Wikipedia - Benutzerbeiträge [de]

Rathaus von Brügge

2019-08-12T09:52:57Z

Bitbotje: /* top */Lint-fouten: Verouderde HTML elementen (help mee), replaced: <center><gallery → <gallery class="center" , </gallery></center> → met AWB

[[Bestand:StadhuisBrugge.jpg|thumb|300px|right|Stadhuis van Brugge.]]

Het '''stadhuis van Brugge''' is een van de oudste stadhuizen in de Nederlanden en is gelegen op de [[Burg (Brugge)|Burg]] in [[Brugge]]. Het is gebouwd rond [[1400]].

Na een brand in het Brugse [[Belfort van Brugge|belfort]] in 1280 werd het oude ''ghyselhuus'' op de Burg, de toen niet meer gebruikte grafelijke gevangenis, de nieuwe vergaderplaats van de stadsschepenen. In 1376 werd het ghyselhuus in opdracht van graaf [[Lodewijk van Male]] gesloopt om plaats te maken voor een echt ''scepenhuus'', dat onder leiding van meester-metselaar Jan Roegiers werd opgetrokken en pas in 1421 volledig was voltooid. Het Brugse stadhuis is het eerste monumentale laatgotische raadhuis van Vlaanderen en Brabant, een getuige van de economische en politieke bloei van de stad tijdens de 14e eeuw.

De natuurstenen voorgevel van het oudste gedeelte, dat in de loop van de 16e en 17e eeuw meermaals in zuidelijke richting werd verruimd, inspireerde de architecten van de stadhuizen van [[Brussel (stad)|Brussel]], [[Gent]], [[Leuven]] en [[Oudenaarde]] en heeft de Brugse burgerlijke architectuur sterk beïnvloed. De beroemde Brugse [[travee]], een gevelnis waarin de boven elkaar liggende vensters van de verschillende verdiepingen zijn gevat, werd hier voor het eerst toegepast.

[[Bestand:Bruges Hôtel de Ville2.JPG|thumb|left|200px|Een detail uit de voorgevel.]]
Op de muurdammen bevinden zich beelden van historische figuren onder versierde [[baldakijn]]en, die meermaals werden vernieuwd. Ze waren onderdeel van het sculpturale programma ontworpen door [[Jan van Valenciennes]]. Vooral tijdens de [[Franse Revolutie]] werden heel wat originele beelden vernield. Enkele authentieke onderdelen van deze sculpturen bevinden zich in de collectie van de Stedelijke Musea. De gekanteelde borstwering, die de gevel afwerkt, is versierd met [[erkertoren]]tjes. Het zadeldak wordt verrijkt met een [[vorstkam]] en talrijke dakkapellen. In 1766 werd de linkeringang symmetrisch tegenover de rechteringang gebracht. Oorspronkelijk bevond hij zich in de eerste travee.

Na een brand in 1887 was het interieur van het raadhuis er slecht aan toe. Tussen 1895 en 1905 namen architect [[Louis Delacenserie]] en kunstenaar [[Jean-Baptiste Bethune]] het samen onder handen. De kleine en grote schepenzaal op de bovenverdieping werden samengevoegd, tot wat vandaag gekend staat als de 'gotische zaal'. De rijke versiering van deze ruimte kan concurreren met de decoratie van de voorgevel. Het indrukwekkend dubbel houten hanggewelf werd gerestaureerd en doorgetrokken over de ganse zaal. Het gewelf van de twee oostelijke traveeën is 19e-eeuws. De [[gewelfsleutel]]s bevatten medaillons en vierlobben met afbeeldingen uit het [[Nieuwe Testament]] en van profeten, evangelisten en heiligen. De [[Kraagsteen|kraagstenen]], die het geheel ondersteunen, zijn versierd met thematische voorstellingen van de jaargetijden, maanden en natuurelementen. Op de wanden werden taferelen uit de Brugse geschiedenis geschilderd door kunstenaar [[Albrecht De Vriendt]]. Net als de monumentale pronkschouw zijn dit neogotische toevoegingen. De stenen overwelving van de hal op de gelijkvloerse verdieping, daterend uit 1766, werd in dezelfde periode vervangen door een historiserende houten constructie, ondersteund door vier [[Composiete orde|composiete zuilen]] die deze zaal in twee beuken verdelen.

<gallery class="center" caption="Gotische Zaal">
Bestand:Gothic Hall - western wall.jpg
Bestand:Gothic Hall – eastern wall.jpg
Bestand:Gothic Hall - southern wall.jpg
Bestand:Gothic Hall - northern wall.jpg
</gallery>

==Externe links==
* [https://www.museabrugge.be/bezoek-onze-musea/onze-musea-en-monumenten/stadhuis Stadhuis op website Musea Brugge]
* [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/29238 Stadhuis op Agentschap Onroerend Erfgoed 2019]

{{Commonscat|Town hall of Brugge}}
{{Coor title dms|51|12|29|N|3|13|37|E|type:landmark_scale:6250_region:BE}}

[[Categorie:Bouwwerk in Brugge]]
[[Categorie:Museum in Brugge]]
[[Categorie:Gemeentehuis in West-Vlaanderen|Brugge]]
[[Categorie:Gotische architectuur]]
[[Categorie:Architectuur in België uit de 14e eeuw]]

Joost Klein

2019-06-03T12:31:50Z

Bitbotje: sp Wikipedia:Taalcafé/Archief/201905#youtuber, replaced: YouTuber → youtuber, YouTuber → youtuber (2) met AWB

{{Infobox artiest
| naam = Joost
| afbeelding = Joost klein-1548494813.jpg
| onderschrift = Joost tijdens optreden in het [[Paard (poppodium)|Paard]]
| volledige naam = Joost Klein
| bijnamen = EenhoornJoost
| geboren = [[10 november]] [[1997]]<ref name="youtube.com">{{Citeer web|url=https://www.youtube.com/watch?v=zEA6uCfuKVs|titel=Draw My Life (EenhoornJoost)|bezochtdatum=9 november 2018}}</ref>
| geboorteplaats = [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]]<ref name="wikker">{{Citeer web|url=https://www.wikker.nl/joostklein-youtuber-over-leven-zonder-ouders/|titel=Joost: “Huil!” YouTuber Over Leven Zonder Ouders|bezochtdatum=23 oktober 2017|werk=www.wikker.nl|taal=}}</ref>
| overleden =
| overlijdensplaats =
| land = {{NL}}
| jaren-actief = 2010-heden ([[YouTube]]) 2016-heden ([[muziek]])
| genre = [[Rap (muziekstijl)|Rap]], [[hiphop]], [[hardstyle]]
| beroep = [[Youtuber]], [[muzikant]], [[schrijver]]
| Instagram = eenhoornjoost
| instrument =
| zangstem =
| invloed =
| label = Albino Sports
| gerelateerd = [[Donnie]], [[Famke Louise]], [[Kelvin Boerma]], Veras Fawaz, Mick Spek
| website =
| allmusic =
| imdb =
| lastfm =
}}
'''Joost''', artiestennaam van '''Joost Klein''' ([[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]], [[10 november]] [[1997]]), ook wel '''EenhoornJoost''' genoemd, is een Nederlands [[muzikant]] en [[youtuber]]. Hij is onder andere bekend van zijn nummer ''"Scandinavian Boy"'' en zijn album met goede vriend [[Donnie]], getiteld: ''M van Marketing''.

==Verleden==
Joost Klein groeide op in [[Britsum]] (Gemeente [[Leeuwarderadeel]]) met zijn ouders. Zijn broer en zus zijn ongeveer 15 jaar ouder en waren grotendeels uit huis; Joost is dus als [[Kind (leeftijdsgroep)|enig kind]] opgegroeid. Bij zijn vader werd [[kanker]] geconstateerd, waaraan hij in 2010 overleed. Joosts moeder was te veel bezig met het helpen van zijn vader, waardoor ze in een [[psychose]] raakte. Ze moest naar een [[Verzorgingshuis|tehuis]] toe. Toen alles weer wat beter ging, kwamen Joost en zijn broer en zus langs en zagen hun moeder dood op de bank liggen; ze had een [[hartstilstand]] gekregen.<ref name="youtube.com">{{Citeer web|url=https://www.youtube.com/watch?v=zEA6uCfuKVs|titel=Draw My Life (EenhoornJoost)|bezochtdatum=9 november 2018}}</ref>

==Muziek==
Met zijn single "Bitches" bereikte hij een miljoen weergaven op YouTube. Joost stond in 2017 en 2018 even onder contract bij [[Top Notch]] maar besloot later een eigen label op te richten, genaamd Albino Sports. ''Albino'' was het eerste album dat hij, op 18 januari 2019, onder zijn eigen label uitbracht.<ref>{{Citeer web|url=https://www.emerce.nl/wire/miljard-views-top-notch-youtube-kanaal|titel=Miljard views op Top Notch Youtube kanaal - Emerce|bezochtdatum=23 oktober 2017|werk=Emerce|taal=}}</ref> Op 20 oktober 2017 kwam zijn mixtape "Scandinavian Boy" uit.

Op 21 maart 2018 kwam zijn single "Meeuw" uit. De videoclip werd geschoten in Los Angeles. Een maand later (op 26 april) kwam zijn nieuwe single "Ome Robert" uit. In dit nummer wil hij dit aan de luisteraar meegeven: ''"Ooit wil ik dié oom zijn, waarvan niemand weet hoe hij aan zijn geld komt, maar hij heb 't wel!"''

Op 3 augustus 2018 bracht hij samen met Donnie het album ''[[M van Marketing]]'' uit. Dit album bevat elf nummers, waaronder "Stockholm", "Domme Patta", "Leipe Dennis" en "Vogel op de Hek". Drie maanden later, op 2 november 2018, bracht Joost een nieuwe single uit. Met productie van Tantu maakte hij een nummer getiteld "Chubby" (Nederlands: mollig). In dit nummer vertelt hij over hoe hij is geboren als iets dikker kind.

Klein verschijnt regelmatig op sociale media met collega-artiest [[Donnie]]. Klein is ook te horen op Donnies single "René Froger". Daarnaast bevat de mixtape "Scandinavian Boy" ook één nummer met Donnie, getiteld "Bezem".

Op 25 januari 2019 begon Joost met een tour voor de viering van zijn nieuwe album ''"Albino"'' genaamd "Het gaat niet zo goed tour". Klein bezocht negen theathers waaronder [[Paard (poppodium)|Paard]], [[De Oosterpoort|Oosterpoort]], [[Doornroosje (Nijmegen)|Doornroosje]] en [[Paradiso (Amsterdam)|Paradiso]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.podiuminfo.nl/news/44615/Joost_negen_clubs_langs_met_zn_Het_gaat_niet_zo_goed_tour/|titel=Het gaat niet zo goed tour|bezochtdatum=4 maart 2019}}</ref> Het hoofdprogramma van de shows duurde ongeveer twee uur waarbij hij over het algemeen nummers van zijn nieuwe album zong. Tijdens de shows kon je ook merchandise kopen waaronder hoodies, t-shirts en sokken. Op 3 maart 2019 in Paradiso hield Joost de laatste show van zijn tour.

==YouTube==
Joost maakt [[YouTube]]video's onder de naam ''EenhoornJoost''. Hij heeft 200.000 abonnees en uploadt vooral videoclips van zijn rapnummers. Joost is gestopt met het maken van non-videoclip-video's op YouTube. Op [[Instagram]] is Joost nog wel actief met het plaatsen van foto's en video's.

==Albums en singles<ref>{{Citeer web|url=https://genius.com/artists/Joost-klein|titel=Joost (artist) genius.com|bezochtdatum=23 december 2018}}</ref>==
{| class="wikitable sortable"
|-
! class=unsortable|Titel !! Album/single !! Aantal nummers !! class=unsortable|Bijdragen/productie !! Verschijnings datum !! Duur
|-
| Bitches || Single || 1 || Mick Spek || data-sort-value="1"|10 nov 2016 || data-sort-value="8"|2:24
|-
| Dakloos || Album || 8 || Mick Spek, Stuntje || data-sort-value="2"|17 nov 2016 || data-sort-value="4"|17:49
|-
| Feminist on da Block || Single || 1 || [[Donnie]] || data-sort-value="3"|30 jun 2017 || data-sort-value="9"|2:12
|-
| Scandinavian Boy || Album || data-sort-value="13"|13 || [[Donnie]] || data-sort-value="4"|20 okt 2017 || data-sort-value="2"|32:36
|-
| Meeuw || Single || 1 || Mick Spek || data-sort-value="5"|21 maa 2018 || data-sort-value="5"|3:26
|-
| Ome Robert || Single || 1 || Mick Spek || data-sort-value="6"|26 apr 2018 || data-sort-value="6"|2:32
|-
| Parmezaan en Linkerbaan || Single || 1 || [[Donnie]] || data-sort-value="7"|29 jun 2018 || data-sort-value="10"|1:43
|-
| [[M van Marketing]] || Album || 11 || [[Donnie]], [[Mr. Polska]], Stuntje || data-sort-value="8"|3 aug 2018 || data-sort-value="3"|29:28
|-
| Chubby || Single || 1 || Tantu || data-sort-value="9"|2 nov 2018 || data-sort-value="7"|2:27
|-
| Glaassie Water || Single || 1 || Mick Spek || data-sort-value="10"|21 dec 2018 || data-sort-value="11"|1:27
|-
| Albino || Album || data-sort-value="14"|13 || Mick Spek, Tice, Brunzyn, Stefano Keizers, Daan Koens, Arjen de Boer|| data-sort-value="11"|18 jan 2019 || data-sort-value="1"|33:50
|}

{{Appendix}}

{{DEFAULTSORT:Klein, Joost}}
[[Categorie:Nederlands vlogger]]
[[Categorie:Nederlands muziekproducent]]

Delfgauw

2019-03-16T11:17:33Z

Bitbotje: Robot: vervangen Unicode-controleteken NBSP (help mee)

{{Infobox plaats in Nederland
| locatie=
| kaart=
| naam= Delfgauw
| provincie={{NL-vlag|Zuid-Holland}}
| gemeente={{NL-vlag|Pijnacker-Nootdorp}}
| inwoners= 8213<ref>[http://www.pijnacker-nootdorp.nl/Smartsite.shtml?id=8166 Inwoners per wijk dec. 2004]</ref>
| datum inwoners= 2004
| dichtheid=
| web=
| bestandsnaam wapen=
| lat_deg = 52
| lat_min = 0
| lat_sec = 19
| lon_deg = 4
| lon_min = 23
| lon_sec = 43
}}
'''Delfgauw ''' is een dorp in de gemeente [[Pijnacker-Nootdorp]], in de [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se [[provincie]] [[Zuid-Holland]]. Het dorp ligt tussen [[Delft]] en [[Pijnacker]] aan de [[Provinciale weg 473|N473]] en de [[Provinciale weg 470|N470]], en is grotendeels in de [[Noordpolder van Delfgauw]] gebouwd. Door de komst van de [[Vinex-locatie]] Emerald is Delfgauw van een paar honderd naar een paar duizend huizen gegroeid.
Delfgauw maakte vroeger deel uit van de ambachtsheerlijkheid [[Vrijenban (gemeente)|Vrijenban]] en later van de gemeente met dezelfde naam. Toen deze in 1921 werd opgeheven, werd Delfgauw aan de gemeente [[Pijnacker]] toegevoegd, die in 2002 fuseerde met de gemeente [[Nootdorp]].

== Geschiedenis ==
=== Beginjaren ===
Delfgauw is van oorsprong een agrarische [[buurtschap]] aan twee bebouwingslinten (de Delftsestraatweg en de Noord- en Zuideindseweg) en de Pijnackerse vaart. Vanaf het begin van de twintigste eeuw ontwikkelde deze buurtschap zich langs deze historische linten tot een dorp. De Delftsestraatweg kreeg door zijn verbindende positie tussen Delft en Pijnacker een meer stedelijk karakter, terwijl de Noord- en Zuideindseweg hun landelijke karakter, een lint met boerderijen en grote erven, behielden.

Als vanzelfsprekend ontstond op het kruispunt van de twee linten de S-bocht, een klein dorpscentrum met enkele voorzieningen. De Pijnackerse vaart had in die tijd nog een economische functie als aanvoerroute van producten. Deze werden gelost in het centrum bij de brug en later op de losplaats aan het Spui.

=== Ontwikkeling van buurten ===
Vanaf de [[Tweede Wereldoorlog]] maakte Delfgauw een groei door. Achter de linten werden enkele op zichzelf staande buurten gebouwd, zonder een duidelijke relatie met elkaar en met de linten. Allereerst ontstond de Graaf Willem II buurt in het noordwesten van Delfgauw en vervolgens de Burgemeestersbuurt in het zuidwesten. In de jaren negentig kreeg de Graaf Willem II buurt een kleine uitbreiding met het Wethouder Sonneveldhof.

===Ontwikkeling van glastuinbouw===
Al vanaf de [[zeventiende eeuw]] is er sprake van [[tuinbouw]] in Delfgauw. De ligging aan de Pijnackerse vaart als aan- en afvoerroute heeft hierbij een belangrijke rol gespeeld. Door de bevolkingsgroei in Delfgauw en Pijnacker steeg de vraag naar tuinbouwgrond vanaf de jaren vijftig snel. In deze periode kwam ook de bouw van kassencomplexen op gang. Steeds meer grond werd ingevuld met glastuinbouw en op dit moment is het gehele gebied tussen Delfgauw en Pijnacker bestemd als ‘dynamisch glastuinbouwgebied’. Het dorp Delfgauw heeft mede door deze ontwikkelingen een steeds meer gesloten karakter gekregen. De kassen liggen aan de oostkant direct tegen de woningbouw aan en bepalen daar het beeld van het dorp.

=== Ontwikkeling van de Delftse Hout en recreatieve voorzieningen ===
In de jaren zeventig werd ten noorden van Delfgauw recreatiegebied de Delftse Hout aangelegd. Ook bewoners uit Delfgauw profiteren van de recreatieve voorzieningen in het gebied. Zij kunnen de Delftse Hout over de Noordeinseweg direct bereiken.

=== Ontwikkeling van Emerald ===
Eind [[jaren negentig]] vond aan de zuidkant van Delfgauw de ontwikkeling van de wijk Emerald plaats. Deze VINEX-wijk, in omvang vele malen groter dan de oude kern van Delfgauw, wordt echter niet gezien als uitbreiding van het bestaande dorp, maar als stadswijk met een meer regionale oriëntatie (gericht op de A13 en Delft). In het ontwerp is dan ook bewust de keuze gemaakt om geen relatie tussen Emerald en Oud Delfgauw aan te brengen. Emerald ligt met de rug naar het oude dorp toe en heeft een eigen voorzieningenkern. Hiervan profiteren ook de inwoners van Oud Delfgauw. Ook is er een vestiging van de [[Chinese school]].

==Verkeersdruk==
De Delftsestraatweg (N473), van oudsher de doorgaande verbinding tussen Delft en Pijnacker die Delfgauw in tweeën splitst, is in de loop van de jaren steeds drukker geworden. Daarnaast heeft de Delftsestraatweg een functie als ontsluitingsweg van het glastuinbouwgebied Noordpolder, wat zorgt voor een extra belasting van zwaar vrachtverkeer door het dorp.

===Komst van de N470===
Met de aanleg van de [[Provinciale weg 470|N470]], die zich ten zuiden van Oud Delfgauw en Emerald bevindt, is een nieuwe verbinding ontstaan tussen Delft en Zoetermeer. De openstelling van deze weg in april 2008 heeft de Delftsestraatweg voor een groot deel ontlast van doorgaand verkeer. Hiermee is de verkeersdruk met een derde afgenomen. Daarnaast zijn snelheidsbeperkende maatregelen genomen, waaronder het instellen van een 30 km zone, waarmee het leefklimaat in Delfgauw sterk is verbeterd. Als op termijn het glastuinbouwgebied Noordpolder ook nog via de Komkommerweg ontsloten wordt op de N470 behoort ook de overlast van het zware vrachtverkeer tot het verleden. Dan kan de droom van de Bewonersvereniging Delfgauw, een dorpsplein met bomen en bankjes waar de auto's te gast zijn, waarheid worden.

== Bedrijventerreinen ==
In 1997 werd te Delfgauw het bedrijventerrein [[Ruyven]] geopend. De wereldwijd opererende logistieke dienstverlener [[Kuehne + Nagel]] heeft hier een vestiging, evenals scheepswerf [[IHC Merwede]]. Verder zit hier een distributiecentrum van [[Albert Heijn (supermarkt)|Albert Heijn]].

In 2012 zijn de voorbereidende werkzaamheden gestart voor aanleg van het Bedrijventerrein Emerald ofwel [[Delftparc]]. De komst van het terrein heeft de nodige obstakels gekend. Bewoners in Emerald hebben tot aan de Raad van State geprotesteerd tegen de komst van het terrein vanwege de verwachte verslechtering van de luchtkwaliteit. Het bedrijventerrein wordt immers ontsloten via de woonwijk (Spiegelmakerstraat). Op het terrein komen vooral kleine kantoren- en opslagunits. Door de economische crisis is de ontwikkeling van het terrein vertraagd.

== Bewonersvereniging Delfgauw ==
Delfgauw heeft een actieve bewonersvereniging<ref>[http://www.bewonersverenigingdelfgauw.nl www.bewonersverenigingdelfgauw.nl]</ref> die zich met name inzet voor het verbeteren van de leefomgeving. Ook spant zij zich in om allerlei sociale activiteiten voor de inwoners te organiseren.

==Luchtkwaliteit==
Delfgauw ligt in de nabijheid van rijksweg A13, welke [[Luchtvervuiling|luchtverontreiniging]] door onder meer [[fijnstof]] veroorzaakt. Diverse plaatselijke werk- en actiegroepen zijn in 2009 actief met betrekking tot het terugdringen van deze vervuiling. In 2009 is besloten plannen tot verbreding van deze weg niet door te laten gaan.<ref>[https://web.archive.org/web/20100126102151/http://www.luchtkwaliteitemerald.nl/ Luchtkwaliteit Emerald]</ref>
Delfgauw ligt in de nabijheid van Rotterdam Airport. Er zijn diverse meetpunten geplaatst om en nabij vliegveld Rotterdam Airport, deze zijn op de website van DCMR Milieudienst Rijnmond te zien<ref>[https://web.archive.org/web/20071009144629/http://www.dcmr.nl/nl/milieuklachten/vliegtuigenrotterdamairport/geluidmeetpuntenra/index.html DCMR]</ref>. Enkel zijn er geen meetpunten in en om Delfgauw geplaatst. De draai over Delfgauw naar Rotterdam Airport bedraagt om en nabij de 7 kilometer, waardoor vliegtuigen recht over Delfgauw vliegen bij aankomst vanuit het zuiden. Inwoners van Delfgauw hebben daarentegen voor vliegreizen een alternatief voor het drukke Schiphol.
==Zie ook==
* [[Lijst van rijksmonumenten in Delfgauw]]
* [[Lijst van gemeentelijke monumenten in Delfgauw]]

== Foto's ==
[[Afbeelding:Delfgauw bord.jpg|thumb|left|Entree Delfgauw, wijk Emerald]]

{{commonscat|Delfgauw}}
{{Appendix}}
{{Navigatie gemeente Pijnacker-Nootdorp}}
{{Gesproken Wikipedia klein|Nl-Delfgauw-article.ogg|20188433}}
{{Coor title dms|52|0|19|N|4|23|43|E|type:city_region:NL_scale:30000}}

[[Categorie:Plaats in Zuid-Holland]]
[[Categorie:Geografie van Pijnacker-Nootdorp]]

Maria von Geldern (Herzogin, † nach 1428)

2018-04-25T19:40:02Z

Bitbotje: /* Externe link */fix appendix, replaced: {{Appendix|1=Bronnen * → {{Appendix|1=Bronnen|2= *, '''Referenties''' → ;Referenties (2), Geraadpleegd 31 oktober 2016 → Geraadpleegd 31 oktober 2016 met AWB

[[Bestand:Miniatuur Maria.jpg|miniatuur|Miniatuur van Maria van Gelre (Berlijn, SBB-PK, mgq42), fol. 19v]]
'''Maria van Gelre''', geboren '''Marie d’Harcourt''' ([[La Saussaye]], [[24 februari]] [[1380]] - in of na [[1428]] maar voor [[1434]]) was vanaf 1405 [[Hertogdom Gelre|hertogin van Gelre]]. Maria is vooral bekend door het [[Getijdenboek|gebedenboek]] dat ze heeft laten maken en dat gezien wordt als een van de belangrijkste kunstschatten uit laatmiddeleeuws [[Hertogdom Gelre|Gelre]].<ref>{{Citeer web|url=http://www.ru.nl/mariavangelre/boek/gebedenboek-maria/|titel=Gebedenboek Maria van Gelre|bezochtdatum=2016-07-30|auteur=|datum=|uitgever=Radboud Universiteit}}</ref><ref name=MH>{{Citeer web|url=http://www.ru.nl/mariavangelre/maria'-wereld/maria-harcourt/|titel=Maria Harcourt|bezochtdatum=2012-07-30|auteur=|datum=|uitgever=Radboud Universiteit}}</ref>

== Jeugd ==
Maria van Gelre werd geboren als Marie d’Harcourt op 24 februari 1380 in La Saussaye in [[Normandië]] als dochter van [[Jan VI van Harcourt|Jean VI, graaf van Harcourt en Aumale]] en Catherine de Bourbon. Ze was het achtste kind uit een gezin van negen kinderen. Zij was een nicht in de eerste graad van de broers koning [[Karel VI van Frankrijk]] (Karel de Waanzinnig) en hertog [[Lodewijk I van Orléans]].<ref>{{Aut|Jahn, Ralf G. & Winter}} (2003) 'De genealogie van de graven en hertogen van Gelre' in: {{Aut| Evers, M. e.a.}} ''Het hertogdom Gelre. Geschiedenis, kunst en cultuur tussen Maas, Rijn en IJssel'', p. 39, (Matrijs Utrecht)</ref><ref group=noot>Haar moeder was een schoonzus van koning [[Karel V van Frankrijk]]</ref>

Over haar jeugd is maar weinig bekend. Vanaf ongeveer 1397 verbleef ze aan het hof van [[Lodewijk I van Orléans|hertog Lodewijk I van Orléans]] als hofdame van zijn echtgenote, Valentina Visconti. In die jaren werd [[Karel van Orléans]] geboren, de zoon van Lodewijk I en Valentina Visconti, die vooral bekend is gebleven vanwege de gedichten die hij schreef tijdens zijn krijgsgevangenschap in Londen. Marie d'Harcourt was betrokken bij zijn opvoeding.<ref group=noot>[[Hella Haasse]] schreef een historische roman ''Het woud der verwachting: het leven van Charles van Orléans'' wat een beeld geeft van de sfeer van het Franse hof waarin Maria voor haar huwelijk verbleef.</ref>

== Huwelijk ==
Op 5 mei 1405 trouwde Marie d'Harcourt met [[Reinoud IV van Gelre]], hertog van Gelre en Gulik en graaf van Zutphen.<ref>Belangrijke informatie over het huwelijk en de afgesloten contracten in: Viersener Urkundenbuch : Quellen und Regesten zur Geschichte von Viersen, Dülken, Süchteln und Boisheim (1080-1500) / Bearb. von Franz Josef Donner, Karl L. Mackes und Arie Nabrings. Viersen: Stadt Viersen, Stadtarchiv 1990.</ref> Vanaf dat moment was ze hertogin Maria van Gelre. Het huwelijk werd voltrokken in Crécy. Lodewijk I van Orléans betaalde een zeer forse [[bruidsschat]] van 30.000 oude schilden, die bij kinderloosheid terugbetaald moest worden. Het huwelijk diende de politieke banden tussen Frankrijk en het [[hertogdom Gelre]] te verstevigen, en Maria moest zorgen voor een wettelijke erfgenaam. Reinoud IV had wel kinderen, maar die waren allemaal buitenechtelijk en ze kwamen dus niet in aanmerking om de dynastie in Gelre voort te zetten.

Dit politieke huwelijksprojekt mislukte omdat reeds in 1407 door de moord op Lodewijk I de wederzijdse politieke belangen wegvielen, en eind 1410 duidelijk werd dat Maria haar man geen kinderen kon schenken waarmee het Gelders-Gulikse huis uit zou sterven. Op 25 juni 1423 overleed Reinoud plotseling bij [[Terlet (Gelderland)|Terlet]] (op de Veluwe) terwijl hij te paard onderweg was van Hattem naar zijn burcht [[Kasteel Rosendael|Rosendael]]; hiermee was het einde van de dynastie een feit.

Er brak een erfopvolgingsstrijd uit. Maria was niet langer hertogin van Gelre en vertrok naar de gebieden die haar als weduwengoed waren toegewezen. Deze gebieden lagen in het zuidelijke Nederrijngebied, in het [[hertogdom Gulik]].
Ze hertrouwde in 1426 met de twintig jaar jongere Ruprecht (Robrecht) von Jülich-Berg, zoon van [[Adolf van Gulik-Berg]] die met dit huwelijk zijn aanspraken op Gelre probeerde kracht bij te zetten. Voor dit huwelijk was [[Dispensatie (kerkelijk recht)|dispensatie]] van de paus nodig.

Haar exacte sterfdatum is onbekend. De laatst bekende vermelding van Maria dateert uit een brief van 9 oktober 1428. In 1431 werd ze in een zielmis herdacht. Zij moet dus overleden zijn in of na 1428 en voor 1431. Het is onbekend waar ze is begraven, al wordt vaak Nideggen genoemd. Uit een brief uit 1431 blijkt dat ze daar niet begraven kan zijn. <ref name=MH/><ref group=noot>Schilfgaarde vermeldt in 1967 dat Maria overleden zou zijn tussen februari en augustus 1433. Zie: {{Aut|Schilfgaarde, A.P.}} (1967) ''Zegels en genealogische gegevens van de graven en hertogen van gelre, graven van Zutphen'', p. 103, Werken Gelre 33 (Arnhem)</ref>

== Gebedenboek ==
[[Bestand:Hours of Maria d'Harcourt - decorated text page - ONB f104.jpg|thumb|Pagina uit het gebedenboek van Maria van Gelre]]
Maria van Gelre is vooral bekend door het gebedenboek dat ze heeft laten maken. Het werd gekopieerd door [[Helmich die Lewe]], monnik in het klooster [[Mariënborn (voormalig klooster)|Mariënborn]] nabij Arnhem. Hij voltooide het schrijfwerk op 23 februari 1415. Het boek werd [[boekverluchting|verlucht]] door een aantal boekverluchters. Waar zij precies werkten is niet bekend, al komen zowel Nijmegen als Utrecht in aanmerking.

Het gebedenboek van Maria van Gelre is met bijna 600 folia zeer omvangrijk en uitzonderlijk rijk geïllustreerd. In de loop der eeuwen zijn veel miniaturen weggesneden uit het boek. In de huidige vorm bevat het 106 miniaturen, en vrijwel alle bladen zijn gedecoreerd.<ref>[http://www.ru.nl/mariavangelre/decoratie/miniaturen/ 76 miniaturen gedigitaliseerd]</ref> Het is een sleutelwerk in de vroegvijftiende-eeuwse Nederlandse miniatuurkunst. Het boek staat sinds 2015 centraal in een omvangrijk onderzoeksproject waarin de [[Radboud Universiteit Nijmegen]] en de [[Staatsbibliothek zu Berlin]] samenwerken.

== Externe link ==
*[http://www.ru.nl/publish/pages/787435/vox05jg16lr.pdf Eén jaar Maria in VOX Magazine]

{{Appendix|1=Bronnen|2=
* [http://www.ru.nl/mariavangelre/ Radbout Universiteit Nijmegen: ''Maria van Gelre''] Geraadpleegd 31 oktober 2016
* {{Aut|Böck, Matthias}} (2013) ''Herzöge und Konflikt : das spätmittelalterliche Herzogtum Geldern im Spannungsfeld von Dynastie, ständischen Kräften und territorialer Konkurrenz (1339-1543)'' (Verlag des Historischer Vereins für Geldern und Gelderland, Geldern), dissertatie
;Referenties
{{References}}
;Noot
{{References|group=noot}}
}}

{{Commonscat|Hours of Maria d'Harcourt}}

Benutzer:Altkatholik62/Neeroeteren

2018-02-28T18:41:08Z

Bitbotje: dubbel lidwoord, replaced: de de p → de p, replaced: (°1956) → (*1956) met AWB

{{Infobox deelgemeente België
| naam = Neeroeteren
| altnaam = Nerotere
| kaart1 =
| kaart2 =
| kaart3 =
| wapen = Blason ville be Neeroeteren.svg
| provincie = Limburg
| gemeente = {{BE-vlag|Maaseik}}
| latitudeGraden = 51
| latitudeMinuten = 05
| latitudeSeconden = 19
| longitudeGraden = 5
| longitudeMinuten = 42
| longitudeSeconden = 17
| hoogte = 32-78
| opp =
| inw = 9503
| datum = 2013
| dichtheid =
| mannen =
| vrouwen =
| postcode = 3680
| netn = 089
}}
'''Neeroeteren''' (Limburgs: ''Nerotere'') is een [[dorp]] in het noordoosten van de [[België|Belgische]] provincie [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]] dat op de grens van het [[Kempens Plateau]] en het [[Maasland (Limburg)|Maasland]] ligt. Neeroeteren is net als Opoeteren een [[deelgemeente (België)|deelgemeente]] van de stad [[Maaseik]]. Net als [[Opoeteren]] dankt Neeroeteren haar naam aan de [[Bosbeek (Limburg)|Oeter]], een beek die door alle drie de deelgemeenten stroomt.

Neeroeteren heeft ongeveer 9500 inwoners. Het dorp wordt doorsneden door de [[Zuid-Willemsvaart]], die van zuid naar noord door het dorp stroomt. Neeroeteren heeft enkele landelijke gehuchten, namelijk [[Schootsheide]] (ook wel de 'Hei' genoemd) en [[Voorshoven]] ten oosten van de Zuid-Willemsvaart en [[Berg (Neeroeteren)|Berg]] en [[Waterloos (plaats)|Waterloos]] ten westen ervan.

==Toponymie==
In documenten uit 952 wordt de plaats voor het eerst vermeld, namelijk met de naam ''Uotra'' en in 1202 als ''Utere''. [[Oeter]] is de oude naam voor de ''Bosbeek'', die langs Neeroeteren loopt. Bij de bibliotheek van Neeroeteren zetelt een heem- en cultuurkring met een naam die daarnaar verwijst, namelijk ''Wotra''.

Het voorvoegsel ''Neer-'' kwam pas vanaf de veertiende eeuw in gebruik.

== Geschiedenis ==
De omgeving van Neeroeteren is reeds sinds lange tijd bewoond, getuige vele vondsten uit het neolithicum. Daarnaast werden voorwerpen uit de bronstijd en de tijd der Merovingers aangetroffen.

In de tiende eeuw behoorde Neeroeteren tot het domein van [[Ansfried]], de stichter van de [[Abdij van Thorn]]. In 955 schonk hij zijn domein aan deze Abdij, en aldus werd Neeroeteren onderdeel van het [[Vorstendom Thorn]], dat op zijn beurt onder [[Voogd (feodalisme)|voogdijschap]] stond van het [[Graafschap Loon]], na 1366 het [[Prinsbisdom Luik]]. Er waren voortdurende conflicten omtrent de heerlijke rechten tussen de abdis van Thorn enerzijds en de prins-bisschop van Luik anderzijds.

Het dorp ontstond waar een belangrijke weg over de Oeter of Bosbeek voerde. Ook in het oosten van de gemeente bevond zich een belangrijke weg, feitelijk een oude [[heerbaan]] die van [[Maastricht]] naar het noorden voerde. De straatnaam 'Heerbaan' in het centrum verwijst hier nog naar. Om deze heerbaan te beveiligen werd water van de Oeterbeek afgetapt, waarna het in noordelijke richting door een gracht werd geleid, naar het moerasgebied ten zuiden van [[Kinrooi]]. Tussen Neeroeteren en Maaseik bevond zich de ''Schoorbrug'', reeds in 1365 vermeld. Deze brug kon worden afgesloten, en hier was ook een [[galg]] opgesteld. Omstreeks 1625 werd in Neeroeteren een [[schans (verdedigingswerk)|schans]] opgericht, aan de Hoogstraat, ten westen van de huidige [[Zuid-Willemsvaart]]. Alle sporen van deze schans zijn verdwenen.

Tussen 1000 en 1100 werd waarschijnlijk al een stenen kerk gebouwd door de abdissen van Thorn. Al in de dertiende eeuw had Neeroeteren een eigen pastoor. De parochie van Neeroeteren omvatte eveneens [[Solt (België)|Solt]], [[Elen]] en [[Heppeneert]], terwijl het [[patronaatsrecht]] in handen was van de abdis van Thorn. In 1240 werd de [[Abdij van de Godsberg]] gesticht, die in 1275 naar [[Rummen]] verhuisde.

De veertiende eeuw was een bloeiperiode voor het dorp. De nieuwe kerk werd gebouwd. Gedurende de vijftiende eeuw, tijdens de [[Luikse Oorlogen]] (1465-1468), had het dorp echter te lijden van tal van rondtrekkende troepen. Latere jaren brachten epidemieën, en van 1581-1583 plunderden Spaanse troepen geregeld het dorp. Deze troepen stonden onder leiding van ''Philips van Récourt''. In 1584 werd het dorp verwoest door de graaf van Mansfeldt, een legeraanvoerder in dienst van [[Alexander Farnese|Parma]]. Ook in de daaropvolgende jaren bleef het onrustig, terwijl ziekten en misoogsten eveneens hun tol eisten. In 1636 waren het de troepen van [[Jan van Werth]], in 1652 de muitende troepen van [[Karel IV van Lotharingen]] en in 1672 de Franse troepen. Tijdens de [[Oostenrijkse Successieoorlog]] (1746-1749) waren het dan weer de troepen van Oostenrijk en hun bondgenoten.

Vanaf 1782 werd de streek onveilig gemaakt door de [[Bokkenrijders]], die in 1782 in de kerk inbraken. Drossaard [[Jan Clerx]] heeft deze bendes met harde hand vervolgd.

Vanaf 1805 werden de bezittingen van de abdis van Thorn door de Fransen geconfisqueerd en openbaar verkocht.

De gemene gronden werden vanaf 1825 verkocht om in de achttiende eeuw aangegane leningen te kunnen aflossen. In 1827 werden de eerste dennenbossen aangeplant en verdere bebossing vond plaats in de negentiende eeuw, zoals de Roderheide (113 ha in 1859 en 595 ha in 1867), waarbij de opbrengst van het hout ten goede van de gemeente kwam. In 1847 werd 57 ha in de Schootsheide door de staat onteigend om daar [[vloeiweide|wateringen]] aan te leggen. Dit geschiedde door de ''Société Liègeoise'', een consortium van vermogende burgers. Uiteindelijk besloeg dit, door kalkrijk water uit de [[Zuid-Willemsvaart]] gevoede, systeem ongeveer 200 ha. Tot 1930 werd het voornamelijk gebruikt als [[hooiland]], ten behoeve van de paarden van het Belgische leger te [[Leopoldsburg]], de [[paardentram]] en de [[Antwerpse Zoo]]. Later kwamen er populierenaanplanten en dergelijke, en ook nu nog is het systeem goed bewaard. Het ligt ten zuidoosten van Neeroeteren. Hier werkten in de hoogtijdagen wel 300 mensen.

In het begin van de twintigste eeuw zijn er plannen geweest om een [[steenkolenmijn]] te openen in Neeroeteren. Een concessie werd toegekend aan het gebied tussen Neeroeteren en [[Rotem (Dilsen-Stokkem)|Rotem]]. Op deze plek is de voorraad steenkool in de [[Limburg (België)|Limburgse]] ondergrond het grootst. Deze plannen werden opgeborgen omdat het boren van schachten in de moerassige ondergrond bijna onmogelijk was.

== Neeroeteren in literatuur en in populaire cultuur ==
Neeroeteren komt ook voor in het werk van [[Georges Simenon]], meer bepaald in ''La Maison du Canal'' of ''Het Huis aan het Kanaal''. Georges Simenon heeft tijdens zijn jeugd enkele dagen verbleven in het huis van zijn grootvader, dat in het boek centraal staat. Het staat vlak bij de deelgemeentegrens met Neeroeteren op het grondgebied van [[Elen]], hoe dan ook verder weg van de Zuid-Willemsvaart dan het boek het voorstelt. Ook de passagiersspoorlijn die toentertijd van As door Elen naar Maaseik liep, wordt in het begin van het boek vernoemd. Het hoofdpersonage maakt hiervan gebruik voor haar transport.

==Bosbeek==
De loop van de Bosbeek is bij de aanleg van de [[Zuid-Willemsvaart]] omgelegd zodat er twee duikers - de duiker via dewelke de Witbeek onder de Zuid-Willemsvaart door stroomt en de duiker voor de Bosbeek - samen konden worden gegraven. De stukjes gekanaliseerde Bosbeek lopen beiderzijds zeer dicht bij de Zuid-Willemsvaart en parallel ermee.

== Infrastructuur ==
* De [[Zuid-Willemsvaart]] is geschikt voor pleziervaart en goederenvervoer. Nabij 't Eiland is het ook mogelijk te waterskiën.
* Aan gene zijde van Oeterbeton nv aan het Hooggeistersveld bouwt De Vlaamse Waterweg nv in 2017 een nieuw districtsgebouw, dat grenst aan de noordelijke helft van het oude kanaal.
* De oude betonnen jaagbrug nabij 't Eiland wordt in 2017-2018 vervangen door een zogeheten integraalbrug uit gewapend beton.
* Neeroeteren beschikt over een ''rioolwaterzuiveringsinstallatie'' aan de Kinrooierdijk.
* Neeroeteren beschikt over een recyclagepark van Limburg.net.

== Monumenten en bezienswaardigheden ==
[[Bestand:Kerkneeroeteren 28-02-2007 14-18-30.jpg|thumb|De Sint-Lambertuskerk (16e eeuw)]]
*De [[Sint-Lambertuskerk (Neeroeteren)|Sint-Lambertuskerk]], in het centrum van Neeroeteren, dateert van de 16e eeuw. In de kerk bevinden zich heiligenbeelden die toegeschreven worden aan de [[Meester van Elsloo]] en [[Jan van Steffeswert]].
*De ''pastorie'' met 18e-eeuwse westgevel, naast de kerk.
*Herdenkingssteen in beton, aan het oostelijke jaagpad van de Zuid-Willemsvaart, ter hoogte van de duiker via dewelke de Witbeek onder de Zuid-Willemsvaart door stroomt. De steen toont een koperen plaat met gravure ter ere van de burger Raoul Nahon van Herstal, die in WO I (in 1915) in de duiker door de Duitse soldaten doodgeschoten werd. Onderschrift: Ligue National du Souvenir.
<ref>http://users.skynet.be/fa202917/neeroeteren/historiek/Nostalgie21.html</ref>
*Educatief reservaat ''Dorperveldpoel'' aan de Zandbergerstraat
*Betonnen jaagbrug naar 't Eiland
<ref>https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/215612</ref>
*De [[Volmolen (Opoeteren)|Volmolen]] een watermolen op de Bosbeek te [[Opoeteren]], op de grens met Neeroeteren
*De [[Leverenmolen]], een watermolen op de Bosbeek
*De [[Klaaskensmolen]], een watermolen op de Bosbeek, de enige nog werkende zaagmolen op waterkracht in België
*De [[Neermolen (Neeroeteren)|Neermolen]], een watermolen op de Bosbeek
*De [[Langerenmolen]], een watermolen op de Bosbeek
*Delen van gemeenteoverschrijdende wandelroutes, zoals die van het ''grenspark Kempen-Broek'', deel van het ''regionaal landschap Kempen en Maasland''

==Natuur en landschap==
Neeroeteren wordt van noord naar zuid doorsneden door het kanaal de [[Zuid-Willemsvaart]]. Op het ogenblik dat het kanaal in de jaren 30 van de twintigste eeuw werd rechtgetrokken, ontstonden er twee eilanden. Het noordelijke is heden geen eiland meer, doordat de oude kanaalsectie deels gedempt is. Op die plaats ligt heden industrieterrein 'Hooggeystersveld'.

Het zuidelijke is heden een recreatiedomein dat bekendstaat als 'Het Eiland'.

De beken van Neeroeteren zijn de Witbeek enerzijds en de [[Bosbeek (Limburg)|Bosbeek]] of Oeter anderzijds. Deze stromen alle in oostelijke richting, naar de [[Maas]].

Neeroeteren ligt aan de rand van het [[Kempens Plateau]]. Dat wordt begrensd door ruim twintig meter hoge [[steilrand]]. Op deze plaats zijn heiderestanten en vooral veel naaldbossen te vinden. Bij het ochtendgloren of bij avondschemering duikt hier Zoef de Haas weleens op. Vroeger heeft onderaan de steilrand [[grindwinning in België|grindwinning]] plaatsgevonden. De door grindwinning ontstane plassen en de daaraanvolgende wijzigende flora hebben ertoe geleid dat hier andere fauna ontstaan is. De plassen en de omliggende gronden vormen heden een vogelkijkgebied. De rode dopheide, die jarenlang een kenmerkende heidesoort op en nabij de steilrand was, krijgt sinds 2016 weer de kans op te leven.

In Neeroeteren bevindt zich ook een wetering, watering, in de betekenis: gegraven water, breder dan een sloot, dienend voor het afvoeren van overtollig polderwater. In het ruimtelijk structuurplan van de provincie Limburg uit 2012 wordt de overweging gemaakt dat, uitgaande van deze watering (of ''Watering''), richting Stramprooierbroek, een ketting van bossen kan worden ontwaard, met Jagersborg als belangrijkste stapsteen.

In het gehucht Berg bevindt zich een manege. Meer in de richting van het centrum van het dorp bevindt zich nog een andere manege in een dal.

Nog iets zuidelijker, globaal gezegd in het zuidwesten van Neeroeteren, bevindt zich het natuurgebied [[Bergerven]]. De top van de centrale ''Comiteitsberg'' bevindt zich op 78 m boven de zeespiegel. De top is een vertrekpunt van verschillende wandelroutes. Verderop, al in Opoeteren, bevindt zich nog een andere berg, namelijk ''Wouterbos''. Op deze berg concentreert zich enige bewoning. Nog bij de ''Comiteitsberg'', was er vroeger ook een vakantiecentrum, met een camping en een aantal bungalows. Het vakantiecentrum en het bijbehorende domein staan al sinds 2012 te koop. Pogingen tot openbare verkoop liepen al herhaaldelijk op niets uit. De toekomstige bestemming van het domein is vandaag onbekend. De bungalows en de andere gebouwen op het terrein blijven blootgesteld aan verkrotting en veroudering. Er zijn ook asbesthoudende materialen op het terrein te vinden, met name in de dakbedekking van een groot centraal gebouw dat vroeger als restaurant-ontmoetingsplaats fungeerde.

In het Maasdal liggen een aantal andere, vochtige, natuurgebieden, zoals [[Tösch-Langeren]] en [[Jagersborg]], die beide op het grensgebied van de deelgemeenten Neeroeteren en Maaseik liggen. In Jagersborg, een oud bos waar het in dood hout krioelt van het insectenleven, stelt Agentschap Natuur en Bos de insectensoort met de naam 'het vliegend hert' als kenmerkende soort voor.

De genoemde lagere gebieden worden gekenmerkt door weiland en akkers. Geassocieerde termen: ''de Brand'', ''de Bosbeekvallei''. Jagersborg is ook een [[vogelrichtlijngebied (België)|vogelrichtlijngebied]].

In de atlas der relicten wordt de ''communautaire akker Neeroeteren'' vermeld als gaaf landschap no. 78.<ref>http://www.limburg.be/webfiles/limburg/leven/ruimtelijkeordening/rspl_gecoordineerde_versie.pdf</ref>

== Sport en recreatie ==
* Lange tijd stond Neeroeteren bekend om zijn plaatselijke voetbalclub [[Koninklijke Neeroeteren FC]] (KNFC). De club werd driemaal na elkaar kampioen: in 1987, '88 en '89. De club steeg zo eensklaps van de derde provinciale reeks naar de vierde nationale. Drie jaar lang was KNFC ongeslagen in eigen huis. Later viel de club terug tot in de provinciale reeksen. In 2005 werd er een fusie aangegaan met [[Koninklijke Maaseik FC]] onder de naam [[Real Neeroeteren-Maaseik]]. De competitiewedstrijden worden heden ten dage door een relatief vaste aanhang van enkele honderden toeschouwers gevolgd.
* Aan 't Eiland kan er gekajakt en gewaterskied worden.
* In het noordoosten van Neeroeteren, in Waterloos, is er lange tijd een motorcrosspiste uitgebaat geweest. De piste is na de sluiting niet onderhouden. Gebouwen, transportmiddelen en materiaal voor omheining et cetera werden gewoonweg in de toestand achtergelaten waarin ze na de laatste race verkeerden. Sindsdien - al meerdere decennia - heersen verkrotting en wildgroei.
* Verschillende routes van het mountainbikenetwerk van Sport Vlaanderen lopen door Neeroeteren.
* Het aanbod aan bewegwijzerde wandelroutes in Neeroeteren is zeer ruim te noemen.
* Sinds 'De Levensloop' van 2016 hebben voetgangers en hardlopers de mogelijkheid om zich vanaf het basketbalterrein van ''De Borg'' rechtstreeks toegang te verschaffen tot het jaagpad van de Zuid-Willemsvaart via een betonnen brugdekje over de Bosbeek en een trap die in het talud is ingewerkt.
* Het sportcomplex ''De Borg'': voetbalstadion met wedstrijdterrein voor voetbal, hardlooppiste (ondergrond: rood bouwzand) met oefenterrein voor voetbal, basketbalterrein (ondergrond: asfalt), tennisterreinen, skateterrein. Nabij bevinden zich een hondenclub en een visvijver.
* Sporthal ''De Borg'', die in gebruik genomen werd in 2013, met cafetaria 'Den Aftrap'; aan deze sporthal is een openluchttartanpiste van ca. 60 m met verspringbak gebouwd. Bij het cafetaria is ook een kleine speeltuin gebouwd.

<gallery>
Bestand:Het gemeentehuis in Neeroeteren.jpg|Het gemeentehuis van Neeroeteren
Bestand:Neeroeteren.jpg|Neermolen te Neeroeteren
Bestand:Schootsheide, Lourdesgrot.jpg|Bedevaartsoord, in Neeroeteren bekend als ''de grot''
Bestand:Zuid-Willemsvaart - Het eilandje.jpg|'''t Eilandje'', omgeven door de Zuid-Willemsvaart
</gallery>

== Bekende Neeroeterenaren ==
* [[Ben Berden]]
* [[Mathieu Billen]]
* [[Kris Cuppens]]
* [[Harry Everts]]
* [[Stefan Everts]]
* [[Arnaud Grispen]] (*1956) Belgisch numismaat
* [[Kristof Vliegen]]
* [[Jan Lambert Wirix]] (1946-2008) oudkatholiek bisschop
* [[Dick Nanninga]]

== Rockbands uit Neeroeteren ==
* Chimaera
* [[Schmutz]]
* [[The Romans]]

== Jeugdverenigingen in Neeroeteren ==
* Chiro Neeroeteren
* Jeugdharmonie De Voortgangertjes
* KLJ Voorshoven
* Speelpleinwerking De Speelbeestjes

==Nabijgelegen kernen==
[[Opoeteren]], [[Rotem (Dilsen-Stokkem)|Rotem]], [[Elen]], [[Maaseik]], [[Kinrooi]], [[Tongerlo (Bree)|Tongerlo]], [[Opitter]]

== Externe link ==
{{commonscatklein}}
* [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/215612]
* [http://www.limburg.be/webfiles/limburg/leven/ruimtelijkeordening/rspl_gecoordineerde_versie.pdf]
* [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/geheel/21930 Onroerend erfgoed]

{{Appendix|1=Referentie}}

{{Navigatie gemeente Maaseik}}
{{Coor title dms|51|5|15|N|5|42|34|E|type:city_scale:25000_region:BE}}

[[Categorie:Plaats in Limburg (België)]]
[[Categorie:Maaseik]]

Nederlandsche Oost Compagnie

2018-02-28T18:40:50Z

Bitbotje: /* Activiteiten */dubbel lidwoord, replaced: de de m → de m met AWB

De '''Nederlandsche Oost Compagnie''' (NOC, ook wel geschreven als '''Nederlandsche Oostcompagnie''') was een [[Nationaalsocialisme|nationaalsocialistische]] organisatie die tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] op 6 juni 1942 in Den Haag werd opgezet door de Nederlandse [[Nationaal-Socialistische Beweging|NSB]]'er [[Meinoud Rost van Tonningen]] met deelname van [[de Nederlandsche Bank]]. De NOC was een [[Naamloze vennootschap|naamloze Vennootschap]].<ref name=":4">{{Citeer web|titel = Statuten der Naamloze Vennootschap Nederlandsche Oost Compagnie N.V. - Het Geheugen van Nederland - Online beeldbank van Archieven, Musea en Bibliotheken|url = http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/items/EVDO02:NIOD05_4146|werk = www.geheugenvannederland.nl|bezochtdatum = 2015-12-29}}</ref>

== Vestigingen ==
De organisatie was gevestigd in Den Haag. Het hoofdkantoor was aan de [[Amaliastraat (Den Haag)|Amaliastraat]] 1-3, met een bijkantoor voor de verzekeringen aan de Anna Paulownastraat 35.<ref name=":0">{{Citeer web|titel = De Nederlandse Oost Compagnie|url = http://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=210&miadt=298&miaet=1&micode=176&minr=1242769&miview=inv2|werk = www.archieven.nl|bezochtdatum = 2015-12-29}}</ref> Een gebruikt adres was ook [[Parkstraat (Den Haag)|Parkstraat]] 22.<ref name=":1">{{Citeer web|titel = Nederlandsche Oost Compagnie|url = http://www.niod.nl/nl/de-correspondentie-van-m-m-rost-van-tonningen/nederlandsche-oost-compagnie|werk = www.niod.nl|bezochtdatum = 2015-12-29|taal = nl|achternaam = |citaat = zie ook de afbeeldingen aldaar voor de adressen van de organisatie}}</ref> De NOC had bijkantoren in [[Berlijn]], Kauen ([[Kowno]]), Wilna ([[Vilnius]]), [[Riga]], [[Tartu|Dorpat]], [[Rowno]], [[Kiev]] en [[Minsk]].<ref name=":0" />

== Voorgeschiedenis, oprichting en doelstelling ==
Een eerdere, Duitse, organisatie was al bezig geweest om de veroverde gebieden te exploiteren om de Duitse [[oorlogseconomie]] te financieren, namelijk het [[Ostdeutsche Landbewirtschaftungsgesellschaft]].<ref name=":0" /> Ook bestond de [[Werkdienst Holland]], die werknemers liet werken in het Oosten onder erbarmelijke omstandigheden.<ref name=":2">{{Citeer web|url = http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/252224?_ga=1.174790112.339393876.1451374110|titel = Arnout de Waard: Bezetter of Boer? De belevingen van een boerendirecteur in Rogatschef.|bezochtdatum = |auteur = Flietstra, V.J.L.|datum = 2012|uitgever =}}</ref> Daarnaast bestond er een ''Commissie tot uitzending van landbouwers naar Oost-Europa'' (Culano), waarvan de voorzitter, de latere minister [[Cornelis Staf]], aftrad toen de NOC werd opgericht.<ref>{{Citeer web|titel = bwn3|url = http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn3/staf|werk = resources.huygens.knaw.nl|datum = 2015-01-12|bezochtdatum = 2015-12-29|taal = nl|voornaam = No|achternaam = owner}}</ref>

Bij de oprichting waren aanwezig: Jan Robertson (als gemachtigde van Rost van Tonningen), wethouder Johannes Walch (als gemachtigde van de burgemeester van Amsterdam, [[Edward John Voûte]]) en wethouder Gerrit Coenraad Blom (namens burgemeester [[Frederik Ernst Müller]] van Rotterdam).<ref name=":4" />

Met de NOC-organisatie wilde Rost van Tonningen Nederlandse koloniën stichten in door de nazi's veroverde gebieden, met name Oekraïne, Estland, Letland en Litouwen, die zogenaamd door de Duitsers "bevrijd waren".<ref name=":0" /> Daarbij zag de organisatie zichzelf als voortzetter van de traditie van de [[Vereenigde Oost-Indische Compagnie|VOC]]. Hiermee gaf Rost van Tonningen ook invulling aan de [[Lebensraum]] gedachte van de nazi's.<ref name=":1" /> Dit zou moeten worden gecoördineerd door koloniale [[Handelshuis|handelshuizen]]. Deze waren door de oorlog afgesneden van hun eigenlijke handelsgebied in [[Nederlands-Indië]] en hadden ervaring met de manier van werken.

Nog een ander doel van de NOC was de [[Arisch ras|arisering]] van Oost-Europa.<ref>{{Citeer web|titel = Het oosten roept / Nederlandsche Oost Compagnie - Het Geheugen van Nederland - Online beeldbank van Archieven, Musea en Bibliotheken|url = http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/items/EVDO02:NIOD05_4137|werk = www.geheugenvannederland.nl|bezochtdatum = 2015-12-29}}</ref>

== Activiteiten ==
Duizenden<ref>{{Citeer web|titel = Archief Nederlandse Oost Compagnie weer toegankelijk|url = http://historiek.net/archief-nederlandse-oost-compagnie-weer-toegankelijk/5739/#.VoI2KrbhCih|werk = Historiek.net|uitgever = https://plus.google.com/u/0/b/106774465581557319789/+HistoriekNet/|bezochtdatum = 2015-12-29|taal = nl}}</ref> Nederlanders werkten (deels ook niet via de NOC) in onder meer [[Oekraïne]] als boer, baggeraar, bouwvakker, turfsteker of grondwerker. Onder hen waren tachtig vrouwen. Veelal hadden dezen een [[Nationaal-Socialistische Beweging|NSB]]-achtergrond of waren zij pro-Duits, maar er werden ook dwangarbeiders gezonden als zogeheten SS-Frontarbeiders vanuit de [[Arbeitseinsatz]].

Het succes van de NOC was beperkt doordat er niet veel enthousiasme was voor het initiatief van Rost van Tonningen. Zo werd de NOC door de nazi's in feite slechts gedoogd omdat men verwachtte dat zij ervan zouden profiteren.<ref name=":0" /> Een andere reden dat de organisatie geen groot succes werd was de moeizame goederenstroom vanuit Nederland naar de door de nazi's bezette gebieden.<ref name=":0" /> De NOC werd ook tegengewerkt door de Duitse bezetters op het terrein van de verstrekking van de benodigde uitvoervergunningen.<ref name=":0" />

Bovendien was het op het hoofdkantoor volgens de naoorlogse geschiedschrijver [[Loe de Jong]] een janboel.<ref name=":1" /> Veel particuliere investeerders haakten dan ook af.<ref name=":2" /> In het najaar van 1943 trok Duitsland zich terug uit Oekraïne en werd de aandacht verlegd naar de [[Baltische staten]]. Toen in de loop van 1944 de gebieden door de Russen werden heroverd, trokken de Hollandse emigranten noodgedwongen naar Duitsland.

== Leiding ==
Rost van Tonningen werd door [[Arthur Seyss-Inquart|Seyss-Inquart]] benoemd als president. Hij was ook voorzitter van de Raad van Commissarissen. Algemeen directeur was bankier en NSB'er [[Daniël Krantz]]. [[Pieter Schelte Heerema]] was enige tijd mededirecteur.<ref name=":0" /> F.B.J. Gips werd president van de Raad van Toezicht en J.J. Rambonnet was thesaurier-generaal. <ref name=":0" />

== Financiering ==
De organisatie werd gefinancierd door De Nederlandsche Bank en de Nederlandse staat, maar ook de gemeenten Amsterdam en Rotterdam gaven een bijdrage.<ref name=":0" />

== Dochterondernemingen ==
Een dochteronderneming was de op 11 januari 1943 opgerichte [[Nederlandsche Oostbouw]] (NOB), een [[aannemer]]sbedrijf waarover [[Pieter Schelte Heerema]] eerst de leiding had. Het grootste deel van de naar het oosten gestuurde arbeiders werkte voor de NOB. De vrijwilligers werkten veelal voor bedrijven onder die aangestuurd werden door de NOB, terwijl de gedwongen arbeiders van de Arbeidsinzet veelal direct voor de NOB werkten.

Andere dochterondernemingen waren de [[Nederlandsche Oostvisscherij]] (die vissers naar het [[Peipsimeer|Peipus]]-meer stuurde om voor de Kriegsmarine vis in te maken), de [[Nederlandsche Oostbagger]] (die met gepacht materiaal op de [[Dnjepr (rivier)|Dnjepr]] tussen Kiev en Dnjepropetrowsk baggerwerkzaamheden uitvoerde voor de [[Organisation Todt]]), de [[Nederlandsche Oostbaksteen]], de [[Nederlandsche Oostrederij]] en de [[Nederlandsche Oost Handel Maatschappij]].<ref name=":0" />

== Einde ==
Met het oprukken van de Russen kwam de NOC onder druk te staan. De Nederlandse boeren op de door Russen bedreigde locaties vluchtten en men probeerde ze te herplaatsen, maar dat lukte moeizaam. Op 28 december 1944 werd Rost van Tonningen door [[Anton Mussert|Mussert]] ontslagen. Na de bevrijding van Nederland door de geallieerden werd de NOC geliquideerd. Er werd een proces gevoerd tegen een aantal van de belangrijkste medewerkers van de NOC.<ref name=":0" /> Heerema ging echter op dat moment vrijuit. In 1981 werd vervolging van Heerema overwogen, omdat hij met name met het idee was gekomen om ook dwangarbeiders te gebruiken voor de NOC, maar hij overleed voor het zover was.<ref>{{Citeer web|titel = Superschip als eerbetoon voor nazi {{!}} Nieuw Israëlietisch Weekblad|url = http://www.niw.nl/superschip-als-eerbetoon-voor-nazi5556/|werk = www.niw.nl|bezochtdatum = 2015-12-29}}</ref>

== Literatuur ==
* Lou de Jong gebruikte het archief van de NOC bij het opstellen van zijn boeken met correspondentie van Rost van Tonningen.<ref name=":3">{{Citeer web|titel = De Nederlandse Oost Compagnie - over het archief van het NOC|url = http://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=210&miadt=298&miaet=1&micode=176&minr=1242769&miview=inv2#inv3t4|werk = www.archieven.nl|bezochtdatum = 2015-12-29}}</ref>
* In 2004 schreef onderzoeker bij het NIOD [[David Barnouw]] op basis van het nog bestaande archief van de NOC het boek ''Oostboeren, zee-germanen en turfstekers''.<ref name=":3" />
* Joh. Roos (Rijksuniversiteit Leiden) schreef een masterscriptie over de NOC, getiteld ''De cost ging voor de baet uit.... Waarom de Nederlandsche Oost Compagnie NV zich tot het einde van de oorlog in bleef zetten voor de vrijwillige Nederlandse oostinzet 1942 - 1945''.
* Victor Flietstra, (Universiteit Utrecht): ''Aarnout de Waard, Bezetter of Boer? De belevingen van een boerendirecteur in Rogatschef''.<ref name=":2" />

{{Appendix}}

[[Categorie:Organisatie in de Tweede Wereldoorlog]]
[[Categorie:Tweede Wereldoorlog in Nederland]]

Nationalpark De Loonse en Drunense Duinen

2017-11-10T18:58:23Z

Bitbotje: sjabloon:ISBN met AWB

{{Infobox natuurgebied
| naam = Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen
| mapname=Nederland
| lat_deg = 51
| lat_min = 39
| lat_dir =N
| lon_deg = 5
| lon_min = 7
| lon_dir =E
| km2 = 40,7
| IUCN-categorie = II
| land = [[Nederland]]
| locatie = [[Noord-Brabant]]
| dichtbij =
| opgericht =2002
| bezoekers =
| jaar =
| beheer =
| afbeelding = NP-DeLoonseEnDrunenseDuinenKaart.jpg
| onderschrift = Kaart van het nationaal park
| afbeelding2 = loonse_en_drunense_duinen.jpg
| onderschrift2 = Loonse en Drunense Duinen
}}
'''Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen''' is een [[natuurgebied]] in de Nederlandse provincie [[Noord-Brabant]]. Het is ruim 3500 hectare groot en is sinds 2002 een [[nationaal park]]. Het park is enerzijds grotendeels een afwisseling van droge [[zandverstuiving]]en en [[naaldbos]], maar ook de uitgestrekte beekdalzone van de [[Zandleij]] hoort erbij. Hier ligt met name het natuurgebied [[De Brand (Nederland)|De Brand]] bij Udenhout, met zijn afwisseling van hakhoutbossen, natte weilanden en moerasruigtes.

Het gehele park omvat meer dan 35 km². Daarvan is ongeveer 30 km² stuifzand. Het gebied wordt dan ook wel de "Brabantse Sahara" genoemd.<ref name=stuifzandareaal>Roscam Abbing 2008, p. 145</ref>

Het gebied wordt omringd door grotere en kleinere steden en dorpen. In het noorden vinden we van west naar oost [[Waalwijk (plaats)|Waalwijk]], [[Drunen]], [[Nieuwkuijk]], [[Vlijmen]] en [['s-Hertogenbosch]]. Dorpen aan de zuidkant zijn [[Loon op Zand (plaats)|Loon op Zand]] , [[Biezenmortel]], [[Helvoirt]] en [[Udenhout]]; op een kilometer of zes ligt [[Tilburg]]. Aan de korte westkant ligt [[Kaatsheuvel]] met attractiepark [[De Efteling]].

== Deelgebieden en omgeving==
Onderdelen van het nationaal park zijn naast de Loonse en Drunense Duinen zelf:
* Het landgoed '''[[Plantloon]]''' bij Waalwijk. Dit uitgestrekte en drukbezochte wandelgebied heeft een echt landgoedkarakter met landbouwgronden en lanen. Bekend is hier vooral de wandeling langs de [[Galgenwiel]], een oude doorbraakkolk van de Maas.
* Het natuurreservaat [[De Brand (Nederland)|De Brand]] in het dal van de [[Zandleij]]
* Kasteel en landgoed de [[Strijdhoef]] eveneens in het Zandleijgebied.
* In het oosten wordt een ca 200 ha grote landbouwzone met de naam het Hengstven omgezet in een door landbouwers op biologische grondslag te beheren natuurgebied met bloemrijke graslanden.
* De noordgrens van het gebied wordt gevormd door het [[Afwateringskanaal 's-Hertogenbosch-Drongelen|Drongelens kanaal]] (officieel: Afwateringskanaal 's Hertogenbosch-Drongelen).
De fietspaden langs dit kanaal vormen een aantrekkelijke toegangsroute die zich voortzet tot in de Bossche binnenstad.

* Naar het zuidwesten ligt, gescheiden door de autoweg N261 en het dorp Loon op Zand het natuurgebied [[Huis ter Heide (landgoed)|Huis ter Heide]].
* Ten noorden van het Drongelens kanaal, niet ver van de stad Den Bosch liggen het [[Vlijmens Ven]] en de [[Moerputten]], natuurgebieden met een volkomen ander karakter.
* [[De Roestelberg]], het noordelijke deel van de grote zandvlakte.

== Topografie ==
[[Bestand:LoonseenDrunenseDuinen-natuur-OpenTopo.jpg|580px]]

''Topografische kaart van de Loonse en Drunense Duinen, per december 2015.''

== Geschiedenis van het landschap ==
Het [[Zandverstuiving|stuifzandgebied]] is in de late middeleeuwen ontstaan. Het bestaat uit een hoger wat ruig en zanderig middengebied met een iets vruchtbaardere maar toch nog schrale rand eromheen. Tot aan de late middeleeuwen kon het gebied bescheiden boerengemeenschappen voeden, maar in die tijd van betrekkelijke welvaart nam de [[overbevolking|bevolkingsdruk]] zo toe dat de kringloop in het gebied door over[[begrazing]] en te vaak [[plaggen]] van de [[Heide (vegetatie)|heide]] fataal werd verstoord en een steeds groter wordende [[Woeste grond|woestenij]] ontstond.

De erosie ten gevolge agrarische activiteiten werd -gedurende de 80-jarige oorlog- versterkt door [[Staatse leger|Staatse oorlogshandelingen]]. Onder bevel van [[Willem van Oranje]] werd door de gehele [[Meierij van 's-Hertogenbosch|Meijerij van Den Bosch]], die destijds gelieerd was aan de Spaanse troon, de [[tactiek van de verschroeide aarde]] toegepast. Grote hongersnoden in de regio waren het gevolg. De [[zandbodem]] kwam op steeds grotere plekken bloot te liggen, waardoor het losse zand door de wind kon verstuiven. Dit proces versterkte zichzelf en was bijna niet meer te stoppen. Het zand bedolf hele nederzettingen; de middeleeuwse dorpjes Efteling en Westloon liggen er nog altijd onder begraven.

Vanaf de 14e eeuw werden er [[eik]]en geplant in een poging het stuifzand te keren en in de 18e en 19e eeuw probeerde men het met [[Pinus|den]]nen en [[Helm (gras)|helmgras]]. Tegenwoordig is het gebied stabiel en worden er zelfs bomen gekapt om dit voor Noord-Europa uitzonderlijk grote stuifzand-landschap in stand te houden. Het landschap is nu behoorlijk afwisselend, men vindt er naald- en loofbossen, zandvlaktes en tot vierentwintig meter hoge [[duin]]en. Aan de randen liggen weilanden en waterpartijen. In het deelgebied ''De Brand'', ontstaan door het dichtstuiven van het riviertje de [[Zandleij]], was zelfs een [[Laagveen|veenmoeras]] en het is nog steeds een nat gebied.

== Toerisme ==
[[Bestand:Roestelberg P1070727.JPG|thumb|250px]]
[[File:Loonse en Drunense Duinen drone video.ogv|thumb|Drone video van de Loonse en Drunense Duinen]]
In de omgeving is logies genoeg te vinden, maar op twee campings na is het gebied zelf vooral geschikt voor dagrecreatie. Door, en om het gebied liggen wandel- en fietspaden, daar waar vroeger wegen door het gebied liepen. Waar die routes het duingebied ingaan, ligt een aantal [[uitspanning]]en zoals [[De Roestelberg]] in het noorden en ''Bosch en Duin'' in het zuiden. Op mooie zondagen zijn de geasfalteerde paden soms zo druk dat men in file moet lopen en fietsen, vooral tussen ''Café De Rustende Jager'' bij Biezenmortel en 'De Drie Linden' in [[Giersbergen]]. Met de komst van een bewegwijzerd wandelknooppuntennetwerk, in april 2009, kan er gewandeld worden op de tot voor kort weinig gebruikte onverharde en kleine paden in het gebied. In het gebied zijn ook routes uitgezet voor [[handicap (medisch)|gehandicapten]], paarden, [[Paard en wagen|aangespannen wagens]] en [[mountainbike]]s. Tot begin jaren 90 was het noordoostelijk deel in gebruik als militair oefenterrein; dit deel is wat minder toegankelijk voor toerisme.

== Flora en fauna ==
'''''Levend''''' '''stuifzand''' komt in Nederland niet veel voor, en in Europa al helemaal niet vaak. Met 'levend' wordt bedoeld: een gebied van zodanige omvang dat de wind vat kan krijgen en houden op het zand, dat het zand in beweging kan komen en 'leven'. Toch wordt de oppervlakte stuifzand minder. Als er geen maatregelen worden genomen, zullen [[buntgras]] en [[zandzegge]] zich vestigen en met hun lange wortels het zand vasthouden. Dan kunnen ook mossen en [[korstmos]]sen gaan groeien en vormen zich tapijten van bijvoorbeeld het roodbruine [[Ruig haarmos|ruige haarmos]]. Als er eenmaal wat [[humus]]vorming heeft plaatsgevonden, kunnen ook [[pijpenstrootje]] en [[Heide (vegetatie)|heide]] zich vestigen. En dan is vervolgens de weg vrij voor struweel en bos.

Het zand lag aan het begin van de jaartelling nog bedekt onder [[oerbos]]. Maar in de middeleeuwen verdween het bos door houtkap, intensieve [[begrazing]] door schapen en dergelijke. De wind kon grip krijgen op het zand, en zo ontstonden stuifzandvlakten, die zo groot werden dat nabijgelegen dorpen zelfs geheel onder het zand verdwenen. Inmiddels wordt het stuifzandgebied kleiner. De afname van het stuifzandgebied tussen [[1955]] en [[2007]] is duidelijk te zien via de beide luchtfoto's van ''de Dotka Collectie''.<ref>[http://www.dotkadata.com/node/44 Luchtfotocollectie], dotkadata.com - helaas: een overleden link -</ref>

De heiden, dennenbossen en stuifzanden zijn van nature betrekkelijk soortenarme gebieden. Dat ligt heel anders voor het Zandleigebied, waar zich in de hakhoutbossen op venige en lemige bodems zware kwel voordoet. Dat zijn prima omstandigheden voor een rijke voorjaarsflora met onder andere bosanemoon en gele dovenetel. Door het schone kwelwater is het zandleigebied en omgeving ook een voortreffelijk gebied voor [[amfibieën]] zoals grote populaties [[boomkikker]], [[heikikker]] en [[kamsalamander]].
De [[Das (dier)|das]] is met succes in dit gebied geherintroduceerd.

[[Bestand:Loonse en Drunense Duinen t.h.v. Roestelberg en Kaatsheuvelse IJsbaan.JPG|thumb|250px]]

Doordat dit nationaal park meer en meer ingesloten raakt door bebouwing, wordt [[migratie (dieren)|migratie]] steeds moeilijker voor dieren.

== Beheer ==
Het nationale park wordt beheerd door [[Vereniging Natuurmonumenten]], [[Het Brabants Landschap]] en [[De Duinboeren]], alsmede door particulieren.

{{Clearboth}}
{{Panorama|2012-08-25_Loonse_en_Drunense_Duinen.jpg|1000px|Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen}}

{{Appendix||2=
== Voetnoten ==
{{References}}

== Literatuur ==
* {{nl}}{{Aut|Roscam Abbing, Michiel}} (2008) - ''De Nationale Parken van Nederland : Natuur om te koesteren.'' Utrecht : Kosmos. {{ISBN|978 90 215 3512 8}}. 192 pgs.

==Externe links==
* [http://www.nationaalpark.nl/ldd/ Officiële website] van het Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen
}}

{{Commonscat|Loonse en Drunense Duinen}}
{{Navigatie nationale parken Nederland}}
{{Coor title dms|51|38|52|N|5|6|53|E|scale:50000_region:NL}}

{{DEFAULTSORT:Loonse en Drunense Duinen}}
[[Categorie:Loon op Zand|Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen]]
[[Categorie:Geografie van Heusden|Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen]]
[[Categorie:Natuurgebied in Noord-Brabant]]
[[Categorie:Recreatie in Noord-Brabant]]
[[Categorie:Nationaal park van Nederland]]
[[Categorie:Natura 2000 in Nederland]]
[[Categorie:Duin in Nederland|Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen]]
[[Categorie:Zandverstuiving in Nederland|Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen]]

Verdronken Land van Saeftinghe

2017-10-20T17:40:56Z

Bitbotje: sjabloon:ISBN met AWB

[[Bestand:Saeftingen.jpg|{{Largethumb}}|Satellietfoto van het Verdronken Land]]
[[Bestand:Saeftinghe-natuur-OpenTopo.jpg|{{largethumb}}|Topografische kaart van het Verdronken land van Saeftinghe, 2015]]
[[Bestand:Geul in het Verdronken Land van Saeftinghe.jpg|{{Largethumb}}|Een van de vele geulen uit het Verdronken Land van Saeftinghe]]

Het '''Verdronken Land van Saeftinghe''' is een [[natuurgebied]] gelegen op de grens van [[Nederland]] en [[België]]. Het grootste deel van het gebied ligt in het Nederlandse [[Zeeuws-Vlaanderen (regio)|Zeeuws-Vlaanderen]]. Dit 3580 ha grote [[schor]]rengebied op de linkeroever van het [[estuarium]] van de [[Westerschelde]] is het grootste [[brakwater]]schor van Europa.

== Geschiedenis ==
[[Bestand:Doel, Lillo, Schelde, Ferraris, 1775.jpg|{{largethumb}}|Eind 18e eeuw liep het Verdronken Land van Saeftinghe nog door tot tegen de Doelpolder (rechts) en [[Kieldrecht]] (linksonder). In de 19e eeuw werd hier de [[Prosperpolder]] aangelegd]]

Het gebied werd vanaf de [[12e eeuw]] geregeld bedreigd door overstromingen. [[Saeftinghe]] werd in de [[13e eeuw]] ingepolderd onder beheer van de [[abdij Ter Doest]]. Tot [[1570]] was Saeftinghe vruchtbaar polderland. Mensen leefden er van landbouw en [[turfsteken]]. Rond 1279 liet de [[lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]] bij de woonkern van [[Saeftinghe]] het [[Saeftingher Slot]] bouwen.<ref>[http://www.historien.nl/het-verdronken-land-van-saeftinghe-ii/ Het Verdronken Land van Saeftinghe]</ref>

Saeftinghe was een aparte [[heerlijkheid (bestuursvorm)|heerlijkheid]]. Er lagen vier dorpjes, te weten [[Saeftinghe]], [[Namen (Nederland)|Namen]], [[Sint-Laureins (Nederland)|Sint-Laureins]] en [[Casuwele]], en enkele gehuchten zoals Auwersluis.

De [[Allerheiligenvloed (1570)|Allerheiligenvloed]] van 1570 zette het gebied bijna volledig onder water. Vier jaar later reikte het 'verdronken land' tot [[Verrebroek]] en [[Kallo]]. Alleen Saeftinghe en nog enkele andere stukken bleven boven water. Ook de toren van Namen bleef staan, waarop de klokken eruit werden gehaald en opnieuw opgehangen in het nabijgelegen dorpje [[Graauw]]. Het aanwezige fort bleef tijdelijk nog dienstdoen als [[Tolhuis (gebouw)|tolhuis]]. In [[1584]], tijdens de [[Tachtigjarige Oorlog]], staken Nederlandse soldaten om strategische redenen de laatste intact gebleven dijken door en verdween Saeftinghe onder water. In de [[17e eeuw]] werd opnieuw begonnen delen te [[Dijk (waterkering)|bedijken]] (waaronder de Polder van Namen, die in 1715 definitief verdween), en in [[1907]] was de [[Hertogin Hedwigepolder]] het laatste opnieuw in cultuur gebrachte gebied. De buurtschap [[Emmadorp]] ligt nu aan de rand van het verdronken land.

Restanten van de verdwenen dorpen worden soms nog teruggevonden. Door het schurende effect van het water van de [[Zeeschelde|Schelde]] komen restanten van huizen en kerken soms even bloot te liggen.

Tot aan de uitvoering van de [[Deltawerken]] lagen nabij Saeftinge vijf Nederlandse en een Belgisch haventje. In Nederland waren dat de haventjes van [[Paal (Nederland)|Paal]], [[Emmadorp]] en [[Baalhoek]], de Hertogin Hedwigehaven en de [[Kruispolderhaven]]. Het Belgische haventje was de [[Prosperhaven]]. Alleen de haven bij Paal bestaat nog; de andere zijn bij dijkverzwaringen verdwenen.

In 1975 kreeg het Verdronken Land van Saeftinghe de wettelijke status van [[Natuurmonument|staatsnatuurmonument]]. De Staat der Nederlanden droeg toen het beheer over aan stichting [[Het Zeeuwse Landschap]].

In de jaren tachtig van de 20e eeuw is het gebied opgenomen op de lijst van [[Important Bird Area]]s (IBA's) van [[BirdLife International]].<ref>Toen nog onder de naam ''International Council for Bird Preservation''</ref> Het gehele Verdronken Land van Saeftinghe is bij beschikking van 18 juli 1995 gerangschikt onder de [[Conventie van Ramsar]]. Dit houdt in dat het terrein door de [[Nederlandse overheid]] is erkend als internationaal belangrijk [[wetland]]. Op 18 juli 1995 is Saeftinghe tevens aangewezen als ''Special Protection Area'' (SPA) in het kader van de [[Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn|EU-Vogelrichtlijn]]. In 2003 is het gebied opgenomen op de lijst die krachtens de EU-Habitatrichtlijn beschermd gaan worden. In 2005 zijn deze vier aanwijzingen verenigd in een ontwerp-aanwijzingsbesluit [[Natura2000]] gebied Westerschelde & Saefthinghe.<ref name="Lensink">{{aut|Lensink, R. ''et al.''}} (2008)</ref>

== Aardrijkskundig ==
[[Bestand:Paal - Speelmansgat 1.jpg|thumb|Het Speelmansgat]]
Het Verdronken Land van Saeftinghe vormt het grootste brakwaterschor van Europa. Het gebied reikt vanaf de Nol van Baalhoek in het westen, tot aan de [[Kerncentrale Doel]] in het oosten. Het gebied is 3580 hectare groot en bestaat uit een [[rivierdelta|delta]] van [[Slik (landvorm)|slikken]] en schorren met vele [[geul (sleuf)|geulen]]. De drie grootste zijn het Speelmansgat, de IJskelder en het Hondegat. Daartussen liggen ook allerlei kleinere geulen en platen zoals het Spauwer, Konijnenschor, de Noord, en de Marlemontse plaat.

Het verschil tussen [[hoogwater|hoog-]] en [[laagwater]] bedraagt ter hoogte van het verdronken land gemiddeld 4,80 meter, maar bij [[springtij]] kan dat oplopen tot ruim zeven meter. Het getijverschil is het grootste van heel Nederland.<ref name="Jacobusse">{{aut|Jacobusse, C. & M. Decleer}} (2003)</ref> Het verschil met de [[Westerschelde]]monding is aanzienlijk: in [[Het Zwin (Zeeland)|Het Zwin]] bedraagt het gemiddelde verschil niet meer dan drie en een halve meter.

Tot in de [[1950-1959|jaren vijftig]] bestonden er plannen om het Verdronken Land van Saeftinge in te polderen. Met dat doel zijn de Rijksdam, vanaf Emmadorp naar het noorden, en de Dam naar de Noord, aan de oostrand van het gebied, langs de Schaar van Ouden Doel, aangelegd.<ref>[https://web.archive.org/web/20120722132413/http://www.hetzeeuwselandschap.nl/dynamisch/bibliotheek/20_0_NL_Gebiedsbeschrijving.pdf Gebiedsbeschrijving] Het Zeeuwse Landschap</ref> Uiteindelijk is dit plan niet doorgegaan en heeft het Verdronken Land de bestemming natuurgebied gekregen. Bij de Gasdam, aan de zuidoostkant van het gebied, komt de aardgasleiding vanaf [[Zuid-Beveland]] aan land. Deze dam is overigens niet aangelegd voor het inpolderen.

[[Bestand:Erosie van het schor aan de buitenrand van Saeftinghe, een direct gevolg van de verdiepingen van de Westerschelde.jpg|thumb|Erosie van het schor aan de buitenrand van Saeftinghe.]]
In de jaren vijftig werd een plan bedacht om de vaarweg naar Antwerpen te verkorten door een kanaal aan te leggen langs [[Baalhoek]], het zogenaamde [[Baalhoekkanaal]]. Ook van dit plan heeft men uiteindelijk afgezien. Om de vaarweg naar Antwerpen geschikt te maken en houden voor grote schepen, wordt de [[vaargeul]] in de Westerschelde uitgebaggerd. Hierdoor brokkelt de oever verder af wat in toenemende mate een bedreiging voor het natuurreservaat vormt.

In 1965 werd parallel aan de zeedijk van de [[Hertogin Hedwigepolder]] de zogenaamde Gasdam aangelegd. Deze dam is een zandlichaam van ongeveer vijf meter hoog en enkele tientallen meters breed, waar een aantal leidingen voor gas, water en chemicaliën doorheen loopt. De dam is ongeveer drie kilometer lang. De strook tussen de zeedijk en de Gasdam, bij elkaar een oppervlakte van ruim 100 hectare, was na de aanleg van de Gasdam alleen nog via een smalle opening aan de oostkant toegankelijk voor het zeewater. Bij wijze van extra dienst aan de eigenaar legden de makers van de Gasdam in deze opening een [[zomerkade]] aan, zodat het water er niet meer kon binnendringen. Op die manier ontstond een klein poldertje zonder officiële status. De strook heette in de volksmond al snel het Selenapoldertje. Dit poldertje werd vaksgewijs verpacht aan landbouwers uit de omgeving. Bij herhaling overstroomde echter de zomerkade en ging de oogst in het gebied verloren.<ref name="Jacobusse" /> Na de doorbraak tijdens de zware storm op 13 november 1990 werd de kade niet meer hersteld, mede door inspanningen van de directie Natuur, Bos, Landschap en Fauna van het toenmalige [[LNV|Ministerie van Landbouw, Natuurbescherming en Visserij]]. In 1992 bood de eigenaar het particuliere gedeelte van Saeftinghe, waaronder de Selenapolder, te koop aan. [[Het Zeeuwse Landschap|Stichting het Zeeuwse Landschap]] kocht uiteindelijk het gebied. De aankoop werd voor een substantieel deel gefinancierd uit een legaat van de aan de Middelburgse rechtbank verbonden mr. B.S. Sieperda. Als dank voor die bijdrage werd de Selenapolder in juni 1993 omgedoopt tot 'Sieperdaschor'.<ref>{{aut|Buise, M. & G. Sponselee}} (1996)</ref> De gevolgen voor de natuur van deze 'spontane [[Ontpolderen|ontpoldering]]' zijn goed onderzocht. Uit de studies blijkt dat veel vogelsoorten geprofiteerd hebben van deze ontpoldering.<ref>{{aut|Castelijns, H. et al}} (2000)</ref><ref>{{aut|Castelijns, W. et al}} (2005)</ref>

== Hedwigepolder en Prosperpolder ==
[[Bestand:Infobord natuurherstelproject Hedwige Prosper.jpg|thumb|Infobord natuurherstelproject Hedwige- en Prosperpolder]]
Eind 2012 is door het Nederlandse kabinet besloten om de [[Hertogin Hedwigepolder]] voor 2019 te [[ontpolderen]]. De ontpoldering van de Belgische [[Prosperpolder]] aan de [[Zeeschelde]] wordt al voorbereid. Het Hedwige-Prospergebied grenst aan het Verdronken Land van Saeftinghe. De gezamenlijke oppervlakte van het te ontpolderen gebied bedraagt zo'n 500 hectare.

== Natuur ==
=== Flora ===
Het gebied is voor 70% begroeid met schorplanten en [[riet]]. De rest bestaat uit [[Zandbank|zandplaten]], [[geul (sleuf)|geulen]] en [[priel]]en. Er loopt een zoet/zout overgang door het gebied. De westkant is zouter dan de oostkant. Op het zoute schorrengebied heeft zich een flora ontwikkeld die typerend is voor een [[Brak water|brakke]] omgeving. Soorten als [[echt lepelblad]], [[zeeaster]], [[heen]], [[melkkruid]], [[schorrenzoutgras]], [[gewoon kweldergras]] en [[zilte rus]] komen er algemeen voor. Minder algemeen zijn [[selderij]], [[fijn goudscherm]], [[langbaardgras]] en [[fraai duizendguldenkruid]].
Wanneer het schor veroudert en verzoet, verandert de vegetatie. Typische schorplanten worden dan plaatselijk verdreven door riet. In het oostelijk deel van het gebied liggen uitgestrekte rietvelden. Grote delen van het schor worden door runderen begraasd. Het zijn vooral de zilte plantensoorten die van de begrazing profiteren; het riet breidt zich hier veel minder sterk of niet meer uit.

=== Vogels ===
Het Verdronken Land is een voor vogels belangrijk gebied waar veel broed- en [[trekvogel]]s leven of passeren. In het voorjaar broeden in het riet onder andere [[grauwe gans]], [[bruine kiekendief]], [[baardman]], [[blauwborst]], [[waterral]], [[rietzanger]], [[kleine karekiet]], [[Snor (vogel)|snor]], [[rietgors]] en [[sprinkhaanzanger]] en met enige regelmaat ook het [[porseleinhoen]]. 's Winters zijn deze rietvelden het leefgebied van vele bruine- en [[Blauwe kiekendief|blauwe kiekendieven]]. Ook baardmannetjes overwinteren hier. De algemeenste ganzensoort in Saeftinghe is de grauwe gans. In de jaren veertig en vijftig van de twintigste eeuw was de soort een [[doortrekker]] waarvan maximaal 200 exemplaren in het gebied verbleven. Vanaf 1975 is het aantal pleisteraars gestaag toegenomen van maximaal 1.500 rond 1975 tot 25.000-40.000 in de jaren negentig. Tot 2000 namen de aantallen nog toe maar sindsdien is er een afname waargenomen.<ref name="Lensink" />. De grote aantallen ganzen trekken veel roofvogels aan, waaronder 's winters de [[Europese zeearend|zeearend]]. In het gebied overwinteren ook gemiddeld 5.000-7.000 [[oeverpieper]]s. Deze piepersoort leeft vooral van de talrijke [[gray's kustslakje]] (''Assiminea grayana'').<ref>{{Citeer tijdschrift| Bourgonje|A. | datum=1994 |titel=Overwinterende oeverpiepers ''Anthus spinoletta littoralis'' in het Verdronken Land van Saeftinghe | tijdschrift=Limosa | jaargang='''67''' | nummer=3 | pp=117-118}}</ref>

=== Vis- en schaaldierfauna ===
Saeftinghe is een voedselgrond en kraamkamer voor vissen, garnalen en krabben. Er komen hier zout-, brak- en zoetwatervissen voor. Vissoorten die hier regelmatig waargenomen worden zijn [[Bot (dier)|bot]], [[brakwatergrondel]], [[Schol (vis)|schol]], [[driedoornige stekelbaars]], [[dunlipharder]], [[diklipharder]], [[Haring (soort)|haring]], [[kleine zeenaald]], [[paling]] en [[zeebaars]]. Onderzoek heeft aangetoond dat Saeftinghe een kraamkamer is voor bot en dunlipharder. Naast de vissen zijn de [[grijze garnaal]], [[brakwatersteurgarnaal]] (''Palaemonetes varians'') en de [[strandkrab]] de voornaamste vertegenwoordigers van de [[epifauna]] die van het schor gebruikmaakt.<ref>{{Citeer tijdschrift| Cattrijsse|A. | datum=1993 | titel=Het belang van het Verdronken Land van Saeftinghe voor de vis- en schaaldierfauna van de Westerschelde | tijdschrift=Zeeuws Landschap | jaargang='''9''' | nummer=2 | pp=22-25}}</ref>

=== Zoogdieren ===
In 1990 werd voor het eerst in dertig jaar een [[gewone zeehond]] in de wateren voor Saeftinghe gezien. Nadien hebben de [[Platen van Valkenisse]], die ten noorden van het Verdronken Land, in het middel van de Westerschelde liggen, zich tot de belangrijkste rustplaats in de oostelijke Westerschelde ontwikkeld.<ref name="Lensink" /> Van daaruit foerageren zeehonden met hoog water in de geulen van Saeftinghe; een enkele maal worden ze ook rustend in dit gebied waargenomen. Andere zoogdieren die in Saeftinghe voorkomen zijn de [[bruine rat]], [[muskusrat]], [[Konijn (dier)|konijn]], [[Haas (dier)|haas]] en [[Vos (dier)|vos]], en incidenteel een [[bunzing]], [[Ree (dier)|ree]] en [[Hermelijn (dier)|hermelijn]]. De aanwezigheid van de vos heeft effect op de aantallen van sommige broedvogels. Met name kolonievogels, ganzen en eenden zijn kwetsbaar voor predatie. Voor deze soorten heeft de vos een (sterk) effect op zowel het broedsucces als de locatie van de nesten. Deze predatiegevoelige soorten hebben zich aangepast aan de vos door aan de noordrand van gebied te gaan broeden waar relatief weinig vossen voorkomen.

=== Insecten ===
Saeftinghe herbergt een populatie van enkele duizenden tot tienduizenden [[schorzijdebij]]en. Deze solitaire bij graaft een nest in zandige ondergrond en leeft van zeeasters, waardoor het areaal beperkt is tot zandige schorren, een inmiddels zeldzaam biotoop. De [[schorviltbij]] is een broedparasiet van de schorzijdebij en komt ook voor in het Verdronken Land.
Een andere zeldzame Europese soort die in het gebied voorkomt is de [[graafwesp]] ''Mimumesa sibiricina''. In West-Europa leven slechts enkele geïsoleerde populaties, waarvan die in het deltagebied zover bekend de grootste is. Van de familie [[dazen]] herbergt Saeftinghe populaties van twee niet algemene soorten, namelijk de zilte regendaas (''Haematopota bigoti'') en de zilte knobbeldaas (''Hybomitra expollicata''). Van beide soorten leven de larven in brakke schorren.<ref name="Lensink" />

<gallery widths="150" heights="150">
Scurvy-grass (Cochlearia officinalis) - geograph.org.uk - 405022.jpg|Echt lepelblad
Rohrweihe2.JPG|Mannetje bruine kiekendief (onderkant)
Bluethroat by Daniel Bastaja.jpeg|De blauwborst broedt in het gebied
Aster_tripolium.jpeg|Zeeaster (zulte)
</gallery>

== Beheer en bezoek ==
[[Bestand:Bezoekerscentrum Verdronken Land van Saeftinghe.JPG|thumb|Bezoekerscentrum Verdronken Land van Saeftinghe]]
Het gebied wordt beheerd door Stichting [[Het Zeeuwse Landschap]]. In het verleden werden de schorren eeuwenlang door schaapskuddes met herders begraasd; enkele [[schaapskooi]]en in het gebied herinneren daar nog aan. Later is men overgegaan op seizoensbegrazing met [[rundvee]].

Het natuurgebied trekt jaarlijks veel bezoekers. Een gebied van circa 400 ha in de omgeving van [[Emmadorp]] en [[Paal (Nederland)|Paal]] is vrij toegankelijk. Het grootste deel van het terrein is echter om veiligheidsredenen en ter bescherming van de natuur alleen toegankelijk in excursieverband. Door de afwisseling van modderige en meer stevige terreinen en het grillige netwerk van geulen en [[priel]]en kan het verrassend moeilijk zijn zich door het terrein te verplaatsen. Sinds 1997 is er in Emmadorp een bezoekerscentrum van waaruit excursies georganiseerd worden. In de periode 1997-2007 gingen rond de 12.000 bezoekers per jaar met de excursies mee.<ref name="Lensink" /> Vanaf het bezoekerscentrum zijn er twee wandelroutes uitgezet; de "plankierroute" en de "ruige laarzenroute".

== Legende ==
Er bestaat een volkslegende over het ontstaan van dit gebied. De dorpsbewoners van Saeftinghe zouden ijdel en hoogmoedig geweest zijn, wat een [[hoofdzonde]] is. Op een dag ving een visser een zeemeermin en de zeemeerman wilde natuurlijk zijn vrouw terug. De visser weigerde, waarop de zeemeerman dreigde: ''Het land van Saefthinghe zal vergaan, alleen zijn torens zullen blijven staan'' (ook wel: ''Namen, Namen zal vergaan, alleen zijn toren zal blijven bestaan'', naar het dorp [[Namen (Nederland)|Namen]], dat eveneens in de golven verdween). Soms ziet men in het gebied witte gedaanten in de mist. Dat zouden de geesten van verdronken mensen zijn die hier blijven ronddwalen.
{{Clearboth}}
{{panorama|Verdronken Land van Saeftinghe - Pano 1.jpg|2115px|Panoramisch zicht vanaf de vogelhut}}

== Externe links ==
* [http://saeftinghe.eu/nl/bezoek/bezoekerscentrum Bezoekerscentrum Saefthinge]
* [http://saeftinghe.eu/nl/ Officiële website van de Nederlandse- en Vlaamse beheerders]
* [http://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/gebiedendatabase.aspx?subj=n2k&groep=10&id=n2k122 Natura 2000 gebied: Westerschelde en Saeftinghe]

{{Appendix||2=
== Literatuur ==
* {{Aut|Bourgonje, A.}} (1994). Overwinterende oeverpiepers Anthus spinoletta littoralis in het Verdronken Land van Saeftinghe Limosa (Amst.) 67(3): 117-118
* {{Aut|Buise, M. & Sponselee, G.}} (1996). Saeftinghe, verdronken land. Uitgave: Drukkerij Duerinck bv - Kloosterzande
* {{Aut|Castelijns, H., Kerkhoven, W. van, Wieland, A. & Maebe, J.}} (2000). Tien jaar Sieperdaschor. Een evaluatie van het voorkomen van vogels in een in 1990 uit cultuurland ontstaan schor. Vogelwerkgroep van Natuurbeschermingsvereniging de Steltkluut.
* {{Aut|Castelijns, W. & Wieland, A.P.}} (2005). Broedvogelonderzoek 2004 in het Verdronken Land van Saeftinghe. Stichting Het Zeeuwse Landschap, Heinkenszand; Natuurbeschermingsvereniging De Steltkluut, Terneuzen.
* {{Aut|Heath, M.F. & Evans, M.I.}} (eds) (2000). Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 1: Northern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International (Birdlife Conservation Series No. 8.): 485-486
* {{Aut|Jacobusse, C. & Decleer, M.}} (2003). Het Verdronken Land van Saeftinghe en de Westerschelde. Davidsfonds/Leuven, Leuven. {{ISBN|90-807995-13}}
* {{Aut|Lensink, R., Reitsma, J.M. & Meijer, A.J.M.}} (2008). Beheerplan Het Verdronken Land van Saeftinghe 2009-2020. Rapport Bureau Waardenburg 08-038.1, in opdracht van Het Zeeuws Landschap. Culemborg.
== Referenties ==
{{References}}
}}
{{Commonscat|Verdronken Land van Saeftinghe}}
{{Coor title dms|51|21|13|N|4|9|54|E|type:waterbody_scale:100000_region:NL}}

[[Categorie:Natuurgebied in Zeeland]]
[[Categorie:Zeeuws-Vlaanderen]]