Andere Datenbanken enthalten wiederkehrende Motive in Proteinsequenzen ([[Pfam]]), Informationen über Enzyme und biochemische Komponenten ([[BRENDA]], [[KEGG]] LIGAND und ENZYME), über Protein-Protein-<ref>[http://www.ebi.ac.uk/intact/ IntAct] Protein-Interaktions-Datenbank am [[European Bioinformatics Institute|EBI]]</ref> oder Protein-DNA-Wechselwirkungen ([[TRANSFAC]]), über Stoffwechsel- und regulatorische Netzwerke (KEGG, REACTOME), sowie vieles mehr.

Der Umfang der einzelnen Datenbanken wächst teilweise exponentiell.<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/Genbank/genbankstats.html GenBank-Wachstum], Statistik 1982-2008</ref>
Auch die Anzahl einschlägiger Datenbanken wächst beständig (über 350 weltweit).<ref>{{cite journal |author= Galperin MY, Cochrane GR|year=2011 |title=[http://nar.oxfordjournals.org/content/39/suppl_1/D1.full The 2011 Nucleic Acids Research Database Issue and the online Molecular Biology Database Collection.] |journal=[[Nucleic Acids Res]] |volume=39 |pages=D1-D6}}</ref> Bei der Suche nach relevanten Informationen werden daher Bioinformatik-Meta-Suchmaschinen ([[Bioinformatik-Harvester]], [[Entrez]], [[European Bioinformatics Institute|EBI SRS]]) häufig benutzt, um entsprechende Informationen zu finden.

Die Vielfalt an weltweit verfügbaren Datenbanken führt oft zu redundanter und damit fehleranfälliger Datenhaltung, zumal DNA-Sequenzen teils in Fragmenten, teils in vollständig assemblierten Genomen vorliegen. Idealerweise würde die Speicherung von Genom- und Proteomdaten eine Rekonstruktion der Regelwerke eines gesamten Organismus erlauben. An der dazu erforderlichen Abbildung von identifizierten Proteinen auf die sie kodierenden Gene und umgekehrt, an den Verknüpfungen untereinander zur Repräsentation ihrer Wechselwirkungen sowie an der Zuordnung von Proteinen zu metabolischen und regulatorischen Pfaden wird intensiv gearbeitet.

Eine weitere Aufgabe bei der Datenintegration ist das Erstellen von kontrollierten Vokabularien und [[Ontologie (Informatik)|Ontologien]], die eine Zuordnung von Funktionsbezeichnungen quer durch alle Ebenen ermöglichen. Das ''Gene Ontology''-Konsortium (GO) versucht derzeit, eine konsistente Nomenklatur für die molekulare Funktion, den biologischen Prozess und die Zelllokalisation von Gen-Produkten zu erstellen.

== Sequenzanalyse ==
Die ersten reinen Bioinformatikanwendungen wurden für die [[DNA-Sequenzanalyse]] und für [[Sequenzalignment|Sequenzvergleiche]] entwickelt. Bei der Sequenzanalyse geht es in erster Linie um das schnelle Auffinden von Mustern in Protein- oder DNA-Sequenzen. Beim Sequenzvergleich (''sequence alignment'') geht es um die Frage, ob zwei Gene oder Proteine miteinander verwandt („[[Homologie (Biologie)|homolog]]“) sind. Dazu werden die Sequenzen so übereinander gelegt und gegeneinander ausgerichtet, dass eine möglichst gute Übereinstimmung erzielt wird. Ist die Übereinstimmung signifikant besser als durch zufällige Ähnlichkeit zu erwarten wäre, kann man auf Verwandtschaft schließen: bei Genen und Proteinen impliziert Verwandtschaft stets ähnliche Struktur und meist ähnliche Funktion. Die zentrale Bedeutung des Sequenzvergleichs für die Bioinformatik liegt demnach in ihrem Einsatz für die Sequenz- und Strukturvorhersage unbekannter Gene. Zur Anwendung kommen dabei [[Algorithmus|Algorithmen]] der [[Dynamische Programmierung|dynamischen]] Programmierung und [[Heuristik|heuristische]] Algorithmen. Die dynamische Programmierung liefert optimale Lösungen, ist aber wegen der benötigten Computerresourcen in der Praxis nicht auf sehr lange Sequenzen oder sehr große Datenbanken anwendbar. Heuristische Algorithmen eignen sich zur Durchsuchung der großen, global verfügbaren Datenbanken, die sämtliche bekannten Sequenzen archivieren; sie garantieren zwar keine optimalen Ergebnisse, leisten aber dennoch so gute Dienste, dass die tägliche Arbeit des Bioinformatikers und Molekularbiologen ohne den Einsatz beispielsweise des [[BLAST-Algorithmus]] nicht möglich wäre. Weitere häufig verwendeten Algorithmen, die je nach Einsatzgebiet unterschiedliche Funktionen erfüllen, sind [[FASTA-Algorithmus|FASTA]], [[Needleman-Wunsch-Algorithmus|Needleman-Wunsch]] oder [[Smith-Waterman-Algorithmus|Smith-Waterman]].

Seltener benötigt man bei biologischen Fragestellungen die Suche nach [[String-Matching-Algorithmus|exakten Übereinstimmungen]] von kurzen Sequenzenabschnitten, typischerweise für Schnittstellen von [[Restriktionsenzym]]en in DNA Sequenzen, gegebenenfalls auch von [[Sequenzmuster]]n in Proteinen, aus der [[PROSITE]] Datenbank.

Eine große Rolle spielt die Bioinformatik auch bei der [[Genomanalyse]]. Die in kleinen Einheiten sequenzierten DNA-Bruchstücke werden mit Hilfe bioinformatischer Methoden zu einer Gesamtsequenz zusammengefügt.

Des Weiteren wurden Methoden zum Auffinden von Genen in unbekannten DNA-Sequenzen entwickelt ([[Genvorhersage]], engl. ''gene finding'' oder ''gene prediction''). Dieses Problem wird mit verschiedenen Rechenmethoden und [[Algorithmus|Algorithmen]] angegangen, darunter statistische Sequenzanalyse, [[Markow-Kette]]n, [[Künstliches neuronales Netz|künstliche neuronale Netze]] zur [[Mustererkennung]], etc.

Sowohl anhand von DNA- als auch von Aminosäuresequenzen lassen sich [[Phylogenetischer Baum|phylogenetische Bäume]] erstellen, die die evolutionäre Entwicklung der heutigen Lebewesen aus größtenteils unbekannten und daher hypothetischen Vorfahren darstellen.

== Strukturbioinformatik ==
[[Datei:1glu-ses.jpg|thumb|Computergestützte Visualisierung des Glucocorticoid-Rezeptors ({{PDB|1GLU}}) gebunden an ein kurzes DNA-Molekül mit spezifischer Nukleotidsequenz. Die Oberfläche des Proteins wurde nach den elektrostatischen Eigenschaften gefärbt. Erstellt mit BALLView.]]

Mit der Aufklärung und weitreichenden Funktionsanalyse verschiedener vollständiger [[Genom]]e verlagert sich der Schwerpunkt bioinformatischer Arbeit auf Fragestellungen der [[Proteomik]], wie z. B. dem Problem der [[Proteinfaltung]] und [[Proteinstruktur|Strukturvorhersage]], also der Frage nach der [[Sekundärstruktur|Sekundär-]] oder [[Tertiärstruktur]] bei gegebener [[Aminosäure]]sequenz. Auch die Frage nach der Interaktion von Proteinen mit verschiedenen [[Ligand (Biochemie)|Liganden]] (Nukleinsäuren, anderen Proteinen oder auch kleineren Molekülen) wird untersucht, da sich daraus neben Erkenntnissen für die [[Grundlagenforschung]] auch wichtige Informationen für [[Medizin]] und [[Pharmazie]] ableiten lassen, beispielsweise darüber, wie ein durch eine Mutation verändertes Protein Körperfunktionen beeinflusst, oder welche Medikamente in welcher Weise an verschiedenen Proteinen wirken.

== Siehe auch ==
* [[Metagenomik]]
* [[Fachkraft für Bioinformatik]]

== Einzelnachweise ==
<references />

== Literatur ==
* Gibas und Jambek: ''Einführung in die praktische Bioinformatik'', O'Reilly, 2002, ISBN 3-89721-289-7
* Nicola Gaedeke: ''Biowissenschaftlich recherchieren: Über den Einsatz von Datenbanken und anderen Ressourcen der Bioinformatik'', Birkhäuser, 2007, ISBN 3-7643-8525-1
* {{cite journal |author=Reeves GA, Talavera D, Thornton JM |title=Genome and proteome annotation: organization, interpretation and integration |journal=J R Soc Interface |volume=6 |issue=31 |pages=129–47 |year=2009 |month=February |pmid=19019817 |pmc=2658791 |doi=10.1098/rsif.2008.0341 |url=http://rsif.royalsocietypublishing.org/content/6/31/129.full}}

== Weblinks ==
{{Commonscat|Bioinformatics|Bioinformatik}}
* [http://www.iscb.org/ International Society for Computational Biology]
* [http://biowaredb.org/ Suchmaschine für >5800 publizierte Bioinformatik Ressourcen]
* [http://harvester.fzk.de/ Meta-Suchmaschine für Gene & Proteine von Mensch, Maus, Ratte, Zebrafish, Arabidopsis und Drosophila]
* [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/Entrez "Entrez" Life Science Suchmaschine des NCBI]
* [http://homepage.univie.ac.at/herbert.mayer/ Bioinformatics World] Sammlung von Online-Ressourcen der Bioinformatik inkl. Fragestellungen und Erklärungen (letztes Update 2006)

[[Kategorie:Bioinformatik| ]]

{{Link FA|id}}

[[ar:معلوماتية حيوية]]
[[be:Біяінфарматыка]]
[[bg:Биоинформатика]]
[[bn:জৈব তথ্যবিজ্ঞান]]
[[bs:Bioinformatika]]
[[ca:Bioinformàtica]]
[[cs:Bioinformatika]]
[[da:Bioinformatik]]
[[el:Βιοπληροφορική]]
[[en:Bioinformatics]]
[[eo:Biokomputiko]]
[[es:Bioinformática]]
[[et:Bioinformaatika]]
[[fa:بیوانفورماتیک]]
[[fi:Bioinformatiikka]]
[[fr:Bio-informatique]]
[[he:ביואינפורמטיקה]]
[[hi:जैव सूचना विज्ञान]]
[[hu:Bioinformatika]]
[[id:Bioinformatika]]
[[is:Lífupplýsingafræði]]
[[it:Bioinformatica]]
[[ja:バイオインフォマティクス]]
[[jv:Bioinformatika]]
[[kn:ಬಯೋಇನ್‌ಫರ್ಮ್ಯಾಟಿಕ್ಸ್‌]]
[[ko:생물정보학]]
[[la:Informatio genetica]]
[[lb:Bioinformatik]]
[[li:Bioinformatica]]
[[lt:Bioinformatika]]
[[lv:Bioinformātika]]
[[ml:ബയോ-ഇൻഫർമാറ്റിക്സ്‌]]
[[ms:Bioinformasi]]
[[nl:Bio-informatica]]
[[no:Bioinformatikk]]
[[nov:Bioinformatike]]
[[pl:Bioinformatyka]]
[[pt:Bioinformática]]
[[ru:Биоинформатика]]
[[sh:Bioinformatika]]
[[simple:Bioinformatics]]
[[sk:Bioinformatika]]
[[sr:Биоинформатика]]
[[sv:Bioinformatik]]
[[ta:உயிர் தகவலியல்]]
[[te:బయోఇన్ఫర్మేటిక్స్]]
[[th:ชีวสารสนเทศศาสตร์]]
[[tl:Biyoimpormatika]]
[[tr:Biyoenformatik]]
[[uk:Біоінформатика]]
[[ur:معلوماتیۂ حیاتیات]]
[[vi:Tin sinh học]]
[[war:Biyoimpormatika]]
[[yi:ביאאינפארמאטיק]]
[[zh:生物信息学]]

Skulptur

2013-01-02T19:33:45Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Entferne: sa:प्राचीनभारतीया शिल्पकला

{{Dieser Artikel|behandelt die Skulptur als Kunstwerk. Für die gleichnamige Methode in der Familientherapie, siehe [[Skulptur (Familientherapie)]].}}
[[Datei:Three Graces Louvre Ma287.jpg|miniatur|''Les trois Grâces'', Skulptur im Pariser [[Louvre]]. Hellenistisch, römische Kopie (2. Jh.?), restauriert und ergänzt von [[Nicolas Cordier]] 1609.]]

Die Bezeichnung '''Skulptur''' ({{laS|''sculptura''}}, zu {{lang|la|''sculpere''}} ‚schnitzen‘, ‚bilden‘, ‚meißeln‘) steht zum einen als [[Kunstgattung#Einteilung der Kunst in Gattungen|Gattungsbegriff]] für [[3D|dreidimensionale]], körperbildende Werke der [[Bildende Kunst|Bildenden Kunst]], ist also gleichbedeutend mit ''[[Bildhauerei]]'', ''Bildhauerkunst'', dem altertümlichen Wort ''Bildnerei'' sowie mit ''[[Plastik (Kunst)|Plastik]]'' im weiteren Sinne. Zum anderen wird mit ''Skulptur'' das einzelne körperhafte [[Kunstwerk]] angesprochen, seine [[Synonymie|Synonym]]e sind ''Bildwerk'', ''Bildhauerwerk'' und ''Plastik''.<ref>Lexikon der Kunst, Leipzig 1968-1978, Bd. 3, Artikel "Plastik". - Johannes Jahn: Wörterbuch der Kunst, 9. Auflage, Stuttgart 1979, S. 82</ref>
Die begriffsgeschichtliche Unterscheidung zwischen der ''Skulptur'' im engeren Sinne als einem durch Abarbeiten in einem subtraktiven Verfahren zustandegekommenen Werk (meist aus Holz oder Stein) und der ''Plastik'', verstanden als additiv durch Materialhinzufügung (z. B. in Ton oder Gips) entstandener Form hat sich in Umgangssprache und kunsthistorischer Fachterminologie weitgehend nivelliert. Auch in der Kunstpädagogik und im Lehrbetrieb der Kunstakademien ist die komplementäre Begriffsverwendung auf dem Rückzug: "Durch die Hinzufügung unzähliger neuer Arbeitstechniken und neuer Materialien sowie durch den Siegeszug der Installation hob sich die Begriffsdifferenz zwischen Skulptur und Plastik im 20. Jahrhundert fast gänzlich auf, so dass sie fast als antiquiert angesehen wird."<ref>So Ulrich Barnickel über die Metallbildhauer der Akademie in Halle, im Kapitel ''Begriffsklärung'' in: Die Metaller der Burg, Göttingen 2007, S. 10</ref>
== Werkstoff und Technik ==
Bereits in prähistorischen Zeiten fanden die unterschiedlichsten Werkstoffe Verwendung, wie beispielsweise [[Bein (Werkstoff)|Bein]], [[Zahn|Zähne]] und [[Stoßzahn|Stoßzähne]] oder [[Geweih]]. Vielfach verwendet werden [[Gestein|Stein]] und [[Holz]]. Die Gartenkunst kennt aus Pflanzen erarbeitete Skulpturen.

Die Bearbeitung des Materials erfolgt durch Abtragen mittels Messer und [[Beitel]] (beim [[Schnitzen]]), oder dem [[Meißel]] (in der Steinbildhauerei), es kommt hier ein ''[[Trennverfahren (Fertigungstechnik)|trennendes]] Verfahren'' zur Anwendung, d. h. das Kunstwerk wird aus dem Block herausgearbeitet („gehauen“, „geschnitten“, „geschnitzt“). Hingegen wird in anderen, zum Beispiel metallischen oder keramischen Materialien eher aufgebaut und angearbeitet (modelliert, montiert, geschweißt) oder in Form gegossen. In der jüngeren Kunst, zum Beispiel bei [[Assemblage]]n oder [[collage]]artigen [[Rauminstallation]]en, lässt sich die klassische Kategorisierung nach Materialien und Techniken häufig nicht mehr anwenden.

Skulpturen können als freistehende Form, als [[Relief (Kunst)|Reliefs]] (Flachrelief, Hochrelief) gestaltet werden, auf Frontalansicht oder Rundumansicht ausgelegt sein, als Bauplastik, Gartenfigur oder Denkmal eine Funktion in einem räumlichen Zusammenhang haben oder auch völlig autonom von solchen Bezügen sein. Sie können ''roh'', also materialsichtig, oder ''[[Fassung (Bemalung)|gefasst]]'', also bemalt sein.
[[Kupferstecher]] wie Bildhauer signierten ihr Werk mit ''[[Fecit|sculpsit]]'' („hat gestochen“, „geschnitten“, „geschnitzt“ usw.).
[[Datei:Ahu Tongariki.jpg|miniatur|[[Moai]]s am Ahu Tongariki (Polynesien, ca. 1.500 Jahre alt)]]

== Geschichte ==
{{Überarbeiten}}
Skulpturen wurden bereits von [[Urgeschichte|prähistorischen]] [[Künstler]]n geschaffen. Die Griechen orientierten sich an dem vollkommen Menschlichen und schufen idealisierte und anatomisch korrekte Skulpturen. Das wohl beste Beispiel, welches noch großen Einfluss auf die Renaissance haben sollte, ist die [[Laokoon-Gruppe]]. Im Mittelalter entfernte man sich zusehends von den schönen und naturgetreuen Darstellungen zu Gunsten der Intention und Aussagekraft, die vor allem christliche Skulpturen haben sollten. Die Figuren wurden statischer und unproportionaler. Berühmte Skulpturen schuf u. a. der italienische Bildhauer der Renaissance [[Michelangelo]]. Die Künstler dieser Zeit orientierten sich wieder an der Antike und ihren Idealen. Bis ins 19. Jahrhundert blieben die Bildhauer der realen Gestaltung treu. Die moderne, zeitgenössische Skulptur wurde insbesondere durch [[Auguste Rodin]] begründet, die sich vor allem durch neue Themen und Gestaltungsweisen, sowie Materialien auszeichnet.

Ursprünglich waren Skulpturen statische Kunstwerke. Moderne Künstler schufen Skulpturen, die sich bewegen oder bewegt werden können ([[Kinetische Kunst|kinetische]] Skulpturen).
==Nachweise==
<references />
== Bekannte Skulpturen ==
<gallery>
Datei:Venus of Willendorf frontview.jpg|[[Venus von Willendorf]], um 25.000 v. Chr.
Datei:Deesse au vase (Mari).jpg|[[Wassersprudelnde Göttin (Mari)|Wassersprudelnde Göttin von Mari]], um 1.800 v. Chr.
Datei:Aphrodite of Milos.jpg|[[Venus von Milo]], um 100 v. Chr.
Datei:David von Michelangelo.jpg|[[Michelangelo]]: [[David (Michelangelo)|David]], Florenz, 1504

</gallery>

== Siehe auch ==
* [[Büste]]
* [[Glyptothek]]
* [[Kunstguss]]
* [[Lapidarium]]
* [[Patina]]
* [[Polychromie]]
* [[Skulptur.Projekte]]
* [[Steinbildhauer]]
* [[Liste von Bildhauern]]

== Literatur ==
* Stefan Dürre: ''Seemanns Lexikon der Skulptur: Bildhauer, Epochen, Themen, Techniken''. E. A. Seemann Verlag, Leipzig 2007, ISBN 978-3-86502-101-4

== Weblinks ==
{{Commonscat|Sculptures|Skulpturen}}
* [http://www.skulpturensammlungen.de/index.php skulpturensammlungen.de] – Zusammenschluss deutscher Skulpturen-Museen

[[Kategorie:Bildhauerei|!Skulptur]]
[[Kategorie:Künstlerische Technik]]
[[Kategorie:Kunstform]]

{{Link FA|ca}}
{{Link FA|he}}

[[an:Escultura]]
[[ar:نحت]]
[[arz:نحت]]
[[ast:Escultura]]
[[az:Heykəl]]
[[bar:Buidhauarei]]
[[bat-smg:Skolptūra]]
[[be:Скульптура]]
[[be-x-old:Скульптура]]
[[bg:Скулптура]]
[[bn:ভাস্কর্য]]
[[br:Kizellañ]]
[[bs:Skulptura]]
[[ca:Escultura]]
[[ckb:پەیکەرتاشی]]
[[co:Scultura]]
[[cs:Sochařství]]
[[cy:Cerfluniaeth]]
[[da:Skulptur]]
[[el:Γλυπτική]]
[[en:Sculpture]]
[[eo:Skulptarto]]
[[es:Escultura]]
[[et:Skulptuur]]
[[eu:Eskulturagintza]]
[[ext:Escultura]]
[[fa:تندیس‌گری]]
[[fi:Kuvanveisto]]
[[fiu-vro:Skulptuur]]
[[fr:Sculpture]]
[[fur:Sculture]]
[[fy:Skulptuer]]
[[ga:Dealbhóireacht]]
[[gan:雕刻]]
[[gl:Escultura]]
[[gn:Porãguerojera]]
[[gv:Jallooderys]]
[[he:פיסול]]
[[hi:मूर्ति कला]]
[[hif:Sculpture]]
[[hr:Kiparstvo]]
[[hu:Szobrászat]]
[[ia:Sculptura]]
[[id:Seni patung]]
[[io:Skulto]]
[[is:Höggmyndalist]]
[[it:Scultura]]
[[ja:彫刻]]
[[ka:ქანდაკება]]
[[kk:Мүсіндеме]]
[[ko:조각]]
[[ky:Скульптура]]
[[la:Sculptura]]
[[lad:Eskultura]]
[[li:Beildhouwkuns]]
[[lt:Skulptūra]]
[[lv:Tēlniecība]]
[[mk:Вајарство]]
[[ml:ശില്‍പകല]]
[[mr:शिल्पकला]]
[[mt:Skultura]]
[[mwl:Scultura]]
[[my:ပန်းပု]]
[[nap:Scultura]]
[[nl:Beeldhouwkunst]]
[[nn:Skulptur]]
[[no:Skulptur]]
[[nrm:Stchulptuthe]]
[[oc:Escultura]]
[[pl:Rzeźba]]
[[pnb:بتی بنانا]]
[[pnt:Γλυπτικήν]]
[[pt:Escultura]]
[[qu:Ch'iquy]]
[[ro:Sculptură]]
[[ru:Скульптура]]
[[rue:Скулптура]]
[[scn:Scultura]]
[[sh:Skulptura]]
[[si:මූර්ති ශිල්පය]]
[[simple:Sculpture]]
[[sk:Sochárstvo]]
[[sl:Kiparstvo]]
[[sr:Вајарство]]
[[stq:Skulptuur]]
[[sv:Skulptur]]
[[sw:Uchongaji]]
[[ta:சிற்பம்]]
[[te:శిల్పం]]
[[th:ประติมากรรม]]
[[tl:Panlililok]]
[[tr:Heykel]]
[[uk:Скульптура]]
[[ur:بت تراشی]]
[[vec:Scultura]]
[[vi:Điêu khắc]]
[[war:Iskultura]]
[[wo:Yatt]]
[[yi:סקולפטור]]
[[zea:Beêldouwkunst]]
[[zh:雕塑]]
[[zh-min-nan:Tiau-khek]]

Wallfahrt

2013-01-02T16:53:41Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Ergänze: et, he, li, nrm

{{Dieser Artikel|erläutert die '''Wallfahrt''' (oder Pilgerreise). Die oft "Pilgerreise des [[John Bunyan]]" genannte Geschichte wird unter dem Begriff "[[Pilgerreise zur seligen Ewigkeit]]" erklärt}}
[[Datei:Pilgrim in Pashupatinath.jpg|miniatur|Ein Wallfahrer in [[Pashupatinath]]]]
[[Datei:Iwamotoji PilgrimGirl.JPG|miniatur|Eine japanische Wallfahrerin beim Iwamoto-ji auf dem [[Shikoku-Pilgerweg]]]]
Eine '''Wallfahrt''' (lat. ''peregrinatio religiosa'', v. ''wallen'' in eine bestimmte Richtung ziehen, ''fahren'' unterwegs sein) ist eine traditionelle [[Reise]], um ein heiliges Gebot zu erfüllen oder zum Zweck des Besuches einer bestimmten [[Liste von Wallfahrtsorten|Pilgerstätte]] mit religiöser Bedeutung. Sie wird auch als ''Pilgerreise'', ''Pilgerfahrt'', ''Betfahrt'' und im [[Islam]] als ''[[Haddsch]]'' oder ''Ziyāra'' bezeichnet.

Im symbolischen Sinn ist die Pilgerfahrt sowohl eine [[Initiation]] als auch ein Akt der Ergebenheit. Sie hat eine hohe moralische Bedeutung und kann auf den alten Glauben, dass die übernatürlichen Mächte ihre Kraft an bestimmten Orten besonders stark entfalten, zurückgehen. Im Islam ist dies der Ort [[Mekka]], die Geburtsstadt des Propheten. Im Hinduismus ist es [[Varanasi|Benares]] am Ganges. Für Buddhisten und Christen sind es die Schlüsselstationen im Leben des [[Siddhartha Gautama|Gautama Buddha]] oder [[Jesus Christus|Jesu Christi]], der [[Maria (Mutter Jesu)|Gottesmutter Maria]] oder eines [[Heiliger|Heiligen]]. Im Christentum des europäischen Mittelalters wurden solche "Wundertätigkeiten" vielen Orten zugeschrieben, manchmal auch im Zusammenhang mit Pogromen an jüdischen Gemeinden und erwiesenermaßen erfundenen [[Judenfeindlichkeit|antijudaistischen]] Legenden.

Wallfahrten gab es auch bei den [[Antikes Griechenland|antiken Griechen]] und [[Römisches Reich|Römern]], die aus religiösen Gründen ferne [[Tempel]] bereist hatten. Auch die Germanen veranstalteten ''Waldfahrten'' zu heiligen [[Hain]]en.

Eine Wallfahrt war und ist immer auch ein soziales Ereignis, sie führt zu Begegnungen und Austausch zwischen Gläubigen, die sich sonst vielleicht nie getroffen hätten. Und sie dient und diente immer der Finanzierung von religiösen Stätten oder Orten und Institutionen der religiösen Tradition, Lehre und Bildung durch die wallfahrenden Gläubigen und touristisch, historisch Interessierten.

Manchmal werden die beiden Begriffe Wallfahrt und Pilgern auch verschieden gebraucht: Eine Wallfahrt findet dann in einem engeren und eher traditionell-religiösen Rahmen statt; sie wird oft von (katholisch) kirchlicher Seite für eine Gruppe von Gläubigen organisiert. [[Pilger]] sind nach diesem Sprachgefühl vereinzelter und freier unterwegs; auch wenn ihr Reiseziel traditionell-religiös ist, zum Beispiel Santiago de Compostela, kann die Religion völlig in den Hintergrund treten.

Bei einer Wallfahrt steht das Ziel im Vordergrund, während bei einer [[Prozession]] der Vorgang des Schreitens, oft als Um-Schreiten, im Mittelpunkt steht.

== Pilgerfeste des Judentums ==
[[Datei:Picart sukka.jpg|miniatur|links|Eine Laubhütte des [[Sukkot]]-Festes von innen]]
Seit der Zerstörung des [[Jerusalemer Tempel]]s durch [[Titus]] im Jahre [[70]] ist die Wall- oder Pilgerfahrt, wie man sie aus dem christlichen oder islamischen religiösen Kulturkreis kennt, im [[Judentum]] nicht mehr gebräuchlich.

Im antiken Judentum begingen die [[Israeliten]] [[Pessach]], [[Schawuot]] und [[Sukkot]] als Pilgerfeste, wie es im [[Tanach]] geboten wurde. Besondere Bestimmungen für die Pilger finden sich im [[Talmud]] im Traktat [[Chagiga (Mischnatraktat)|Chagiga]]. Die Reise des Propheten [[Elija]] zum [[Sinai (Berg)|Berg Sinai]] wird in der Bibel als persönliche Erfahrung beschrieben.

Ziel der antiken Wallfahrten anlässlich der jüdischen Pilgerfeste war seit der Errichtung des [[Jerusalemer Tempel|Tempels]] der Tempel in [[Jerusalem]]. Davon ist nur noch die frühere [[Klagemauer|Westmauer]] des Plateaus des zweiten [[Jerusalemer Tempel|Tempels]] erhalten. Der Besuch der Klagemauer (siehe auch [[Tempelberg]]) wird nicht als Wallfahrt verstanden. Rabbinische Bestrebungen suchten religiöse Wallfahrtstraditionen als potentielle [[Heiligenverehrung]], [[Götze|Götzendienst]] und [[Gräberkult]] zu verdrängen.

Gleichwohl hat sich die Wallfahrtstradition zu kleineren jüdischen Pilgerstätten erhalten. Zu diesen Orten zählen besondere Gräber wie die der [[Zaddik]]im in Palästina und der ganzen Welt, darunter: Hebron ([[Machpela]]), Bethlehem ([[Rachel (Bibel)#Rachels Grab|Rahels Grab]]), [[Meron (Israel)|Meron]] (Grab des [[Schimon ben Jochai]]); [[Netiwot|Netivot]] (Grab des [[Baba Sali]]), [[Uman]], Ukraine (Grab des [[Rabbi Nachman]]); [[Silistra]], Bulgarien (Grab des [[Elieser Papo]]); [[Damanhur]], Ägypten. Auch die [[Al-Ghriba-Synagoge]] in [[Djerba]], Tunesien zählt zu den jüdischen Wallfahrtszielen.

== Wallfahrtsbräuche im Christentum ==
[[Datei:Vierbergelauf Magdalensberg Einzug 19042007 43.jpg|miniatur|[[Vierbergelauf]] in [[Kärnten]]-[[Österreich]]]]
[[Datei:Das Heilige Kreuz von Stromberg.jpg|miniatur|links|hochkant=0.75|Das ''Heilige Kreuz von Stromberg'' wird zur Wallfahrt aufgerichtet]]
[[Datei:Descreationofhost.gif|miniatur|Antisemitischer Holzschnitt von 1478, die Bildfolge stellt einen angeblichen [[Hostienfrevel]] durch Juden in Passau dar: Links-oben: Juden (mit [[Gelber Ring|gelbem Fleck]]) tragen eine Schachtel mit Hostien in die Synagoge Rechts-oben: Ein Jude sticht in die Hostie, Blut fließt aus ihr Links-unten: Die Juden werden festgenommen Rechts-unten: Die Juden werden von Christen verbrannt.]]
[[Datei:20050507Trier004.jpg|thumb|Wallfahrer aus Kaarst-[[Büttgen]] auf dem Weg durch die [[Eifel]] nach [[Trier]]]]

Durch Übernahme der Kultur der jüdischen Reisen nach Jerusalem zu den Zeiten der Pilgerfeste, und in deren Abwandelung reisten auch Christen seit dem frühen Mittelalter zu heiligen Stätten. Christliche Wallfahrten dienen z. B. dazu, um [[Sünde]]n abzutragen, religiöse Läuterung zu erfahren, geheilt zu werden oder in besonderen Anliegen zu beten. Seit dem frühen Mittelalter hatten bis ins 15. Jahrhundert christliche Wallfahrten das [[Heiliges Land|Heilige Land]] zum Ziel und wurden gelegentlich in Reisebeschreibungen, wie zum Beispiel der des [[Felix Fabri]], festgehalten.

Im [[Mittelalter]] wurde die christliche Wallfahrt als ein Glaubenszeugnis etabliert, insbesondere weil die Wege zu den Wallfahrtsorten oft weit, mühsam und möglicherweise gefährlich waren. Deshalb hatte bereits das Gelübde, eine Wallfahrt innerhalb einer bestimmten Frist zu unternehmen (''Votum peregrinationis''), eine wichtige Bedeutung. Dieses Gelübde war vor allem bei Fernwallfahrten üblich. Insbesondere bei Dankeswallfahrten war das Gelübde ein zentrales Element. Um dieses wirksam abzugeben, wurde es in Anwesenheit von Freunden mit lauter Stimme und auf den Knien mit zum Himmel erhobenen Händen gesprochen.<ref>Krötzl S. 153.</ref> Dem folgten dann umfangreiche Vorbereitungen zur Finanzierung dieser langen Fahrt, wobei häufig Grundbesitz mit Rückkaufsrecht für den Fall der Heimkehr verkauft wurde und in aller Regel auch Testamente aufgesetzt wurden, die Bestimmungen für den Fall trafen, dass man nicht mehr zurückkam.

Das Wallfahrtswesen wurde auch von Seiten der Herrscher geregelt und geschützt. Aus dem 12. Jahrhundert sind Schutzbestimmungen für Pilger zu Olav dem Heiligen in Nidaros überliefert. 1164 fertigte König [[Magnus V. (Norwegen)|Magnus Erlingsson]] einen Privilegienbrief für die Wallfahrer nach Nidaros aus. Papst [[Coelestin III.]] bekräftigte diesen Privilegienbrief, als er am 15. April die Rechte der norwegischen Kirche festlegte. In schwedischen Landschaftsgesetzen war ein Aufschub für Diebstahlsklagen, Grundbesitzstreitigkeiten, Eidespflichten bis zur Rückkehr des Pilgers angeordnet. Übergriffe auf Pilger zogen schwerste Kirchenstrafen und die Verweigerung des kirchlichen Begräbnisses nach sich. Auch in späteren Vereinbarungen zwischen Kirche und König wurden die Schutzbestimmungen wiederholt. 1273 wurden die Strafbestimmungen auf Spione (''exploratores'') erstreckt, die sich als Pilger ausgaben. Dies scheint eine größere Versuchung gewesen zu sein; denn König [[Haakon V. (Norwegen)|Håkon Magnusson]] befasste sich 1303 noch einmal speziell mit Dieben und Räubern, die sich als Pilger ausgaben. Auch die Päpste stellten eigene Schutzbriefe aus, so 1336 Benedikt XII. für schwedische Pilger aus [[Ångermanland]] und [[Hälsingland]] nach Nidaros. Der König von Kastilien [[Johann II. (Kastilien)|Johann II.]] traf 1434 und die Königin [[Isabella I. (Kastilien)|Isabella I.]] 1479 Bestimmungen für die Pilger aus Schweden, Norwegen und Dänemark auf dem Wege nach Santiago de Compostela. Die Pilger verließen sich aber nicht auf diese allgemeinen Regelungen, sondern führten von der örtlichen Geistlichkeit auf sie ausgestellte Schutzbriefe mit sich. Sie sollten belegen, dass sie wirklich ehrliche Pilger waren.

Man musste nicht unbedingt selbst pilgern, man konnte auch andere für sich gegen Bezahlung pilgern lassen. Die Pilgermarken vom Zielort sollten belegen, dass der Beauftragte tatsächlich dort gewesen war. Dies wurde durch Fälschungen oft unterlaufen. Die Pilger hatten eine spezielle Tracht: Langer Mantel, breitkrempiger [[Pilgerhut|Hut]], Pilgertasche, Trinkflasche und [[Pilgerstab]].

Das Beherbergen von Pilgern zählte zu den Werken der [[Barmherzigkeit]] und gab an den Segensfrüchten der Wallfahrt Anteil. Die Einkünfte durch die Pilger kamen den Durchreiseländern, den [[Ritterorden]] (die Schutz verkauften) und den Orten der Pilgerreiseziele zugute (vergleichbar den Einnahmen, die heute von Touristen ausgehen). Auch die jeweiligen kirchlichen Institutionen erzielten nicht unwesentliche Einnahmen.

Große [[Wallfahrtskirche]]n hatten spezielle Einrichtungen für Kranke, die bei den Reliquien Heilung suchten. So entwickelten sich Hospitäler und daraus schließlich regelrechte medizinische Zentren. Archäologische Forschungen bei der Wallfahrtskirche in Æbelholt (Dänemark) zeigten, dass sich dort eines der fortschrittlichsten medizinischen Behandlungszentren mit chirurgischen Operationen entwickelt hatte.<ref>Krötzl S. 156.</ref> Die am Ort entstandenen Wunderberichte erwähnen darüber nichts.

Als besondere, gewaltbegleitete Form der Wallfahrt entwickelten sich mittelbar auch die [[Kreuzzüge]], mit politisch-strategischer Bedeutung. Als sich die Christen aus dem Heiligen Land zurückziehen mussten und die dortigen Pilgerstätten für Jahrhunderte nur schwer erreichbar waren, traten im christlichen Westen [[Reliquie]]n und Gräber von Heiligen in leicht erreichbarer Nähe der Gläubigen lange Zeit stärker in den Vordergrund. Hierzu wurden Stätten für Wallfahrten kirchlich gezielt gefördert. <ref> Ein Beispiel hierzu aus den biblischen Reliquien sei zitiert:"... die Kreuzreliquien, kleine Holzsplitter vom Kreuz Christi, von denen viele tausend über die ganze Welt verteilt in katholischen und orthodoxen Kirchen verehrt werden und welche ausreichen würden ein röm. Kriegsschiff nachzubauen. ..."</ref> In der [[Ostkirche]] besteht der Brauch der Jerusalem-Reisen dagegen bis heute fort, wurde aber ebenfalls durch Reisen in die westlichen Länder ergänzt.

Von besonderer Bedeutung als christlicher [[Wallfahrtsort]] sind die [[Grab|Gräber]] der [[Apostel]] [[Simon Petrus|Petrus]] und [[Paulus von Tarsus|Paulus]] in [[Rom]], das Grab des Apostels [[Jakobus der Ältere|Jakobus]] in [[Santiago de Compostela]] und die Stätten des Heiligen Landes. Pilgerfahrten zu diesen Zielen gelten bei den Katholiken als Hauptwallfahrten, Fahrten zu weniger bedeutenden Orten als Nebenwallfahrten. Daneben entwickeln sich Pilgerfahrten zu Orten, die nicht durch den [[Heiliger Stuhl|Vatikan]] oder zuständigen [[Bischof]] autorisiert und damit ''keine'' Wallfahrtsorte sind, allen voran sei [[Međugorje]] in [[Bosnien und Herzegowina|Bosnien-Herzegowina]] genannt.

Es finden bis heute traditionelle Wallfahrten statt, anlässlich derer, sonst nicht sichtbare bzw. zugängliche Reliquien den Gläubigen gezeigt werden. Beispiele sind die alle sieben Jahre stattfindende [[Aachener Heiligtumsfahrt]], zu der die Aachener Heiligtümer aus dem [[Marienschrein]] des [[Aachener Dom]] geholt werden, die in unregelmäßigen Abständen stattfindenden Wallfahrten zum [[Heiliger Rock|Heiligen Rock]] (angeblich die [[Tunika]] Christi) nach [[Trier]] und die Wallfahrt zu den "Heiligen drei Hostien" nach [[Andechs]].

Beispiele von Orten mittelalterlicher antijüdischer [[Pogrom]]e und Morde durch christliche Gemeinden und Städte, die durch umdeutende Legenden zu Pilger- bzw. Wallfahrtsorten wurden, denen man wundertätige Eigenschaften andichtete, sind die Wallfahrt zur [[Grabkirche (Deggendorf)|Deggendorfer Gnad]] oder nach [[Heiligenblut bei Spalt|Heiligenblut]] aus dem süddeutschen Raum. Sie verweisen auf die diffamierenden [[Ritualmordlegende]]n von [[Hostienfrevel]] durch mittelalterliche jüdische Gemeinden. Solche eingestellten und verbotenen Wallfahrten mit [[Judenfeindlichkeit|antijudaistischem]] und [[Fanatismus|religiös-fanatischem]] Hintergrund wurden in den letzten Jahren sogar vereinzelt<ref>[[Heiligenblut bei Spalt#Heutiger Zustand]]; "(...) 2005 wurde vom Arbeitskreis Tourismuspastoral der Diözese Eichstätt erstmals wieder eine Wallfahrt (...) durchgeführt (...) Entstehungsgeschichte Heiligenbluts ist dort jedoch schamgesichtig ihres antijudaistischen Hintergrunds beraubt worden. (...)"</ref> wiederaufgenommen. Auch hier spielt der finanzielle Aspekt für die Gemeinden dieser Orte eine Rolle. Zum einen wurden die Kapellen bzw. Kirchen mit den geraubten Mitteln der ausgelöschten jüdischen Gemeinden gebaut und zweitens hatten die Pilgertätigkeiten zu diesen Orten positive Einnahmen für die Gemeinden zur Folge. Eine Vermittlung des rassistischen religiösen Fanatismus und Antijudaismus als Erbe dieser christlichen Wallfahrten, im Zuge der vereinzelten Wiederaufnahmen dieser besonderen Wallfahrten durch christliche Kreise, geschieht weniger.

In den protestantischen Kirchen hat die Wallfahrt keinerlei religiöse Bedeutung. Bereits [[Erasmus von Rotterdam]] kritisierte die Wallfahrten in seinen ''Colloquia''.<ref>Colloquia 2:1–37.</ref> Viele Menschen besuchen als Touristen z.B. die Lutherstadt [[Lutherstadt Wittenberg|Wittenberg]] oder die [[Wartburg]], um auf den Spuren [[Martin Luther]]s zu wandeln oder dort religiöse Traditionen, wie Beten, Buße, Abendmahl und Gottesdienste zu pflegen.

Heute werden christliche Wallfahrten gewöhnlich als zeichenhafte Darstellung der Lebensreise aufgefasst. Der Aufenthalt am fremden heiligen Ort imaginiert vielen Menschen bisher verschlossene Bereiche ihres Seelenlebens und ihrer Gefühle. In vielen christlichen Legenden wird über Geistliche berichtet, die den Leuten rieten, eine solche Pilgerfahrt zu unternehmen. Diese Legenden wurden im Auftrag der Kirche von christlichen Legendenschriftstellern erstellt, um die Wallfahrtsorte attraktiv zu machen und die gewünschte Lenkungswirkung der Gläubigen und ihrer Spenden, Steuern und Kollekten zu erzielen.

Es gibt Zehntausende christliche heilige Pilgerstätten, die man besuchen kann. Die weltweit größten jährlichen Wallfahrten finden zur [[Guadalupe (Mexiko)|Basilika der Jungfrau von Guadalupe]] (ca. 20 Mio. Pilger) und in die "ewige Stadt" [[Rom]] (ca. 18 Mio. Pilger) statt. Weitere bedeutende christliche Wallfahrtsstätten sind [[San Giovanni Rotondo]] in Italien (ca. sieben Mio. Pilger), [[Aparecida (São Paulo)|Aparecida]] in Brasilien (ca. acht Mio. Pilger), [[Marienerscheinungen und Wallfahrt in Lourdes|Lourdes]] in Frankreich (ca. 5 Mio. Pilger), [[Częstochowa|Tschenstochau]] in Polen (ca. 4-5 Mio. Pilger), [[Fátima]] in Portugal, [[Padua]] in Italien, [[Assisi]] in Italien, [[Santiago de Compostela]] in Spanien, [[Mariazell]] in Österreich und [[Loreto (Marken)|Loreto]] in Italien. Ein bekanntes Wallfahrtsziel der anglikanischen Kirche ist das Grab [[Thomas Becket]]s in [[Canterbury]].

== Wallfahrten im Islam ==
[[Datei:Supplicating Pilgrim at Masjid Al Haram. Mecca, Saudi Arabia.jpg|miniatur|Pilger in [[Mekka]]]]
Im [[Islam]] gibt es den [[Haddsch]], die jedem genügend vermögenden [[Muslim]] als eine der [[Islam#Die fünf Säulen|fünf Hauptsäulen des Islam]] einmal im Leben vorgeschriebene Wallfahrt zur [[Kaaba]] in [[Mekka]], die oft mit einem Besuch des Grabs [[Mohammed]]s in [[Medina]] verbunden wird. Während der Haddsch zu einem bestimmten Zeitpunkt im islamischen Festkalender durchgeführt wird, bietet die kleine Pilgerfahrt, die [[Umra]], die Möglichkeit, während des ganzen Jahres zu den heiligen Stätten nach Mekka zu pilgern. Daneben werden spontan organisierte Pilgerreisen unternommen, die ''Ziyāra'' (Plural ''Ziyārāt)'' genannt werden und den gottgefälligen Besuch heiliger Gräber ''([[Qubba]]s)'' beinhalten. Mehrere Heilige wie die [[Sieben Heilige von Marrakesch|Sieben Heiligen von Marrakesch]] können auf einer Zirkularwallfahrt besucht werden. In [[volksislam]]ischen Strömungen sind auch jährliche organisierte Pilgerreisen ''(Mausim,'' Plural ''Mawāsim)'' zu den Gräbern oder Wirkungsstätten von Heiligen üblich. Der Besuch besonders verehrter [[Heiliger]] (regional unterschiedlich ''[[Wali (Islam)|Wali]], [[Pir (Türkei)|Pir]], [[Sidi]]'' oder ''[[Marabout]])'' oder eine bestimmte Anzahl solcher Pilgerfahrten kann als Ersatz für eine Haddsch gelten.

Die [[Schia|Schiiten]] kennen darüber hinaus regelmäßige Wallfahrten zu den Wirkungsstätten ihrer [[Imam]]e, beispielsweise zur heiligen Stadt [[Maschhad]] im Iran.
Von [[Fundamentalismus|Fundamentalisten]] werden Wallfahrten zu Heiligengräbern als [[Bilderverehrung|Idolatrie]] bekämpft.

== Pilgerfahrten der Bahai ==
[[Baha'ullah|Baha’u’llah]] verordnete den [[Bahai]] im [[Heiligstes Buch|Kitab-i-Aqdas]] die [[Bahai-Wallfahrt|Pilgerfahrt]] zu seinem Wohnhaus in [[Bagdad]] im [[Irak]] und zu dem Haus des [[Bab]] in [[Schiras|Schiraz]] im [[Iran]]. Nach dem Tode Baha’u’llahs fügte [[ʿAbdul-Baha'|Abdul-Baha]] zu diesen beiden Stätten den [[Schrein Baha’u’llahs]] in [[Akkon]] in [[Israel]] und [[Shoghi Effendi]] den [[Schrein des Bab]] im [[Bahai-Weltzentrum]] in [[Haifa]], Israel, hinzu. Unter den gegenwärtigen Umständen durch die [[Verfolgung der Bahai|Verfolgung im Iran]] sowie dem [[Irakkrieg]] und der [[Besetzung des Irak 2003–2011|Besetzung des Irak seit 2003]] können die Bahai nur zum Schrein des Bab und dem Schrein Baha’u’llahs pilgern.

== Wallfahrten in anderen Religionen ==
[[Datei:Sikh pilgrims cheering on bus to Manikaran.jpg|miniatur|[[Sikhismus|Sikhpilger]] auf dem Weg nach Manikaran]]
[[Datei:Pilgrimage to Lhasa.jpg|miniatur|Pilgerfahrt nach [[Lhasa]]]]
Bei anderen Religionen sind Wallfahrten ebenso bekannt.
Im [[Hinduismus]] pilgern Gläubige zu Orten wie [[Badrinath]], [[Kedarnath]], [[Gangotri (Ort)|Gangotri]], [[Yamunotri]], [[Rishikesh]], [[Haridwar]], [[Varanasi]], [[Vrindavan]] und vielen anderen. Reisen zu den ersten vier Orten bilden das Chardham, von dem geglaubt wird, dass es besonders einfach [[Moksha]], Befreiung aus dem Kreislauf von Geburt und Tod, bringe.

Gautama [[Buddha]] gab den buddhistischen Gläubigen ebenfalls vier heilige Stätten in Indien als Ziele von Pilgerfahrten. Sein Geburtsort [[Lumbini]], [[Sarnath]], wo er zum ersten Mal lehrte, den Ort seiner Erleuchtung [[Bodhgaya]] und sein Todesort [[Kushinagar]]. In den buddhistischen Ländern selbst pilgert man oft zu besonderen Tempeln oder Klöstern, die durch ihr Alter und ihre Tradition herausragend sind.

Der [[Shintō]], die einheimische Religion Japans, kennt Pilgerfahrten (''[[Junrei]]'') zum [[Ise-jingū|Ise-Großschrein]]. Es gibt aber auch buddhistische Pilgerwege, wie der [[Shikoku-Pilgerweg]] mit seinen 88 Tempeln.

Das mexikanische Volk der [[Huicholen|Huicholes]] sendet einmal jährlich eine Abordnung auf eine 550 Kilometer weite Reise, um am Zielort eine Jahresration von (im Siedlungsgebiet nicht heimischen) [[Lophophora williamsii|Peyote]]-Kakteen zu sammeln, welche sie dank einer Sondergenehmigung der mexikanischen Regierung bei verschiedenen religiösen Zeremonien einsetzen dürfen.
Daher erscheint es in diesem Zusammenhang nicht angemessen, den Begriff 'Wallfahrt' auf die Huichol anzuwenden. Richtiger ist es eine ihrer wichtigeren Reisen innerhalb der Ritualgeographie - die man auch als 'Peyote-Jagd' bezeichnet, welche mythologisch verbürgten Inhalten ('Die erste Jagd') folgt und der Erfüllung ritueller Inhalte dient - als Sammelreise zu bezeichnen.<ref>Dr. Christian von Sehrwald: ''Auf den Spuren der Götter - Peyote und die Ethnien Nordwestmexikos unter besonderer Berücksichtigung des Zeremonialzyklus der Huichol-Indianer'', Nachtschatten-Verlag, Solothurn 2005 ISBN 978-3-03788-113-2</ref>

== Umgangssprachliche nichtreligiöse Begriffsgebräuche ==
Der ursprünglich religiöse Begriff hat sich im Laufe der Zeit auf den [[Säkularismus|säkularen]] Bereich ausgedehnt. So spricht man in der Presse davon, dass beispielsweise [[Fan]]s von [[Elvis Presley]] zur andächtigen Besichtigung seines Hauses [[Graceland]] in [[Memphis (Tennessee)|Memphis]], [[Tennessee]], [[Vereinigte Staaten|USA]] „wallfahren“.

== Siehe auch ==
* [[Liste von Wallfahrtsorten]]
* [[Pilgersegen]]
* [[Pilgerausweis]]
* [[Friedhofstourismus]]
* [[Prozession]]
* [[Heiligtumsfahrt]]

== Literatur ==
* Andreas Klußmann: "In Gottes Namen fahren wir. Die spätmittelalterlichen Pilgerberichte von Felix Fabri, Bernhard von Breydenbach und Konrad Grünemberg im Vergleich". universaar, Saarbrücken 2012, ISBN 978-3862230761.
* {{Literatur | Autor=[[Iso Baumer]] | Titel=Wallfahrt heute | Ort=Freiburg | Jahr=1978 | ISBN=3-8576-4057-X}}
* {{Literatur | Autor=Iso Baumer | Titel=Wallfahrt als Handlungsspiel. Ein Beitrag zum Verständnis religiösen Handelns | Ort=Frankfurt am Main | Jahr=1977 | ISBN= |Seiten=3-2610-2129-2}}
* {{Literatur | Herausgeber=Stefan Börnchen, [[Georg Mein]] | Titel=Weltliche Wallfahrten. Auf der Spur des Realen | Ort=München | Jahr=2010 | ISBN=978-3-7705-4898-9}}
* {{Literatur | Autor=[[Wolfgang Brückner]] | Herausgeber=Dieter Harmening et al. | Titel=Zur Phänomenologie und Nomenklatur des Wallfahrtswesens und seiner Erforschung. Wörter und Sachen in systematisch-semantischem Zusammenhang | Sammelwerk= Volkskultur und Geschichte | Ort=Berlin | Jahr=1970 | Seiten=384–424}}
* {{Literatur | Herausgeber=Daniel Doležal, Hartmut Kühne | Titel=Wallfahrten in der europäischen Kultur | Ort=Frankfurt am Main u.a. | Jahr=2006 | ISBN=3-631-54996-2}}
* {{Literatur | Herausgeber=[[Jaś Elsner]], [[Ian Rutherford]] | Titel=Pilgrimage in Graeco-Roman and Early Christian Antiquity. Seeing the Gods | Ort=Oxford u.a. | Jahr=2005 | ISBN=0-19-925079-0}}
* {{Literatur | Herausgeber=Gerhard Fouquet | Titel=Die Reise eines niederadeligen Anonymus ins Heilige Land im Jahre 1494 | Ort=Frankfurt am Main u.a. | Jahr=2007 | ISBN=978-3-631-56777-7}}
* {{Literatur | Autor=[[Ulrich Gäbler]] | Titel=Die Kinderwallfahrten aus Deutschland und der Schweiz zum Mont-Saint-Michel 1456–1459 | Sammelwerk=Zeitschrift für schweizerische Kirchengeschichte | Nummer=63 | Jahr=1969 | Seiten=221–331}}
* {{Literatur | Autor=Irmengard Jehle | Titel=Der Mensch unterwegs zu Gott. Die Wallfahrt als religiöses Bedürfnis des Menschen - aufgezeigt an der Marienwallfahrt nach Lourdes | Ort=Würzburg | Jahr=2002 | ISBN=3-429-02475-7}}
* {{Literatur | Autor=Christian Krötzl | Titel=Den nordiska pilgrimskulturen under medeltiden | Sammelwerk=Helgonet i Nidaros.Olavskult och kristnande i norden | Ort=o.O. | Jahr=1997 | Seiten=141–160}}
* {{Literatur | Autor=Oliver Krüger et al. | Titel=Art. Wallfahrt/Wallfahrtswesen | Sammelwerk=Theologische Realenzyklopädie | Band=35 | Jahr=2003 |Seiten=408-435 | Kommentar=Überblick mit weiterer Lit.}}
* {{Literatur | Autor=Christof May | Titel=Pilgern: Menschsein auf dem Wege | Ort=Würzburg | Jahr=2004 | ISBN=3-429-02617-2}}
* {{Literatur | Herausgeber=Angelika C. Messner, Konrad Hirschler | Titel=Heilige Orte in Asien und Afrika. Räume göttlicher Macht und menschlicher Verehrung | Ort=Schenefeld/Hamburg | Jahr=2006 | ISBN=3-936912-19-X}}
* {{Literatur | Autor=Michael Rosenberger | Titel=Wege, die bewegen. Eine kleine Theologie der Wallfahrt | Ort=Würzburg | Jahr=2005 | ISBN=3-429-02716-0}}
* {{Literatur | Autor=Carmen von Samson-Himmelstjerna | Titel=Deutsche Pilger des Mittelalters im Spiegel ihrer Berichte und der mittelhochdeutschen erzählenden Dichtung | Ort=Berlin | Jahr=2004 | ISBN=3-428-11556-2}}
* {{Literatur | Autor=Markus Schauta | Titel=Die ersten Jahrhunderte christlicher Pilgerreisen im Spiegel spätantiker und frühmittelalterlicher Quellen | Ort=Frankfurt am Main u.a. | Jahr=2008 | ISBN=978-3-631-56437-0}}

== Einzelnachweise ==
<references/>

== Weblinks ==
{{Commonscat|Pilgrimage|Wallfahrt}}
{{Wiktionary|Wallfahrt}}

[[Kategorie:Wallfahrt| ]]
[[Kategorie:Religiöse Veranstaltung]]

[[ar:حج]]
[[bg:Поклонничество]]
[[ca:Pelegrinatge]]
[[cs:Pouť]]
[[csb:Pielgrzimka]]
[[cy:Pererindod]]
[[da:Pilgrimsfærd]]
[[el:Προσκύνημα]]
[[en:Pilgrimage]]
[[eo:Pilgrimado]]
[[es:Peregrinación]]
[[et:Palverännak]]
[[fa:زیارت]]
[[fi:Pyhiinvaellus]]
[[fr:Pèlerinage]]
[[fy:Beafeart]]
[[he:עלייה לרגל]]
[[hi:तीर्थ]]
[[hr:Hodočašće]]
[[ia:Pelegrinage]]
[[id:Ziarah]]
[[io:Pilgrimo]]
[[is:Pílagrímsferð]]
[[it:Pellegrinaggio]]
[[ja:巡礼]]
[[jv:Ziarah Kubur]]
[[ko:순례]]
[[la:Peregrinatio (religio)]]
[[li:Baevaart]]
[[lt:Piligriminė kelionė]]
[[lv:Svētceļojums]]
[[nl:Bedevaart]]
[[nrm:Pèlerinnage]]
[[pl:Pielgrzymka]]
[[pt:Peregrinação]]
[[ru:Паломничество]]
[[sh:Hodočašće]]
[[simple:Pilgrimage]]
[[sl:Romanje]]
[[sr:Ходочашће]]
[[sw:Hija]]
[[te:యాత్ర]]
[[th:การจาริกแสวงบุญ]]
[[tr:Hac]]
[[uk:Паломництво]]
[[vi:Hành hương (tôn giáo)]]
[[zh:朝聖]]

Bergen (Vogtland)

2013-01-02T04:16:55Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Ergänze: ba:Берген (Фогтланд)

{{Infobox Gemeinde in Deutschland
|Name = Bergen
|Wappen = Wappen_bergen_vogtland.jpg
|Breitengrad = 50/28/35/N
|Längengrad = 12/16/45/E
|Lageplan = Bergen_in_V.svg
|Bundesland = Sachsen
|Direktionsbezirk = Chemnitz
|Landkreis = Vogtlandkreis
|Höhe = 460
|Fläche = 8.30
|PLZ = 08239
|PLZ-alt = 9702
|Vorwahl = 037463
|Kfz = V (alternativ: AE, OVL, PL, RC)
|Gemeindeschlüssel = 14523050
|Gliederung = Hauptort, 3 Ortsteile
|Adresse = Falkensteiner Straße 10 08239 Bergen
|Website = [http://www.bergen-vogtland.de www.bergen-vogtland.de]
|Bürgermeister = Volkmar Trapp (parteilos)
}}
'''Bergen''' ist eine Gemeinde im [[Vogtlandkreis]]/[[Sachsen|Freistaat Sachsen]] ([[Deutschland]]). Sie gehört zum [[Verwaltungsverband Jägerswald]].

== Geographie ==
Angrenzende Gemeinden sind die Stadt [[Falkenstein/Vogtl.|Falkenstein]], [[Neuensalz]], [[Neustadt/Vogtl.|Neustadt]], [[Theuma]], [[Tirpersdorf]] und [[Werda]] im Vogtlandkreis. Zu Bergen gehören die Ortsteile [[Jahnsgrün (Bergen)|Jahnsgrün]], [[Steinigt]] und [[Streuberg]].<ref>[http://www.statistik.sachsen.de/regioreg/RRServlet?function=Lesen&id=2608&type=10001&param= Bergen] im Regionalregister Sachsen</ref>

== Geschichte ==
Bergen, 1267 erstmals urkundlich erwähnt, ist als [[Waldhufendorf]] entstanden.

Entwicklung der Einwohnerzahl ''(31. Dezember)'':
{|
| valign="top" width="25%" |
* 1998: 1135
* 1999: 1145
* 2000: 1152
* 2001: 1140
| valign="top" width="25%" |
* 2002: 1124
* 2003: 1113
* 2004: 1102
* 2005: 1086
| valign="top" width="25%" |
* 2007: 1036
* 2008: 1061
|}

== Weblinks ==
{{Commonscat}}
* [http://ulrich-steger.privat.t-online.de/index.html?bergen/lage.html Informationen zum Ort]
* {{HOV|Bergen_(3)|Bergen}}

== Einzelnachweise ==
<references />

{{Navigationsleiste Städte und Gemeinden im Vogtlandkreis}}

{{Normdaten|TYP=g|GND=10201601-X}}

[[Kategorie:Ort im Vogtlandkreis]]

[[ba:Берген (Фогтланд)]]
[[en:Bergen, Saxony]]
[[eo:Bergen (Vogtland)]]
[[fr:Bergen (Saxe)]]
[[it:Bergen (Vogtland)]]
[[kk:Берген]]
[[mk:Берген (Саксонија)]]
[[ms:Bergen, Saxony]]
[[nl:Bergen (Vogtland)]]
[[pl:Bergen (Saksonia)]]
[[ro:Bergen (Vogtland)]]
[[ru:Берген (Фогтланд)]]
[[sr:Берген (Фогтланд)]]
[[uz:Bergen (Saksoniya)]]
[[vi:Bergen, Vogtland]]
[[vo:Bergen (Sachsen)]]
[[war:Bergen, Saxony]]

Baarle-Nassau

2013-01-02T04:11:44Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Entferne: pl:Baarle

{{Infobox Ort in den Niederlanden
|Name= Baarle-Nassau
|Typ = Gemeinde
|Ortsflagge = Baarle-Nassau flag.svg
|Ortswappen = Baarle-Nassau wapen.svg
|Karte des Ortes = LocatieBaarle-Nassau
|Provinz = [[Nordbrabant]]
|Bürgermeister= Jan Hendrikx ([[Christen Democratisch Appèl|CDA]])
|Sitz des Ortes = Baarle
|Fläche = 76.36
|Landfläche = 76.34
|Wasserfläche = 0.02
|Breitengrad=51/26/37/N
|Längengrad=4/55/48/E
|Höhe =
|Vorwahl = 013
|Postleitzahl = 5110, 5111, 5113, 5114
|website = [http://www.baarle-nassau.nl www.baarle-nassau.nl]
|CBS-Code=0744}}

'''Baarle-Nassau''' ({{Audio|Nl-Baarle-Nassau.ogg|anhören}}) ist eine [[Niederlande|niederländische]] Gemeinde in der Provinz [[Nordbrabant]] mit {{EWZ|NL|0744}} Einwohnern (Stand {{EWD|NL}}).

[[Datei:Baarle-Nassau - Baarle-Hertog-de.svg|left|250px|thumb|Der Grenzverlauf zwischen Belgien und den Niederlanden bei Baarle-Hertog]]
Baarle-Nassau ist als Teil des Grenzortes [[Baarle]] bekannt für die komplizierte Grenzziehung mit [[Baarle-Hertog]] in [[Belgien]]. So ist es durchaus möglich, dass die Staatsgrenzen durch Häuser, Wohnungen und öffentliche Gebäude verlaufen.

Es gab eine Zeit, in der nach niederländischen Gesetzen Restaurants früher schließen mussten als die belgischen. Für einige Restaurants auf der Grenze hieß dies, dass die Kunden einfach nur den Tisch wechseln mussten.

== Persönlichkeiten ==
* [[Kees Aarts|Cornelius Aarts]] (1941–2008), Fußballspieler

== Einzelnachweise ==
<references />
{{Vorlage:Navigationsleiste Gemeinden der Provinz Nordbrabant}}

[[Kategorie:Gemeinde in Nordbrabant]]
[[Kategorie:Baarle-Nassau| ]]

[[an:Baarle-Nassau]]
[[br:Baarle-Nassau]]
[[ca:Baarle-Nassau]]
[[en:Baarle-Nassau]]
[[eo:Baarle-Nassau]]
[[es:Baarle-Nassau]]
[[eu:Baarle-Nassau]]
[[fi:Baarle-Nassau]]
[[fr:Baarle-Nassau]]
[[gl:Baarle-Nassau]]
[[hu:Baarle-Nassau]]
[[hy:Բարլե-Նասաո]]
[[id:Baarle-Nassau]]
[[it:Baarle-Nassau]]
[[ja:バールレ＝ナッサウ]]
[[jv:Baarle-Nassau]]
[[ko:바를러나사우]]
[[li:Baarle-Nassau]]
[[ms:Baarle-Nassau]]
[[nl:Baarle-Nassau]]
[[pt:Baarle-Nassau]]
[[ro:Baarle-Nassau]]
[[ru:Барле-Нассау]]
[[sq:Baarle-Nassau]]
[[sv:Baarle-Nassau]]
[[vi:Baarle-Nassau]]
[[vo:Baarle-Nassau]]
[[war:Baarle-Nassau]]
[[zh:巴勒納紹]]

610 v. Chr.

2012-12-31T20:13:31Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Entferne: fr:610 av. J.-C., is:610 f.Kr.

{{Artikel Jahr v. Chr.|610}}

== Ereignisse ==
=== Wissenschaft und Technik ===
* 16. Regierungsjahr des [[Babylonien|babylonischen]] Königs [[Nabopolassar]] (610 bis 609 v. Chr.): Im [[Mondkalender (Babylonien)#Schaltzyklus|babylonischen Kalender]] fällt der Jahresbeginn des 1. Nisannu auf den 1.–2. April<ref name=J>Datumsangabe im [[Gregorianischer Kalender|gregorianischen Kalender]]; im [[Julianischer Kalender|julianischen Kalendersystem]] sind 7 Tage zum gregorianischen Datum zu addieren. Datierungsgrundlage sind die [http://eclipse.gsfc.nasa.gov/phase/phases-0699.html NASA-Angaben] unter Berücksichtigung des T-Deltas. Für Babylonien ist zu der ''Universal Time'' (UT) der Zeitzonenzuschlag von 3 Stunden zu berücksichtigen; gemäß [[Jean Meeus]]: ''Astronomische Algorithmen - Anwendungen für Ephemeris Tool 4,5 -'', Barth, Leipzig 2000 für: ''Ephemeris Tool 4,5 nach Jean Meeus, Umrechnungsprogramm, 2001''.</ref>; der [[Vollmond]] im Nisannu auf den 13.–14. April<ref name=J/> und der 1. Tašritu auf den 24.–25. September<ref name=J/>.<ref name=H>Hermann Hunger: ''Lunar and Planetary Texts (Astronomical Diaries and related Texts from Babylonia, Vol. 5)''. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 2001, ISBN 3-7001-3028-7, S. 395.</ref>

== Anmerkungen ==
<references />

[[af:610 v.C.]]
[[az:E.ə. 610]]
[[be-x-old:610 да н. э.]]
[[bs:610 p.n.e.]]
[[da:610 f.Kr.]]
[[el:610 π.Χ.]]
[[eo:-610]]
[[et:610 eKr]]
[[eu:K. a. 610]]
[[gd:610 RC]]
[[gl:-610]]
[[hr:610. pr. Kr.]]
[[hu:I. e. 610]]
[[hy:Մ.թ.ա. 610]]
[[it:610 a.C.]]
[[ka:ძვ. წ. 610]]
[[kk:Б. з. д. 610 жыл]]
[[ko:기원전 610년]]
[[la:610 a.C.n.]]
[[lb:-610]]
[[li:610 v. Chr.]]
[[lt:610 m. pr. m. e.]]
[[mk:610 п.н.е.]]
[[mr:इ.स.पू. ६१०]]
[[nap:610 AC]]
[[new:इ॰ पू॰ ६१०]]
[[nl:610 v.Chr.]]
[[no:610 f.Kr.]]
[[oc:-610]]
[[pl:610 p.n.e.]]
[[pt:610 a.C.]]
[[ro:610 î.Hr.]]
[[ru:610 год до н. э.]]
[[sk:610 pred Kr.]]
[[sl:610 pr. n. št.]]
[[sr:610. п. н. е.]]
[[su:610 SM]]
[[tl:610 BC]]
[[tr:MÖ 610]]
[[uk:610 до н. е.]]
[[uz:Mil. av. 610]]
[[vec:610 a.C.]]
[[war:610 UC]]
[[zh:前610年]]

546 v. Chr.

2012-12-31T19:54:33Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Entferne: fr:546 av. J.-C., is:546 f.Kr.

{{Artikel Jahr v. Chr.|546}}

{| class="wikitable float-right" style="width:360px"
! colspan="2" class="hintergrundfarbe10" bgcolor=#ececec| 546 v. Chr. in anderen Kalendern
|-
! [[Chinesischer Kalender]]
| 35. (36.) [[60-Jahre-Zyklus|Zyklus]]
Jahr des Holz-Hasen 乙卯 ([[Chinesisches Neujahrsfest|am Beginn des Jahres]] Holz-Tiger 甲寅)
|-
! Griechische Zeitrechnung
| 2./3. Jahr der 58. [[Olympiade]]
|-
! [[Jüdischer Kalender]]
| 3215/16
|-
! [[Römischer Kalender]]
| [[Ab urbe condita (Chronologie)|ab urbe condita]] ''CCVIII'' (208)
|-
! colspan="2" class="hintergrundfarbe10" bgcolor=#ececec| Andauernde Ereignisse
|-
| colspan="2" | [[Eisenzeit]] III in Israel (seit 587 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Attische Vasenmalerei]] in Griechenland:
* [[Schwarzfigurige Vasenmalerei]] (seit 630 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Hallstattzeit]] in Europa (seit 650 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | 26. Dynastie (Zeit der ägyptischen Restauration) während der [[Spätzeit (Ägypten)|Spätzeit]] in [[Geschichte des Alten Ägypten|Ägypten]] (seit 664 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Östliche Zhou-Dynastie]] / [[Zeit der Frühlings- und Herbstannalen]] in [[Geschichte Chinas|China]] (seit 770/722 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Antikes Griechenland]]: [[Archaik]] (seit ca. 750 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | Zeit der Mittleren Präklassik bei den [[Maya]] (seit ca. 900 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Antike]] im [[Mittelmeerraum]] (seit ca. 1200/800 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[La Venta (Mexiko)|La Venta]]-Zeit bei den [[Olmeken]] in [[Mesoamerika]] (seit ca. 1500 v. Chr.)
|}

== [[:Kategorie:546 v. Chr.|Ereignisse]] ==

=== Politik und Weltgeschehen ===

* Dritter Umsturzversuch des [[Peisistratos]] in Athen (unterstützt von Lygdamos von [[Naxos]]); diesmal bleibt er erfolgreich und errichtet eine Tyrannis.

=== Wissenschaft und Technik ===

* In seinem zehnten Regierungsjahr (546 bis 545 v. Chr.) lässt der [[Babylonien|babylonische]] König [[Nabonid]] den [[Schaltjahr|Schaltmonat]] [[Mondkalender (Babylonien)#Schaltzyklus|Ululu II]] ausrufen, der am 8. September<ref name=J/> begann.
* Im [[Mondkalender (Babylonien)#Schaltzyklus|babylonischen Kalender]] fällt das [[Akitu|babylonische Neujahr]] des 1. Nisannu auf den 14.–15. März<ref name=J>Datumsangabe im [[Gregorianischer Kalender|gregorianischen Kalender]]; im [[Julianischer Kalender|julianischen Kalendersystem]] sind 6 Tage zum gregorianischen Datum zu addieren. Datierungsgrundlage sind die [http://eclipse.gsfc.nasa.gov/phase/phases-0599.html NASA-Angaben] unter Berücksichtigung des T-Deltas. Für Babylonien ist zu der ''Universal Time'' (UT) der Zeitzonenzuschlag von 3 Stunden zu berücksichtigen; gemäß [[Jean Meeus]]: ''Astronomische Algorithmen - Anwendungen für Ephemeris Tool 4,5 -'', Barth, Leipzig 2000 für: ''Ephemeris Tool 4,5 nach Jean Meeus, Umrechnungsprogramm, 2001''.</ref>; der [[Vollmond]] im Nisannu auf den 29.–30. März<ref name=J/> und der 1. Tašritu auf den 7.–8. Oktober<ref name=J/>.<ref>Hermann Hunger: ''Lunar and Planetary Texts (Astronomical Diaries and related Texts from Babylonia, Vol. 5)''. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 2001, ISBN 3-7001-3028-7, S. 395.</ref>

== [[:Kategorie:Gestorben 546 v. Chr.|Gestorben]] ==

* [[17. Juni]]: [[Adad-happe]], neubabylonische Königsmutter (* um [[650 v. Chr.]])
* um 546 v. Chr.: [[Thales]] von Milet, griechischer Naturphilosoph, Staatsmann, Mathematiker, Astronom und Ingenieur (* um [[624 v. Chr.]])

== Anmerkungen ==

<references />

[[af:546 v.C.]]
[[az:E.ə. 546]]
[[be-x-old:546 да н. э.]]
[[bs:546 p.n.e.]]
[[cs:546 př. n. l.]]
[[da:546 f.Kr.]]
[[el:546 π.Χ.]]
[[eo:-546]]
[[et:546 eKr]]
[[eu:K. a. 546]]
[[gd:546 RC]]
[[gl:-546]]
[[hr:546. pr. Kr.]]
[[hu:I. e. 546]]
[[hy:Մ.թ.ա. 546]]
[[it:546 a.C.]]
[[ka:ძვ. წ. 546]]
[[kk:Б. з. д. 546 жыл]]
[[ko:기원전 546년]]
[[la:546 a.C.n.]]
[[lb:-546]]
[[li:546 v. Chr.]]
[[lt:546 m. pr. m. e.]]
[[mk:546 п.н.е.]]
[[mr:इ.स.पू. ५४६]]
[[nap:546 AC]]
[[nds:546 v. Chr.]]
[[ne:ई.पू. ५४६]]
[[new:इ॰ पू॰ ५४६]]
[[nl:546 v.Chr.]]
[[no:546 f.Kr.]]
[[oc:-546]]
[[pl:546 p.n.e.]]
[[pt:546 a.C.]]
[[ro:546 î.Hr.]]
[[ru:546 год до н. э.]]
[[sk:546 pred Kr.]]
[[sl:546 pr. n. št.]]
[[sq:546 p.e.s.]]
[[sr:546. п. н. е.]]
[[su:546 SM]]
[[tl:546 BC]]
[[tr:MÖ 546]]
[[uk:546 до н. е.]]
[[uz:Mil. av. 546]]
[[vec:546 a.C.]]
[[war:546 UC]]
[[zh:前546年]]

530 v. Chr.

2012-12-31T19:48:07Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Entferne: es:530 a. C., fr:530 av. J.-C.

{{Artikel Jahr v. Chr.|530}}

{| class="wikitable float-right" style="width:360px"
! colspan="2" class="hintergrundfarbe10" bgcolor=#ececec| 530 v. Chr. in anderen Kalendern
|-
! Buddhistische Zeitrechnung
| 14/15 (südlicher Buddhismus); 13/14 (Alternativberechnung nach Buddhas [[Parinirvana]])
|-
! [[Chinesischer Kalender]]
| 35. (36.) [[60-Jahre-Zyklus|Zyklus]]
Jahr des [[Metall-Hahn]]s 辛酉 ([[Chinesisches Neujahrsfest|am Beginn des Jahres]] Metall-Affe 庚申)
|-
! Griechische Zeitrechnung
| 2./3. Jahr der 62. [[Olympiade]]
|-
! [[Jüdischer Kalender]]
| 3231/32
|-
! [[Römischer Kalender]]
| [[Ab urbe condita (Chronologie)|ab urbe condita]] ''CCXXIV'' (224)
|-
! colspan="2" class="hintergrundfarbe10" bgcolor=#ececec| Andauernde Ereignisse
|-
| colspan="2" | [[Eisenzeit]] III in Israel (seit 587 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Attische Vasenmalerei]] in Griechenland:
* Beginn der [[Rotfigurige Vasenmalerei|Rotfigurigen Vasenmalerei]]
* [[Schwarzfigurige Vasenmalerei]] (seit 630 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Hallstattzeit]] in Europa (seit 650 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | 26. Dynastie (Zeit der ägyptischen Restauration) während der [[Spätzeit (Ägypten)|Spätzeit]] in [[Geschichte des Alten Ägypten|Ägypten]] (seit 664 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Östliche Zhou-Dynastie]] / [[Zeit der Frühlings- und Herbstannalen]] in [[Geschichte Chinas|China]] (seit 770/722 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Antikes Griechenland]]: [[Archaik]] (seit ca. 750 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | Zeit der Mittleren Präklassik bei den [[Maya]] (seit ca. 900 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Antike]] im [[Mittelmeerraum]] (seit ca. 1200/800 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[La Venta (Mexiko)|La Venta]]-Zeit bei den [[Olmeken]] in [[Mesoamerika]] (seit ca. 1500 v. Chr.)
|}

== [[:Kategorie:530 v. Chr.|Ereignisse]] ==

=== Politik und Weltgeschehen ===

* Nach dem Tod von [[Kyros II.]] wird [[Kambyses II.]] Herrscher des [[Perserreich]]s aus der Dynastie der [[Achämeniden]].

* [[535 v. Chr.|535]]/530 v. Chr.: [[Arkesilaos III.]] wird als Nachfolger seines Vaters [[Battos III.]] König von [[Kyrene]].

=== Kultur ===

* um 530 v. Chr.: [[Attische Vasenmalerei]]: Die [[rotfigurige Vasenmalerei]] beginnt die [[schwarzfigurige Vasenmalerei]] (seit 650 v. Chr.) abzulösen.

== [[:Kategorie:Gestorben 530 v. Chr.|Gestorben]] ==

* [[Kyros II.]], persischer Großkönig (* 590/580 v. Chr.)

* um 530 v. Chr.: [[Bias von Priene]], griechischer Redner, einer der [[Sieben Weise von Griechenland|Sieben Weisen von Griechenland]] (* um [[590 v. Chr.]])
* [[535 v. Chr.|535]]/530 v. Chr.: [[Battos III.]], König von Kyrene

[[be-x-old:530 да н. э.]]
[[bs:530 p.n.e.]]
[[cs:530 př. n. l.]]
[[el:530 π.Χ.]]
[[eo:-530]]
[[gl:-530]]
[[hr:530. pr. Kr.]]
[[hu:I. e. 530]]
[[hy:Մ.թ.ա. 530]]
[[it:530 a.C.]]
[[ka:ძვ. წ. 530]]
[[kk:Б. з. д. 530 жыл]]
[[la:530 a.C.n.]]
[[lb:-530]]
[[li:530 v. Chr.]]
[[lt:530 m. pr. m. e.]]
[[mk:530 п.н.е.]]
[[mr:इ.स.पू. ५३०]]
[[nap:530 AC]]
[[ne:ई.पू. ५३०]]
[[new:इ॰ पू॰ ५३०]]
[[nl:530 v.Chr.]]
[[oc:-530]]
[[pl:530 p.n.e.]]
[[pt:530 a.C.]]
[[ru:530 год до н. э.]]
[[sk:530 pred Kr.]]
[[sq:530 p.e.s.]]
[[sr:530. п. н. е.]]
[[su:530 SM]]
[[th:พ.ศ. 14]]
[[tl:530 BC]]
[[uk:530 до н. е.]]
[[uz:Mil. av. 530]]
[[vec:530 a.C.]]
[[war:530 UC]]
[[zh:前530年]]

539 v. Chr.

2012-12-31T19:45:40Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Entferne: fr:539 av. J.-C.

{{Artikel Jahr v. Chr.|539}}

{| class="wikitable float-right" style="width:360px"
! colspan="2" class="hintergrundfarbe10" bgcolor=#ececec| 539 v. Chr. in anderen Kalendern
|-
! Buddhistische Zeitrechnung
| 5/6 (südlicher Buddhismus); 4/5 (Alternativberechnung nach Buddhas [[Parinirvana]])
|-
! [[Chinesischer Kalender]]
| 35. (36.) [[60-Jahre-Zyklus|Zyklus]]
Jahr des [[Wasser-Hund]]es 壬戌 ([[Chinesisches Neujahrsfest|am Beginn des Jahres]] Metall-Hahn 辛酉)
|-
! Griechische Zeitrechnung
| 1./2. Jahr der 60. [[Olympiade]]
|-
! [[Jüdischer Kalender]]
| 3222/23
|-
! [[Römischer Kalender]]
| [[Ab urbe condita (Chronologie)|ab urbe condita]] ''CCXV'' (215)
|-
! colspan="2" class="hintergrundfarbe10" bgcolor=#ececec| Andauernde Ereignisse
|-
| colspan="2" | [[Eisenzeit]] III in Israel (seit 587 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Attische Vasenmalerei]] in Griechenland:
* [[Schwarzfigurige Vasenmalerei]] (seit 630 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Hallstattzeit]] in Europa (seit 650 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | 26. Dynastie (Zeit der ägyptischen Restauration) während der [[Spätzeit (Ägypten)|Spätzeit]] in [[Geschichte des Alten Ägypten|Ägypten]] (seit 664 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Östliche Zhou-Dynastie]] / [[Zeit der Frühlings- und Herbstannalen]] in [[Geschichte Chinas|China]] (seit 770/722 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Antikes Griechenland]]: [[Archaik]] (seit ca. 750 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | Zeit der Mittleren Präklassik bei den [[Maya]] (seit ca. 900 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[Antike]] im [[Mittelmeerraum]] (seit ca. 1200/800 v. Chr.)
|-
| colspan="2" | [[La Venta (Mexiko)|La Venta]]-Zeit bei den [[Olmeken]] in [[Mesoamerika]] (seit ca. 1500 v. Chr.)
|}

== [[:Kategorie:539 v. Chr.|Ereignisse]] ==

=== Politik und Weltgeschehen ===

* [[6. Oktober]]: [[Babylon]] wird durch das Heer des [[Achämeniden|achämenidischen]] Königs [[Kyros II.]] besetzt, König [[Nabonid]] gefangen genommen. Das [[Neubabylonisches Reich|neubabylonische Reich]] endet ebenso wie die politische Selbständigkeit [[Babylonien]]s.

* Gründung von Avignon durch die [[Phokäer]]

=== Wissenschaft und Technik ===

* Im [[Mondkalender (Babylonien)#Schaltzyklus|babylonischen Kalender]] fällt das [[Akitu|babylonische Neujahr]] des 1. Nisannu auf den 27.–28. März<ref name=J>Datumsangabe im [[Gregorianischer Kalender|gregorianischen Kalender]]; im [[Julianischer Kalender|julianischen Kalendersystem]] sind 6 Tage zum gregorianischen Datum zu addieren. Datierungsgrundlage sind die [http://eclipse.gsfc.nasa.gov/phase/phases-0599.html NASA-Angaben] unter Berücksichtigung des T-Deltas. Für Babylonien ist zu der ''Universal Time'' (UT) der Zeitzonenzuschlag von 3 Stunden zu berücksichtigen; gemäß [[Jean Meeus]]: ''Astronomische Algorithmen - Anwendungen für Ephemeris Tool 4,5 -'', Barth, Leipzig 2000 für: ''Ephemeris Tool 4,5 nach Jean Meeus, Umrechnungsprogramm, 2001''.</ref>; der [[Vollmond]] im Nisannu auf den 9.–10. April<ref name=J/> und der 1. Tašritu auf den 20.–21. September<ref name=J/>.<ref>Hermann Hunger: ''Lunar and Planetary Texts (Astronomical Diaries and related Texts from Babylonia, Vol. 5)''. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 2001, ISBN 3-7001-3028-7, S. 395.</ref>

== Gestorben ==

* 539 oder [[538 v. Chr.]]: [[Nabonid]], neubabylonischer König

== Anmerkungen ==

<references />

[[be-x-old:539 да н. э.]]
[[bs:539 p.n.e.]]
[[cs:539 př. n. l.]]
[[el:539 π.Χ.]]
[[gl:-539]]
[[hr:539. pr. Kr.]]
[[hu:I. e. 539]]
[[hy:Մ.թ.ա. 539]]
[[it:539 a.C.]]
[[ka:ძვ. წ. 539]]
[[kk:Б. з. д. 539 жыл]]
[[la:539 a.C.n.]]
[[lb:-539]]
[[li:539 v. Chr.]]
[[lt:539 m. pr. m. e.]]
[[mk:539 п.н.е.]]
[[mr:इ.स.पू. ५३९]]
[[nap:539 AC]]
[[nds:539 v. Chr.]]
[[ne:ई.पू. ५३९]]
[[new:इ॰ पू॰ ५३९]]
[[nl:539 v.Chr.]]
[[oc:-539]]
[[pl:539 p.n.e.]]
[[pt:539 a.C.]]
[[ru:539 год до н. э.]]
[[sk:539 pred Kr.]]
[[sq:539 p.e.s.]]
[[sr:539. п. н. е.]]
[[su:539 SM]]
[[th:พ.ศ. 5]]
[[tl:539 BC]]
[[uk:539 до н. е.]]
[[uz:Mil. av. 539]]
[[vec:539 a.C.]]
[[war:539 UC]]
[[yo:539 SK]]
[[zh:前539年]]

23. Juni

2012-12-31T16:17:50Z

Robbot: r2.7.3) (Bot: Entferne: mt:23 ta' Ġunju

Der '''23. Juni''' ist der 174. Tag des [[Gregorianischer Kalender|Gregorianischen Kalenders]] (der 175. in [[Schaltjahr]]en), somit verbleiben noch 191 Tage bis zum Jahresende.
{{Kalender Jahrestage|Juni}}

== Ereignisse ==

=== Politik und Weltgeschehen ===

* {{0}}[[229]]: Der [[Kaiserreich China|chinesische]] Kriegsherr [[Sun Quan]], Herzog von Wu, ernennt sich zum Kaiser der [[Wu-Dynastie]].
* [[1101]]: Lombardische [[Kreuzzug|Kreuzfahrer]] erobern [[Ankara]] während des [[Kreuzzug von 1101|Kreuzzuges von 1101]].
* [[1180]]: Mit der ersten [[Schlacht von Uji (1180)|Schlacht von Uji]] beginnt der [[Gempei-Krieg]] in [[Heian-Zeit|Japan]], bei dem zwei [[Samurai]]-Familien um die Macht im Staat kämpfen.
* [[1197]]: [[Vladislav Heinrich]] wird zum böhmischen Herzog gewählt. Er wird jedoch wenig später zugunsten seines Bruders [[Ottokar I. Přemysl|Ottokar I.]] abdanken, um den Familienstreit der [[Přemysliden]] nicht eskalieren zu lassen.
* [[1305]]: Im [[Vertrag von Athis-sur-Orge]] wird die [[Grafschaft Flandern]] als französisches Lehen unabhängig, muss aber die Städte [[Lille]], [[Douai]] und [[Béthune]] der französischen Krone überlassen und eine jährliche Entschädigungszahlung erbringen.
* [[1372]]: Die zweitägige [[Seeschlacht von La Rochelle]] im [[Hundertjähriger Krieg|Hundertjährigen Krieg]] endet mit einem Sieg der französisch-kastilischen Flotte über die Engländer.
* [[1524]]: In der Zeit des [[Deutscher Bauernkrieg|Deutschen Bauernkriegs]] findet im [[Wutach]]tal bei [[Stühlingen]] eine erste Erhebung von Bauern statt.

[[Datei:Siege of malta 2.jpg|thumb|left|140px|1565:Die Eroberung Sankt Elmos]]

* [[1565]]: Bei der [[Belagerung von Malta (1565)|Belagerung von Malta]] gelingt den [[Osmanisches Reich#Süleyman der Prächtige|Osmanen]] die Eroberung des Forts St. Elmo nach Plänen des Korsaren [[Turgut Reis]], der beim Angriff ums Leben kommt.
* [[1585]]: Im [[Achtzigjähriger Krieg|Achtzigjährigen Krieg]] kommt es zur [[Schlacht bei Amerongen]] in der [[Utrecht (Provinz)|Provinz Utrecht]]. Graf [[Adolf von Neuenahr]] scheitert mit seiner aus Niederländern und deutschen [[Söldner]]n bestehenden Truppe beim Versuch, das [[Marodeur|Marodieren]] spanischer Einheiten zu stoppen.
* [[1606]]: Der [[Frieden von Wien (1606)|Frieden von Wien]] beendet einen mehrmonatigen, gegen die [[Habsburg]]er gerichteten Aufstand in [[Oberungarn]]. [[Erzherzog]] [[Matthias (HRR)|Matthias von Österreich]] erkennt darin den Anführer [[Stephan Bocskai]] als Fürst [[Siebenbürgen]]s an und gewährt [[Calvinismus|Calvinisten]] und [[Evangelisch-lutherische Kirchen|Lutheranern]] in Oberungarn [[Religionsfreiheit]].

[[Datei:Last Voyage Of Henry Hudson.jpg|miniatur|100px|1611: Henry Hudsons Aussetzung]]

* [[1611]]: Der englische Seefahrer [[Henry Hudson]] wird mit seinem Sohn und sieben treuen Crewmitgliedern nach einer [[Meuterei]] in einem offenen Boot ausgesetzt. Danach wird nie mehr was von den Ausgesetzten gehört.
* [[1656]]: Im [[Vertrag von Marienburg]] sichert sich [[Geschichte Schwedens#Schweden als Großmacht (1611–1719)|Schwedens]] König [[Karl X. Gustav]] [[Brandenburg-Preußen]] als Bündnispartner im [[Zweiter Nordischer Krieg|Zweiten Nordischen Krieg]].

[[Datei:Clive.jpg|thumb|left|140px|1757: Schlacht bei Plassey]]

* [[1757]]: In der [[Schlacht bei Plassey]] besiegt eine Söldnertruppe der Britischen Ostindien-Kompanie unter Führung von [[Robert Clive, 1. Baron Clive|Robert Clive]] die Truppe von [[Siraj-ud-Daula]], dem letzten unabhängigen [[Nawab]] von [[Bengalen]]. Die Schlacht wird als der Beginn der [[Britisch-Indien|britischen Herrschaft in Indien]] betrachtet.
* [[1758]]: In der [[Schlacht bei Krefeld]] während des [[Siebenjähriger Krieg#1758|Siebenjährigen Krieges]] besiegen die Preußen unter Prinz [[Ferdinand von Braunschweig]] ein überlegenes französisches Heer unter der Führung des [[Louis de Bourbon-Condé, comte de Clermont|Grafen von Clermont]].
* [[1760]]: Im [[Siebenjähriger Krieg|Siebenjährigen Krieg]] besiegt in der [[Schlacht bei Landeshut]] die [[Geschichte Österreichs#Erbfolgekriege|österreichische]] die [[Preußen|preußische]] Armee. Der preußische Heerführer [[Heinrich August de la Motte Fouqué]] ist prominentester Gefangener.
* [[1865]]: Mit der Kapitulation der letzten konföderierten Truppen in Texas endet der [[Sezessionskrieg]].
* [[1914]]: In der [[Mexikanische Revolution|Mexikanischen Revolution]] besiegt in der [[Schlacht bei Zacatecas]] eine von [[Pancho Villa]] geführte, doppelt so große Armee Aufständischer die Regierungstruppen des Präsidenten [[Victoriano Huerta]]. Nach dem Sieg bricht jedoch neuer Streit zwischen den verschiedenen Fraktionen des Revolutionslagers aus, was weitere Kämpfe auslöst.
* [[1915]]: Die [[Isonzoschlachten#1|Erste Isonzoschlacht]] während des [[Erster Weltkrieg#Kriegsjahr 1915|Ersten Weltkriegs]] beginnt.

[[Datei:SchlachtfeldVerdun.jpg|thumb|left|140px|1916: Reste des Zwischenwerkes Thiaumont (heute)]]

* [[1916]]: In der [[Schlacht um Verdun]] erstürmen deutsche Truppen das Zwischenwerk [[Thiaumont]].
* [[1919]]: Lettischen und estnischen Truppen gelingt es im [[Estnischer Freiheitskrieg|Estnischen Freiheitskrieg]] bei [[Cēsis]], den Vormarsch der [[Baltische Landeswehr|Baltischen Landeswehr]] zu stoppen.
* [[1920]]: Abschaffung der Adelsprivilegien in Preußen. Die [[Adelstitel#Deutschland|Adelstitel]] sind in Deutschland damit nur noch [[Namenszusatz#Adelstitel|Namensbestandteile]].
* [[1928]]: General [[Umberto Nobile]] lässt sich von [[Einar Lundborg]] von Spitzbergen ausfliegen. Drei Wochen später werden die Überlebenden der ''[[Italia (Luftschiff)|Italia]]'' durch den [[Sowjetunion|sowjetischen]] Eisbrecher ''[[Krassin (Eisbrecher)|Krassin]]'' gerettet.
* [[1941]]: [[Vereinigtes Königreich|Großbritannien]] unterzeichnet ein Beistandsabkommen mit der [[Sowjetunion|UdSSR]] und den [[Vereinigte Staaten|USA]].
* [[1948]]: In der Nacht vom 23. auf den [[24. Juni]] beginnt die [[Berliner Blockade]] durch die Rote Armee.
* [[1948]]: Kommunistische Tumulte vor dem [[Altes Stadthaus (Berlin)|Berlin Stadthaus]] im [[Viersektorenstadt|Sowjetischen Sektor Berlins]].
* [[1960]]: In den Vereinigten Staaten wird ''Enovid'' als Verhütungsmittel und damit als weltweit erste [[Antibabypille]] zugelassen.

[[Datei:Karte antarktis2.png|thumb|140px|1961: Antarktis, Geographie, Ansprüche und Forschungsstationen]]

* [[1961]]: Der [[Antarktisvertrag]], mit dem eine militärische Nutzung der [[Antarktis]] ausgeschlossen wird, tritt in Kraft.
* [[1962]]: Die kommunistische [[Pathet Lao|Pathet-Lao-Bewegung]] bildet in [[Laos]] zusammen mit den Royalisten eine Koalitionsregierung unter [[Suvanna Phūmā]].
* [[1972]]: Herabsetzung des bundesdeutschen [[Grundwehrdienst]]es von 18 auf 15 Monate.
* [[1974]]: [[Rudolf Kirchschläger]] wird zum [[Bundespräsident (Österreich)|österreichischen Bundespräsidenten]] gewählt.
* [[1974]]: Der [[Kanton Jura]] erlangt die Unabhängigkeit vom Kanton Bern und wird eigenständiger [[Kanton (Schweiz)|Kanton]] in der [[Schweiz|Schweizerischen Eidgenossenschaft]].
* [[1990]]: Die [[Republik Moldau]] erklärt sich für souverän.

=== Wirtschaft ===

[[Datei:Elverum1stasjon.jpg|miniatur|140px|1862: Zug am Bahnhof [[Elverum]] (um 1870)]]

* [[1862]]: Auf der Strecke [[Hamar]]–[[Grundset]] nimmt in Norwegen die weltweit erste [[Schmalspurbahn]] ihren Betrieb auf. Sie ist vom Eisenbahnpionier [[Carl Abraham Pihl]] konzipiert.
* [[1948]]: [[Währungsreform#Die Währungsreform 1948|Währungsreform]]: In der [[Sowjetische Besatzungszone|Sowjetischen Besatzungszone]] wird eine [[Mark (DDR)#Geschichte|eigene Währung]] eingeführt.
* [[1999]]: In [[Belgien]], [[Frankreich]], [[Holland]] und [[Luxemburg]] wird das für [[Coca-Cola]]-Getränke verhängte Verkaufsverbot aufgehoben.

=== Wissenschaft und Technik ===

[[Datei:Humboldt-Bonpland Chimborazo.jpg|miniatur|links|140px|1802: Humboldt und Bonpland am Fuß des Chimborazo]]

* [[1802]]: Der deutsche Naturforscher [[Alexander von Humboldt]] besteigt zusammen mit dem französischen Botaniker [[Aimé Jacques Alexandre Bonpland]] in Südamerika den 6.267 Meter hohen [[Chimborazo]] bis zu einer Höhe von 5749 Meter. Humboldt beschreibt anschließend zum ersten Mal Symptome der [[Höhenkrankheit]].

[[Datei:Bartsch von Sigsfeld.jpg|miniatur|100px|1888: Hans Bartsch von Sigsfeld]]

* [[1888]]: Der deutsche [[Verein zur Förderung der Luftschifffahrt]] führt die erste der sogenannten [[Berliner wissenschaftliche Luftfahrten|Berliner wissenschaftlichen Luftfahrten]] durch. An Bord des [[Gasballon]]s ''Herder'' befinden sich unter anderem das Vereinsmitglied [[Hans Bartsch von Sigsfeld]] und der [[Meteorologe]] [[Victor Kremser]].
* [[1905]]: Das dritte Motorflugzeug ''[[Wright Flyer III]]'' der [[Brüder Wright]] startet mit [[Orville Wright]] am Steuer zum [[Erstflug]].

[[Datei:Mount Logan.jpg|thumb|140px|1925: Mount Logan]]

* [[1925]]: Einem sechsköpfigen Team gelingt die Erstbesteigung des [[Mount Logan]], mit 5.959 m Kanadas höchstem Berg.
* [[1960]]: Die [[Jesuiten]] gründen in [[Managua]] die erste private Universität [[Zentralamerika]]s, die ''[[Universidad Centroamericana]]''.

=== Kultur ===

* [[1840]]: In Leipzig erfolgt die [[Uraufführung]] der [[Opera buffa|komischen Oper]] ''[[Hans Sachs (Oper)|Hans Sachs]]'' von [[Albert Lortzing]] nach dem gleichnamigen Schauspiel von [[Johann Ludwig Deinhardstein]].
* [[1952]]: Die Neufassung der Oper ''[[Cardillac]]'' von [[Paul Hindemith]] – von drei auf vier Akte erweitert und textlich vom Komponisten neu gestaltet – wird am Stadttheater in [[Zürich]] uraufgeführt.
* [[1953]]: Am Moskauer [[Bolschoi-Theater]] wird die [[Oper]] ''[[Die Dekabristen]]'' von [[Juri Alexandrowitsch Schaporin]] uraufgeführt.
* [[1954]]: In Köln findet die Uraufführung der Oper ''Die Witwe von Ephesus'' von [[Hermann Reutter]] statt.
* [[1993]]: In [[Lausanne]] wird das von [[Juan Antonio Samaranch]] initiierte [[Olympisches Museum|Olympische Museum]] eröffnet.

[[Datei:Quai Branly exhibit 04.JPG|thumb|left|140px|2006: Exponat im ''Musée du quai Branly'']]

* [[2006]]: Das [[Musée du quai Branly]] in Paris wird als nationales französisches Museum für nichteuropäische Kunst eröffnet.

=== Gesellschaft ===

* [[1924]]: Der Serienmörder [[Fritz Haarmann]] wird in [[Hannover]] gefasst.

=== Religion ===

* {{0}}[[964]]: Die Römer liefern Papst [[Benedikt V.]] an Kaiser [[Otto I. (HRR)|Otto I.]] aus, welcher [[Leo VIII.]] für das Amt favorisiert.
* [[1993]]: Die im [[Kloster Balamand]] tagende ''Gemeinsame Internationale Kommission für den theologischen Dialog zwischen der katholischen Kirche und der orthodoxen Kirche'' lehnt in einer [[Deklaration von Balamand|Erklärung]] den [[Uniatismus]] als Methode oder Modell für die angestrebte Einheit beider Kirchen ab.
* [[1996]]: Die beiden deutschen Priester [[Karl Leisner]] und [[Bernhard Lichtenberg]] werden von [[Papst]] [[Johannes Paul II.]] im Berliner Olympiastadion [[Seligsprechung|seliggesprochen]].

=== Natur und Umwelt ===

[[Datei:Eboulement de Derborence.jpg|thumb|100px|1749 gebildet: Abbruchseite des Berges Les Diablerets]]

* [[1749]]: Ein [[Bergsturz]] führt in den [[Waadtländer Alpen]] zum Entstehen der südlichen Felswand des Berges [[Les Diablerets (Berg)|Les Diablerets]]. Etwa 50 Millionen [[Kubikmeter]] Gestein rutschen ab. Der [[Lac de Derborence]] wird weiter aufgestaut.

[[Datei:Peyto-lake-banff.jpg|thumb|140px|left|1887: Banff-Nationalpark]]

* [[1887]]: In [[Kanada]] entsteht mit dem „Rocky Mountains Park Act“ die gesetzliche Grundlage für den [[Banff-Nationalpark]].
* [[2006]]: Im [[Australia Zoo]] in [[Queensland]] stirbt die Galápagos-Riesenschildkröte [[Harriet (Schildkröte)|Harriet]] (* ca. 1830), die als eines der ältesten bekannten Lebewesen der Welt gilt.

=== Katastrophen ===

{{Belege fehlen|keine Belege für den Untergang der Fähre 2000; keine Erwähnung in Nachrichten etc. --[[Benutzer:Benzen|Benzen]] [[Benutzer Diskussion:Benzen|'''C6H6''']] 00:05, 30. Nov. 2012 (CET)}}

* [[1968]]: Bei einem Massenansturm auf einen verschlossenen Ausgang kommen in einem Fußballstadion in [[Buenos Aires]] 74 Menschen um; 150 werden verletzt.
* [[1985]]: Eine [[Boeing 747]] der indischen Luftfahrtgesellschaft [[Air India]] stürzt nach einer Bombenexplosion in den [[Atlantischer Ozean|Atlantik]]. Dabei sterben 329 Menschen.
* [[2000]]: Nahe [[Luzhou]] in der chinesischen Provinz [[Sichuan]] kentert auf dem [[Jangtsekiang]] eine Fähre. Es gibt 131 Tote.
* [[2001]]: Bei einem [[Erdbeben]] der [[Richterskala|Stärke 8,4]] nahe der Küste von [[Peru]] kommen 138 Menschen ums Leben.
{{Jahrestage Katastrophenhinweis}}

=== Sport ===

[[Datei:Pierre Frédy Baron de Coubertin.png|miniatur|links|100px|1894: Pierre de Coubertin]]

* [[1894]]: Auf Initiative von [[Pierre de Coubertin]] wird in Paris das [[Internationales Olympisches Komitee|Internationale Olympische Komitee]] gegründet. Als Austragungsort der ersten [[Olympische Spiele|Olympischen Spiele der Neuzeit]] wird Athen ausgewählt.
* [[1897]]: In London beginnt das erste internationale [[Mary Rudge#Das erste internationale Damenturnier 1897 in London|Schachturnier für Frauen]].
* [[2004]]: Die [[deutsche Fußballnationalmannschaft]] scheidet bei der [[Fußball-Europameisterschaft 2004|EM in Portugal]] gegen [[Tschechische Fußballnationalmannschaft|Tschechien]] mit 1:2 aus. Einen Tag später tritt Teamchef [[Rudi Völler]] von seinem Amt zurück.
* [[2007]]: Die [[Hamburg Sea Devils]] gewinnen den [[World Bowl XV.]] gegen [[Frankfurt Galaxy]] mit 37:28.

[[Datei:Logo Europeada 2012.png|miniatur|140px|Logo der Europeada 2012]]

* [[2012]]: Die Mannschaft der deutschsprachigen Volksgruppe aus Südtirol gewinnt das Finale der [[Europeada#Europeada 2012|Europeada 2012]] (der Fussball-EM der sprachlichen autochthonen Minderheiten) in der [[Lausitz]] gegen die Mannschaft der Roma aus Ungarn mit 3:1.
{{Jahrestage Sporthinweis}}
{{Jahrestage Fußballhinweis}}

== Geboren ==

=== Vor dem 19. Jahrhundert ===

* [[47 v. Chr.]]: [[Ptolemaios XV.]] Caesarion, Pharao von Ägypten
* [[1435]]: [[Franz II. (Bretagne)|Franz II.]], Herzog der Bretagne
* [[1456]]: [[Margarethe von Dänemark]], Königin von Schottland

[[Datei:Odanobunaga.jpg|thumb|100px|Oda Nobunaga]]

* [[1534]]: [[Oda Nobunaga]], japanischer Kriegsherr
* [[1545]]: [[Johannes Dinckel]], deutscher evangelischer Theologe
* [[1578]]: [[Hans Christoph von Ebeleben]], deutscher Jurist und Verwaltungsbeamter
* [[1578]]: [[Johann Behm]], deutscher lutherischer Theologe
* [[1612]]: [[Justus Georg Schottelius]], deutscher Sprachgelehrter
* [[1668]]: [[Giovanni Battista Vico]], italienischer Philosoph
* [[1703]]: [[Maria Leszczynska]], Ehefrau von König Ludwig XV.
* [[1763]]: [[Joséphine de Beauharnais|Joséphine]], Kaiserin von Frankreich
* [[1775]]: [[Louis Malus]], französischer Ingenieur und Physiker
* [[1800]]: [[Charlotte Birch-Pfeiffer]], deutsche Schauspielerin und Schriftstellerin

=== 19. Jahrhundert ===

* [[1804]]: [[August Borsig]], deutscher Unternehmer und Gründer der Borsig-Werke
* [[1805]]: [[Friedrich Drake]], Berliner Bildhauer und Architekt
* [[1807]]: [[Christian Märklin]], deutscher Theologe und Pädagoge
* [[1810]]: [[Fanny Elßler]], österreichische Balletttänzerin
* [[1815]]: [[Robert Milligan McLane]], US-amerikanischer Politiker
* [[1817]]: [[Louis Brisson]], französischer katholischer Priester, Gründer zweier Kongregationen
* [[1817]]: [[Heinrich Schacht (Schriftsteller)|Heinrich Schacht]], deutscher Schriftsteller und Arbeiterdichter
* [[1824]]: [[Carl Reinecke]], deutscher Komponist und Pianist
* [[1828]]: [[Johannes Schilling]], deutscher Bildhauer
* [[1835]]: [[Helena Guerra]], italienische Ordensgründerin
* [[1837]]: [[Ernst Friedel]], deutscher Kommunalpolitiker, Geschichts- und Heimatforscher
* [[1837]]: [[Ernest Guiraud]], französischer Komponist
* [[1840]]: [[Hermann Wagner (Geograph)|Hermann Wagner]], deutscher Geograph
* [[1843]]: [[John Gregory Bourke]], US-amerikanischer Ethnologe
* [[1843]]: [[Carl Ernst Otto Kuntze]], deutscher Botaniker
* [[1867]]: [[Robert Sterl]], deutscher Maler
* [[1875]]: [[Norman Pritchard]], indischer Leichtathlet und Schauspieler
* [[1875]]: [[Jakob Tiedtke]], deutscher Schauspieler
* [[1880]]: [[Adolph Zsigmondy]], österreichischer Zahnarzt
* [[1884]]: [[Werner Krauß (Schauspieler)|Werner Krauß]], deutscher Schauspieler
* [[1886]]: [[Jean Déré]], französischer Komponist und Musikpädagoge
* [[1887]]: [[Ernst Rowohlt]], deutscher Verleger
* [[1888]]: [[Paul Hertz]], deutscher Politiker
* [[1889]]: [[Anna Achmatowa]], russische Dichterin
* [[1892]]: [[John F. Seitz]], US-amerikanischer Kameramann
* [[1893]]: [[Ernst Theodor Eichelbaum]], deutscher Politiker, MdB
* [[1894]]: [[Eduard VIII. (Commonwealth)|Eduard VIII.]], britischer König
* [[1894]]: [[Alfred Kinsey]], US-amerikanischer Sexualforscher
* [[1895]]: [[Joseph Vogt]], deutscher Althistoriker
* [[1897]]: [[Tewfik Abdullah]], ägyptischer Fußballspieler
* [[1897]]: [[Wilhelm Henke]], deutscher Pfarrer, Theologe und Landesbischof in Schaumburg-Lippe
* [[1897]]: [[Terig Tucci]], argentinischer Komponist und Violinist, Pianist und Mandolinist
* [[1897]]: [[Winifred Wagner]], deutsche Leiterin der Bayreuther Festspiel
* [[1899]]: [[Jean Fourquet]], französischer Germanist
* [[1899]]: [[Gerhard Graf von Schwerin]], deutscher Soldat
* [[1899]]: [[Franz Ziegler (BP)|Franz Ziegler]], deutscher Politiker, MdB

=== 20. Jahrhundert ===

==== 1901–1950 ====

* [[1901]]: [[Paul Verhoeven (Deutschland)|Paul Verhoeven]], deutscher Schauspieler
* [[1903]]: [[Hans Christian Branner]], dänischer Schriftsteller
* [[1906]]: [[Arseni Grigorjewitsch Golowko]], sowjetischer Admiral
* [[1906]]: [[Wolfgang Koeppen]], deutscher Schriftsteller (''Trilogie des Scheiterns'')
* [[1906]]: [[Albert Lieven]], deutscher Schauspieler
* [[1906]]: [[Rolf Singer]], deutscher Mykologe
* [[1906]]: [[Josef Spies]], deutscher Politiker
* [[1906]]: [[Alberto Viani]], italienischer Bildhauer
* [[1907]]: [[James Edward Meade]], britischer Wirtschaftswissenschaftler und Nobelpreisträger
* [[1907]]: [[Victor Serventi]], französischer Komponist
* [[1909]]: [[Liselotte Herrmann]], deutsche Widerstandskämpferin
* [[1910]]: [[Jean Anouilh]], französischer Dramatiker
* [[1910]]: [[Annemarie Böll]], deutsche Übersetzerin
* [[1910]]: [[Milton Hinton]], US-amerikanischer Jazzmusiker
* [[1910]]: [[Gordon B. Hinckley]], US-amerikanischer Präsident der Kirche Jesu Christi der Heiligen der Letzten Tage
* [[1911]]: [[Nikolai Dmitrijewitsch Kusnezow]], sowjetischer Triebwerkskonstrukteur
* [[1911]]: [[David Ogilvy]], englischer Werbetexter
* [[1912]]: [[Alan Turing]], britischer Mathematiker und Kryptoanalytiker
* [[1913]]: [[Helen Humes]], US-amerikanische Jazz und Bluessängerin
* [[1916]]: [[Ernst Willimowski]], deutsch-polnischer Fußballspieler
* [[1916]]: [[Siegfried Wünsche]], deutscher Motorradrennfahrer
* [[1919]]: [[Muhammad Boudiaf]], algerischer Politiker und Präsident
* [[1919]]: [[Gerda Gmelin]], deutsche Theaterschauspielerin
* [[1919]]: [[Hermann Gmeiner]], österreichischer Gründer der SOS-Kinderdörfer
* [[1920]]: [[Gerry Wolff]], deutscher Schauspieler
* [[1921]]: [[Josefine Kohl]], deutsche Leichtathletin
* [[1923]]: [[Silkirtis Nichols]], indianischer Schauspieler
* [[1923]]: [[Wolf Rahtjen]], deutscher Regisseur, Schauspieler und Autor
* [[1923]]: [[George Russell (Musiker)|George Russell]], US-amerikanischer Jazzmusiker
* [[1925]]: [[Manfred Fuhrmann]], deutscher Philologe
* [[1925]]: [[Sahib Shihab]], US-amerikanischer Jazzmusiker
* [[1926]]: [[Arnaldo Pomodoro]], italienischer Bildhauer und Architekt
* [[1926]]: [[Otto-Werner Mueller]], US-amerikanischer Dirigent und Musikpädagoge
* [[1927]]: [[Bob Fosse]], US-amerikanischer Choreograph und Regisseur
* [[1927]]: [[Herbert MacKay-Fraser]], US-amerikanischer Rennfahrer
* [[1927]]: [[Utz Richter]], deutscher Schauspieler
* [[1928]]: [[Klaus von Dohnanyi]], deutscher Politiker (SPD), Bürgermeister von Hamburg
* [[1929]]: [[Claude Goretta]], Schweizer Filmregisseur und Fernsehproduzent
* [[1929]]: [[Henri Pousseur]], belgischer Musikpädagoge und Komponist
* [[1929]]: [[June Carter Cash|June Carter]], US-amerikanische Songschreiberin und Sängerin
* [[1929]]: [[Bart Carlier]], niederländischer Fußballspieler
* [[1931]]: [[Urs Jaeggi]], Schweizer Soziologe, Schriftsteller, Maler und Bildhauer
* [[1931]]: [[Ola Ullsten]], schwedischer Politiker und Diplomat, Premierminister
* [[1931]]: [[Johannes E. Vecchi|Johannes Edmund Vecchi]], argentinischer Generaloberer des Ordens Salesianer Don Bosco
* [[1933]]: [[Michelangelo Pistoletto]], italienischer Künstler
* [[1934]]: [[Ingrid Kötter]], deutsche Kinder- und Jugendbuchautorin
* [[1936]]: [[Jan Hoet]], belgischer Kunsthistoriker
* [[1936]]: [[Konstantinos Simitis]], griechischer Politiker und Ministerpräsident
* [[1936]]: [[Richard Bach]], US-amerikanischer Schriftsteller

[[Datei:Martti Ahtisaari.jpg|miniatur|120px|Martti Ahtisaari (* 1937)]]

* [[1937]]: [[Martti Ahtisaari]], finnischer Diplomat, Politiker und Staatspräsident, Friedensnobelpreisträger
* [[1940]]: [[Adam Faith]], britischer Sänger
* [[1940]]: [[Dieter Thomae]], deutscher Politiker und MdB
* [[1940]]: [[Wilma Rudolph]], afroamerikanische Leichtathletin und Ausnahmesportlerin
* [[1940]]: [[Stuart Sutcliffe]], britischer Maler und Musiker, frühes Mitglied der Beatles
* [[1941]]: [[Charles Whitman]], US-amerikanischer Architekturstudent, Amokläufer
* [[1942]]: [[Hannes Wader]], deutscher Liedermacher
* [[1943]]: [[James Levine]], US-amerikanischer Dirigent
* [[1943]]: [[Vinton G. Cerf]], US-amerikanischer Mathematiker und Informatiker
* [[1943]]: [[Albert Pintat Santolària]], andorrianischer Politiker und Regierungschef
* [[1944]]: [[Peter Bieri]] , Pseudonym: ''Pascal Mercier'', in der Schweiz aufgewachsener Schriftsteller und Philosoph
* [[1944]]: [[Hildebrecht Braun]], deutscher Politiker und MdB
* [[1945]]: [[John Garang de Mabior]], südsudanesischer Rebellenführer und Politiker
* [[1946]]: [[Franziska Wiethold]], deutsches Vorstandsmitglied von Ver.di
* [[1947]]: [[Bryan Brown]], australischer Schauspieler
* [[1949]]: [[Monika Hutter]], Schweizer Politikerin
* [[1950]]: [[Dave Butz]], US-amerikanischer American Football-Spieler

==== 1951–2000 ====

* [[1952]]: [[Rita Maiburg]], deutsche Pilotin, erster weiblicher Linienflugkapitän der Welt
* [[1952]]: [[Jürgen Schmieder]], deutscher Politiker
* [[1953]]: [[Armen Sarkissjan]], armenischer Physiker und Informatiker, Unternehmer und Diplomat
* [[1955]]: [[Stojan Ganew]], bulgarischer Außenminister
* [[1955]]: [[Glenn Danzig]], US-amerikanischer Rockmusiker
* [[1957]]: [[Frances McDormand]], US-amerikanische Schauspielerin
* [[1959]]: [[Karin Kortmann]], deutsche Politikerin
* [[1961]]: [[Andrea Borella]], italienischer Fechter, Olympiasieger
* [[1961]]: [[Rui Abreu|Rui Pinto de Abreu]], portugiesischer Schwimmer
* [[1961]]: [[David Leavitt]], US-amerikanischer Schriftsteller
* [[1962]]: [[Jan Freiheit]], deutscher Barockcellist und Gambist
* [[1964]]: [[Joss Hill Whedon]], US-amerikanischer Regisseur, Produzent und Drehbuchautor
* [[1965]]: [[Manuel Andrack]], deutscher Fernsehschaffender, Redaktionsleiter der ''Harald Schmidt Show''
* [[1966]]: [[Oliver-Sven Buder]], deutscher Leichtathlet
* [[1967]]: [[Boris Aljinovic]], deutsch-serbischer Schauspieler
* [[1968]]: [[Tiken Jah Fakoly]], westafrikanischer Reggaemusiker
* [[1969]]: [[Achinoam Nini]], israelische Sängerin
* [[1969]]: [[Fernanda Ribeiro]], portugiesische Leichtathletin, Olympiasiegerin
* [[1970]]: [[Mark 'Oh]], deutscher Musikproduzent und DJ
* [[1970]]: [[Yann Tiersen]], französischer Komponist und Musiker
* [[1972]]: [[Selma Blair]], US-amerikanische Schauspielerin
* [[1972]]: [[Monika Meyer (Fußballspielerin)|Monika Meyer]], deutsche Fußballspielerin
* [[1972]]: [[Zinédine Zidane]], französischer Fußballspieler
* [[1974]]: [[Karin Ertl]], deutsche Leichtathletin
* [[1975]]: [[DJ Antoine]], Schweizer House-DJ, Produzent und Labelchef
* [[1975]]: [[Lotte Kiærskou]], dänische Handballspielerin
* [[1975]]: [[Janika Sillamaa]], estnische Jazz- und Popsängerin
* [[1975]]: [[Maciej Stuhr]], polnischer Schauspieler
* [[1975]]: [[KT Tunstall]], britische Sängerin
* [[1975]]: [[Mona Vetsch]], Schweizer Fernseh- und Hörfunkmoderatorin
* [[1976]]: [[Paola Suárez]], argentinische Tennisspielerin
* [[1976]]: [[Patrick Vieira]], französischer Fußballspieler
* [[1976]]: [[Emmanuelle Vaugier]], kanadische Schauspielerin
* [[1976]]: [[Marek Kausich]], slowakischer Fußballspieler
* [[1977]]: [[Jason Mraz]], US-amerikanischer Singer-Songwriter
* [[1979]]: [[Luise Bähr]], deutsche Schauspielerin
* [[1980]]: [[Michele Bartyan]], italienischer Autorennfahrer
* [[1980]]: [[Dustin Semmelrogge]], deutscher Schauspieler
* [[1982]]: [[Johannes Stolle]], deutscher Musiker
* [[1984]]: [[Duffy]], britische Sängerin
* [[1984]]: [[Julien Humbert]], französischer Fußballspieler
* [[1984]]: [[Verena Stuffer]], italienische Skirennläuferin
* [[1985]]: [[Claire Breton]], französische Biathletin
* [[1987]]: [[Alessia Filippi]], italienische Schwimmerin
* [[1988]]: [[Carlos Javier Acuña|Carlos Javier Acuña Caballero]], paraguayischer Fußballspieler
* [[1988]]: [[Isabell Herlovsen]], norwegische Fußballspielerin
* [[1989]]: [[Maximilian Holst]], deutscher Handballspieler
* [[1990]]: [[René Felix]], österreichischer Fußballspieler
* [[1990]]: [[Selina Nowak]], deutsche Fußballspielerin
* [[1993]]: [[Marvin Grumann]], deutscher Fußballspieler

== Gestorben ==

=== Vor dem 19. Jahrhundert ===

[[Datei:Vespasian 01.jpg|140px|thumb|Kaiser Vespasian († 79)]]

* {{0}} [[79]]: [[Vespasian]], römischer Kaiser
* [[1137]]: [[Adalbert I. von Saarbrücken]], Erzbischof von Mainz, Reicherzkanzler
* [[1290]]: [[Heinrich IV. (Schlesien)|Heinrich der Gerechte]], Herzog in Schlesien-Breslau
* [[1555]]: [[Pedro Mascarenhas]], portugiesischer Seefahrer, Entdecker und Diplomat
* [[1611]]: [[Christian II. (Sachsen)|Christian II.]], Fürst aus dem Hause Wettin (albertinische Linie)
* [[1614]]: [[Markus Welser]], deutscher Humanist, Historiker, Verleger und Augsburger Bürgermeister
* [[1677]]: [[Wilhelm Ludwig (Württemberg)|Wilhelm Ludwig]], Herzog von Württemberg
* [[1691]]: [[Süleyman II.]], 1687 bis 1691 Sultan des Osmanischen Reiches
* [[1733]]: [[Johann Jakob Scheuchzer]], Schweizer Arzt und Naturforscher
* [[1775]]: [[James Abercrombie junior|James Abercrombie]], britischer Offizier
* [[1779]]: [[Michael Sehul]], Gouverneur von Tigray

=== 19. Jahrhundert ===

* [[1816]]: [[Ludwig Friedrich Heindorf]], deutscher Altphilologe
* [[1836]]: [[James Mill]], englischer Historiker und Ökonom
* [[1839]]: [[Hester Stanhope]], US-amerikanische Abenteurerin
* [[1839]]: [[Juan Cruz Varela]], argentinischer Schriftsteller, Journalist und Politiker
* [[1859]]: [[Maria Pawlowna]], Großherzogin von Sachsen-Weimar-Eisenach
* [[1864]]: [[Christian Ludwig Brehm]], deutscher Pfarrer und Ornithologe
* [[1880]]: [[Adolph Zsigmondy]], österreichischer Zahnarzt
* [[1881]]: [[Matthias Jacob Schleiden]], deutscher Botaniker und Mitbegründer der Zelltheorie
* [[1885]]: [[Alexis Dumont]], Mainzer Bürgermeister
* [[1891]]: [[Norman Robert Pogson]], englischer Astronom
* [[1891]]: [[Paul Bronsart von Schellendorff]], preußischer General und Kriegsminister
* [[1891]]: [[Wilhelm Eduard Weber]], deutscher Physiker
* [[1893]]: [[William Fox (Politiker)|William Fox]], Premierminister von Neuseeland
* [[1894]]: [[Marietta Alboni]], italienische Opernsängerin (Alt)
* [[1896]]: [[Hubert Ferdinand Kufferath]], deutscher Komponist

=== 20. Jahrhundert ===

* [[1903]]: [[Ludwig Franzius]], deutscher Wasserbauingenieur
* [[1908]]: [[Kunikida Doppo]], japanischer Schriftsteller
* [[1912]]: [[Alphonse Lavallée-Smith]], kanadischer Komponist, Organist und Musikpädagoge
* [[1916]]: [[Heinrich Hansjakob]], deutscher Pfarrer, Politiker und Heimatschriftsteller
* [[1918]]: [[Mohammad Ali Khan Ala al-Saltaneh]], iranischer Premierminister
* [[1925]]: [[Julius Haagn]], österreichischer Politiker und Kaufmann
* [[1926]]: [[Jón Magnússon]], isländischer Premierminister
* [[1944]]: [[Eduard Dietl]], deutscher General
* [[1948]]: [[Hans Adam (Marineoffizier)|Hans Adam]], deutscher Marineoffizier
* [[1949]]: [[Heinrich Schnee]], deutscher Gouverneur und Politiker, MdR, Mitglied der Lytton-Kommission des Völkerbundes
* [[1951]]: [[Armin Knab]], deutscher Komponist
* [[1952]]: [[Peter Georg Cohrs]], deutscher Politiker, MdL
* [[1953]]: [[Albert Gleizes]], französischer Maler und Schriftsteller
* [[1956]]: [[Reinhold Glière]], russischer Komponist
* [[1957]]: [[Louis Fürnberg]], tschechoslowakisch-deutscher Schriftsteller und Dichter, Komponist, Journalist und Botschafter
* [[1958]]: [[Armas Järnefelt]], finnischer Komponist
* [[1959]]: [[Boris Vian]], französischer Schriftsteller, Ingenieur und Musiker
* [[1959]]: [[Jean Gallon]], französischer Komponist und Kompositionslehrer
* [[1961]]: [[Werner Gilles]], deutscher Maler
* [[1963]]: [[Gustav Gundlach]], deutscher Sozialethiker, -philosoph und -wissenschaftler
* [[1967]]: [[Charles Armstrong]], US-amerikanischer Mediziner
* [[1968]]: [[Andreas von Aulock]], deutscher Offizier, Festungskommandant von Saint-Malo
* [[1969]]: [[Volmari Iso-Hollo]], finnischer Leichtathlet, Olympiasieger
* [[1973]]: [[Hans Reese]], deutscher Fußballspieler und Neurologe
* [[1975]]: [[Per Wahlöö]], schwedischer Schriftsteller
* [[1980]]: [[Sanjay Gandhi]], indischer Politiker
* [[1981]]: [[Willi Bleicher]], deutscher Gewerkschafter
* [[1981]]: [[Zarah Leander]], schwedische Schauspielerin und Sängerin
* [[1984]]: [[Werner Simmann]], deutscher Politiker
* [[1985]]: [[Ernst von Caemmerer]], deutscher Rechtswissenschaftler
* [[1985]]: [[Hubert Schulze-Pellengahr]], deutscher Politiker, MdB
* [[1987]]: [[Adrienne Gessner]], österreichische Schauspielerin
* [[1987]]: [[Helmut Stellrecht]], deutscher Politiker und Schriftsteller
* [[1989]]: [[Michel Aflaq]], arabischer Politiker, Mitbegründer der Ba'ath-Partei
* [[1989]]: [[Werner Best (NSDAP)|Werner Best]], deutscher Jurist, Polizeichef und Statthalter, Kriegsverbrecher
* [[1989]]: [[Friedrich Hacker]], österreichisch-US-amerikanischer Psychiater, Psychoanalytiker und Aggressionsforscher
* [[1989]]: [[Timothy Manning]], US-amerikanischer Erzbischof und Kardinal
* [[1991]]: [[Michael Pfleghar]], deutscher Filmregisseur
* [[1995]]: [[Paul Scholz (DDR)|Paul Scholz]], deutscher Land- und Fabrikarbeiter, Minister für Land- und Forstwirtschaft der DDR
* [[1996]]: [[Andreas Papandreou]], griechischer Ministerpräsident
* [[1998]]: [[Ida Krottendorf]], österreichische Schauspielerin
* [[1998]]: [[Maureen O’Sullivan (Schauspielerin)|Maureen O’Sullivan]], irisch-US-amerikanische Schauspielerin
* [[2000]]: [[Jerome Richardson]], US-amerikanischer Jazzsaxophonist und -flötist

=== 21. Jahrhundert ===

* [[2001]]: [[Corinne Calvet]], französische Schauspielerin
* [[2003]]: [[Fred Sandback]], US-amerikanischer Bildhauer
* [[2004]]: [[Herman H. Goldstine]], US-amerikanischer Mathematiker
* [[2004]]: [[Theo Schöller]], deutscher Unternehmer (''Schöller-Eis'')
* [[2005]]: [[Jean-Baptiste Gourion]], algerischer Bischof
* [[2006]]: [[Aaron Spelling]], US-amerikanischer Film- und Fernsehproduzent
* [[2009]]: [[Hanne Hiob]], deutsche Schauspielerin
* [[2010]]: [[Jörg Berger]], deutscher Fußballspieler und -trainer
* [[2010]]: [[Frank Giering]], deutscher Schauspieler
* [[2011]]: [[Peter Falk]], US-amerikanischer Schauspieler und Filmproduzent
* [[2011]]: [[Stéphane Franke]], deutscher Leichtathlet und Olympiateilnehmer
* [[2011]]: [[Christiane Desroches Noblecourt]], französische Ägyptologin

== Feier- und Gedenktage ==

* Kirchliche Gedenktage
** [[Argula von Grumbach]], deutsche Reformatorin (evangelisch)

* Namenstag
** [[Edeltraud]]

* Staatliche Feier- und Gedenktage
** [[Geschichte Luxemburgs|Luxemburg]]: [[Luxemburgischer Nationalfeiertag|Nationalfeiertag von Luxemburg]] (seit 1961)

{{Jahrestage Gedenktaghinweis}}

----
{{commonscat|23 June|23. Juni}}

[[Kategorie:Tag|0623]]
[[Kategorie:Tag im Juni|#23]]

[[ab:23 рашәара]]
[[af:23 Junie]]
[[an:23 de chunio]]
[[ar:ملحق:23 يونيو]]
[[arz:23 يونيه]]
[[ast:23 de xunu]]
[[az:23 iyun]]
[[bat-smg:Bėrželė 23]]
[[bcl:Hunyo 23]]
[[be:23 чэрвеня]]
[[be-x-old:23 чэрвеня]]
[[bg:23 юни]]
[[bn:জুন ২৩]]
[[bpy:জুন ২৩]]
[[br:23 Mezheven]]
[[bs:23. juni]]
[[ca:23 de juny]]
[[ceb:Hunyo 23]]
[[ckb:٢٣ی حوزەیران]]
[[co:23 di ghjugnu]]
[[cs:23. červen]]
[[csb:23 czerwińca]]
[[cv:Çĕртме, 23]]
[[cy:23 Mehefin]]
[[da:23. juni]]
[[diq:23 Heziran]]
[[dv:ޖޫން 23]]
[[el:23 Ιουνίου]]
[[en:June 23]]
[[eo:23-a de junio]]
[[es:23 de junio]]
[[et:23. juuni]]
[[eu:Ekainaren 23]]
[[ext:23 juñu]]
[[fa:۲۳ ژوئن]]
[[fi:23. kesäkuuta]]
[[fiu-vro:23. piimäkuu päiv]]
[[fo:23. juni]]
[[fr:23 juin]]
[[frp:23 jouen]]
[[fur:23 di Jugn]]
[[fy:23 juny]]
[[ga:23 Meitheamh]]
[[gan:6月23號]]
[[gd:23 an t-Ògmhios]]
[[gl:23 de xuño]]
[[gu:જૂન ૨૩]]
[[gv:23 Mean Souree]]
[[he:23 ביוני]]
[[hi:२३ जून]]
[[hif:23 June]]
[[hr:23. lipnja]]
[[hsb:23. junija]]
[[ht:23 jen]]
[[hu:Június 23.]]
[[hy:Հունիսի 23]]
[[ia:23 de junio]]
[[id:23 Juni]]
[[ie:23 junio]]
[[ig:Önwa ishií 23]]
[[ilo:Hunio 23]]
[[io:23 di junio]]
[[is:23. júní]]
[[it:23 giugno]]
[[ja:6月23日]]
[[jv:23 Juni]]
[[ka:23 ივნისი]]
[[kab:23 yunyu]]
[[kk:23 маусым]]
[[kl:Juuni 23]]
[[kn:ಜೂನ್ ೨೩]]
[[ko:6월 23일]]
[[krc:23 июнь]]
[[ku:23'ê pûşperê]]
[[kv:23 лӧддза-номъя]]
[[la:23 Iunii]]
[[lb:23. Juni]]
[[li:23 juni]]
[[lmo:23 06]]
[[lt:Birželio 23]]
[[lv:23. jūnijs]]
[[mhr:23 Пеледыш]]
[[mk:23 јуни]]
[[ml:ജൂൺ 23]]
[[mn:6 сарын 23]]
[[mr:जून २३]]
[[ms:23 Jun]]
[[myv:Аштемковонь 23 чи]]
[[nah:Tlachicuazti 23]]
[[nap:23 'e giùgno]]
[[nds:23. Juni]]
[[nds-nl:23 juni]]
[[ne:२३ जुन]]
[[new:जुन २३]]
[[nl:23 juni]]
[[nn:23. juni]]
[[no:23. juni]]
[[nov:23 de june]]
[[nrm:23 Juîn]]
[[oc:23 de junh]]
[[pa:੨੩ ਜੂਨ]]
[[pag:June 23]]
[[pam:Juniu 23]]
[[pl:23 czerwca]]
[[pt:23 de junho]]
[[qu:23 ñiqin inti raymi killapi]]
[[ro:23 iunie]]
[[ru:23 июня]]
[[rue:23. юн]]
[[sah:Бэс ыйын 23]]
[[scn:23 di giugnu]]
[[sco:23 Juin]]
[[se:Geassemánu 23.]]
[[sh:23. 6.]]
[[simple:June 23]]
[[sk:23. jún]]
[[sl:23. junij]]
[[sq:23 Qershor]]
[[sr:23. јун]]
[[stq:23. Juni]]
[[su:23 Juni]]
[[sv:23 juni]]
[[sw:23 Juni]]
[[ta:ஜூன் 23]]
[[te:జూన్ 23]]
[[th:23 มิถุนายน]]
[[tk:23 iýun]]
[[tl:Hunyo 23]]
[[tr:23 Haziran]]
[[tt:23 июнь]]
[[uk:23 червня]]
[[ur:23 جون]]
[[uz:23-iyun]]
[[vec:23 de giugno]]
[[vi:23 tháng 6]]
[[vls:23 juni]]
[[vo:Yunul 23]]
[[wa:23 d' djun]]
[[war:Hunyo 23]]
[[xal:Мөчн сарин 23]]
[[xmf:23 მანგი]]
[[yi:23סטן יוני]]
[[yo:23 June]]
[[zea:23 juni]]
[[zh:6月23日]]
[[zh-min-nan:6 goe̍h 23 ji̍t]]
[[zh-yue:6月23號]]

(4221) Picasso

2012-11-10T17:36:51Z

Robbot: r2.7.2) (Bot: Entferne: en:4221 Picasso

{{Infobox Asteroid
| Name= (4221) Picasso
| Bild=
| Orbittyp=[[Asteroidengürtel|Hauptgürtelasteroid]]
| SSD_ID= 4221
| Große_Halbachse= 2,6193
| Perihel= 2,2920
| Aphel= 2,9465
| Exzentrizität= 0,1249
| Bahnneigung= 17,2138
| Umlaufdauer= 4,24 [[Jahr|a]]
| Umlaufgeschwindigkeit= 18,40
| Durchmesser=
| Masse=
| Dichte=
| Rotationsperiode=
| Albedo=
| Absolute_Helligkeit= 12,7 mag
| Spektralklasse=
| Entdecker= [[Jeff T. Alu]]
| Entdeckungsdatum= 13. März 1988
| anderer_Name= 1988 EJ, 1954 GD, 1984 JH1
}}

'''(4221) Picasso''' ist ein [[Asteroid]] des [[Asteroidengürtel|Hauptgürtels]], der am 13. März 1988 vom [[USA|US-amerikanischen]] [[Amateurastronom]]en [[Jeff T. Alu]] am [[Palomar-Observatorium]] ([[Liste der Sternwarten-Codes|IAU-Code]] 675) entdeckt wurde.

Der Asteroid wurde nach dem [[Spanien|spanischen]] [[Maler]], [[Grafiker]] und [[Bildhauer]] [[Pablo Picasso]] benannt, der als einer der bedeutendsten Künstler des 20. Jahrhunderts gilt.

== Weblinks ==
* [http://www.cfa.harvard.edu/iau/lists/NumberedMPs000001.html Asteroid Picasso: Discovery Circumstances gemäß dem Minor Planet Center der Internationalen Astronomischen Union bei dem Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics, Cambridge, USA]
* [http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=Picasso Asteroid Picasso in der Small-Body Database des Jet Propulsion Laboratory der NASA bei dem California Institute of Technology, Pasadena, USA]
* [http://hamilton.dm.unipi.it/astdys/index.php?pc=1.1.0&n=4221 Astronomische Daten von (4221) Picasso]

== Siehe auch ==
* [[Liste der Asteroiden]]

{{SORTIERUNG:Picasso}}
[[Kategorie: Hauptgürtelasteroid]]
[[Kategorie:Pablo Picasso]]

[[ca:(4221) Picasso]]
[[eo:4221 Picasso]]
[[fa:سیارک ۴۲۲۱]]
[[hu:4221 Picasso]]
[[it:4221 Picasso]]
[[la:4221 Picasso]]
[[pl:4221 Picasso]]
[[pt:4221 Picasso]]
[[sk:4221 Picasso]]
[[sr:4221 Picasso]]
[[uk:4221 Пікассо]]
[[vi:4221 Picasso]]
[[yo:4221 Picasso]]

2000er

2012-11-09T18:30:51Z

Robbot: r2.7.2) (Bot: Ändere ur:2000دبم zu ur:2000ء کی دہائی

{{Artikel Jahrzehnt|201}}
Als eines der prägendsten Ereignisse der '''2000er''' gelten die [[Terroranschläge am 11. September 2001|Terroranschläge am 11. September]] auf das World Trade Center und das Pentagon in den USA, bei denen rund 3000 Menschen ums Leben kamen. Die Anschläge wurden häufig als historische Zäsur bezeichnet und sorgten in der gesamten Dekade sowohl in den USA als auch in Europa für anhaltende Debatten um innen- wie außenpolitische Veränderungen. Sie führten den [[Krieg in Afghanistan seit 2001|Krieg in Afghanistan in eine neue Phase]] und begründete den zwei Jahre später erklärten [[Irakkrieg]], in dessen Folge der damalige Diktator [[Saddam Hussein]] gestürzt wurde. Ausgehend von dem Ereignis stiegen die Spannungen zwischen der muslimischen und der westlichen Welt über die folgenden Jahre.
{{Nur Liste}}

== Benennung ==
Die Ansichten, wie das ''[[Jahrzehnt]] umgangssprachlich'' zu bezeichnen ist, sind unterschiedlich. Keine der Vorschläge stößt auf ungeteilte Zustimmung. Die am häufigsten anzutreffenden Bezeichnungen sind die '''2000er''' (Jahre) und die '''Nullerjahre''',<ref>{{Internetquelle|url=http://www.duden.de/rechtschreibung/Nullerjahre|titel=Nullerjahre|hrsg=Duden online|zugriff=30. April 2012}}</ref> letztere erst öfter seit 2009 im Zuge der aufkommenden Jahrzehntrückblicke.

== Vorsätze ==
* [[Jahrzehnt|Dekade]] zur Zurückdrängung der [[Malaria]] in den [[Entwicklungsland|Entwicklungsländern]], insbesondere in [[Afrika]] ([[Vereinte Nationen|UNO]]), [[2001]] bis [[2010]]
* Zweite Internationale Dekade für die Beseitigung des [[Kolonialismus]] ([[Vereinte Nationen|UNO]]), 2001 bis 2010
* Internationale Dekade für eine [[Kultur]] des [[Frieden]]s und der [[Gewaltlosigkeit]] zugunsten der [[Kind]]er der Welt ([[Vereinte Nationen|UNO]]), 2001 bis 2010
* [[Dekade zur Überwindung von Gewalt]], 2001 bis 2010: Kirchen für Frieden und Versöhnung, eine Initiative des [[Ökumenischer Rat der Kirchen|Ökumenischen Rats der Kirchen]]

== [[:Kategorie:2000er|Ereignisse]] ==
[[Datei:National Park Service 9-11 Statue of Liberty and WTC fire.jpg|thumb|Die brennenden Türme des World Trade Center 2001 mit der [[Freiheitsstatue]] im Vordergrund]]
[[Datei:2004-tsunami.jpg|thumb|Tsunamiwelle in Thailand (2004)]]
[[Datei:05) 0161.JPG|thumb|Joseph Ratzinger wird Papst (2005)]]
[[Datei:Official portrait of Barack Obama.jpg|thumb|140px|Barack Obama (2009)]]
* [[2000]]: Nach dem Besuch [[Ariel Scharon]]s auf dem [[Tempelberg]] in [[Jerusalem]] beginnt die [[Zweite Intifada]].
* 2000: [[George W. Bush]] wird am [[7. November]] in einer [[Präsidentschaftswahl in den Vereinigten Staaten 2000|knappen Entscheidung]] zum 43. Präsidenten der [[Vereinigte Staaten|USA]] gewählt.
* [[2001]]: [[Terroranschläge am 11. September 2001|Terroranschläge am 11. September 2001 in den USA]]
* 2001: Der [[Krieg in Afghanistan seit 2001|Krieg]] der [[Vereinigte Staaten|USA]] gegen die [[Taliban]] in [[Afghanistan]] nach den Terroranschlägen vom 11. September 2001 in den USA beginnt am 7. Oktober.
* 2001: In Deutschland wird die [[Eingetragene Partnerschaft|Homo-Ehe]] rechtskräftig.
* [[2002]]: Einführung des [[Euro]]s in der [[Europäische Union|EU]]
* 2002: Die [[Schweiz]] wird Mitglied bei den [[Vereinte Nationen|Vereinten Nationen]].
* 2002: [[Indonesien]] erkennt die [[1975]] ausgerufene Unabhängigkeit seiner vormaligen Provinz [[Osttimor]] nach jahrelangen Kämpfen an.
* [[2003]]: Der [[Irakkrieg]] der [[Vereinigte Staaten|USA]], des [[Vereinigtes Königreich|Vereinigten Königreichs]] und der sogenannten [[Koalition der Willigen]] beginnt.
* 2003: [[Hitzewelle 2003]]: [[Jahrhundertsommer]] in [[Europa]] mit ihrem Höhepunkt in der ersten Augusthälfte des Jahres;
* [[2004]]: [[Madrider Zuganschläge|Terroranschläge am 11. März 2004 in Spanien]]
* 2004: [[EU-Osterweiterung]] – Am 1. Mai 2004 nimmt die EU 10 neue Staaten, vor allem ehemalige [[Ostblock]]-Länder, auf und wächst damit auf 25 Staaten an.
* 2004: Schätzungsweise 300.000 Menschen sterben durch einen von einem Erdbeben im Indischen Ozean hervorgerufenen [[Erdbeben im Indischen Ozean 2004|Tsunami (26. Dezember)]].
* [[2005]]: Der [[Vertrag über eine Verfassung für Europa]] wird ausgearbeitet, aber nur von 18 der damals 25 Staaten ratifiziert und 2007 durch einen [[EU-Grundlagenvertrag]] ersetzt.
* 2005: [[Papst]] [[Johannes Paul II.]] stirbt, Nachfolger wird Joseph Ratzinger als [[Benedikt XVI.]]
* 2005: [[Hurrikan Katrina]] richtet im Südosten der [[Vereinigte Staaten|USA]] schlimme Verwüstungen an und treibt die Rohstoffpreise kurzzeitig auf ein Rekordhoch.
* 2005: Bundeskanzlerin [[Angela Merkel]] führt eine [[Große Koalition]] in [[Deutschland]] an.
* [[2006]]: [[Montenegro]] erklärt nach einer Volksabstimmung seine Unabhängigkeit von [[Serbien]].
* 2006: Im [[Naher Osten|Nahen Osten]] findet der [[Libanonkrieg 2006|Israel-Libanon-Krieg]] statt.
* 2006: Der 1998 in Wien entführten [[Natascha Kampusch]] gelingt nach 8 Jahren Gefangenschaft die Flucht vor ihrem Kidnapper.
* 2006: Hinrichtung [[Saddam Hussein]]s, ehemaliger Diktator des [[Irak]]s
* [[2007]]: Durch den Beitritt von [[Rumänien]] und [[Bulgarien]] wächst die [[Europäische Union]] auf 27 Mitgliedsstaaten an.
* 2007: Die [[Mehrwertsteuer]] in Deutschland wird von 16 % auf 19 % erhöht.
* 2007: [[Israel]]ische [[Archäologe]]n entdecken im südlich von [[Jerusalem]] gelegenen Herodium das Grab [[Herodes der Große|Herodes des Großen]].
* 2007: [[Nicolas Sarkozy]] wird Staatspräsident der Französischen Republik.
* [[2008]]: [[Fidel Castro]] tritt wegen Erkrankung von allen politischen Ämtern zurück. Nachfolger wird sein Bruder Raúl Castro.
* 2008: Am 17. Februar erklärt der [[Kosovo]] einseitig seine Unabhängigkeit von Serbien.
* 2008: Bei einem schweren [[Erdbeben in Sichuan 2008|Erdbeben im chinesischen Sichuan]] werden schätzungsweise 70.000 Menschen getötet und 5,8 Mio. Bewohner obdachlos.
* 2008: Die [[Mittelmeerunion]] wird gegründet.
* 2008: Der [[Kaukasus-Konflikt 2008|Kaukasus-Konflikt]] zwischen [[Russland]] und [[Georgien]] eskaliert.
* 2008: [[Barack Obama]] wird am [[4. November]] zum 44. Präsidenten der [[Vereinigte Staaten|USA]] gewählt. Er ist der erste [[Afroamerikaner]] in diesem Amt.
* [[2009]]: Der [[Vertrag von Lissabon]] und die [[Charta der Grundrechte der Europäischen Union]] treten in der [[Europäische Union|Europäischen Union]] in Kraft.

== Wirtschaft ==
[[Datei:2007-2009 World Financial Crisis.svg|thumb|Beginn der schlimmsten Wirtschaftskrise der Weltwirtschaft seit 1930]]
* Ab März 2000 kommt es zu einem [[Börsenkrach]], als die sogenannte „[[Geschichte des Internets#Dotcom-Boom Ende des 20. Jahrhunderts|Dotcom-Blase]]“ platzt. Auch die Terroranschläge vom 11. September 2001 sowie die Angst vor dem Irakkrieg 2003 drücken die Kurse nach unten.
* 2002 wird die europäische Gemeinschaftswährung [[Euro]] (€) als [[Bargeld]] in 12 [[Europäische Union|EU]]-Staaten eingeführt.
* Sogenannte [[Schwellenland|Schwellenländer]] wie [[Volksrepublik China|China]] und [[Indien]] machen den führenden Wirtschaftsnationen des Westens und Fernen Ostens zunehmend Konkurrenz. Insbesondere China steigt zum Industrieland auf.
* [[Globalisierung]] wird zum Schlagwort für die weltweite ökonomische Entwicklung. [[Globalisierungskritiker]] wie [[Attac]] protestieren dagegen.
* Es kommt zu einer zunehmenden [[Privatisierung]] und [[Börsengang|Börsengängen]] [[Volksrepublik China|chinesischer]] Unternehmen im Rahmen des dortigen Wandels, aber auch weltweit. An der [[Börse]] erfolgt eine weltweite Umstellung vom Parketthandel auf elektronische Plattformen.
* Der Euro-Kurs erreicht 2008 gegenüber dem [[US-Dollar]] einen neuen Höchststand. Auch die [[Globales Ölfördermaximum#Entwicklung des Ölpreises|Rohöl-Preise]] und die Preise anderer Rohstoffe klettern auf Rekordhöhe.
* Seit Ende 2007/Anfang 2008 stecken vorrangig die Vereinigten Staaten, aber daneben auch einige Länder in Europa, in der schlimmsten [[Finanzkrise ab 2007|Finanzkrise]] seit 1945.

== Kulturgeschichte ==
[[Datei:Global Warming Predictions German.png|thumb|Einige Projektionen der [[Globale Erwärmung|Temperaturentwicklung]] bis 2100]]
* [[Globale Erwärmung|Klimaerwärmung]] und Klimawandel ist ab der zweiten Hälfte des Jahrzehnts überall heftig diskutiertes Thema. Wetterkapriolen auf der ganzen Welt werden aufgrund ihrer Häufigkeit und Zerstörungskraft auf den Klimawandel zurückgeführt und als [[Klimakatastrophe]] bezeichnet. Ob das zutrifft, wird allenthalben diskutiert.<ref>[http://news.google.de/archivesearch?pz=1&cf=all&ned=de&hl=de&q=klimawandel&cf=all Vorkommen des Wortes "Klimawandel" im Google News-Archiv]</ref>
* Es kommt zu einem [[Fantasy]]-Boom. Immer mehr Bücher werden veröffentlicht und Filme gedreht. Das liegt vor allem am Medienrummel rund um [[Harry Potter]] und an der Verfilmung von [[Der Herr der Ringe]].
* [[Soziales Netzwerk (Internet)|Soziale Netzwerke]] wie [[MySpace]] oder [[Facebook]] gewinnen, vor allem bei Jugendlichen, zusehends an Beliebtheit.
* Die Online-Enzyklopädie [[Wikipedia]] verdrängt zunehmend die klassischen Pendants.

=== Technik ===
[[Datei:Mp3playerportable.jpg|thumb|Portabler MP3-Player]]
[[Datei:DVD player Philips.jpg|thumb|DVD-Spieler]]
* [[Mobiltelefon|Handys]] erreichen ab 2001 die Massen. Ab 2004 sind sie zunehmend mit Farbdisplay und integrierter [[Digitalkamera]] ausgestattet. Das sogenannte [[Herunterladen]] von [[Klingelton|Klingeltönen]] und Liedern, u.a. im [[MPEG-1 Audio Layer 3|MP3]]-Format, begeistert Kinder und Jugendliche und wird schnell zu einer Sparte der Medienlandschaft. Afrika wird zum Handy-Kontinent.<ref>[http://www.ftd.de/technik/it_telekommunikation/:Handy%20Kontinent%20Afrika/282890.html Ftd: Handy-Kontinent Afrika]</ref> Gegen Ende des Jahrzehnts gelten Touch-Screen-Technologien als neuer Standard bei Mobiltelefonen.<ref>[http://www.chip.de/artikel/Top-10-Die-besten-Handys-mit-Touchscreen-Test_29764323.html Ftd: Chip Artikel: Die besten Handys mit Touchscreen]</ref>
* [[Digitalkamera]]s haben Mitte des Jahrzehnts analoge [[Fotoapparat]]e weitgehend vom Markt verdrängt. Ab 2007 werden erste [[Digitalkamera]]s mit [[Gesichtserkennung]] produziert.
* [[Computer]] sind im täglichen Leben zur Selbstverständlichkeit geworden. Bei der Arbeit, in der Schule und zu Hause wird immer mehr mit dem Computer gearbeitet. [[Flachbildschirm]]e ersetzen allmählich die Monitore mit [[Kathodenstrahlröhre]].
* Die Welt der [[Computerspiel|Videospiele]] erreicht die 7. Generation in Form von [[Spielkonsole|Konsolen]] wie z.B. der [[Wii]], der [[PlayStation 3]] oder der [[Xbox 360]].
* Das [[Internet]] ist populärer denn je. Die [[Breitband-Internetzugang|Breitbandtechnologie]] beschleunigt die Verbreitung des Internets. [[Spam]]-Mails gelten schnell als Ärgernis. [[Instant Messaging]] verbreitet sich immer mehr. U. a. die Internetplattform [[YouTube]] ermöglicht ab Mitte des Jahrzehnts einen unkomplizierten Austausch von Videos für jedermann, Online-[[Auktion|Versteigerungen]] mit [[eBay]] als Marktführer in Deutschland boomen und verändern das Kaufverhalten breiter Massen.
* [[Online-Spiel|Online-Games]] werden vor allem durch das [[Massively Multiplayer Online Role-Playing Game|MMORPG]] [[World of Warcraft]] sehr beliebt.
* [[DVD-Spieler]] und [[DVD-Recorder|-rekorder]] lösen zu Beginn des Jahrzehnts den [[Video Home System|VHS]]-[[Videorekorder]] ab. [[Videoprojektor|Beamer]] und Flachbildschirme ([[Flüssigkristallbildschirm|LCD-]] oder [[Plasmabildschirm]]e) halten Einzug in private Wohnzimmer.
* Die [[Blu-ray Disc]] setzt sich 2008 im jahrelangen High-Definition-Formatkrieg gegen die [[HD DVD]] durch und gilt als legitimer Nachfolger der DVD.
* [[MP3-Player]] kommen auf, zunehmend auch in Handys integriert. Sie verdrängen tragbare [[CD-Player]] vom Markt.
* [[Global Navigation Satellite System|Satellitennavigation]] ([[Global Positioning System|GPS]]) und [[Satellit (Raumfahrt)|satellitengestützte]] [[Navigationssystem]]e verändern das Verkehrs-, Transport und Militärwesen und werden zunehmend auch in Handys integriert.
* [[UMTS]], der Mobilfunkstandard der dritten Generation (3G), bietet hohe Datenübertragungsraten und ermöglicht schnelle mobile Internetnutzung.
* [[Erneuerbare Energie]]n (Solar-, Wind- und Wasserkraft) finden zumindest in Europa immer größere Verbreitung.
* [[E-Government]] erleichtert den behördlichen Informationszugang der Bürger.
* Die ersten [[Wasserstofftankstelle]]n entstehen in Nordamerika und Europa. [[Hybridelektrokraftfahrzeug]]e setzen sich als Übergangstechnik bei neuen Fahrzeugen zunehmend durch und der [[Elektromotor]] ergänzt zunehmend in westlichen Industriestaaten [[Verbrennungsmotor]]en ([[Hybridantrieb]]).

=== Fernsehen ===
[[Datei:HD-TV Logo.svg|rechts|miniatur|100px|Das HD-Fernsehen wird eingeführt]]
* Die 2000er gelten als Beginn des digitalen Fernsehzeitalters: [[Digital Video Broadcasting|DVB]] über Satellit und Kabel, sowie ab Mitte des Jahrzehnts [[DVB-T]] (terrestrisch) lösen langsam, aber nicht flächendeckend, die analogen Verfahren ab. [[IPTV]] entwickelt sich.
* Kostenfreie Videoportale im Internet wie [[YouTube]] und Internet-TV Software-Lösungen wie [[Joost (Software)|Joost]] stellen neue selbstbestimmbare Alternativen zum Fernsehprogramm dar.
* [[Castingshow]], [[Reality-TV]]-Formate, [[Quizsendung]]en, [[Rankingshow]]s, [[Doku-Soap]]s und [[Kochsendung]]en werden immer populärer. Vorreiter ist dabei die weltweit ausgestrahlte Reality-Show [[Big Brother (Fernsehshow)|Big Brother]], die in Deutschland das komplette Jahrzehnt mit zehn Staffeln begleitet. [[Call-in-Gewinnspiel|Call-in-Shows]] geraten zunehmend in die Kritik.<ref>[http://www.sueddeutsche.de/panorama/quizsender-abzocke-im-tv-1.672990 ''Abzocke im TV'', in: SZ vom 8. Mai 2007]</ref>.
* Nachdem 1998 der Kindersender [[Nickelodeon]] eingestellt wurde und 2000 der Neustart scheiterte, startet der Sender im Jahre 2005 erneut unter dem Namen ''NICK''.
* [[High Definition Television]] wird zu Ende des Jahrzehnts populär, nachdem immer mehr TV-Sender auf diese Übertragungsform umsteigen.

{| width="100%"
|-
|
* [[Da Ali G Show]]
* [[24 (Fernsehserie)|24]]
* [[The Office]]
* [[Monk (Fernsehserie)|Monk]]
* [[Lost (Fernsehserie)|Lost]]
* [[Mad Men]]
|
* [[Schlag den Raab]]
* [[Wer wird Millionär?]]
* [[Quiz Taxi]]
* [[Das perfekte Dinner]]
|
* [[Popstars]]
* [[Deutschland sucht den Superstar]]
* [[Ich bin ein Star – Holt mich hier raus!]]
* [[Das Supertalent]]
* [[X Factor (Deutschland)|X Factor]]
* [[Germany’s Next Topmodel]]
|
* [[Einsatz in 4 Wänden]]
* [[Bauer sucht Frau]]
* [[Dittsche]]
* [[Das Philosophische Quartett]]
* [[Druckfrisch]]
|}

=== Film ===
[[Datei:REALD.JPG|thumb|[[3D-Brille|Brille]] zum Betrachten eines [[3D-Film]]s]]
* [[Fantasy]]-Boom: filmische Umsetzungen der [[Bestseller]]-Reihen [[Harry Potter]], [[Der Herr der Ringe]], [[Die Chroniken von Narnia]] und [[Bis(s) zum Morgengrauen|Twilight]]
* Abendfüllende [[Computer Generated Imagery|CGI]]-Filme werden populär: Produktionen wie [[Shrek]], [[Ice Age]] und [[Findet Nemo]] brechen Besucherrekorde für [[Trickfilm]]e
* Renaissance der amerikanischen [[Superheld]]en-Comics im Kino: [[Spider-Man (Film)|Spider-Man]], [[Batman Begins|Batman]], [[Hulk (Film)|Hulk]], [[Fantastic Four (Film)|Fantastic Four]], [[Superman Returns|Superman]], [[Iron Man (Film)|Iron Man]] und [[X-Men (Film)|X-Men]]
* Ende der 2000er erlebt dank neu entwickelter digitaler Technik das [[3D-Kino]] einen neuen Aufschwung - mit [[Blockbuster]]n wie [[Avatar – Aufbruch nach Pandora]], [[Ice Age 3: Die Dinosaurier sind los|Ice Age 3]] oder [[Final Destination 4]]. Die höheren Eintrittspreise sorgen für steigende Umsätze an Kinokassen weltweit.<ref>http://www.digitalfernsehen.de/Dank-3D-Hollywood-Studios-feiern-hoehere-Umsaetze.46397.0.html</ref>

==== Einzelbeiträge international ====
{| width="100%"
|-
|
* [[Troja (Film)|Troja]]
* [[Avatar – Aufbruch nach Pandora]]
* [[Fluch der Karibik]]
* [[The Da Vinci Code – Sakrileg]]
* [[Sin City (Film)|Sin City]]
* [[300 (Film)|300]]
|
* [[Die fabelhafte Welt der Amélie]]
* [[Die Invasion der Barbaren]]
* [[Magnolia]]
* [[Kill Bill – Volume 1|Kill Bill 1]] + [[Kill Bill – Volume 2|2]]
* [[Vergiss mein nicht!]]
* [[Death Proof]]
|
* [[Meine Braut, ihr Vater und ich]]
* [[Zoolander]]
* [[Willkommen bei den Sch’tis]]
* [[Starsky & Hutch]]
* [[American Pie (Film)|American Pie]]
* [[Brot und Tulpen]]
|
* [[Caché (Film)|Caché]]
* [[Memento (Film)|Memento]]
* [[Inglourious Basterds]]
* [[There Will Be Blood]]
* [[Gomorrha – Reise in das Reich der Camorra]]
* [[The Man Who Wasn’t There]]
|}

==== Einzelbeiträge national ====
{| width="100%"
|-
|
* [[Der Schuh des Manitu]]
* [[Good Bye, Lenin!]]
* [[7 Zwerge – Männer allein im Wald]]
* [[Keinohrhasen]]
|
* [[Sommersturm]]
* [[Wer früher stirbt ist länger tot]]
* [[Das Experiment (Film)|Das Experiment]]
* [[Der Untergang]]
|
* [[Sophie Scholl – Die letzten Tage]]
* [[Das Leben der Anderen]]
* [[Die innere Sicherheit]]
* [[Der Baader Meinhof Komplex]]
|
* [[Der freie Wille]]
* [[Die fetten Jahre sind vorbei]]
* [[Die Unberührbare]]
* [[Halbe Treppe]]
|}

==== [[Oscar]]-Gewinner (Bester Film) ====
* 2000: [[Gladiator (Film)|Gladiator]]
* 2001: [[A Beautiful Mind – Genie und Wahnsinn|A Beautiful Mind]]
* 2002: [[Chicago (2002)|Chicago]]
* 2003: [[Der Herr der Ringe: Die Rückkehr des Königs (Film)|Der Herr der Ringe: Die Rückkehr des Königs]]
* 2004: [[Million Dollar Baby]]
* 2005: [[L.A. Crash]]
* 2006: [[Departed – Unter Feinden]]
* 2007: [[No Country for Old Men]]
* 2008: [[Slumdog Millionaire]]
* 2009: [[Tödliches Kommando – The Hurt Locker|The Hurt Locker]]

==== [[Goldene Palme]] bei den [[Internationale Filmfestspiele von Cannes|Filmfestspielen von Cannes]] ====
* 2000: [[Dancer in the Dark]]
* 2001: [[Das Zimmer meines Sohnes]]
* 2002: [[Der Pianist]]
* 2003: [[Elephant (Film)|Elephant]]
* 2004: [[Fahrenheit 9/11]]
* 2005: [[Das Kind (2005)|Das Kind]]
* 2006: [[The Wind That Shakes the Barley]]
* 2007: [[4 Monate, 3 Wochen und 2 Tage]]
* 2008: [[Die Klasse]]
* 2009: [[Das weiße Band – Eine deutsche Kindergeschichte]]

=== Musik ===
* Der US-amerikanische [[Rap]]per [[Eminem]] ist der kommerziell erfolgreichste Künstler des Jahrzehnts<ref>[http://www.billboard.com/#/charts-decade-end/artists-of-the-decade?year=2009 Eminem = erfolgreichster Künstler der 2000er Jahre] Auf billboard.com, Englisch. Abgerufen am 8. September 2012.</ref> mit allein 32,2 Millionen verkauften Alben in den Vereinigten Staaten während der 2000er Jahre.<ref>[http://www.mtv.com/news/articles/1627833/eminem-best-selling-artist-decade.jhtml Alben-Verkaufszahlen Eminems in den USA während der 2000er Jahre] Auf mtv.com, 8. Dezember 2009, Englisch. Abgerufen am 8. September 2012.</ref>
* [[Hip-Hop]] ist auch in Deutschland erfolgreich. Sogenannter deutscher Ghettorap (z. B. [[Sido]], [[Bushido (Rapper)|Bushido]]) gerät wegen von Kritikern zum Teil als degradierend gegen Minderheiten bezeichneten Texten und Kraftausdrücken in die Kritik. Einige Lieder werden von der [[Bundesprüfstelle für jugendgefährdende Medien|Bundesprüfstelle]] indiziert.<ref>[http://www.welt.de/print-welt/article679388/Bundespruefstelle__setzt__Rap-Songs__auf_den_Index.html ''Bundesprüfstelle setzt Rap-Songs auf den Index'', in: Die Welt vom 29. Juni 2005]</ref>
* Schon im Jahr 2000 erfreut sich deutschsprachige Musik im deutschen Sprachraum großer Beliebtheit. Dieser Trend setzt sich in den 2000ern fort: Bands wie [[Wir sind Helden]], [[Juli (Band)|Juli]] und [[Silbermond]] werden als Beispiele genannt. Einige Politiker fordern eine [[Radioquote]] für deutschsprachige Musik.<ref>[http://www.sueddeutsche.de/kultur/trend-neue-deutsche-perfekte-welle-1.892793 ''Neue deutsche perfekte Welle'', in: SZ vom 24. Dezember 2004]</ref>
* Die deutschen Charts, aber auch die in anderen Länder der Erde, werden teilweise von ehemaligen [[Castingshow]]-Teilnehmern und -gewinnern dominiert. Viele dieser Gewinner bleiben aber dauerhaft erfolglos.
* Die deutsche Band [[Tokio Hotel]] stürmt ab 2005 die deutschen Charts. Sie bringen drei Platz 1-Alben auf den Markt und werden mit vielen Preisen ausgezeichnet, wie einem [[Bambi (Auszeichnung)|Bambi]], drei [[Echo (Musikpreis)|Echos]] und sechs [[Comet (Musikpreis)|Cometen]]. Sie feiern internationalen Erfolg und erhalten 18 mal die [[Goldene Schallplatte]] und 30 mal die [[Platin-Schallplatte]] in insgesamt dreizehn verschiedenen Ländern.

[[Bild:Wacken logo.jpg|miniatur|hochkant|Der brennende Schädel als Wahrzeichen des Wacken Open Air]]

* Unter den Festivals kann sich das [[Wacken Open Air]] zum größten [[Metal]]festival weltweit entwickeln. Aber auch Festivals wie [[Rock am Ring]] oder [[Rock im Park]] sind weiterhin sehr beliebt und nahezu jedes Jahr ausverkauft.
* Ab 2008 machen Sängerinnen wie [[Rihanna]], [[Britney Spears]] und besonders [[Lady Gaga]] den [[Electropop]] und [[Nu Disco]] zum wichtigsten Genre in der Popmusik.
* Am 25. Juni 2009 verstirbt [[Michael Jackson]]. Seine Musik beherrscht in den Folgewochen die weltweiten Charts.
* Der französische [[House]]-[[DJ]] [[David Guetta]] bringt im August 2009 sein Debütalbum [[One Love (Album)|One Love]] auf dem Markt. Darauf finden sich erstmals Kooperationen mit [[Hip-Hop]]- und [[Rhythm and Blues|R&B]]-Künstlern wie [[Akon]], [[Kelly Rowland]], [[Ne-Yo]], [[Will.i.am]], [[Kid Cudi]], [[Estelle Swaray|Estelle]] oder [[Rihanna]]. Das Album kam in den deutschen Albumcharts auf Platz 2 und die beiden Singles [[When Love Takes Over]] und [[Sexy Bitch|Sexy Bitch / Sexy Chick]] gelangen in die Top 10 der deutschen Singlecharts.

=== Mode ===
* [[Sneaker]]s bleiben auch nach ihrem Durchbruch in den [[1980er]]n sehr beliebte Freizeitschuhe, zunehmend auch bei Erwachsenen.
* Das Bild des [[Metrosexualität|metrosexuellen]] Mannes etabliert sich in der Gesellschaft.<ref>[http://www.welt.de/lifestyle/article5650451/Der-Rueckblick-auf-das-It-Jahrzehnt.html ''Der Rückblick auf das It-Jahrzehnt'', in: Welt Online lifestyle vom 29. Dezember 2009]</ref>
* Röhren[[jeans]] und Ballonhosen erleben ein Revival.
* Die Kunststoffschuhe [[Crocs]] finden Mitte der 2000er weitere Verbreitung.

=== Kunst ===
* [[Documenta11|Documenta 11]], 2002.
* Die Ausstellung des [[Das MoMA in Berlin]], 2004, zieht die Besucherströme an.
* [[Documenta 12]], 2007.
* ''[[Die schönsten Franzosen kommen aus New York]]'' ist eine Ausstellung des [[New York City|New Yorker]] [[Metropolitan Museum of Art]] in Berlin, 2007.

=== Sport ===
* [[Olympische Sommerspiele 2000|XXVII. Olympische Sommerspiele]] in [[Sydney]] 2000; 15. September 2000 bis 1. Oktober 2000
* [[Olympische Winterspiele 2002|XIX. Olympische Winterspiele]] in [[Salt Lake City]] 2002; 8. Februar bis 24. Februar 2002
* [[Olympische Sommerspiele 2004|XXVIII. Olympische Sommerspiele]] in [[Athen]] 2004; 13. August bis 29. August 2004
* [[Olympische Winterspiele 2006|XX. Olympische Winterspiele]] in [[Turin]] 2006; 10. Februar bis 26. Februar 2006
* [[Olympische Sommerspiele 2008|XXIX. Olympische Sommerspiele]] in [[Peking]] 2008; 8. August bis 24. August 2008
* [[Michael Schumacher]] wird von [[Formel-1-Saison 2000|2000]] bis [[Formel-1-Saison 2004|2004]] im [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] fünfmal in Folge [[Formel 1|Formel 1-Weltmeister]]. [[Formel-1-Saison 2006|2006]] beendet der siebenmalige Weltmeister seine aktive Karriere, um im Dezember 2009 sein Comeback in der [[Formel-1-Saison 2010|Saison 2010]] auf [[Mercedes Grand Prix|Mercedes]] bekanntzugeben. [[Formel-1-Saison 2005|2005]] und [[Formel-1-Saison 2006|2006]] wird [[Fernando Alonso]] auf [[Renault F1|Renault]] Weltmeister. [[Formel-1-Saison 2007|2007]] wird [[Kimi Räikkönen]] auf Ferrari Weltmeister, die Saison ist überschattet von der [[Spionage-Affäre in der Formel 1 2007|Spionage-Affäre]]. [[Formel-1-Saison 2008|2008]] geht der Titel an [[Lewis Hamilton]] auf [[McLaren-Mercedes]] und [[Formel-1-Saison 2009|2009]] an [[Jenson Button]] auf [[Brawn-Mercedes]].
* Bei der [[Fußball-Weltmeisterschaft 2002]] in [[Südkorea]]/[[Japan]] gewinnt [[Brasilianische Fußballnationalmannschaft|Brasilien]] das Finale gegen die [[Deutsche Fußballnationalmannschaft|deutsche Nationalmannschaft]] mit 2:0.
* Bei der Fußball-Weltmeisterschaft der Frauen 2003 gewinnt die [[Deutsche Fußballnationalmannschaft der Frauen]] den Titel im Finale gegen Schweden. Auch 2007 wird die deutsche Mannschaft nach einem Sieg gegen Brasilien Weltmeister.
* Bei der [[Fußball-Europameisterschaft 2004]] in [[Portugal]] gewinnt völlig überraschend und unerwartet [[Griechenland]] unter dem deutschen Trainer [[Otto Rehhagel]] nach Sensationssiegen über [[Frankreich]], die [[Tschechische Republik]] und [[Portugal]] den Titel.
* Bei der [[Fußball-Weltmeisterschaft 2006]] in [[Deutschland]] wird [[Italienische Fußballnationalmannschaft|Italien]] Weltmeister durch einen Sieg über [[Französische Fußballnationalmannschaft|Frankreich]] im Elfmeterschießen in [[Berlin]]. Die deutsche Nationalmannschaft unter Bundestrainer [[Jürgen Klinsmann]] erreicht den dritten Platz. Die Weltmeisterschaft löst eine nie gekannte Euphorie in Deutschland aus, siehe auch [[Sommermärchen]].
* Bei der [[Handball-Weltmeisterschaft der Herren 2007]] in Deutschland gewinnt Deutschland als Gastgeberland den ersten Platz.
* Bei der [[Fußball-Europameisterschaft 2008]] in [[Österreich]] und der [[Schweiz]] holt [[Spanische Fußballnationalmannschaft|Spanien]] nach einem 1:0 im Finale in [[Wien]] gegen [[Deutsche Fußballnationalmannschaft|Deutschland]] den Titel.
* [[Roger Federer]] gewinnt sechs Mal das Tennis-[[Grand Slam|Grand-Slam-]]Turnier in [[Wimbledon (London)|Wimbledon]] (2003-2007, 2009). Mit insgesamt 15 Grand Slam-Titeln ist er alleiniger Rekordhalter.
* Der US-amerikanische Radrennfahrer [[Lance Armstrong]] gewinnt siebenmal die [[Tour de France]] (1999-2005). Allerdings werden ihm seit 2005 [[Doping]]-Vorwürfe gemacht. [[Floyd Landis]] wird der Tour-Sieg von 2006 im Jahre 2007 wegen Dopings aberkannt. Auch ansonsten wird der Radsport von Doping-Vorwürfen und -Geständnissen erschüttert (u.a. [[Erik Zabel]]).
* Der jamaikanischer Sprinter [[Usain Bolt]] stellt 2009 bei den [[Leichtathletik-Weltmeisterschaften 2009|Leichtathletik-Weltmeisterschaften]] in Berlin mit 9,58 Sekunden im [[100-Meter-Lauf|100 m-Lauf]] und 19,19 Sekunden im [[200-Meter-Lauf|200 m-Lauf]] zwei bis dahin unerreichbar geglaubte Weltrekorde auf.
* Der US-amerikanische Schwimmer [[Michael Phelps]] erreicht bei den Olympischen Sommerspielen 2000 in Sydney, 2004 in Athen und 2008 in Peking insgesamt 14 Olympiasiege und ist damit der bisher erfolgreichste [[Olympionike]] aller Zeiten.

== Weblinks ==
{{Commonscat|2000s|2000er}}

== Einzelnachweise ==
<references/>

[[an:Anyos 2000]]
[[ar:ملحق:عقد 2000]]
[[ast:Años 2000]]
[[be-x-old:2000-я]]
[[br:Bloavezhioù 2000]]
[[bs:2000te]]
[[ca:Dècada del 2000]]
[[cv:2000-мĕш çулсем]]
[[cy:2000au]]
[[da:2000'erne]]
[[el:Δεκαετία 2000]]
[[en:2000s (decade)]]
[[eo:2000-aj jaroj]]
[[es:Años 2000]]
[[et:2000. aastad]]
[[eu:2000ko hamarkada]]
[[fa:دهه ۲۰۰۰ (میلادی)]]
[[fi:2000-vuosikymmen]]
[[fo:2000-árini]]
[[fr:Années 2000]]
[[ga:2000idí]]
[[gan:2000年代]]
[[he:העשור הראשון של המאה ה-21]]
[[hif:2000–2009]]
[[hr:2000-ih]]
[[hu:2000-es évek]]
[[ia:Annos 2000]]
[[id:2000-an]]
[[io:2000a yari]]
[[is:2001-2010]]
[[it:Anni 2000]]
[[ja:2000年代]]
[[jbo:200xymoi]]
[[jv:2000-an]]
[[ka:2000-იანები]]
[[kk:2000 жж.]]
[[ko:2000년대]]
[[kv:2000-ӧд вояс]]
[[la:Decennium 201]]
[[lij:Anni 2000]]
[[lt:XXI amžiaus 1-as dešimtmetis]]
[[lv:2000. gadi]]
[[mi:Tekau tau 2000]]
[[mk:2000-ти]]
[[mr:इ.स.चे २००० चे दशक]]
[[ms:2000-an]]
[[nah:2000 xiuhtin]]
[[nl:2000-2009]]
[[nn:2000-åra]]
[[no:2000-årene]]
[[nrm:Annaées 2000]]
[[oc:Ans 2000]]
[[os:2000-тæ]]
[[pl:Lata 2000-2009]]
[[pt:Década de 2000]]
[[qu:2000 watakuna]]
[[ro:Anii 2000]]
[[ru:2000-е годы]]
[[sah:2000-с]]
[[scn:Anni 2000]]
[[se:2000-lohku]]
[[simple:2000s]]
[[sk:0. roky 21. storočia]]
[[sl:2000.]]
[[sq:Vitet 2000]]
[[sr:2000е]]
[[su:2000-an]]
[[sv:2000-talet (decennium)]]
[[sw:Miaka ya 2000]]
[[ta:2000கள்]]
[[tk:2000–2009]]
[[tr:2000'ler]]
[[tt:2000-еллар]]
[[uk:2000-ні]]
[[ur:2000ء کی دہائی]]
[[uz:2000-lar]]
[[vi:Thập niên 2000]]
[[wa:Anêyes 2000]]
[[war:2000 nga dekada]]
[[yi:2000ער]]
[[yo:Ẹ̀wádún 2000]]
[[zh:2000年代]]
[[zh-min-nan:2000 nî-tāi]]
[[zh-yue:2000年代]]

Enoch Arden (Ballade)

2012-09-03T09:13:21Z

Robbot: r2.7.2) (Bot: Ergänze: ru:Энох Арден

[[Datei:Lillian Gish - Project Gutenberg eText 16959.jpg|miniatur|hochkant|Lillian Gish spielte 1915 in einer der Verfilmungen]]
'''Enoch Arden''' ist eine [[Ballade]] von [[Alfred Tennyson, 1. Baron Tennyson|Alfred Tennyson]], die 1864 veröffentlicht wurde. Das Versepos fand rasche Verbreitung und wurde ein ungeheurer Erfolg. Dies zeigen u. a. die zwölf verschiedenen Übersetzungen ins Deutsche an, die bis 1914 erschienen, umfangreiche Verfilmungen in der frühen Stummfilmzeit (u. a. mit [[Lillian Gish]]), die Verarbeitung zu einer anfänglich höchst erfolgreichen Oper, eine bekannte Vertonung als Melodram und umfängliche Vortragsreisen, auf denen [[Ernst von Possart]] das Werk zu ebendieser Musik von [[Richard Strauss]] rezitierte. Schon nach dem [[Erster Weltkrieg|Ersten Weltkrieg]] geriet die Ballade allmählich in Vergessenheit und gilt inzwischen auch der Literaturwissenschaft als kaum bedeutendes Werk des Autors, das trotz anfänglichen Publikumserfolgs nicht zu den überdauernden Werken der Weltliteratur gehöre. 1984 las trotzdem im deutschsprachigen Raum noch einmal [[Gert Westphal]] die Geschichte für eine wenig erfolgreiche Schallplattenaufnahme einer schweizerischen Plattenfirma ein.

== Weblinks ==
{{PGIW|1358|Enoch Arden|Alfred Tennyson}}

[[Kategorie:Ballade]]
[[Kategorie:Literarisches Werk]]
[[Kategorie:Literatur (19. Jahrhundert)]]
[[Kategorie:Literatur (Englisch)]]

[[en:Enoch Arden]]
[[fr:Enoch Arden]]
[[ru:Энох Арден]]

Franz Xaver Stöber

2012-09-03T08:54:52Z

Robbot: r2.7.2) (Bot: Ergänze: ru:Штёбер, Франц Ксавер

[[Datei:Franz Xaver Stöber.JPG|thumb|Franz Xaver Stöber, Selbstporträt, 1834]]
'''Franz Xaver Stöber''' (* [[20. Februar]] [[1795]] in [[Wien]]; † [[11. April]] [[1858]] ebenda) war ein [[österreich]]ischer [[Kupferstecher]], Stahlstecher und [[Radierung|Radierer]].

== Leben ==
Die erste Ausbildung erhielt er von seinem Vater Joseph Stöber, der ebenfalls ein Kupferstecher war, dann besuchte er mit großem Erfolg die [[Akademie der bildenden Künste Wien|Wiener Akademie]]. 1815 erregte er mit eigenen [[Kupferstich]]en mit mythologischen Szenen die Aufmerksamkeit der Öffentlichkeit. 1829 erhielt er ein Privileg für den [[Stahlstich]], der gegenüber dem Kupferstich wesentlich höhere Auflagen erlaubte. Auch mit dem Farbdruck von Kupfer und Stahlplatten beschäftigte er sich. 1835 wurde er Mitglied der Wiener Akademie, 1842 Hofkammer-Kupferstecher, ab 1844 Lehrer für Kupferstich an der Akademie. Stöber war mehrere Jahre Kommandant des Wiener Akademischen Korps und Direktor des Wiener Künstler-Pensions-'Instituts.

Sein Werk wird auf 2.500 Blätter geschätzt. Neben Porträts (z. B. [[Grillparzer]], [[Hammer-Purgstall]], [[Castelli]]) und großformatigen Blättern für die Jahresgabe des Kunstvereins, hinterließ er eine Fülle von Vignetten, Titelkupfer, Almanachbilder. Er arbeitete nach Vorlagen seines Schwagers [[Johann Ender]] sowie [[Josef Danhauser]], [[Peter Krafft]], [[Friedrich von Amerling]], [[Ferdinand Georg Waldmüller]], [[Peter Fendi]], [[Fischbach]] oder [[Schrotzberg]].

Stöber besaß eine wertvolle Sammlung von über 500 Dosen, die alle mit einem Original eines Künstlers geschmückt waren.

Im Jahr 1877 wurde in Wien [[Margareten]] (5. Bezirk) die ''Stöbergasse'' nach ihm benannt.

== Literatur ==
* [http://www.literature.at/viewer.alo?objid=11805&viewmode=fullscreen&rotate=&scale=3.33&page=80 Franz Xaver Stöber] In [[Constantin von Wurzbach]]: ''Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich''. 39. Band, S. 75 ff, Wien 1879.
* Thieme, Becker: Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart. zusammen mit Vollmer: Allgemeinem Lexikon der bildenden Künstler des XX. Jahrhunderts. Leipzig 2008, ISBN 978-3-86502-177-9.
* {{ADB|36|274|274|Stöber, Franz|Karl Weiß|ADB:Stöber, Franz}}
* {{ÖBL2|Franz-Xav|Stoeber|1795|1858|C.Reiter}}

== Weblinks ==
* {{Commonscat|Franz Xaver Stöber}}
* {{austriaforum|Wissenssammlungen/Biographien/Stöber,_Franz_Xaver}}

{{Normdaten|PND=117263834|LCCN=n/97/877838|VIAF=54921525}}

{{SORTIERUNG:Stober, Franz Xaver}}
[[Kategorie:Kupferstecher]]
[[Kategorie:Österreicher]]
[[Kategorie:Geboren 1795]]
[[Kategorie:Gestorben 1858]]
[[Kategorie:Mann]]

{{Personendaten
|NAME=Stöber, Franz Xaver
|ALTERNATIVNAMEN=
|KURZBESCHREIBUNG=österreichischer Kupferstecher, Stahlstecher und Radierer
|GEBURTSDATUM=20. Februar 1795
|GEBURTSORT=[[Wien]]
|STERBEDATUM=11. April 1858
|STERBEORT=[[Wien]]
}}

[[ru:Штёбер, Франц Ксавер]]